filipino let

1. FILIPINO
BHABIE MARCI PONCE
Reviewer1
Iba’t ibang uri ng Teksto
1. Informative opagpapabatidngkaalaman – hal.Balita,Announcements
2. Narrative o pagsasalaysay –hal. MaiklingKwento
3. Expositoryopaglalahado paglalabasngkatotohanan – hal.Lathalain
4. Descriptive opaglalarawan –hal.Travel Brochures
5. Argumentative opakikipagtalo –hal.Debate,Editoryal
6. Persuasive opaghihikayat –hal.Ads
7. Procedural o prosidyural –hal.Manual
Iba’t ibang Bahagi ng Pahayagan
PangmungkahingPahina (Front page) - nakalimbagsapahinangitoang
pinakamahahalagngbalita.
Pahinang Editoryal (Editoryal page) - natutunghayanditoangpangunahing
pangulongtudling, kolumngmgakomentarista/pitak,karikaturang
editoryal,mgalihamsapatnugotat talaanng patnugutan.
Tanging Lathalain - itinatampokditoangkatangi-tangingartikulona
maaaringtao, pook,pangyayari,bagay,lunanatkakaibangpaniniwalao
panuntunansabuhay.
Isports/Pampalakasan (Sportspage) - nababasa sa pahinangitoang mga
tampokna paligsaghannglarotulad ngbasketball atbp.Itinatampokdin
ditoang mga pitakpang-isports.
Movie Guide - Dito makikitaangmga pelikulangipapalabassasinehan.
Tv Guide - Ditomakikitaangmga palabassa telebisiyon.
KlasipikadongAnunsyo (ClassifiedAds) - Sapahinangitomakikitaangmga
trabaho,
ang mga house andlot na ipinagbibili atbp.
Obituary - Ditomakikitaangmga namatay na tao.
Pahinang Panlibangan(Entertainmentpage) - Dito makikitaangmga
Komiks,puzzle atbp.
Lifestyle - Ditomakikitaangmga pamamaraan ng pamumuhayngmga sikat
na tao.
Businesspage - Dito makikitaangmga bagayna maykaugnaysa negosyo.
Balita
Uri ng Balita
BALITANGPANLOKAL
- tumatalakaysamahahlagangpangyayaringnaganaplamangsaisang tiyak
na bahagi ng bansa.
BALITANGPAMBASA
- tumatalakaysamga mahahalagangpangyayaringnagaganapsabuong
bansa
BALITANGPANDAIGDIG
- tumatalakaysamga mahahalagangpangyayaringnagaganapsaiba't ibang
bansa sa daigdig
Bahagi ng Balita
1. Pang-edukasyon 2. Pampulitika
3. Pampalakasan 4. Pantahanan
5. Pangkabuhayan 6. Panlibangan
7. Pangkapaligiran
Editoryal
Mga uri ng editoryal:
a.) Pagsasalaysay.Ipinaliliwanagangkahalagahanokahuluganngisang
balita,kalagayan,oideya.
b.) Paglalahad.Ipinaaalamangisangpangyayari nabinibigyang-diinolinaw
ang kahalagahano ilangkalituhangbungangpangyayari.
c.) PangangatwiranNagbibigayngpunasaisang kalagayan,saisangtao, o sa
isangparaan ng pag-iisip.Naglalayongmakuhaangpaniniwalangibaat
makapagbunsodngpagbabago.
d.) Paglalarawan.Binibigyanghalagaangisangtaongmay kahanga-hangang
nagawa,katangi-tanginggawain,onagpaparangal saisangtaongnamayapa
na, na maynagawang pambihirangkabutihan.
e.) Pagtutol.Ditoangawtor ay nagbibigayngkanyangpanigat ipaglalaban
niyaitoupang makumbinsi angmganagbabasa.
f.) NagpapaaliwNakakabigayitongngiti athalakhakhabangnaglalahadng
katotohanan.pagbibigayngopinionngisangawtor.,walangpinapanigan
ang isangawtor kundi antaypantaylahat
g.) Espesyal naokasyonIpinaliliwanagnitoangkahalagahan ngisang
okasyon.

