Η παρουσίαση αποτελεί ένα παράδειγμα εφαρμογής ρουτίνων σκέψης στο Νηπιαγωγείο και στα πλαίσια προσέγγισης έργων τέχνης, σύμφωνα με τις αρχές του Έντεχνου Συλλογισμού. Οι ρουτίνες σκέψης είναι στρατηγικές που αναδύουν και οπτικοποιούν την σκέψη των παιδιών, την δραστηριοποιούν και συμβάλλουν στην δημιουργία στοχαστικού κλίματος μες την τάξη. Οι στρατηγικές αυτές αναπτύχθηκαν στο παιδαγωγικό τμήμα του πανεπιστημίου του Harvard από την ομάδα Project Zero.

1. 29ο Νηπιαγωγείο Πειραιά.
Προσέγγιση έργων τέχνης στο Νηπιαγωγείο.
Επιμέλεια : Ειρήνη Βαλμά
Άνοιξη του Boticceli

2. Λίγα λόγια για το Έργο…
Σε γενικές γραμμές το έργο αναπαριστά εννέα μορφές που βρίσκονται μέσα σε έναν κήπο.
Ο τίτλος του έργου «Αλληγορία της Άνοιξης».
Χαρακτηριστικό του έργου είναι ότι η «ανάγνωσή», του γίνεται από τα δεξιά προς τα αριστερά, γεγονός που
επιβεβαιώνεται από την τοποθέτηση των μορφών.
Έτσι λοιπόν η πρώτη μορφή που εμφανίζεται είναι ο Ζέφυρος, τυπικός ανοιξιάτικος άνεμος (προσέξτε που
φυσά, ενώ συγχρόνως τα δέντρα στο σημείο αυτό του πίνακα λυγίζουν) που ετοιμάζεται να απαγάγει
τη Χλωρίδα που έχει ερωτευτεί και από το στόμα της οποίας βγαίνουν ανθισμένοι βλαστοί που μπλέκονται με
αυτούς που φυτρώνουν από το έδαφος (σύμφωνα με την ελληνική μυθολογία πρόκειται για τη θεότητα της
βλάστησης). Αυτή, έχοντας ήδη γονιμοποιηθεί από το Ζέφυρο (αν προσέξετε θα δείτε ότι όλες οι γυναικείες
φιγούρες του πίνακα είναι έγκυες) μετατρέπεται στην Flora, τη ρωμαϊκή θεότητα των δημητριακών και άλλων
βρώσιμων φυτών που στη συνέχεια λατρεύτηκε και ως θεότητα της Άνοιξης και η οποία, αν και δεν είναι η
βασική φιγούρα, έδωσε το όνομά της στον πίνακα.
Στο κέντρο του πίνακα, μπροστά από το ιερό της φυτό τη μυρτιά, βρίσκεται η θεά του έρωτα, η Αφροδίτη η
οποία με το χέρι της κάνει ένα νεύμα που υποδηλώνει χαιρετισμό και συστολή, ενώ ταυτόχρονα δείχνει τις
τρεις γυναικείες φιγούρες που χορεύουν ακριβώς δίπλα της και τις οποίες ετοιμάζεται να χτυπήσει με το
πύρινο βέλος του ο Έρως, που φτερουγίζει από πάνω της. Πρόκειται για τις τρεις Χάριτες: την Αγλαΐα, την
Ευφροσύνη και τη Θάλεια που συμβολίζουν τη χάρη, την ομορφιά και την ανεμελιά. Και τέλος τη σκηνή κλείνει
η μορφή του θεού Ερμή που με το κηρύκειο του διαλύει τα σύννεφα.
Όλη η περιγραφή σε ένα πρώτο επίπεδο παραπέμπει στην άφιξη της Άνοιξης, στην αναγέννηση της φύσης
(από το σμίξιμο του Ζέφυρου με τη Χλωρίδα-Άνοιξη) στον έρωτα (Αφροδίτη, φτερωτός Έρως, τρεις Χάριτες),
στην απομάκρυνση των νεφών (Ερμής).

