2

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
MINISTERSTWO EDUKACJI
i NAUKI
Ewa Kawczyńska-Kiełbasa
Prowadzenie rachunkowości ubezpieczycieli
412[01].Z3.03
Poradnik dla ucznia
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji - Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2005

1
Recenzenci:
mgr inż. Leonia Jadzewicz
mgr Krystyna Kielan
Opracowanie redakcyjne:
Katarzyna Maćkowska
Konsultacja:
mgr inż. Maria Majewska
Korekta:
Joanna Iwanowska
Edyta Kozieł
Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 412[01].Z3.03
Prowadzenie rachunkowości ubezpieczycieli zawartego w modułowym programie nauczania dla
zawodu technik rachunkowości.
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2005

2
SPIS TREŚCI
1. Wprowadzenie 4
2. Wymagania wstępne 5
3. Cele kształcenia 6
4. Materiał nauczania 7
4.1. Organizacja rachunkowości ubezpieczycieli 7
4.1.1. Materiał nauczania 7
4.1.2. Pytania sprawdzające 11
4.1.3. Ćwiczenia 11
4.1.4. Sprawdzian postępów 12
4.2. Pośrednictwo ubezpieczeniowe 13
4.3. Majątek i kapitały zakładu ubezpieczeń 18
4.4. Lokaty zakładu ubezpieczeń 22
4.5. Ewidencja składek ubezpieczeniowych i rozrachunków 29
4.6. Rezerwy techniczno-ubezpieczeniowe 41
4.7. Przychody i koszty 45
4.8. Wynik finansowy 51
4.9. Sprawozdawczość 57

3
5. Sprawdzian osiągnięć 73
6. Literatura 82

4
1. WPROWADZENIE
Poradnik będzie Ci pomocny w przyswajaniu wiedzy o podstawach rachunkowości zakładów
ubezpieczeniowych i poznaniu specyfiki rachunkowości ubezpieczycieli, zakładając znajomość
pojęć i zasad rachunkowości dla jednostek prowadzących działalność gospodarczą.
W poradniku zamieszczono:
- wymagania wstępne, w których wyszczególniono jakie umiejętności powinien posiadać
uczeń przed przystąpieniem do realizacji jednostki modułowej,
- cele kształcenia, pokazują jakie umiejętności uczeń opanuje po przeprowadzeniu procesu
kształcenia,
- materiał nauczania, w którym zawarte są niezbędne treści teoretyczne, aby poznać podstawy
rachunkowości zakładów ubezpieczeniowych (budowę planu kont, sposób ewidencji operacji
gospodarczych, sprawozdawczość finansową jednostek ubezpieczeniowych),
- pytania sprawdzające, które umożliwią ocenę przygotowania do wykonania ćwiczeń
potwierdzających nabycie umiejętności,
- ćwiczenia do samodzielnego rozwiązania zawierające: polecenie, sposób wykonania oraz
opis niezbędnych materiałów do wykonania ćwiczenia, niektóre z ćwiczeń mogą wymagać
pomocy nauczyciela,
- sprawdzian postępów, który pomoże ocenić poziom wiedzy po wykonaniu ćwiczeń,
- sprawdzian osiągnięć, znajdujący się po zrealizowaniu wszystkich tematów jednostki
modułowej pozwalający ocenić poziom nabytych umiejętności w procesie kształcenia danej
jednostki modułowej,
- wykaz literatury.
Zamiarem autorki było napisanie poradnika, który może służyć jako materiał dydaktyczny do
nauczania jednostki modułowej – prowadzenie rachunkowości ubezpieczycieli.
Schemat układu jednostek modułowych
Moduł 412[01].Z3
Specyficzne i szczególne
zasady rachunkowości
412[01].Z3.01
Prowadzenie
rachunkowości
budżetowej
412[01].Z3.02
Prowadzenie
Rachunkowości
bankowej
412[01].Z3.03
Prowadzenie
rachunkowości
ubezpieczycieli
412[01].Z3.04
Prowadzenie
rachunkowości
jednostek
organizacyjnych
nie prowadzących
działalności
gospodarczej

5
2. WYMAGANIA WSTĘPNE
Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:
− korzystać z różnych źródeł informacji,
− korzystać z ustawy o rachunkowości,
− znać zasady rachunkowości,
− znać zasady prowadzenia ksiąg rachunkowych,
− sporządzać podstawowe dokumenty księgowe,
− znać budowę i funkcjonowanie kont księgowych,
− poprawiać błędy księgowe,
− posługiwać się terminologią z zakresu rachunkowości, finansów, sprawozdawczości,
− wykorzystać poznane zasady ewidencji, wyceny, metod amortyzacji omówione w module
„Ewidencja księgowa działalności przedsiębiorstwa”, które są jednakowe także dla
specyfiki zakładów ubezpieczeniowych,
− znać pojęcie inwentaryzacji, metod przeprowadzania, sposobu rozliczeń.

6
3. CELE KSZTAŁCENIA
W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:
- określić podstawy prawne działalności ubezpieczeniowej,
- określić istotę, zadania i funkcje ubezpieczeń gospodarczych,
- scharakteryzować specyfikę rachunkowości ubezpieczeniowej,
- posłużyć się planem kont zakładu ubezpieczeń,
- zadekretować dokumenty księgowe,
- dokonać ewidencji składek ubezpieczeniowych,
- zaewidencjonować rozrachunki,
- zaewidencjonować koszty akwizycji, odszkodowania, świadczenia oraz inne koszty
gospodarcze
i przychody techniczne,
- zaksięgować operacje dotyczące reasekuracji,
- ewidencjonować rezerwy techniczno-ubezpieczeniowe, lokaty, kapitały, fundusze,
- obliczyć margines opłacalności,
- ustalić wynik finansowy zakładu ubezpieczeń,
- określić strukturę sprawozdania finansowego zakładów ubezpieczeniowych,
- scharakteryzować elementy sprawozdania finansowego,
- sporządzić sprawozdanie finansowe zakładu ubezpieczeniowego.

7
4. MATERIAŁ NAUCZANIA
4.1. Organizacja rachunkowości ubezpieczycieli
4.1.1. Materiał nauczania
Działalność ubezpieczeniowa jest to wykonywanie czynności związanych z udzieleniem
ochrony na wypadek ryzyka skutków zdarzeń losowych.
Działalność ubezpieczeniowa funkcjonuje w trzech systemach:
- emerytalno-rentowym,
- ubezpieczeń zdrowotnych,
- ubezpieczeń majątkowych i osobistych stwarzających podstawy rynku ubezpieczeniowego
ubezpieczycieli i towarzystw ubezpieczeń wzajemnych.
Prowadzenie rachunkowości zakładów ubezpieczeniowych jest uregulowana przede
wszystkim ustawą o rachunkowości. Przepisy ustawy o rachunkowości zostały uszczegółowione
rozporządzeniem ministra finansów w sprawie szczególnych zasad rachunkowości zakładów
ubezpieczeń. Specyfika rachunkowości ubezpieczycieli wynika ze specyfiki zakładów
ubezpieczeniowych, których działalność jest uregulowana ustawą o działalności
ubezpieczeniowej.
Ustawa ta określa tryb uzyskiwania koncesji, dozwoloną formę prawną, wymagania kadrowe,
dokonywanie lokat, obowiązek określenia kapitału gwarancyjnego i marginesu wypłacalności
oraz postępowanie upadłościowe.
Rachunkowość zakładów ubezpieczeniowych dotyczy kategorii ogólnych (majątku trwałego,
inwestycji, środków pieniężnych, rozrachunków pozaubezpieczeniowych, kapitałów własnych,
funduszów specjalnych, kosztów działalności administracyjnej, podatków), które są
ewidencjonowane i rozliczane analogicznie do innych podmiotów gospodarczych.
Natomiast działalność podstawowa zakładów ubezpieczeniowych wymaga specjalnych
rozwiązań w rachunkowości, które są stosowane tylko na potrzeby tych jednostek.
Działalność zakładów ubezpieczeniowych dotyczy ubezpieczeń na życie oraz ubezpieczeń
majątkowych i pozostałych osobowych, które stanowią ogólną grupę ubezpieczeń
gospodarczych.
Część tych ubezpieczeń ma charakter dobrowolny a część obowiązkowy.
Ubezpieczający się zawierają umowy z zakładami ubezpieczeniowymi, wpłacają składki
ubezpieczeniowe, będące głównym źródłem tworzenia funduszów finansujących działalność
ubezpieczeniową. Zgromadzone fundusze zakłady ubezpieczeniowe lokują na rynku
finansowym w celu aktualizacji ich wartości oraz pozyskania dodatkowych środków.
Ubezpieczenia obowiązkowe dotyczą:
- odpowiedzialności cywilnej posiadaczy pojazdów mechanicznych,
- ubezpieczenia budynków wchodzących w skład gospodarstwa rolnego od ognia i innych
zdarzeń losowych,
- odpowiedzialności cywilnej rolników z tytułu posiadania gospodarstwa rolnego,
- odpowiedzialności cywilnej z tytułu wykonywania zawodu, np.: adwokatów, radców
prawnych, notariuszy, biegłych rewidentów, doradców podatnika, osób prowadzących biura
rachunkowe, pośredników nieruchomości.
Ubezpieczenia dobrowolne obejmują:
- ubezpieczenia na życie,
- pozostałe ubezpieczenia majątkowe.