2. Wika
Depinisyonng Wika
Angwikaay isangkabuuanng mga sagisagna panandangbinibigkasnasa
pamamagitannitoay nagkakaunawaan,nagkakaisaatnagkakaugnayang
isangpulutongngmga tao.
Wikaay paraan ng pananagisagsa pamamagitanngmga tunog na ginagawa
sa pamamagitanng mgasangkap ng katawansa pagsasalitaupangangisang
tao ay maunawaanat makaunawanamanng ibangtao. Itinuturingangwika
bilangsaplotngkaisipan;gayunman,masangkopmarahil sabihingangwika
ay ang saplot-kalamnan,angmismongkatawanngkasipan.(ThomasCaryle)
Angwikaay isangsistematiknabalangkasngmga binibigkasnatunogna
pinipiliatisinasaayossaparaangSiningngPakikipagtalastasan(A.M.Bagon)
arbitraryupang magamitng mga taongmay iisangkultura.(HenryGleason)
Angwikaay isangkalipunanngmga salitaat ang pamamaraanng
pagsasama-samangmga ito para magkaunawaanomakipagkomyunikeyt
ang isanggrupo ngmga tao. (PamelaConstantinoatGalileoZafra)
Katangian ng Wika
1. May sistematiknabalangkas
2. Binibigkasnatunog
3. Pinipili atisinasaayos
4. Kapantayng kultura
5. Patuloyna ginagamit
6. Daynamiko nagbabago
Mahalaga ba ang Wika?
1. KahalagahangPansarili
2. KahalagangPanlipunan
3. KahalagahangGlobal/Internasyonal
Ang mga Varayti ng Wika
1. Dayalek
2. Idyolek
3. Sosyolek
Teorya ng Wika - Pinagmulanng wika
Ding Dong - bagay.Ipinalagaysateoryangitona ang lahat ng bagaysa
kapaliranaymay sarilingtunognasiyangkumakatawansanasabingbagay.
Mga tunogang nagpapakahulugansamgabagay tuladng kampana,relo,
tren,at iba pa.
Bow Wow – kalikasan.Ditoangtunog ng nalikhangkalikasan,anumanang
pinagmulanayginagadngtao.
Halimbawa,angtunog-kulog,ihipnghanging,atibapa.
Pooh Pooh – tao. Ipinalalagaynaangtao ang siyanglumikhangtunogat
siyaring nagbibigayngkahulugan.Ditoangtunogmulasa mga tao.
Kahariang Ehipto– Ayonsa haringsi Psammatichos,angwikaaysadyang
natutuhankahitwalangnagtuturoo naririnig.Natutunankahitwalang
nagtuturo.Unconsciouslylearningthe language.
CharlesDarwin – Ito ay nakasaadsa aklat na Lioberman(1975) na may
pamagat na “On the Originof Language”,sinasaadniyaang
pakikipagsapalaranngtaopara mabuhayangnagtuturo sa kanyaupang
malikhangiba’tibangwika.Wikanatutunantungkol samga
pakikipagsapalaran.
Genesis11: 1-9 –Tore ng Babel.Storyof Towerof Babel.Basedon the Bible.
WikangAramean – Believesthatall languagesoriginatedfromtheir
language,ArameanorAramaic.Syria.May paniniwalangangkauna-
unahangwikangginagamitsadaigdigayang lenggwahe ngmgaAramean.
Silaang mga sinaunangtaongnanirahansaSyria (Aram) atMesopotamia.
Tinatawagna Aramaicang kanilangwika
Karagdagansa teorya ngwikamula kayMyan ng TristanCafe PinoyForum:
Teoryang YO-HE-HO.pinaniniwalaannaangwikaay galingsa ingayna
nililikhangtaongmagkatuwangonagtutulungansakanilanggawain.Itoay
ay unangnasapantahani NOIRE, isangiskolarnoongika-19na dantaon.
Teoryang Musiko.kilalasa teoryangitoang DANISHna si OTTO JERPERSON.
sinasaadditona ang wikaay maymelodyaattono at walangkakayahansa
komunikasyonohindi nakakakomunikasapagkattaglaynitoangkakulangan
sa mga detalye atimpormasyon.