3. Ρουτίνα σκέψης : Δημιουργικές Ερωτήσεις
Στόχος κατανόησης: Να κατανοήσουν τους τρόπους που προσεγγίζουμε ένα έργο τέχνης,
προκειμένου να ανακαλύψουμε τα βαθύτερα μηνύματά του.
Το έργο εξερευνήθηκε αφού σχηματίστηκαν τρεις ομάδες νηπίων, εκ των οποίων
οι δύο ομάδες αποτελούνταν από 4 παιδιά και η μία από 3. Η ρουτίνα που
επιλέχθηκε ως η καταλληλότερη για να επιτευχθεί ο στόχος κατανόησης ήταν «
οι δημιουργικές ερωτήσεις», που προάγουν παράλληλα τη στοχαστική διάθεση
του προβληματισμού και της διερεύνησης.
Αρχικά τα παιδιά δημιούργησαν και στην συνέχεια ανακοίνωσαν το όνομα της
ομάδας τους : Η πρώτη ήταν το ΟΥΡΑΝΙΟ ΤΟΞΟ, η δεύτερη ο ΟΛΥΜΠΙΑΚΟΣ και η
τρίτη ο MICHEL ANGELO.
Το έργο διανεμήθηκε στις ομάδες σε αντίτυπα μεγέθους Α3, προκειμένου να
διευκολυνθεί η παρατήρησή του για 30’’. Στην συνέχεια ζήτησα από την κάθε
ομάδα ξεχωριστά να μου περιγράψει τι βλέπει στον πίνακα. Στο στάδιο της
παρατήρησης του πίνακα, δεν υπήρχε περιορισμός στις απαντήσεις των
παιδιών, εξ αιτίας της ένταξής τους στην ομάδα. Αυτό σημαίνει ότι τα παιδιά
της ίδιας ομάδας μπορούσαν να διατυπώσουν τις παρατηρήσεις τους ελεύθερα
και ατομικά.

4. Παρέμβαση των νέων τεχνολογιών στην
παρατήρηση του έργου τέχνης.
Στην συνέχεια τα παιδιά παρακινήθηκαν να
παρατηρήσουν τον πίνακα και στον υπολογιστή με την
χρήση της λειτουργίας zoom.
Η επιπρόσθετη παρατήρηση του έργου, με χρήση των
δυνατοτήτων των νέων τεχνολογιών, αποσκοπούσε
στη διερεύνηση της προστιθέμενης αξίας τους στην
παιδαγωγική πράξη.

5. Τι βλέπετε;
ΟΥΡΑΝΙΟ ΤΟΞΟ
Η.: Βλέπω την Παναγίτσα και είναι έγκυος. ( Το παιδί
δείχνει την γυναικεία φιγούρα που παριστά τη Θεά
Αφροδίτη, στο κέντρο του πίνακα. Στην ερώτηση « από
πού συμπεραίνεις ότι είναι η Παναγία;», το παιδί
απάντησε « από τα ρούχα που φοράει» ).
Μ. : Βλέπω ένα αγόρι που σηκώνει ψηλά ένα ξύλο και
έναν άγγελο. ( Το παιδί δείχνει τον Ερμή που κρατάει
στα χέρια του το κηρύκειο και τον Θεό Έρωτα )
Α : Βλέπω έναν κακό που πάει να κλέψει ένα κορίτσι. (
Το παιδί δείχνει τον Ζέφυρο που προσπαθεί να κλέψει
την Χλωρίδα )
Ρ: Βλέπω την Παναγίτσα.

6. Τι βλέπετε;
ΟΛΥΜΠΙΑΚΟΣ
Ε.: Βλέπω ένα μωρό που έχει βέλος και μου θυμίζει
τον Έρωτα.
Γ. Χ.: Παρατηρώ ότι το μωρό φοράει μια κορδέλα
στα μάτια του.
Πατήστε εδώ για επιστροφή
στην διαφάνεια 13

7. Τι βλέπετε;
MICHEL ANGELO
Α.: Βλέπω μία κυρία που μετράει τα κορίτσια που είναι
δίπλα της και ένα μωρό που ετοιμάζεται να βάλει
φωτιά, γιατί κρατάει ένα σχοινί. ( Το παιδί δείχνει τη
Θεά Αφροδίτη με τις τρεις Χάριτες και τον Θεό Έρωτα ).
Γ. Ι. : Παρατηρώ ένα παιδάκι που ρίχνει βέλος σε ένα
κορίτσι και μία κυρία που είναι έγκυος, γιατί έχει
μεγάλη κοιλιά. Το παιδάκι είναι άγγελος, γιατί έχει
φτερά.( Το παιδί δείχνει την Άνοιξη ).
Ά.: Βλέπω την Παναγίτσα που είναι έγκυος στο Χριστό (
το παιδί δείχνει την Θεά Αφροδίτη ).
Φ.: Βλέπω μία γυναίκα που πιάνει μία άλλη γυναίκα ( το
παιδί δείχνει τις τρεις Χάριτες ).