8
Zakłady ubezpieczeniowe obowiązane są stosować wymienione przez ustawę
o rachunkowości zasady nadrzędne oraz zasady prowadzenia ksiąg rachunkowych, które
obowiązują także w innych podmiotach: opisu przyjętej polityki rachunkowości, posiadania
zakładowego planu kont, opisu komputerowego systemu ewidencji, przestrzegania procedury
otwierania i zamykania ksiąg, prowadzenia prawidłowej dokumentacji księgowej, prawidłowego
poprawiania błędów, terminowego przeprowadzania inwentaryzacji, wyceny aktywów
i pasywów, sporządzania sprawozdań finansowych według załącznika nr 3 do ustawy
o rachunkowości, przechowywania dokumentacji.
Ubezpieczyciel jako jednostka prowadząca działalność gospodarczą jest odbiorcą i wystawcą
dokumentów księgowych. Dokumentami sprzedaży są kopie polis ubezpieczeniowych lub
innych dokumentów potwierdzających zawarcie umowy ubezpieczeniowej. Polisy nie są
dokumentowane rachunkami powszechnie występującymi w obrocie handlowym.
Zakłady ubezpieczeniowe muszą posiadać zakładowy plan kont, który obejmuje wykaz kont
księgi głównej z komentarzem, zasady prowadzenia ksiąg pomocniczych i ich powiązania
z kontami księgi głównej. Konstrukcja ZPK musi być dostosowana do specyfiki zakładów
ubezpieczeniowych i struktury sprawozdań finansowych.
Plan kont obejmuje 8 zespołów od 0 do 8:
- zespół 0 - Aktywa trwałe, służy do ewidencji rzeczowego majątku trwałego, wartości
niematerialnych i prawnych, inwestycji oraz lokat, które w zakładach ubezpieczeniowych
muszą być wyodrębnione ze względów kontrolnych,
- zespół 1 – Środki pieniężne i kredyty, oprócz środków pieniężnych i kredytów służy do
ewidencji krótkoterminowych papierów wartościowych,
- zespół 2 – Rozrachunki i roszczenia, służy do ewidencji rozrachunków poza
ubezpieczeniowych oraz dotyczących działalności ubezpieczeniowej (rozrachunki
z klientami, pośrednikami, reasekuracyjne),
- zespół 3 – Materiały, do ewidencji i rozliczania zapasów materiałowych oraz innych
składników majątkowych,
- zespół 4 – w zakładach ubezpieczeniowych nie występuje,
- zespół 5 – Koszty akwizycji i administracji, do ewidencji podstawowych kosztów
działalności zakładów ubezpieczeniowych oraz kosztów administracyjnych,
- zespół 6 – Odszkodowania i świadczenia ubezpieczeniowe oraz rozliczenia międzyokresowe,
do ewidencji wypłaconych odszkodowań, tworzenia rezerw technicznych, rozliczeń kosztów
w czasie,
- zespół 7 – Przychody działalności ubezpieczeniowej oraz inne przychody i koszty, do
ewidencji przychodów z tytułu składek ubezpieczeniowych, z lokat, przeniesienia rezerw,
- zespół 8 – Kapitały, fundusze, rezerwy i wynik finansowy, do ewidencji kapitałów własnych
oraz rezerw, rozliczanych w czasie przychodów.
WYKAZ KONT SYNTETYCZNYCH
ZAKŁADU UBEZPIECZENIOWEGO
Tabela 4.1 Przykładowy wykaz kont syntetycznych
Symbol
konta
Nazwa konta
Zespół 0 Aktywa trwałe
010 Środki trwałe
020 Wartości niematerialne i prawne
030 Nieruchomości
040 Pożyczki hipoteczne
041 Pozostałe pożyczki

9
043 Dłużne papiery wartościowe
044 Akcje i udziały w innych jednostkach
049 Pozostałe papiery wartościowe
050 Lokaty terminowe w instytucjach finansowych
051 Udziały we wspólnych przedsięwzięciach lokacyjnych
052 Jednostki uczestnictwa w funduszach powierniczych
059 Pozostałe lokaty
060 Umorzenie nieruchomości
064 Odpisy aktualizujące
070 Odpisy umorzeniowe środków trwałych
071 Odpisy umorzeniowe wartości niematerialnych i prawnych
080 Środki trwałe w budowie
Zespół 1 Środki pieniężne i kredyty
100 Kasa
131 Rachunek bieżący
134 Inne rachunki bankowe
136 Kredyty bankowe
140 Krótkoterminowe aktywa finansowe
145 Inne środki pieniężne
149 Środki pieniężne w drodze
Zespół 2 Rozrachunki i roszczenia
200 Rozrachunki z ubezpieczającymi z tytułu składek
201 Rozrachunki z pośrednikami ubezpieczeniowymi
203 Rozrachunki z tytułu regresów
206 Wniesione kaucje
210 Rozrachunki z cedentami
211 Rozrachunki z reasekuratorami
212 Należności depozytowe od cedentów
213 Zobowiązania depozytowe wobec reasekuratorów
214 Rozrachunki z brokerami reasekuracyjnymi
220 Rozrachunki publicznoprawne
230 Rozrachunki z tytułu wynagrodzeń
234 Inne rozliczenia z pracownikami
239 Pożyczki otrzymane
240 Rozrachunki z tytułu komisarki awaryjnej
241 Rozrachunki z tytułu koasekuracji
248 Rozrachunki i roszczenia funduszu prewencyjnego
249 Pozostałe rozrachunki
250 Należne wpłaty na poczet kapitału
Zespół 3 Materiały
300 Rozliczenie zakupu
310 Materiały
340 Odchylenia od cen ewidencyjnych materiałów
370 Pozostałe składniki majątku
Zespół 4 Koszty według rodzaju i ich rozliczenie
Zespół 5 Koszty akwizycji i administracji

10
501 Koszty akwizycji
502 Koszty prowizji reasekuracyjnych
503 Otrzymane prowizje reasekuracyjne
520 Pozostałe koszty techniczne
531 Koszty utrzymania nieruchomości
532 Koszty innej działalności lokacyjnej
550 Koszty administracyjne
Zespól 6 Odszkodowania i świadczenia ubezpieczeniowe i rozliczenia międzyokresowe
600 Wypłacone odszkodowania i świadczenia z tytułu ubezpieczeń bezpośrednich
601 Wypłacone odszkodowania i świadczenia z tytułu reasekuracji czynnej
602 Regresy i zwrot odszkodowań
603 Koszty likwidacji szkód i windykacji regresów
610 Udział reasekuratorów w wypłaconych odszkodowaniach i świadczeniach
620 Zmiana stanu rezerw na nie wypłacone odszkodowania i świadczenia
621 Udział reasekuratorów w zmianie stanu rezerw na nie wypłacone odszkodowania i
świadczenia
630 Zmiana stanu pozostałych rezerw techniczno-ubezpieczeniowych
631 Udział reasekuratorów w zmianie stanu pozostałych rezerw techniczno-
ubezpieczeniowych
632 Zmiana stanu rezerw na wyrównanie szkodowości
640 Rozliczenia międzyokresowe kosztów
Zespól 7 Przychody z działalności ubezpieczeniowej oraz inne przychody i koszty
700 Składki z ubezpieczeń bezpośrednich
701 Składki z reasekuracji czynnej
702 Udział reasekuratorów w składkach ubezpieczeniowych
710 Zmiana stanu rezerwy składek ubezpieczeniowych
711 Udział reasekuratorów w zmianie stanu rezerw
712 Zmiana stanu rezerw na ryzyko niewygasłe
713 Udział reasekuratorów w zmianie stanu rezerwy na ryzyka niewygasłe
720 Pozostałe przychody techniczne
731 Przychody z nieruchomości
732 Przychody z udziałów i akcji
733 Przychody z pozostałych lokat
734 Sprzedaż lokat
735 Wynik z rewaloryzacji lokat
736 Niezrealizowane straty na lokatach
737 Niezrealizowane zyski z lokat
751 Inne przychody finansowe
752 Inne koszty finansowe
761 Pozostałe przychody operacyjne
762 Pozostałe koszty operacyjne
770 Zyski nadzwyczajne
771 Straty nadzwyczajne
Zespół 8 Kapitały, fundusze, rezerwy i wynik finansowy
801 Kapitał akcyjny
802 Kapitał zapasowy
803 Kapitał rezerwowy

11
804 Kapitał z aktualizacji wyceny
811 Rezerwy na niewypłacone odszkodowania i świadczenia z ubezpieczeń
bezpośrednich
812 Udział reasekuratorów w rezerwach na nie wypłacone odszkodowania i świadczenia
813 Rezerwy na niewypłacone odszkodowania i świadczenia z reasekuracji czynnej
814 Udział retrocesjonariuszy w rezerwach na nie wypłacone odszkodowania
820 Rozliczenie wyniku finansowego
831 Rezerwa składek z ubezpieczeń bezpośrednich
832 Udział reasekuratorów w rezerwie składek ubezpieczeniowych
833 Rezerwa na ryzyka niewygasłe
834 Udział reasekuratorów w rezerwie na ryzyka niewygasłe
835 Rezerwy na wyrównanie szkodowości
836 Pozostałe rezerwy techniczno-ubezpieczeniowe
837 Udział reasekuratorów w pozostałych rezerwach techniczno-ubezpieczeniowych
842 Inne rezerwy
845 Przychody przyszłych okresów
850 Fundusze specjalne
858 Fundusz prewencyjny
860 Wynik finansowy
861 Wynik techniczny ubezpieczeń
870 Podatek dochodowy i inne obciążenia wyniku finansowego
Źródło: opracowanie na podstawie M. Stępień, K Jonas, A. Szkarłat – Rachunkowość zakładów
ubezpieczeń. Zbiór zadań, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej, Kraków 2004.
Zakłady ubezpieczeniowe podlegają przepisom podatkowym: ustawie o podatku
dochodowym od osób prawnych oraz jako pracodawca ustawie o podatku od osób fizycznych.
Działalność ubezpieczeniowa jest zwolniona od podatku od towarów i usług. Do sprzedanych
usług ubezpieczeń nie dolicza się podatku VAT. Jednak sprzedaż inna niż produktów
ubezpieczeniowych podlega opodatkowaniu VAT.
4.1.2. Pytania sprawdzające
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jakie akty prawne regulują rachunkowość zakładów ubezpieczeniowych?
2. Jakie są rodzaje ubezpieczeń?
3. Jakie zasady rachunkowości muszą stosować zakłady ubezpieczeniowe?
4. Jakie elementy składają się na księgi rachunkowe zakładów ubezpieczeniowych?
5. Jaka jest struktura planu kont zakładów ubezpieczeniowych?
4.1.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Zasady prowadzenia ksiąg rachunkowych jednostek ubezpieczeniowych.
1. Zasada memoriału w rachunkowości polega na: .........................................................................
......................................................................................................................................................
2. Podaj datę otwarcia i zamknięcia ksiąg rachunkowych w zakładach ubezpieczeniowych ........
.......................................................................................................................................................