Teorya ng Pakikisalamuha. ayonkay G. Revesz,isangpropesorsa
AmsterdamGermany,angtao mismoanggumagawang kaniyangwika

3. upangmay magamitsa kaniyangpakikisalamuha.Naniniwalaitonaang
wikasa likasna pangangailanganngtaoupangmakipagsalamuhasa
kaniyangkapwa.
Teoryang Muestra. pinaniniwalaansateoryangiyonanuunaang
pagsasalitasapamumuestra.Magkaugnayangpagsasalitaat pagmumuestra
at ang sentrosa utak na kumokontrol sapaggalawatpagsasalitaay
magkalapitatmagkaugnay
Tayutay (FiguresofSpeech)
Simili o Pagtutulad - di tiyakna paghahambingngdalawangmagkaibang
bagay.Ginagamitanitong mga salitang:tuladng,parisng, kawangisng,tila,
sing-,sim-,magkasing-,magkasim-,atibapa.Ito ay tinatawagna Simile sa
Ingles.
Metapora o Pagwawangis - tiyakna paghahambingngunithindi na
ginagamitanngpangatnig.Nagpapahayagitongpaghahambingnanakalapat
sa mga pangalan,gawain,tawago katangianngbagay na inihahambing.Ito
ay tinatawagna METAPHORsa Ingles.
PersonipikasyonoPagtatao - Ginagamititoupang bigyang-buhay,
pagtaglayinngmga katangiangpantao - talino,gawi,kilosangmgabagayna
walangbuhaysa pamamagitanngmga pananalitangnagsasaadngkilos
tuladng pandiwa,pandiwari,atpangngalang-diwa.'PERSONIFICATION'sa
Ingles.
Apostrope o Pagtawag - isangpanawagano pakiusapsa isangbagayna tila
itoay isangtao.
Pag-uulit
Aliterasyon - Angunangtitikounangpantigay pare-pareho.
Anapora- Pag-uulitngisangsalitangnasaunahanng isangpahayago ng
isangsugnay.
Anadiplosis - Paggamitngsalitasa unahanat sa hulihanngpahayago
sugnay.
Epipora- Pag-uulitnamanitongisangsalitasa hulihanngsunud-sunodna
taludtod.
Empanodoso PabaliknaPag-uulit- Pag-uulitnangpagbaliktadngmga
pahayag.
Katapora - Paggamitng isangsalitana kadalasangpanghalipnatumutukoy
sa isangsalitao pariralana binanggitsahulihan.
Pagmamalabis o Hayperbole - Ito ay lagpalagpasangpagpapasidhi ng
kalabisanokakulanganngisang tao, bagay,pangyayari,kaisipan,damdamin
at iba pangkatangian,kalagayanokatayuan.
Panghihimigo Onomatopeya- ito ang paggamitngmga salitangkungano
ang tunogay siyangkahulugan. ONOMATOPOEIAsaIngles.
Pag-uyam - Isanguri ngironyana ipinapahiwatigangnaisiparatingsahuli.
Madalas itongnakakasakitngdamdamin.
Senekdoke oPagpapalit-saklaw - isangbagay, konseptokaisipan,isang
bahagi ng kabuuanang binabanggit.
Paglilipat-wika- tuladng pagbibigay-katauhannapinasasabagayangmga
katangiangpantao,na ginagamitangpang-uri.
Balintuna - isanguri ng ironyana hindi ipinapahiwatigangnaissabihinsa
huli.
Pasukdol - pataas na paghahanayng mga salitao kaisipanayonsa
kahalagahannitomulasa pinakamababapatungosapinakamataas naantas.
Pagtanggi o Litotes - gumagamitng katagang "hindi"nanagbabadyang
pagsalungatodi-pagsang-ayon.Ito'ymayhimignapagkukunwari,isang
kabaligtaranngibigsabihin.
Kaanyuan ng Salita
Payak - isangsalitao isangsalitang-ugat(Rootword).
Maylapi - isang salitanamay isinasamaoidinudugtongsaSalitang-ugatna
tinatawagna Panlapi (Prefix/Affix).
Kabilaan - Panlapi nainilalapatsaUnahan,Loob o sa Hulihan.