8. Ο ρόλος του εκπαιδευτικού: Διατύπωση ερωτήσεων
κάνοντας χρήση του «Λεξιλογίου της Σκέψης»
Μετά την παρατήρηση του έργου από τα παιδιά και στοχεύοντας να
διαμορφωθεί κλίμα στοχαστικής κουλτούρας μες τη τάξη, παρουσίασα
και τους δικούς μου προβληματισμούς, χρησιμοποιώντας το ‘Λεξιλόγιο
της σκέψης’ :
« Παρατηρώντας κι εγώ προσεκτικά τον πίνακα, μου γεννιούνται
κάποιες απορίες, που θα ήθελα να σας τις εκφράσω, μήπως και με
βοηθήσετε να τις λύσω. Έτσι, αναρωτιέμαι τι μπορεί να θέλει αυτός ο
άντρας που βρίσκεται πίσω από το κορίτσι; Βλέπω τα τρία κορίτσια με
το λευκό φόρεμα και αναρωτιέμαι τι να κάνουν σ’ αυτή τη γωνιά του
κήπου; Αναρωτιέμαι ακόμη γιατί να συγκεντρώθηκαν όλοι αυτοί οι
άνθρωποι στον κήπο;»

9. Ανάθεση ερωτημάτων για επεξεργασία από τις
ομάδες.
Τα παιδιά αυθόρμητα και βιαστικά σήκωσαν χέρι για να
απαντήσουν, κάποια μάλιστα πήραν το λόγο από μόνα τους για
να εκφράσουν τη σκέψη τους.
Σ’ αυτό το σημείο θέλοντας να οριοθετήσω κάπως τον
παρορμητισμό τους, εξήγησα ότι θα μας βοηθούσε πολύ στα
συμπεράσματά μας, αν η κάθε ομάδα αναλάμβανε να
επεξεργαστεί ένα από τα ερωτήματά μου και στην συνέχεια
παρουσίαζε την υπόθεσή της.
Οι ομάδες επέλεξαν από ένα ερώτημα και τους άφησα χρόνο για
να το συζητήσουν, να καταλήξουν και στο τέλος να
αποτυπώσουν τη σκέψη τους.
Αναφορικά με την αποτύπωση της σκέψης, όλες οι ομάδες
επέλεξαν την ζωγραφική.

10. Οι απαντήσεις των ερωτημάτων και η τελική
αποτύπωση της σκέψης των ομάδων
ΟΥΡΑΝΙΟ ΤΟΞΟ
Αναρωτιέμαι τι μπορεί να θέλει
αυτός ο άντρας που βρίσκεται
πίσω από το κορίτσι;
Αυτός ο άντρας είναι
κακός. Θέλει να κλέψει
το κορίτσι για να την
κάνει υπηρέτριά του.

11. Οι απαντήσεις των ερωτημάτων και η τελική
αποτύπωση της σκέψης των ομάδων
ΟΛΥΜΠΙΑΚΟΣ
Βλέπω τα τρία κορίτσια με το
λευκό φόρεμα και αναρωτιέμαι τι
να κάνουν σ’ αυτή τη γωνιά του
κήπου;
Τα τρία κορίτσια
χορεύουν τσιφτετέλι για
την Παναγία που
στέκεται στο κέντρο!