12
3. Zasada ciągłości bilansowej polega na: ......................................................................................
.
4. Akty prawne regulujące rachunkowość zakładów ubezpieczeniowych to:
..................................
......................................................................................................................................................
5. Konta ksiąg pomocniczych służą do: ..........................................................................................
..................................................................................................................................................... .
6. Podstawowym dokumentem potwierdzającym sprzedaż w jednostkach ubezpieczeniowych
jest ................................................................................................................................................
7. Poprawa błędu w dokumencie obcym jest możliwa poprzez
.......................................................
8. Konta księgi głównej służą do .....................................................................................................
9. Ubezpieczenia obowiązkowe obejmują: ......................................................................................
10. Ubezpieczenia dobrowolne dotyczą: ..........................................................................................
Sposób wykonania ćwiczenia:
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) -zgromadzić literaturę,
2) zapoznać się z art. 4-8 ustawy o rachunkowości,
3) zapoznać się z rozdziałem drugim ustawy o rachunkowości,
4) zapoznać się z rozporządzeniem ministra finansów w sprawie szczególnych zasad
rachunkowości zakładów ubezpieczeń,
5) uzupełnić arkusz ćwiczeniowy – tekst z lukami,
6) zaprezentować wykonane ćwiczenie,
7) dokonać oceny poprawności.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- literatura punktu 4.1 niniejszego poradnika,
- literatura do JM 412[01].Z1.01 Organizowanie rachunkowości w przedsiębiorstwie,
- ustawa o rachunkowości,
- rozporządzenie ministra finansów w sprawie szczególnych zasad rachunkowości zakładów
ubezpieczeń,
- arkusze ćwiczeniowe zawarte w ćwiczeniu 1.
4.1.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz: Tak Nie
1) wymienić akty prawne regulujące działalność zakładów
ubezpieczeniowych □ □
2) scharakteryzować zasady nadrzędne rachunkowości □ □
3) wymienić elementy ksiąg rachunkowych zakładów
ubezpieczeniowych □ □
4) określić strukturę planu kont zakładu ubezpieczeniowego □ □
5) sklasyfikować rodzaje ubezpieczeń □ □
6) określić specyfikę rachunkowości ubezpieczeń □ □

13
4.2. Pośrednictwo ubezpieczeniowe
Zakłady ubezpieczeniowe sprzedają swoje usługi miedzy innymi poprzez pośredników.
Pośrednictwo polega na wykonywaniu za wynagrodzeniem czynności związanych
z zawieraniem umów, inkasowaniem składek, przyjmowaniem wniosków, wykonywaniem
innych czynności zleconych przez zakład ubezpieczeń.
Pośrednictwem ubezpieczeniowym zajmują się: agenci, brokerzy, akwizytorzy. Pośrednicy są
pracownikami zakładów ubezpieczeniowych lub prowadzą swoje samodzielne przedsiębiorstwa.
Agent ubezpieczeniowy – działa w oparciu o ustawę o działalności ubezpieczeniowej. Jest
upoważniony przez zakład ubezpieczeń do stałego zawierania umów ubezpieczenia na rzecz
zakładu lub pośredniczenia przy zawieraniu umów. Agent otrzymuje pełnomocnictwo od
zakładu ubezpieczeń oraz wynagrodzenie prowizyjne za prowadzoną działalność. Agentem
ubezpieczeniowym może być osoba fizyczna lub prawna. Osoba fizyczna musi mieć miejsce
zamieszkania na terenie RP, posiadać zdolność do czynności prawnych, nie może być karana,
musi ukończyć specjalne szkolenie zorganizowane przez zakład ubezpieczeń (określone przez
właściwego ministra co do tematyki, zakresu i trybu składnia egzaminów). Agent na
wykonywanie czynności pośrednictwa musi uzyskać zezwolenie Państwowego Urzędu Nadzoru
Ubezpieczeń.
Broker ubezpieczeniowy – również działa w oparciu o ustawę o działalności
ubezpieczeniowej. Jest niezależnym pośrednikiem działającym nieodpłatnie na rzecz
ubezpieczającego (osoby, która zawiera z zakładem umowę ubezpieczenia), a nie zakładu
ubezpieczeń. Za swoją działalność broker otrzymuje jednak wynagrodzenie, tzw. kurtaż od
zakładu z którym została zawarta umowa ubezpieczenia na rzecz ubezpieczającego. Broker nie
może pozostawać w stosunku pracy z żadnym zakładem ubezpieczeń, ani być stroną umowy
agencyjnej lub pośrednictwa na rzecz określonego zakładu ubezpieczeń. Musi posiadać
zezwolenie Państwowego Urzędu Nadzoru Ubezpieczeń.
Akwizytor – jest upoważnionym przedstawicielem zakładu ubezpieczeń, który zawiera
umowy ubezpieczenia i zbiera oferty na rzecz danego zakładu ubezpieczeń.
Zakłady ubezpieczeń korzystają również z pośrednictwa typu „bancassurance” –
pośrednictwo banków w sprzedaży usług ubezpieczeniowych.
Koszty wynagrodzenia pośredników są jednym ze znaczących kosztów. Rozrachunki
z pośrednikami prowadzone są głównie z tytułu pobranych składek za ubezpieczenia, kosztów
poniesionych przez pośredników, które podlegają zwrotowi, wypłaconych odszkodowań,
zainkasowanych regresów (roszczeń od osób trzecich, odpowiedzialnych za zdarzenie
wywołujące szkodę, za które zostało przez zakład wypłacone odszkodowanie), wypłaty
prowizji.
Podstawą księgowań są dokumenty kasowe i bankowe oraz rozliczenia agencyjne według
poszczególnych rodzajów ubezpieczeń.

14
1. Ewidencja składek ubezpieczeniowych pobranych za pośrednictwem agentów
700 Składki przypisane 201 Rozrachunki 100 Kasa
z ubezpieczeń bezpośrednich z pośrednikami ubezp. 131 Rachunek bieżący
1., 4. 2., 3.
5.
6.
7.
720 Pozostałe przychody 600 Wypłacone
techniczne odszkodowania
i świadczenia
9. 8.
Rys. 4.1 Ewidencja składek ubezpieczeniowych pobranych przez pośrednika. Źródło własne.
Objaśnienia do schematu:
1. naliczenie składki z umowy ubezpieczenia zawartej przez pośrednika
2. wpłata przez pośrednika pobranej składki
3. wpłata przez pośrednika innych kwot wynikających z rozliczeń
4. naliczenie rat składek z tytułu umów zawartych na czas nieokreślony, które ma pobrać
pośrednik
5. wpłata pobranych przez pośrednika składek od umów na czas nieokreślony
6. korekta zmniejszająca naliczonej składki
7. wypłata poprzez pośrednika błędnie naliczonych składek
8. rozliczenie pośredników z wypłaconych przez nich odszkodowań
9. zarachowanie odsetek inkasowanych przez pośrednika od nieterminowo zapłaconych
składek.

15
2. Ewidencja pozostałych rozrachunków z pośrednikami
201 Rozrachunki
249 Pozostałe rozrachunki z pośrednikami ubezp. 501 Koszty akwizycji
3. 1.
600 Wypłacone
602 Regresy i zwrot odszkodowania
odszkodowań i świadczenia
4. 2.
100 Kasa 603 Koszty likwidacji
131 Rachunek bieżący szkód i windykacji regresów
6. 5.
Rys. 4.2 Ewidencja pozostałych rozrachunków z pośrednikami. Źródło własne.
1. naliczenie należnych pośrednikowi prowizji
2. rozliczenie pośrednika z wypłaconych odszkodowań
3. rozliczenie pośrednika z pobranych regresów naliczonych przez zakład ubezpieczeń
4. regresy i zwroty odszkodowań pobrane przez pośrednika (nie naliczone wcześniej przez
zakład ubezpieczeń)
5. naliczenie prowizji dla pośrednika za likwidację szkód i windykację regresów
6. wypłata prowizji pośrednikom
1. Na czym polega pośrednictwo w działalności ubezpieczeniowej?
2. Kto może wykonywać czynności pośrednika ubezpieczeniowego?
3. W jaki sposób ewidencjonuje się typowe operacje dotyczące rozliczenia z pośrednikami?

16
4.2.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Dokonaj ewidencji operacji gospodarczych z pośrednikami ubezpieczeniowymi.
W zakładzie ubezpieczeń „A” salda wybranych kont wynoszą:
201 Rozrachunki z pośrednikami ubezpieczeniowymi Wn 3 000,00
Ma 1 400,00
100 Kasa 5 000,00
131 Rachunek bieżący 50 000,00
Operacje gospodarcze w bieżącym okresie sprawozdawczym:
1. Przypisano składkę ubezpieczeniową z tytułu ubezpieczenia OC i NW
budynku
960,00
2. Agent wpłaca do kasy pobraną od klienta składkę z tytułu polisy OC i NW
budynku wysokości I raty 576,00
3. Naliczono prowizję dla agenta ubezpieczeniowego 90,00
4. Pośrednik wpłacił do kasy pobrany regres 1 400,00
5. Rozliczenie pośrednika z pobranych środków na wypłatę odszkodowania 3 000,00
6. Na podstawie zbiorczego zestawienia polis dokonano przypisu składek 10 000,00
7. Wpłata przez pośrednika pobranych składek 9 000,00
8. Naliczono prowizję dla pośrednika 1 000,00
9. Naliczono prowizję dla pośrednika za windykacje regresu 140,00
10. WB przelew prowizji pośrednikom 1 230,00
1) zgromadzić literaturę,
2) zapoznać się z treścią zadania,
3) otworzyć konta księgowe,
4) dokonać ewidencji operacji
5) ustalić saldo „Rozrachunków z pośrednikami ubezpieczeniowymi”,
6) określić znaczenie salda.
7) dokonać oceny poprawności wykonanego ćwiczenia.
- literatura punktu 4.2 poradnika,
- kalkulator,
- arkusze papieru,
- pisaki.
Ćwiczenie 2
Ewidencja pośrednictwa ubezpieczeniowego.
W bieżącym miesiącu Agent ubezpieczeniowy zawarł umowy ubezpieczenia AC dwóch
samochodów. Składka za jedną polisę zainkasowana została w całości 750,00. Płatność składki
drugiej polisy rozłożona została na dwie raty: I rata 720,00, II rata 480,00. Agent zainkasował I
ratę. Agent zainkasował także przeterminowaną składkę wraz z odsetkami za ubezpieczenie
komunikacyjne OC: składka 700,00, odsetki 50,00. Składka i odsetki zostały wcześniej
zarachowane przez zakład ubezpieczeń. Agent zainkasował również regres za odszkodowanie

17
wcześniej wypłacone przez zakład ubezpieczeń w wysokości 3 000,00. Za pośrednictwo
naliczono agentowi 500,00 prowizji, którą wypłacono przelewem.
3) ułożyć treść operacji,
4) otworzyć konta, których salda początkowe wynikają z treści,
5) dokonać ewidencji operacji według ułożonej treści,
6) określić znaczenie salda.
- kalkulator,
- arkusze papieru,
- pisaki.
1) zdefiniować pośrednictwo ubezpieczeniowe? □ □
2) wymienić rodzaje pośrednictwa ubezpieczeniowego? □ □
3) scharakteryzować rodzaje pośrednictwa? □ □
4) ewidencjonować typowe operacje dotyczące pośrednictwa? □ □