Unlapi - (Inunlapian) Uri ngpanlapi na inilalapatsaunahanngsalitangugat.
Gitlapi - (Ginitlapian) Panlapi nainilalagaysaloobngsalitangugat.
Hulapi - (Hinuhunlapian) Panlapi naidinurugtongsahulihanngsalitang
ugat.
Inuulit- isangsalitana inuulitparamagkaroonngiba pang kahulugan.
Tambalan - Isang salitana binubuongdalawangsalitangmaymagkaibang
kahulugan.Itoay maaaringgawinupangipagsamaang kahuluganng
dalawangsalitangpinag-ugatanoparamakalikhangsalitangmay
panibagongkahulugan.

4. Pangngalan (Noun)
Angpangngalan ay salitao bahagi ng pangungusapna tumutukoysangalan
ng tao, bagay,pook,hayop,at pangyayari.Maaari din na ipakilalang
pangngalanangisangkaisipanokonsepto.Salinggwistika,kasapi ang
pangngalansa isangmalawak,bukasnaleksikongkategoryanakungsaan
ang mga kasapi nitoay nagigingpangunahingsalitasaisangsimunongisang
sugnay,bagaysa isang pandiwa,obagaysa isangpang-ukol.
Pagkahati-hati ng pangngalan
Maaaring mahimayang pangngalannangayonsa kaurian,katuturan,
kasarian,kailanan,kaanyuan,kalikasan,atkatungkulan.
Ayon sa Katangian
Nauukol angpangngalanayonsa kauriansa pagpapangalansatao, bagay o
pangyayari.Maaari itongpambalanaopantangi.
Pantangi - mga pangngalangnagsisimulasamalakingtitiknatumutukoysa
tangi o tiyakna ngalanng tao, hayop,bagay,lugar,kathang-isip,o
pangyayari na ibinubukodsakauri nito.Tinitiyakngpangngalangpantangi
na hindi maipagkamali angtinutukoysaiba.Halimbawa:Jose Rizal,Luneta,
GloriaMacapagal-Arroyo,Bathala
Pambalana- mga pangngalangnagsisimulasamaliitnatitiknatumutukoy
sa pangkalahatangngalanngtao, hayop,bagay,lugar,pangyayari at ibapa.
Kasamarin ang kabuuanng mga basal na salita.Halimbawa:bayani,aso,
katamisan,pagdiriwang,pusa
Ayon sa kayarian
Naayonsa sakopo uri ng katuturanang mga pangalan.Maaari itongtahas,
basal,hango,lansako patalinghaga.
Tahas - pangngalangnararanasanng isasa mga limangpandamdam
(paningin,pandinig,panlasa,pakiramdamatpang-amoy) atmaykatangiang
pisikal.Halimbawa:tubig,bundok,pagkain
Basal - pangngalangtumutukoysamga kaisipanokonseptonahindi
nararanasan nglimangpandamdamat walangpisikal nakatangian.Nasa
anyongpayakang lahat ng pangngalanbasal.Halimbawa:wika,yaman,
buhay
Lansak - pangngalangtumutukoysaisangkalipunanokaramihan.Maaaring
maylapi itoo wala.Halimbawa:madla,sangkatauhan,kapuluan
Hango - pangngalangnakabataysaisangsalitangbasal.Halimbawa:
kaisipan,salawikain, katapangan
Patalinghaga- pangalanghindi tuwirangpatungkolsabagayna
pinangangalanansahalipinihahambinglamangsabagayna kamukhao
katuladlamang.Halimbawa:buwaya(imbisnakurakot),langit(imbisna
ligaya),kababuyan(imbisnakasalaulaan)
Ayon sa kasarian
Masasabingwalangpartikularnababae o lalaki samga pangngalan.Ngunit
matutukoyangkasarianng pangngalankapagnilalagyanngsalitang"lalaki"
o "babae"bago o pagkataposngsalitangkinauukulan.Halimbawa:batang
babae,batanglalaki,lalakingaso,babaingpusa
Mayroon dinnamangmga salitanghindi nakailanganlagyanngmga salitang
"lalaki"o"babae"kunglikasna matutukoyangkasarianng isang
pangngalan.Kadalasangmatutukoydinangkasariansapangalano palayaw.