12. Οι απαντήσεις των ερωτημάτων και η τελική
αποτύπωση της σκέψης των ομάδων
MICHEL ANGELO
Αναρωτιέμαι γιατί να συγκεντρώθηκαν
όλοι αυτοί οι άνθρωποι στον κήπο;
Συγκεντρώθηκαν για
να παίξουν το
παιχνίδι της ησυχίας
Τα κορίτσια με το
άσπρο φόρεμα
ψηφίζουν για να
κάνουν απεργία!
Πατήστε εδώ για
επιστροφή στην
διαφάνεια 13

13. Αξιολογικές διαπιστώσεις…
Τα παιδιά έδειξαν ενδιαφέρον κατά τη διάρκεια που παρατηρούσαν τον πίνακα και αυτό το
ενδιαφέρον ενισχύθηκε από την ένταξή τους σε ομάδες.
Αυτό προκύπτει από τον ενθουσιασμό με τον οποίο συνεργάστηκαν, τους ζωηρούς μεταξύ τους
διαλόγους, αλλά και την προσοχή που επέδειξαν κατά την διάρκεια που οι άλλες ομάδες εξέφραζαν
τις ιδέες τους. Κατά συνέπεια κρίνω ότι η εργασία σε ομάδες προώθησε σε σημαντικό βαθμό την
δυναμική διαμόρφωση στοχαστικής κουλτούρας μες τη τάξη.
Αυτή η αλληλεπίδραση φαίνεται και στις απαντήσεις των παιδιών στα ερωτήματα που τους έθεσα.
Έτσι η ομάδα ΟΛΥΜΠΙΑΚΟΣ, ενώ στις αρχικές της παρατηρήσεις εστίασε στον Θεό Έρωτα, η
υπόθεση που έκανε, τελικά, στο ερώτημα που επεξεργάστηκε, είναι σαφώς επηρεασμένη από τις
παρατηρήσεις κάποιων παιδιών, που απέδωσαν την κεντρική γυναικεία φιγούρα στην Παναγία.
Η απάντηση της ομάδας MICHEL ANGELO, που φαίνεται τελείως άσχετη με τις αρχικές
παρατηρήσεις όλων, δεικνύει ότι η επεξεργασία του έργου - και άρα η σκέψη των παιδιών-
εξελίχθηκε κατά τη διάρκεια της συνεργασίας τους μέσα στην ομάδα.

14. Αξιολογικές διαπιστώσεις…
Η αξιοποίηση της λειτουργίας zoom για την παρατήρηση του έργου δεν
φάνηκε να διαφοροποιεί σημαντικά τις αρχικές παρατηρήσεις των παιδιών.
Αυτό, κατά τη γνώμη μου, οφείλεται στο ότι τα παιδιά είχαν την ευκαιρία να
παρατηρήσουν τον πίνακα με συμβατικό τρόπο σε μεγάλη απεικόνιση ( Α3 )
και μάλιστα σε τρία αντίτυπα, όσες και οι ολιγομελείς ομάδες.
Αυτό δεν είναι εφικτό στην καθημερινότητα ενός νηπιαγωγείου, αφού η
παραγωγή έγχρωμων αντιτύπων σε αυτό το μέγεθος κοστίζει. Κατά συνέπεια
η χρήση των νέων τεχνολογιών εδώ, κρίνεται και οικονομικότερη και
αποδοτικότερη ως προς τα αποτελέσματα της παρατήρησης.
Συμπερασματικά μπορούμε να θεωρήσουμε ότι το zoom, εν προκειμένω,
λειτούργησε ως επιβεβαίωση των επισημάνσεων των παιδιών.

15. Αξιολογικές διαπιστώσεις…
Θεωρώ ότι τα παιδιά κατανόησαν ότι ένα έργο τέχνης προσεγγίζεται με
βήματα: Λεπτομερής παρατήρηση, στοχαστικά ερωτήματα, υπόθεση.
Δεν θα σταθώ κατά πόσο η ερμηνεία του έργου από τα παιδιά πλησιάζει
την αυθεντική, γιατί στόχος μου ήταν να γευτούν την στοχαστική
διαδικασία, να μάθουν να στέκονται μπροστά σε ένα έργο τέχνης και να
το διερευνούν.
Με χαρά διαπίστωσα ότι κάποια παιδιά χρησιμοποίησαν το ρήμα
«παρατηρώ», κάτι που φανερώνει μία μικρή αλλαγή στη σκέψη τους
κάτω από την επίδραση των ρουτίνων.

16. Η παρουσίαση που
παρακολουθήσατε,
ήταν μία μικρή
απόπειρα να
αξιοποιήσουμε την
απίστευτη δυναμική
των έργων τέχνης,
μέσα από την οπτική
και τις προτάσεις
του έντεχνου
συλλογισμού.