18
4.3. Majątek i kapitały zakładu ubezpieczeń
Majątek zakładu ubezpieczeniowego obejmuje aktywa trwałe i obrotowe o charakterze
rzeczowym i finansowym. Stanowi formę zabezpieczenia powierzonych środków przez
ubezpieczonych i oczekiwań w związku z wypełnieniem zawartych umów ubezpieczeniowych.
W porównaniu do majątku innych jednostek gospodarczych majątek zakładów
ubezpieczeniowych zawiera podobne składniki, ale ma odmienną strukturę.
Największy udział w majątku zakładów ubezpieczeniowych stanowią inwestycje w postaci
lokat (zwykle około 70%): w nieruchomości, lokat bankowych, udziałów i akcji w spółkach,
jednostek uczestnictwa w funduszach, papierach wartościowych emitowanych przez Skarb
Państwa.
Pozostałe składniki majątku to rzeczowe składniki aktywów trwałych (środki trwałe i środki
trwałe w budowie), wartości niematerialne i prawne, należności, aktywa pieniężne,
krótkoterminowe aktywa finansowe, rozliczenia międzyokresowe czynne. Ich ewidencja jest
analogiczna do ewidencji w innych jednostkach.
Majątek odzwierciedla wartość kapitałów własnych i obcych.
Kapitały własne tworzą:
- kapitał podstawowy – wniesiony przez akcjonariuszy, podlega wpisowi do rejestru
handlowego, zmiany w kapitale mogą być dokonywane zgodnie z przepisami Kodeksu
Spółek Handlowych; wysokość kapitału zakładu ubezpieczeniowego nie może być niższa niż
najwyższa minimalna wysokość kapitału gwarancyjnego dla grup ubezpieczeń, w których
zakład prowadzi działalność (dział I – ubezpieczenia na życie – równowartość 800 000 euro,
dział II – pozostałe ubezpieczenia osobowe i ubezpieczenia majątkowe – równowartość
200 000 – 400 000 euro); kapitał podstawowy w zakładach ubezpieczeniowych nosi nazwę
kapitału akcyjnego, w towarzystwach Ubezpieczeń Wzajemnych kapitału zakładowego,
- kapitał zapasowy – tworzony z zysku, obligatoryjnie dokonuje się odpisów z zysku
w wysokości 8%, aż do momentu, gdy kapitał zapasowy osiągnie 1/3kapitału akcyjnego,
może być tworzony z dopłat akcjonariuszy, z różnicy między ceną emisyjną a nominalną
akcji własnych, wykorzystywany jest przede wszystkim na pokrycie straty,
- kapitał rezerwowy – tworzony w wysokości kwoty równej wartości obniżenia kapitału
podstawowego (w kwocie umorzonych akcji),
- kapitał z aktualizacji wyceny – z aktualizacji wartości majątku.
Do kapitałów obcych zalicza się:
- zobowiązania podporządkowane - które w razie likwidacji lub upadłości zakładu
ubezpieczeń spłacane są po zaspokojeniu innych wierzycieli,
- rezerwy techniczno-ubezpieczeniowe – na pokrycie ewentualnych odszkodowań i świadczeń
wynikających z zawartych umów ubezpieczeniowych, mają duże znaczenie dla
bezpieczeństwa finansowego zakładu ubezpieczeń,
- pozostałe rezerwy – na podatek dochodowy i inne,
- zobowiązania depozytowe reasekuratorów – wysokość zdeponowanych przez
reasekuratorów (zakłady udzielające ochrony, przejmujące na siebie część ryzyka) aktywów
finansowych,
- inne zobowiązania – wobec ubezpieczających, z tytułu reasekuracji, wobec instytucji
finansowych, z tytułu bieżącej działalności,
- fundusze specjalne – ZFŚS,
- rozliczenia międzyokresowe – bierne kosztów, przychody przyszłych okresów.

19
Ponadto zakład ubezpieczeniowy w momencie ubiegania się o koncesję na działalność
ubezpieczeniową musi posiadać fundusz organizacyjny na koszty utworzenia zakładu i sieci
przedstawicielstw. Środki tego funduszu są na wyodrębnionym rachunku. W trakcie
prowadzenia działalności fundusz ten jest stopniowo umarzany zgodnie z zapisem w statucie.
Wartość majątku i kapitałów musi wykazywać równowagę. Usystematyzowane zestawienie
tych składników stanowi bilans.
Struktura aktywów i pasywów
Tabela 4.2 Struktura aktywów i pasywów
Aktywa Pasywa
A. Wartości niematerialne i prawne
B. Lokaty
C. Lokaty środków z tytułu ubezpieczeń na
życie, gdzie ryzyko ponosi ubezpieczający
D. Należności
E. Inne składniki aktywów
F. Rozliczenia międzyokresowe
A. Kapitał własny
B. Zobowiązania podporządkowane
C. Rezerwy techniczno-ubezpieczeniowe
D. Udział reasekuratorów w rezerwach
techniczno-ubezpieczeniowych
E. Pozostałe rezerwy
F. Zobowiązania z tytułu depozytów
reasekuratorów
G. Pozostałe zobowiązania i fundusze specjalne
H. Rozliczenia międzyokresowe
Źródło: opracowanie własne na podstawie załącznika nr 3 ustawy o rachunkowości.
1. Jaka jest struktura majątku zakładu ubezpieczeniowego?
2. Jakie składniki zaliczamy do kapitałów własnych?
3. Jakie składniki zaliczamy do kapitałów obcych?
4. W jaki sposób tworzony jest kapitał podstawowy zakładu ubezpieczeniowego?
5. Co to jest fundusz organizacyjny?
4.3.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Ustal wartość majątku i kapitałów zakładu ubezpieczeń:
Składniki majątku i kapitałów zakładu ubezpieczeniowego przedstawiały się (w tys. zł.):
Zobowiązania podporządkowane 250
Zysk z lat ubiegłych 50
Budynki 2 100
Samochody osobowe 230
Kapitał zapasowy 70
Lokata terminowa 36 miesięczna 100
Gotówka 20
Programy komputerowe 30
Zysk netto 50
Środki na rachunku bankowym 120
Weksle obce 10
Obligacje Skarbu Państwa 2 letnie 500
Rezerwy techniczno-ubezpieczeniowe 600
Zobowiązania wobec ubezpieczających 120

20
Należności od ubezpieczających 60
Należne wpłaty na kapitał 100
Kapitał podstawowy ?
Należności od pośredników 140
Lokata terminowa 3 miesięczna 100
Akcje spółek 250
Zobowiązania wobec budżetu 20
3) uporządkować składniki majątku w podziale na aktywa trwałe i obrotowe,
4) ustalić wartość aktywów trwałych, aktywów obrotowych, aktywów razem,
5) uporządkować składniki kapitałów w podziale na kapitały własne i obce,
6) ustalić wartość kapitałów własnych, kapitałów obcych, kapitałów ogółem,
7) ustalić wartość brakującego kapitału podstawowego.
- kalkulator,
- arkusze papieru,
- pisaki.
Ćwiczenie 2
Ustal wartość majątku i kapitałów zakładu ubezpieczeń:
Zakład ubezpieczeń posiada majątek i kapitały (w tys. zł.):
Zysk netto 140
Lokaty w jednostkach zależnych 600
Pozostałe składniki aktywów 10
Przychody przyszłych okresów 900
Należności z tytułu reasekuracji 160
Inne należności 90
Kapitał z aktualizacji wyceny 20
Rezerwa składek 1 800
Zobowiązania z tytułu ubezpieczeń bezpośrednich 80
Inne zobowiązania 120
Pozostałe rezerwy 170
Akcje i udziały 480
Rzeczowe składniki aktywów 110
Oprogramowanie wraz z licencją 15
Fundusze specjalne 51
Prawo do użytkowania gruntu 10
Środki pieniężne 140
Należności depozytowe 10
Zobowiązania z tytułu reasekuracji 90
Obligacje 3 letnie 5 200

21
Należności z tytułu ubezpieczeń bezpośrednich 900
Prawo do lokalu 10
Nieruchomości 250
Pozostałe rezerwy techniczno-ubezpieczeniowe 400
Rezerwy na nie wypłacone odszkodowania 3 000
Zobowiązania depozytowe 300
Rezerwy na wyrównanie szkodowości 330
Inne lokaty finansowe 6 050
Kapitał akcyjny ?
Inne wartości niematerialne i prawne 1
Kapitał zapasowy 620
Lokaty terminowe w banku 400
Należności od budżetu 3
Rozliczenia międzyokresowe czynne 90
3) uporządkować składniki majątku według struktury,
4) ustalić wartość aktywów,
5) uporządkować składniki kapitałów według struktury,
6) ustalić wartość kapitałów,
7) ustalić wartość brakującego kapitału podstawowego.
- kalkulator,
- arkusze papieru,
- pisaki.
1) sklasyfikować składniki aktywów według struktury □ □
2) obliczyć wartość aktywów □ □
3) sklasyfikować składniki pasywów według struktury □ □
4) obliczyć wartość pasywów □ □
5) określić sposób tworzenia kapitału podstawowego □ □
6) określić fundusz organizacyjny □ □

22
4.4. Lokaty zakładu ubezpieczeń
Lokaty mają największe znaczenie wśród wszystkich aktywów zakładu ubezpieczeniowego.
Z punktu widzenia ustawy o rachunkowości mieszczą się w kategorii inwestycji
długoterminowych. Utrzymywane są celem zabezpieczenia kontynuacji działania oraz
wypłacalności ubezpieczyciela.
Sposób lokowania środków przez zakłady ubezpieczeniowe nie jest dowolny. Nadzór nad tą
działalnością sprawuje Komisja Nadzoru Ubezpieczeń i Funduszy Emerytalnych. Lokowanie
środków musi szczególnie uwzględniać stopień bezpieczeństwa i odpowiednią rentowność.
Zakłady mogą inwestować na rynku kapitałowym, pieniężnym oraz nieruchomości. Państwo
poprzez ustawę o działalności ubezpieczeniowej wyznacza sposoby lokowania oraz limity
dokonywania lokat na określonym rynku. Nakłada także obowiązek posiadania przez zakład
aktywów stanowiących pełne pokrycie rezerw techniczno-ubezpieczeniowych. Aktywa te muszą
znajdować się na terytorium RP.
Do lokat zalicza się w szczególności:
- papiery wartościowe emitowane i gwarantowane przez Skarb Państwa,
- obligacje i inne instrumenty jednostek samorządu terytorialnego,
- papiery wartościowe dłużne o stałej stopie dochodu,
- papiery wartościowe o zmiennej stopie dochodu (akcje, udziały),
- jednostki uczestnictwa i certyfikaty w funduszach inwestycyjnych,
- listy zastawne,
- pożyczki zabezpieczone hipotecznie, gwarancjami,
- lokaty w jednostkach zależnych i stowarzyszonych,
- depozyty bankowe,
- nieruchomości (z wyłączeniem rolnych i na własne potrzeby),
- należności depozytowe od cedentów (inne zakłady ubezpieczeniowe, które przejmują część
ryzyka ubezpieczeniowego udzielając tym samym ochrony reasekuracyjnej).
Lokaty mogą mieć charakter krótkoterminowy i długoterminowy. Krótkoterminowe mają
płynność do 12 miesięcy, długoterminowe powyżej 12 miesięcy.
Lokaty pod względem wartości powinny być co najmniej równe wysokości rezerw
techniczno-ubezpieczeniowych, odpowiadać strukturze rezerw pod względem płynności,
pewności i rentowności.
Wyceny lokat na dzień bilansowy dokonuje się według wartości godziwej (akcje), wartości
nabycia (papiery wartościowe dłużne), wartości nominalnej (lokaty bankowe), wartości nabycia
lub kosztu wytworzenia z uwzględnieniem trwałej utraty wartości lub dotychczasowego
umorzenia (nieruchomości).
W strukturze aktywów wyodrębnia się lokaty środków z tytułu ubezpieczeń na życie, gdzie
ryzyko lokaty ponosi ubezpieczający z powodu wyceny według wartości godziwej. Wartość
lokat zmienia się w zależności od wahań cen. Od wartości tych lokat zależą przyszłe
świadczenia na rzecz ubezpieczających. Różnice między wartością godziwą a wartością według
cen nabycia odpowiednio zwiększają lub zmniejszają rezerwy techniczno-ubezpieczeniowe.
Wartość godziwa ustalana jest przez rzeczoznawcę co najmniej raz na 5 lat.