Halimbawa,kadalasanglalaki angmgapangalangtunog"o"at babae naman
kapag tunog"a". Tingnanang sumusunodnamgahalimbawa:
Panlalaki - pari,hari,tatay,kuya,manong,tandang(lalakingmanok),
kalaykan(lalakingkalabaw)
Pambabae - madre,reyna,nanay,ate,libay(usangbabae),dumalaga(hindi
pa nanganganakna babainghayop)
Di tiyak- tumutukoysa ngalangmaaringbabae o lalaki
WalangKasarian- ngalangtumutukoysabagay na walangbuhay
Ang Kailanan ng Pangngalan
Tungkol namansa bilangkungisahan,maramihan,olansakanangkailanan
ng pangngalan.
Isahan- pangngalanggumagamitngpantukoynasi, ni, o kay kapagmga tao
ang tinutukoy,atang,ng (nang),osa kapag mga pangngalangpambalana.
Ginagamitdinang pamilangisang osang,sam,atson na mgahangong salita
nito.Halimbawa:Angburolay isanganyonglupa.
Maramihan - pangngalanggumagamitngpantukoyna sina, nina, kina,at
ang mga (manga,ng mga,sa mga) at gumagamitdinng mga pamilang
nagmulasa dalawa.Halimbawa: Sina RobertoatRowena angbumatosa
mgaibong lumilipad.
Lansakan- pangngalanna pinagsama-samaangmgabagay na
magkakatulad.Kadalasangmaymagkabilangpanlapi itong"ka"at"an" o
"han".Halimbawa:kabahayan,kabukiran,Kabisayaan

5. Ayon sa kalikasan
Maaaring iuri ang pangngalansakalikasanopinagmulannito.
Likas- pangngalangtaal na sa sarili nitoat kadalasanghangosa kalikasan.
Halimbawa:apoy,lindol,ligaya
Likha- pangangalanghinangongmga dalubhasadahil sapangangailangan.
Maaaring bagonglikhaat lumangsalitana maybagong kahuluganang
pangngalannaito. Halimbawa:agham,talatinigan,sining
Ligaw - pangngalanghiniramohinangomulasa mga salitangbanyaga.
Halimbawa:demokrasya,relihiyon,butones
Ayon sa kaanyuan
Tungkol paglalapi angkaanyuanngpangngalan.
Payak- pangngalanghindi inuulit,walangpanlapi,okatambal.Halimbawa:
talumpati,watawat,ligalig
Maylapi - pangngalangbinubuongsalitang-ugatnamaypanlapi sa unahan,
gitna,hulihanomagkabila.Halimbawa:sinigang,inihaw,tindahan,
palakasan
Inuulit- pangngalanginuulitnamaaaringmaypanlapi o salitang-ugat
lamang.Halimbawa:tau-tauhan,bagay-bagay,bali-balita
Tambalan- pangngalangbinubuongdalawangsalitangmagkaibana
pinagsasamaupangmagingisaat may gitlingsapagitannito.Halimbawa:
kisap-mata,bahay-kubo,bantay-salakay
Ayon sa katungkulan
Sa karaniwangkatungkulansapangungusap,nagigingsimunoolayuninang
isangpangngalan.
Subalitmaaaringgumanapdinang pangngalanbilangpagka-pandiwa,
pagka-pandiwari,pagka-pang-uri,pagka-pang-abayatibapasa tulongng
ilangpanlapi opananalita.
Nasa sumusunodangilangmgahalimbawa:
Pangngalangmalapang-uri - nagbibigayngtiyaknakauriankapag pinagsama
sa kapuwapangngalan.Halimbawa:AndresBonifacio,KayHusengBatute,
dalaganganak,baboy-ramo
Pangngalangmalapandiwa- gumaganapbilangisangpandiwana
nagsisimulasa"pa","pag","pang","paki"o mga iba't ibanganyonitoat
may kasamang"an" o "han".Halimbawa:Ang pahayag (ipinahayag)ng
Senadoray mahalagasa bayan.
Pangngalangmalapandiwari - kungangpagganap ay alangangpandiwaat
alangangpang-uri.