23
Schematy ewidencji
100 Kasa
131 Rachunek bieżący
249 Pozostałe rozrachunki 044 Akcje, udziały
050 Lokaty terminowe
1., 2.
5.
043 Dłużne papiery
wartościowe
030 Nieruchomości 3.
6.
040, 041 Pożyczki
4.
Rys. 4.3 Ewidencja nabycia lokat. Źródło własne.
1. zakup akcji i udziałów za gotówkę, przelewem, z odroczonym terminem płatności
2. koszty zakupu zwiększające wartość akcji i udziałów (prowizje maklerskie, opłaty
bankowe)
3. zakup dłużnych papierów wartościowych za gotówkę, przelewem, z odroczonym terminem
płatności
4. udzielone pożyczki
5. założenie lokaty terminowej
6. zakup nieruchomości

24
731, 732, 733 100 Kasa
Przychody z lokat 131 Rachunek bieżący
1.
030, 040, 041, 043, 044 131 Rachunek bieżący
050 Lokaty 734 Sprzedaż lokat 249 Pozostałe rozrachunki
3. 2.
804 Kapitał z aktualizacji
040, 041, 043, 044, 050 064 Odpisy aktualizujące wyceny
Lokaty 4.
11.
5., 10.
12.
735 Wynik z rewaloryzacji
lokat
737 Niezrealizowane 6.
zyski z lokat
7.
9.
736 Niezrealizowane
starty na lokatach
8.
Rys. 4.4 Ewidencja przychodów i kosztów z lokat. Źródło własne.
1. otrzymane przychody z lokat (dywidendy, odsetki, czynsze dzierżawne)
2. przychód ze sprzedaży lokat o charakterze rzeczowym i finansowym w cenie sprzedaży
3. rozchód sprzedanych lokat o charakterze rzeczowym i finansowym w cenie nabycia lub
wartości początkowej (nieruchomości)
4. nadwyżka wartości godziwej nad wartością nabycia lokaty długoterminowej nie zaliczanej
do aktywów stanowiących pokrycie rezerw techniczno-ubezpieczeniowych (dodatnia
aktualizacja)
5. ujemna aktualizacja lokaty długoterminowej nie zaliczanej do aktywów stanowiących
pokrycie rezerw techniczno-ubezpieczeniowych (ujemna różnica pomiędzy wartością
godziwą a wartością nabycia) do wysokości kapitału
6. zwiększenie wartości lokat innych niż w operacji 4
7. zmniejszenie wartości lokat innych niż w operacji 4

25
8. trwała utrata wartości lokat długoterminowych
9. przywrócenie utraconej wartości lokat długoterminowych
10. rozwiązanie utworzonego kapitału w przypadku sprzedaży lokaty
11. korekta odpisu z tytułu trwałej utraty dotycząca sprzedanej lokaty
12. przeniesienie dodatniego odpisu dotyczącego sprzedanej lokaty
1. Jakie czynniki mają wpływ na sposoby dokonywania lokat przez zakłady ubezpieczeniowe?
2. Jakie aktywa zaliczamy do lokat?
3. W jaki sposób wycenia się lokaty na dzień bilansowy?
4. Jaki jest powód wyodrębnienia lokat środków z tytułu ubezpieczeń na życie, gdzie ryzyko
ponosi ubezpieczający?
5. W jaki sposób dokonuje się ewidencji typowych operacji dotyczących lokat?
4.4.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Dokonaj ewidencji lokat w zakładzie ubezpieczeniowym.
Salda wybranych kont zakładu ubezpieczeniowego wynoszą:
131 Rachunek bankowy 270 000,00
100 Kasa 10 000,00
043 Dłużne papiery wartościowe 500 000,00
040 Pożyczki hipoteczne 400 000,00
044 Akcje i udziały w innych jednostkach 200 000,00
Operacje gospodarcze:
1. Nabyto z odroczonym terminem płatności udziały w sp. z o.o. 70 000,00
2. WB otrzymano odsetki od udzielonych pożyczek 8 000,00
3. Zakupiono płacąc przelewem 3 letnie obligacje Skarbu Państwa 30 000,00
4. Zakupiono za gotówkę bony skarbowe 5 000,00
5. Sprzedano część obligacji
a) w cenie sprzedaży 50 000,00
b) w cenie nabycia 45 000,00
6. WB otrzymano dywidendę z tytułu posiadanych akcji 10 000,00
7. Zakupiono grunt celem lokaty 80 000,00
8. WB udzielono pożyczki hipotecznej 40 000,00
4) dokonać ewidencji operacji,
5) ustalić wartość lokat finansowych i rzeczowych.

26
- kalkulator,
- arkusze papieru,
- pisaki.
Ćwiczenie 2
Dokonaj ewidencji lokat w zakładzie ubezpieczeniowym.
Zakład ubezpieczeniowy posiada stany początkowe wybranych kont:
030 Nieruchomości 2 000 000,00
044 Akcje i udziały w innych jednostkach 200 000,00
050 Lokaty terminowe 150 000,00
1. WB otrzymano czynsze od najemców lokali 40 000,00
2. WB założono lokatę terminową 100 000,00
3. Sprzedano część akcji
a) wartość w cenie sprzedaży 30 000,00
b) wartość w cenie nabycia 25 000,00
4. Trwała utrata wartości nieruchomości 50 000,00
5. WB otrzymano odsetki od lokaty terminowej 10 000,00
5) ustalić wartość lokat finansowych i rzeczowych.
- kalkulator,
- arkusze papieru,
- pisaki.
Ćwiczenie 3
Dokonaj wyceny lokat na koniec kolejnych lat obrotowych.
Zakład ubezpieczeniowy posiada lokaty długoterminowe o wartości 15 000,00. Na dzień
bilansowy wycenia je według wartości godziwej. Wartość godziwa w kolejnych latach wynosiła:
na 31.12 xxx1 16 000,00
na 31.12.xxx2 15 200,00
na 31.12.xxx3 15 700,00

27
3) dokonać ewidencji skutków zmian na kolejne momenty bilansowe, jeżeli lokaty stanowią
pokrycie rezerw techniczno-ubezpieczeniowych,
4) dokonać ewidencji skutków zmian na kolejne momenty bilansowe, jeżeli lokaty nie stanowią
pokrycia rezerw techniczno-ubezpieczeniowych.
- kalkulator,
- arkusze papieru,
- pisaki.
Ćwiczenie 4
Dokonaj wyceny lokat.
Zakład ubezpieczeń posiada akcje długoterminowe, które wycenia według ceny nabycia
skorygowanej o trwałą utratę wartości. Na początek roku wartość lokaty w cenie nabycia wynosi
10 000,00. Z powodu trwałej utraty wartości dokonano odpisu 1 000,00. Po dwóch miesiącach
sprzedano lokatę za cenę 12 000,00.
3) otworzyć odpowiednie konto,
5) dokonać ewidencji ułożonych operacji,
6) ustalić wynik na sprzedaży akcji.
- kalkulator,
- arkusze papieru,
- pisaki.

28
1) określić czynniki wpływające na swobodę dokonywania lokat? □ □
2) wymienić aktywa zaliczane do lokat? □ □
3) określić sposoby wyceny lokat na dzień bilansowy? □ □
4) dokonać wyceny lokat? □ □
5) ewidencjonować typowe operacje dotyczące lokat? □ □

29
4.5. Ewidencja składek ubezpieczeniowych i rozrachunków
Zakład ubezpieczeń ze względu na specyfikę prowadzi szeroki zakres rozrachunków.
Szczególnie z ubezpieczającymi, ubezpieczonymi i pośrednikami. Poza tym zakład jak inne
jednostki prowadzi rozrachunki z pracownikami, publicznoprawne, oraz z tytułu bieżącej
działalności.
Rozrachunki z pośrednikami zostały omówione w punkcie 4.2 „Pośrednictwo
ubezpieczeniowe”.
Rozrachunki z ubezpieczającymi i ubezpieczonymi dotyczą opłacania składek
ubezpieczeniowych oraz wypłacania świadczeń przez zakład.
Składka – jest to świadczenie pieniężne dokonywane przez ubezpieczającego w zamian za
ochronę ubezpieczeniową w określonym umową (polisą) czasie. Jej wysokość ustala się
w oparciu o taryfę składek uwzględniającą ryzyko, rabaty, malusy (podwyższenie składki, jeżeli
ubezpieczający miał „szkodowy” przebieg ubezpieczenia).
Składki mają różne poziomy ustalania, w związku z czym wyróżniamy:
- składki przypisane – tworzą przychód, stanowią należne kwoty z tytułu zawartych umów
ubezpieczeniowych, niezależnie czy zostały otrzymane (zasada memoriału); dotyczy to także
składek, których termin zapłaty przypada później, a zakład ubezpieczeń już ubezpieczonego
obejmuje ochroną; jeżeli umowa dotyczy dłuższego okresu czasu lub jest zawarta na czas
nieokreślony z płatnościami składek np.: co miesiąc lub kwartał, przypisu dokonuje się na
początku miesiąca lub kwartału,
- składki przypisane brutto – ustalone przed uwzględnieniem udziału reasekuratorów,
- składki przypisane netto – po przekazaniu części składki reasekuratorowi w związku
z umową o reasekurację,
- składka zarobiona – przypisana w danym okresie sprawozdawczym, skorygowana o zmiany
stanu rezerwy składek (składki przypisywane są w danym okresie, a mogą dotyczyć innego
okresu).
Podstawą ewidencji rozrachunków z tytułu składek są polisy ubezpieczeniowe oraz dowody
wpłat w kasie, w banku, u pośrednika.
Wypłata odszkodowań oznacza zmniejszenie zobowiązań wobec ubezpieczonych.

30
200 Rozrachunki 100 Kasa
z ubezpieczającymi 131 Rachunek bieżący
700 Składka z tytułu
ubezpieczeń bezpośrednich 2., 5.
1., 4.
3.
600 Wypłacone odszkodowania
i świadczenia
720 Pozostałe przychody
techniczne 6.
8.
7.
Rys. 4.5 Ewidencja składek z tytułu umów zawartych bezpośrednio przez zakład ubezpieczeniowy. Źródło własne.
1. przypis składki z umowy zawartej bezpośrednio przez zakład ubezpieczeniowy
2. wpłata składki jednorazowo przez ubezpieczającego
3. przypis składki i jednoczesna jednorazowa zapłata przez ubezpieczającego
4. przypis kolejnych rat składki
5. wpłata rat składki
6. potrącenie niezapłaconych składek z przyznanego odszkodowania
7. uznanie składki przez kompensatę należności z tytułu składek z innymi zobowiązaniami
zakładu wobec ubezpieczającego
8. naliczenie odsetek za nieterminowa spłatę
Rozrachunki z tytułu reasekuracji, występują wtedy, gdy zakład ubezpieczeń (cedent) ceduje
na reasekuratora część ryzyka ubezpieczeniowego, które przyjął na siebie w momencie
podpisania umowy z ubezpieczającym. Część zebranej składki zostaje przekazana
reasekuratorowi w zamian za partycypację reasekuratora w wypłacanych przez zakład
odszkodowaniach.
Rozrachunki z tytułu reasekuracji będą obejmować:
- przekazania części składki reasekuratorowi,
- otrzymania prowizji od części składki od reasekuratora (prowizje reasekuracyjne stanowiące
przychód),
- zwrotu części wypłaconych odszkodowań od reasekuratora (zgodnie z umową
resekuracyjną).
Wyróżnia się dwa typy reasekuracji: czynną i bierną. Reasekuracja czynna oznacza przyjęcie
ryzyka przez reasekuratora, bierna odstąpienie ryzyka na rzecz reasekuratora. Ponadto rozróżnia
się reasekuracje:

31
- ekscedentową (nadwyżkową) – umowa ma charakter proporcjonalny, zakład
ubezpieczeniowy ustala udział w ryzyku, określając tzw. zachowek, a na część
przewyższającą zachowek (ekscendent) podpisuje umowę reasekuracji,
- fakultatywną – wyróżnia się swobodą w ustalaniu podziału ryzyka,
- kwotową – reasekuratorowi przekazywana jest taka część składki, jaki jest ustalony
procentowy podział ryzyka,
- nadwyżki szkody – reasekurator pokrywa tą część szkody, która jest wyższa od przyjętego
udziału cedenta w szkodzie,
- obligatoryjną (automatyczną) – najbardziej powszechna forma, jest porozumieniem, że
reasekurator będzie chronił każde ryzyko objęte programem reasekuracji.
Rozrachunki z tytułu depozytów, związane są z reasekuracją i dotyczą:
- zobowiązań depozytowych wobec reasekuratorów – zdeponowane przez reasekuratora środki
u cedenta, które pozostają jego własnością, podlegają również ewidencji na koncie
pozabilansowym, wykazane w sprawozdaniu finansowym jako otrzymane gwarancje
i poręczenia, odsetki od zdeponowanych środków zwiększają zobowiązania, chyba że
umowa mówi inaczej,
- należności depozytowych od cedentów – zdeponowane środki w innym zakładzie
ubezpieczeniowym, od którego przyjęto ryzyko do reasekuracji.
Depozytem jest nie przekazana reasekuratorowi część składki, w celu zabezpieczenia cedenta
w zakresie wywiązania się reasekuratora z obowiązku zwrotu części wypłaconych odszkodowań
(tzw. depozyt składkowy). Jednakże zatrzymany przez cedenta depozyt w postaci nie
przekazanych składek stanowi własność reasekuratora i stanowi zobowiązanie, natomiast
u reasekuratora pozostawiona część składki stanowi należność. Reasekurator traktuje należność
z tytułu depozytu jako lokatę, z której uzyskuje przychody w postaci odsetek, chyba że umowa
stanowi inaczej.
Depozyty może mieć również charakter szkodowy, stanowi wówczas środki przekazane przez
reasekuratora cedentowi na poczt przyszłych wypłat odszkodowań i świadczeń z tytułu
reasekurowanego ryzyka.
Umowy reasekuracji mogą być podpisywane przez brokerów reasekuracyjnych, którzy
działają na zlecenie cedenta i w ich imieniu zawierają umowy reasekuracyjne.
W stosunku do określonego ryzyka może być sprawowana reasekuracja przez kilka zakładów
(koreasekuracja).

32
701 Składki z reasekuracji 210 Rozrachunki 100 Kasa
czynnej z cedentami 131 Rachunek bieżący
2.
1.
3.
601 Wypłacone odszkodowania 502 Koszty prowizji
z reasekuracji czynnej reasekuracyjnych
5.
4.
212 Należności depozytowe 720 Pozostałe przychody
od cedentów techniczne
6.
8.
7.
Rys. 4.6 Ewidencja reasekuracji czynnej u reasekuranta. Źródło własne.
1. naliczona składka z tytułu umów reasekuracji czynnej
2. wpłata przez cedenta naliczonych składek
3. spłata zobowiązań wobec cedenta
4. odszkodowane wypłacone z tytułu reasekuracji skompensowane z należnościami od
cedenta
5. naliczenie prowizji reasekuracyjnych należnych cedentowi
6. zatrzymanie depozytu przez cedenta
7. naliczenie odsetek należnych od depozytu zatrzymanego przez cedenta
8. zwrot depozytu przez cedenta wraz z odsetkami

33
Rys. 4.7 Ewidencja reasekuracji biernej u cedenta. Źródło: opracowanie własne.
1. wysokość składki przypadająca na reasekuratora
2. przelew składek na konto reasekuratora
3. wpłata przez reasekuratora kwot na zabezpieczenie ryzyka
4. ustalenie wysokości odszkodowań wypłaconych po uwzględnieniu udziału reasekuratora
5. prowizje reasekuracyjne należne cedentowi
6. zatrzymanie przez cedenta depozytu składkowego
7. naliczenie odsetek należnych reasekuratorowi od depozytu
8. zwrot depozytu reasekuratorowi wraz z odsetkami
9. naliczenie udziału w zyskach reasekuratora
702 Udział reasekuratora 211 Rozrachunki 100 Kasa
w składce ubezpieczeniowej z reasekuratorami 131 Rachunek bieżący
3.
1.
2.
610 Udział reasekuratora 503 Przychody z prowizji
w wypłaconych odszkodowaniach reasekuracyjnych
4. 5.
213 Zobowiązania depozytowe 721 Pozostałe koszy
wobec reasekuratorów techniczne
8.
6.
7.
720 Pozostałe przychody
techniczne
9.

34
702 Udział reasekuratora 214 Rozrachunki z brokerami 100 Kasa
w składce ubezpieczeniowej reasekuracyjnymi 131 Rachunek bieżący
2.
1.
3.
610 Udział reasekuratora 503 Przychody z prowizji
w wypłaconych odszkodowaniach reasekuracyjnych
4. 6.
720 Pozostałe przychody 502 Koszty prowizji
techniczne reasekuracyjnych
7. 5.
Rys. 4.8 Ewidencja reasekuracji biernej u cedenta za pośrednictwem brokera. Źródło: opracowanie własne.
1. wysokość składki przypadająca na reasekuratora
2. wpłata przez brokera kwot wynikających z umów reasekuracji na zabezpieczenie ryzyka
3. uregulowanie przez cedenta zobowiązań wobec brokera
4. ustalenie wysokości odszkodowań wypłaconych po uwzględnieniu udziału reasekuratora
5. naliczenie prowizji brokerom z tytułu pośrednictwa w imieniu cedenta zawarcia umów
reasekuracji
6. prowizje reasekuracyjne należne cedentowi od umowy reasekuracji za pośrednictwem
reasekuratora
7. naliczenie udziału w zyskach reasekuratora za pośrednictwem brokera
Rozrachunki z tytułu odszkodowań dotyczą wypłaty odszkodowań z tytułu roszczeń
bezpośrednich, przysługujących osobie uprawnionej bezpośrednio od zakładu, z którym zawarto
umowę i należności regresowych z tytułu zwrotu wypłaconego odszkodowania od osób trzecich,
winnych spowodowania zdarzeń wywołujących szkody. Ewidencji regresów dokonuje się na
podstawie pisemnych zobowiązań sprawców szkody do wpłat regresu. W przypadkach spornych
należność ta księgowana jest na podstawie wyroków sądowych.
Jeżeli następuje wątpliwość co do windykacji należności z tytułu regresu należy dokonać
odpisu aktualizującego należności z tytułu regresu. Po wpłacie należności odpis podlega
korekcie.