Matitiyakkungmalapandiwari angpangngalansapagtatanongng"ano
ang...?"Halimbawa:Anoangdala (dinala) mo?Angdalako ay...
Pangngalangmalapang-abay- kadalasangnauukol sapanahonnabahagi ng
isangaraw o gabi.Halimbawa:Nilalagnatsahapon angmaytuberkolosis
Pandiwa (verb)
Mga Uri ng Pandiwa ayon sa Kaukulan
Payak
Ito ay ipinalalagaynaangsimuno.
Halimbawa:
Lubosna malasin,mahirapan,atmasaktanang nambababoyngwikingito.
Katawanin
Ito ay maysimunongunitwalanglayongtumatanggap.
Halimbawa:
Angmasipagat determinadoaynagtatagumpay.
Ito ay maysimunoat tuwiranglayon.
Halimbawa:
Naglinisng silidsi kobe bryant.
Tahasan
Ito ay ginaganapngsimunoang isinasaadnapandiwa.
Halimbawa:Si AndresBonifacioang nagtatag ngKatipunannoong1892.
Balintayak
Ito ay hindi angsimunoanggumaganapsa isinasaadngpandiwa.
Halimbawa:
Angpagtatatag ng katipunanay pinasimulan ni AndresBonifacio.
Kailanan ng Pandiwa
Isahan
Ito ay kapagang pandiwaay nasapayak na anyo.
Halimbawa:Angasoay nagbabantay ngbahaytuwinggabi.
Maramihan
Ito ay marami ang simunoatkilosna isinasaad.
Halimbawa:Angmga asoay nagsisipagbantay ngbahaytuwinghatinggabi.

6. Mga Aspekto ng Pandiwa
Pangnagdaan/Naganap na o Perpektibo
Ito ay nagsasaadng kilosogawangnatupad na.
Halimbawa:Nagluto nglechongtuyoangnanayko.
Pangkasalukuyan/Imperpektibo
Ito ay ang pagkilosnanasimulannaperohindi patapos.
Halimbawa:
Natutunaw'ang siponko.
Panghinaharap/Gaganapin o kontemplatibo
Ito ay ang kilosaymangyayari palamang.
Halimbawa:
Kakain si bebangng tsokolate.
Pang-abay (adverb)
Mga uri ng Pang-abay
Pamanahon - (Adverbof Time) nagsasaadkung kailanginanapangkilos.
Halimbawa:Kami aynagsisimbatuwinglinggo.
Panlunan - (AdverbofPlace) tumutukoysapook/lugarkungsaannaganap
ang kilos
Halimbawa:Pumuntasapalengke angnanaykanina.
Pamaraan - (Adverbof Manner) naglalarawankungpaanonaganap ang
kilosngpandiwa
Halimbawa:Si ate ay umiyaknangmalakasdahil pinaloni ama.
Pang-agam - pang-abayna nagsasaadng walangkatiyakanngisangkilos
Halimbawa:Hindi yatauulanmamayadahil napakainitngpanahonngayon.
Panang-ayon- (Adverbof Affirmation) pang-abaynanagsasaad ng
pangsangayon.Itoay katumbasng"affirmation"saIngles.
Halimbawa:Tunayna napakagandang iyongdamit.
Pananggi - (Adverbof Negation) pang-abaynanagsasaadng hindi
pagsangayon
Halimbawa:Hindi pwede naisamaangmga alaganghayopsa party ko.
Panggaano - nagsasaadng dami,halaga o timbang
Halimbawa:Limangkilongbaboyangbinili niyasapalengke.
Panghalip(pronoun)
Panao
ang tawag sa panghalip
na pamalito panghalili
sa pangngalangtao.Ang
panghalipnapanaoay
ipinapalitsataong
nagsasalita,kinakausap
at pinag-uusapan.Itoay
maaringisahano
maramihanPanauhan
Una
Ikalawa
Isahan
ako,ko, akin,kata
iyo,mo,ka, ikaw
Dalawahan
kita,amin,natin,atin
kayo,inyo,ninyo
Maramihan
tayo,kami,namin,atin
kayo,inyo,ninyo