35
600 Wypłacone
200 Rozrachunki 100 Kasa odszkodowania 602 Regresy i zwroty
z ubezpieczającymi 131 Rachunek bieżący i świadczenia odszkodowań
1.
2.
3.
202 Rozrachunki
z pośrednikami
ubezpieczeniowymi
4.
5.
249 Pozostałe
rozrachunki 6.
203 Rozrachunki
z tytułu regresów
8.
7.
9.
10.
11.
Rys. 4.9 Ewidencja rozrachunków z tytułu odszkodowań i regresów. Źródło: opracowanie własne.
1. wypłata odszkodowania lub świadczenia rentowego z kasy zakładu lub z rachunku
bieżącego
2. potrącenie składek z należnego ubezpieczającemu odszkodowania
3. zwrot odszkodowania przez osobę trzecią tytułem regresu
4. rozliczenie pośrednika z wypłaconych odszkodowań
5. rozliczenie pośrednika z pobranych regresów i zwrotów odszkodowań
6. kompensata należnego odszkodowania z należnościami wobec zakładu z innych tytułów
7. naliczenie regresu należnego zakładowi od osoby trzeciej w związku z wypłaconym
odszkodowaniem

36
8. wpłata tytułem należnego regresu
9. wpłata nieujętego wcześniej regresu
10. odpis aktualizujący na regres wątpliwy
11. korekta odpisu na wpłacony regres
Zakład ubezpieczeń może realizować funkcję komisarza awaryjnego, jednostki, która
zastępuje na zasadzie pełnomocnictwa ubezpieczyciela na terenie danego lub innego państwa
w przypadku powstania szkód objętych ochroną ubezpieczeniową. Komisarz awaryjny ma
udzielić pomocy osobom poszkodowanym ubezpieczonym w innym zakładzie, tzn.:
- udokumentować rozmiary i przyczyny szkody,
- dokonać ekspertyz,
- zabezpieczyć prawa regresowe,
- sfinansować naprawy.
Czynności te powodują powstanie różnych rozrachunków z kontrahentami w zakresie
wykonania usług, świadczeń, regresów. Za wykonanie czynności komisarza awaryjnego
pobierana jest prowizja.
Księgowane one są na koncie 240 „Rozrachunki z tytułu komisarki awaryjnej”.
761 Pozostałe przychody 240 Rozrachunki z tytułu 100 Kasa
operacyjne komisarki awaryjnej 131 Rachunek bieżący
1., 2.
4. 3., 5.
751 Inne przychody 752 Inne koszty
finansowe finansowe
6. 7.
Rys. 4.10 Ewidencja rozrachunków z tytułu komisarki awaryjnej. Źródło: oppracowanie własne.
1. poniesienie wydatków w imieniu innych ubezpieczycieli
2. przekazanie pobranych regresów na rzecz innych ubezpieczycieli
3. zainkasowanie regresów na rzecz innych ubezpieczycieli
4. faktura za wykonanie usługi komisarki awaryjnej
5. zwrot wydatków poczynionych w imieniu innych ubezpieczycieli,
6. dodatnie różnice kursowe dotyczące uregulowanych zobowiązań i należności z tytułu
komisarki awaryjnej
7. ujemne różnice kursowe dotyczące uregulowanych zobowiązań i należności z tytułu
komisarki awaryjnej

37
1. Jakie rozróżnia się składki z punktu widzenia ewidencyjnego?
2. W jaki sposób ewidencjonuje się typowe operacje dotyczące składek ubezpieczeniowych?
3. Co to jest reasekuracja?
4. Jakie są rodzaje reasekuracji?
5. W jaki sposób tworzone są depozyty z tytułu reasekuracji?
6. W jaki sposób ewidencjonowane są typowe operacje dotyczące reasekuracji?
7. Co to jest regres?
8. W jaki sposób ewidencjonuje się typowe operacje dotyczące regresów i wypłaty
odszkodowań?
9. Na czym polegają czynności komisarza awaryjnego?
10. W jaki sposób ewidencjonuje się typowe operacje dotyczące rozrachunków z tytułu
komisarki awaryjnej?
4.5.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Ewidencja składek ubezpieczeniowych.
W dniu 10 kwietnia Jan Iksiński podpisał umowę ubezpieczenia komunikacyjnego OC i AC
bezpośrednio w zakładzie ubezpieczeniowym. Polisa została zawarta na rok, składka
ubezpieczeniowa należna za cały okres umowy wynosi 1 400,00. Składka została rozłożona na
dwie raty: I rata 840,00, II rata 560,00. Pierwsza rata została zapłacona przez ubezpieczającego
gotówką w kasie zakładu.
4) dokonać ewidencji ułożonych operacji,
- kalkulator,
- zeszyt przedmiotowy.
Ćwiczenie 2
Salda początkowe wybranych kont w zakładzie ubezpieczeniowym:
100 Kasa 5 000,00

38
1. Na podstawie kopii polisy ubezpieczeniowej przypisano należną
składkę z tytułu ubezpieczenia budynku
800,00
2. WB ubezpieczający wpłacił przelewem 60% należnej składki .............
3. Na podstawie zbiorczego zestawienia polis ubezpieczeniowych
przypisano należne składki w kwocie 3 000,00
4. KP wpłata gotówką części składek 2 000,00
5. KW wypłata odszkodowania 1 500,00
6. Naliczenie regresu w związku z wypłatą odszkodowania 1 500,00
7. WB przelew tytułem należnego regresu 1 500,00
5) ustalić wartość należności z tytułu składek ubezpieczeniowych.
- kalkulator,
Ćwiczenie 3
W okresie sprawozdawczym miały miejsce operacje gospodarcze dotyczące tego samego
ubezpieczającego:
1. Na podstawie kopii polisy ubezpieczeniowej z tytułu ubezpieczenia komunikacyjnego
przypisano składkę 1 200,00 płatną w dwóch ratach.
2. Wpłata I raty przez ubezpieczającego pośrednikowi 720,00
3. Wpłata pobranej składki przez pośrednika do kasy zakładu ubezpieczającego 720,00
4. Przyznano ubezpieczającemu odszkodowanie z tytułu szkody 1 000,00
5. Zaliczono na poczet wpłaty II ratę należną od ubezpieczającego w ramach przyznanego
odszkodowania 480,00
6. KW wypłacono odszkodowanie z potrąceniem II raty ubezpieczenia komunikacyjnego
.........

39
- kalkulator,
Ćwiczenie 4
Ewidencja rozliczeń z reasekuratorami.
Stan środków na rachunku bieżącym zakładu ubezpieczeniowego wynosi 100 000,00.
W okresie sprawozdawczym miały miejsce operacje gospodarcze:
1. Na podstawie otrzymanych wykazów polis przypisano składki
ubezpieczeniowe w wysokości 50 000,00
2. WB wpłata przez ubezpieczających składek w wysokości 40 000,00
3. Zgodnie z umową reasekuracji odstąpiono 25% ryzyka reasekuratorowi:
a) składki reasekuracyjne 10 000,00
b) prowizja reasekuracyjna 15% składki reasekuracyjnej ...............
c) zatrzymany depozyt składkowy 60% składki reasekuracyjnej ...............
4. WB przelano reasekuratorowi kwotę zgodną z rozliczeniem w operacji 3 ...............
5. WB wypłacono odszkodowania z tytułu zawartych umów 12 000,00
6. Przypis należności regresowych 4 000,00
7. WB wpływ należności regresowych 2 000,00
8. Ustalono udział reasekuratora w wypłaconych odszkodowaniach:
a) odszkodowania 3 000,00
b) regresy 1 000,00
c) zwolniony depozyt składkowy 4 000,00
d) odsetki od depozytu 300,00
9. WB uregulowano zobowiązanie wobec reasekuratora na podstawie
rozliczenia w operacji 8 ..............
3) otworzyć konto księgowe,
4) dokonać rozliczenia i ewidencji operacji,
5) ustalić saldo rozliczeń z reasekuratorem,
- kalkulator,
Ćwiczenie 5
Ewidencja operacji z tytułu komisarki awaryjnej.
Zakład ubezpieczeniowy pełni funkcję komisarza awaryjnego. Stan środków na rachunku
bieżącym wynosi 50 000,00.
W okresie sprawozdawczym miały miejsce operacje gospodarcze w związku z pełnieniem
funkcji komisarza awaryjnego:

40
1. Opłacono fakturę za naprawę uszkodzonego samochodu 5 000,00
2. WB wpływ regresu uzyskanego przez komisarza awaryjnego 2 000,00
3. WB przekazanie regresu innemu ubezpieczycielowi 2 000,00
4. Naliczono wynagrodzenie dla likwidatora szkody:
a) wynagrodzenie brutto 1 000,00
b) składka na ubezpieczenie społeczne .............
c) składka na ubezpieczenie zdrowotne .............
d) zaliczka na podatek dochodowy .............
e) wynagrodzenie netto .............
5. Narzuty obciążające wynagrodzenie brutto likwidatora .............
6. Naliczono prowizję za wykonanie usługi komisarki awaryjnej 500,00
3) otworzyć konto księgowe,
4) dokonać obliczeń do operacji 4 b, c, d, e, 5, stosując aktualne stopy procentowe dla składek
na ubezpieczenia społeczne i zdrowotne oraz dla podatku dochodowego od osób fizycznych,
5) dokonać rozliczenia i ewidencji operacji,
- kalkulator,
- zeszyt przedmiotowy,
- arkusze papieru,
- pisaki.
1) zdefiniować składkę ubezpieczeniową? □ □
2) podać moment ujęcia składki ubezpieczeniowej jako przychodu? □ □
3) rozróżnić składki ubezpieczeniowe? □ □
4) ewidencjonować operacje dotyczące składek ubezpieczeniowych? □ □
5) zdefiniować pojęcie regresu? □ □
6) określić funkcje komisarza awaryjnego? □ □
7) ewidencjonować operacje dotyczące odszkodowań i regresów? □ □
8) ewidencjonować operacje dotyczące rozrachunków z komisarki
awaryjnej? □ □
9) wyjaśnić różnice między reasekuracją czynną i bierną? □ □
10) zdefiniować depozyt składkowy i szkodowy? □ □
11) ewidencjonować operacje dotyczące reasekuracji? □ □

41
4.6. Rezerwy techniczno-ubezpieczeniowe
Rezerwy techniczo-ubezpieczeniowe tworzone są na pokrycie bieżących i przyszłych
zobowiązań wynikających z umów ubezpieczenia. Stanowią kapitał zakładu ubezpieczeniowego
w celu zagwarantowania środków na wypłatę odszkodowań i świadczeń.
Tworzone są na koniec okresów sprawozdawczych uwzględniając udział reasekuratorów.
Rezerwy techniczno-ubezpieczeniowe obejmują:
- rezerwę składek – w wysokości składek przypisanych, przypadających na przyszłe okresy
sprawozdawcze proporcjonalnie do okresu na jaki składka została przypisana,
- rezerwę na ryzyka niewygasłe – na przyszłe ewentualne szkody z tytułu zawartych umów,
których okres trwania wykracza poza okres sprawozdawczy,
- rezerwę na niewypłacone odszkodowania i świadczenia – w wysokości ustalonej lub
przewidywanej ostatecznej wartości przyszłych wypłat odszkodowań i świadczeń
powiększonej
o koszty likwidacji szkód,
- rezerwę na skapitalizowaną wartość rent – na pokrycie zobowiązań z tytułu przyznanych
świadczeń okresowych w postaci rent,
- rezerwę na wyrównanie szkodowości – na wyrównanie wahań współczynnika szkodowości
na udziale własnym w latach następnych, rezerwy są tworzone oddzielnie dla rodzajów
ubezpieczeń, np.: dla ubezpieczenia od ognia i innych żywiołów,
- rezerwę ubezpieczeń na życie – w wysokości świadczeń należnych ubezpieczonym lub
uposażonym uwzględniającej koszty obsługi umów, koszty wypłaty świadczeń; rezerwę
tworzy się indywidualnie dla każdej umowy na podstawie obliczeń aktuariusza,
- rezerwę ubezpieczeń na życie, jeżeli ryzyko lokaty ponosi ubezpieczający – w wysokości
wartości lokaty dokonanej zgodnie z postanowieniami umowy,
- rezerwę na premie i rabaty dla ubezpieczonych – w wysokości kwot, o które powiększone są
przyszłe świadczenia lub pomniejszone składki,
- pozostałe rezerwy przewidziane w statucie.
Rezerwy mogą być tworzone różnymi metodami:
- indywidualną – ustalanie rezerwy dla każdej zgłoszonej szkody lub poszczególnej umowy
ubezpieczenia,
- ryczałtową – ustalenie rezerwy zbiorczo dla portfela ubezpieczeń jako procent zbioru
składek lub wartości wypłaconych odszkodowań, świadczeń; może być stosowana, gdy
wyliczone w ten sposób wyniki będą zbliżone do tych, które byłyby uzyskane metoda
indywidualną,
- aktuarialną – przez uprawnionych aktuariuszy, metodami matematyki (rachunek
podobieństwa) i statystyki, zakład musi posiadać dokumentację pozwalającą na odtworzenie
odpowiednich obliczeń.
Różnica rezerw między stanem na koniec okresu a stanem na początek okresu jest zmianą
stanu rezerw.

42
„8” Rezerwy 71x Zmiana stanu rezerw
1.
2.
211 Rozrachunki 702 Udział reasekuratorów
z resekuratorami w składkach brutto
3.
71x Udział reasekuratorów 83x Udział reasekuratorów
w zmianie stanu rezerw w rezerwie
4.
5.
Rys. 4.11 Ewidencja rezerw techniczno-ubezpieczeniowych. Źródło: opracowanie własne.
1. utworzenie rezerwy na konie roku
2. rozwiązanie rezerwy z poprzedniego okresu
3. naliczenie udziału reasekuratorów w składce przypisanej
4. naliczenie udziału reasekuratorów w utworzonej rezerwie
5. rozwiązanie udziału reasekuratorów w rezerwie z poprzedniego okresu
1. Jaka jest potrzeba tworzenia rezerw techniczno-ubezpieczeniowych?
2. Jakie są rodzaje rezerw techniczno-ubezpieczeniowych?
3. Jakie są metody tworzenia rezerw?
4. W jaki sposób ewidencjonuje się rezerwy?
4.6.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Dokonaj ewidencji rezerw.
Salda wybranych kont w zakładzie ubezpieczeń wynosiły:
700 Składki przypisane brutto z ubezpieczeń bezpośrednich 40 000,00
702 Udział reasekuratorów w składkach brutto 6 000,00
831 Rezerwa składek brutto z ubezpieczeń bezpośrednich 30 000,00

43
1. Rozwiązano rezerwę składek z poprzedniego okresu 30 000,00
2. Rozwiązanie udziału reasekuratorów w rezerwie poprzedniego okresu 3 000,00
3. Przypis składek na podstawie wykazu polis 10 000,00
4. Utworzono rezerwę składek 4 000,00
5. Zarachowano część składek należnych reasekuratorowi 1 000,00
6. Utworzono rezerwę przypadającą na udział reasekuratorów 400,00
7. Zarachowano składki z tytułu reasekuracji czynnej 1 500,00
5) obliczyć wysokość składki przypisanej i zarobionej,
- kalkulator,
Ćwiczenie 2
Dokonaj ewidencji rezerw.
Zakład ubezpieczeniowy posiada stan rezerw na początek okresu sprawozdawczego:
Rezerwa składek ubezpieczeniowych brutto 80 000,00
Rezerwa składek na udziale reasekuratora 30 000,00
Rezerwa na niewypłacone odszkodowania 10 000,00
Rezerwa na niewypłacone odszkodowania na udziale reasekuratora 3 000,00
Składki przypisane brutto 15 000
1. Rozwiązano rezerwę składek ubezpieczeniowych brutto z poprzedniego okresu ...............
2. Utworzono rezerwę składek ubezpieczeniowych brutto 90 000,00
3. Rozwiązano rezerwę składek na udziale reasekuratora z poprzedniego okresu ...............
4. Utworzono rezerwę składek na udziale reasekuratora 40
000,00
5. Rozwiązano rezerwę na niewypłacone odszkodowania z poprzedniego okresu ...............
6. Utworzono rezerwę na niewypłacone odszkodowania 12 000,00
7. Rozwiązano rezerwę na niewypłacone odszkodowania na udziale reasekuratora z
poprzedniego okresu ................
8. Utworzono rezerwę na niewypłacone odszkodowania na udziale reasekuratora 3 500,00

44
5) obliczyć wysokość składki przypisanej i zarobionej,
6) ustalić wartość bilansową rezerw techniczno-ubezpieczeniowych,
- kalkulator,
1) określić potrzebę tworzenia rezerw techniczno-ubezpieczeniowych □ □
2) scharakteryzować rodzaje rezerw □ □
3) określić metody tworzenia rezerw □ □
4) ewidencjonować rezerwy □ □

45
4.7. Przychody i koszty
Przychody
Zakład ubezpieczeń jak każda inna jednostka prowadząca działalność gospodarczą uzyskuje
przychody i ponosi koszty. Do podstawowych przychodów zakładu ubezpieczeń zalicza się:
przychody techniczne (działalności ubezpieczeniowej) – stanowią największą grupę
przychodów zakładu, wiążą się bezpośrednio z zawieranymi umowami ubezpieczeń
i reasekuracji, obejmują:
składki ubezpieczeniowe – przypisane, z tytułu zawartych umów w danym okresie
sprawozdawczym (przychód powstaje z chwilą podpisania polisy ubezpieczeniowej),
pozostałe przychody techniczne – opłaty za cesję, za wystawienie certyfikatów, opłaty
manipulacyjne, odsetki od depozytów złożonych przez cedenta, opłaty za wystawienie
duplikatów polis odsetki za nieterminową zapłatę składek.
przychody z działalności lokacyjnej – otrzymane czynsze dzierżawne, odsetki od lokat na
rachunkach bankowych, dywidendy, udziały w zyskach, odsetki od obligacji i innych
papierów wartościowych, odsetki od udzielonych pożyczek, dodatnie różnice
z rewaloryzacji lokat.
Ewidencja składek dokonywana jest na podstawie kopii polis lub innych dokumentów
potwierdzających zawarcie umowy oraz na podstawie zestawień zbiorczych polis według daty
wymagalności, tzn. zgodnie z datą odpowiedzialności za szkody objęte umową ubezpieczenia.
Ewidencja przychodów z tytułu składek oraz innych przychodów technicznych
i z działalności lokacyjnej pokazana jest na schematach przedstawionych przy omawianiu
dotychczasowych zagadnień poradnika.
Zakłady ubezpieczeń osiągają także przychody nie związane bezpośrednio z działalnością
ubezpieczeniową lub lokacyjną – pozostałe przychody operacyjne. Dotyczą one działalności
finansowej, akwizycyjnej na rzecz Otwartych Funduszy Emerytalnych, uzyskanych prowizji
z działalności komisarza awaryjnego, otrzymanych darowizn, przychodów ze sprzedaży
rzeczowych składników majątku oraz wartości niematerialnych i prawnych, przedawnionych
i umorzonych zobowiązań, dodatnich różnic kursowych.
Jeżeli zakład ubezpieczeniowy uzyskuje przychody w związku z powstaniem
nieprzewidywalnych, jednorazowych, niepowtarzalnych zdarzeń – ta kategoria przychodów
stanowi zyski nadzwyczajne. Zalicza się do nich w szczególności: przyznane we własnym
zakresie odszkodowania za straty losowe, otrzymane od innych ubezpieczycieli odszkodowania
za straty losowe, przychody ze sprzedaży zorganizowanych jednostek zakładu.
Koszty
Podstawowe koszty zakładu ubezpieczeń to koszty techniczne i koszty działalności
lokacyjnej.
Koszty techniczne – są związane z realizacją umów, a w szczególności:
- wypłacone odszkodowania i świadczenia,
- zmiany stanu rezerw na niewypłacone odszkodowania i świadczenia,
- premie i rabaty dla ubezpieczonych na udziale własnym,
- koszty administracyjne (pośrednie związane z działalnością ubezpieczeniową zakładu:
inkaso składek, zarządzanie portfelem umów, obsługa reasekuracji; koszty ogólnego
zarządzania zakładem: utrzymanie biur, koszty usług obcych, zużycie energii i materiałów,
amortyzacja, wynagrodzenia pracowników, podróże służbowe, reklama),
- koszty akwizycji.

46
Obok wypłaconych odszkodowań i świadczeń jedna z podstawowych kategorii kosztów są
koszty akwizycji. Są one związane z pozyskiwaniem klientów i zawieraniem umów
ubezpieczenia. Koszty akwizycji dzielą się na:
- koszty bezpośrednie - prowizje pośredników wypłacane po zainkasowaniu składek,
wynagrodzenia pracowników wraz z narzutami zajmującymi się akwizycją, koszty badań
lekarskich, koszty atestów i ekspertyz przy ocenie ryzyka, koszty wystawienia polis, koszty
włączenia umów do portfela,
- koszty pośrednie – reklama i promocja, badanie wniosków, wystawianie polis.
201 Rozrachunki
z pośrednikami 501 Koszty akwizycji
1.
230 Rozrachunki z tytułu
wynagrodzeń
2.
220 Rozrachunki
publicznoprawne
3.
234 Inne rozliczenia
z pracownikami
4.
5.
Rys. 4.12 Ewidencja kosztów akwizycji. Źródło własne.
1. należne prowizje dla pośredników
2. wynagrodzenia brutto pracowników zajmujących się działalnością akwizycyjną
3. narzuty na wynagrodzenia pracowników prowadzących działalność akwizycyjną
4. inne koszty poniesione przez pracowników zaliczone do kosztów akwizycji
5. faktury, rachunki za czynności związane z zawieraniem umów ubezpieczeń (ekspertyzy,
badania lekarskie, promocja itp.)
Pozostałe koszty techniczne – są kosztami pośrednimi działalności ubezpieczeniowej innymi
niż odszkodowania, koszty akwizycji, koszty administracji. Zalicza się do nich:
- koszty działalności prewencyjnej – zapobieganie powstawania niepomyślnych zdarzeń
w kierunku liczby i rozmiarów szkód (regresy od osób trzecich, prowadzenie działalności

47
kontrolnej związanej z warunkami bezpieczeństwa, finansowanie działalności prewencyjnej,
np.: przebudowa niebezpiecznych odcinków dróg, placów zabaw, zakup sprzętu
ratunkowego, wyposażenie punktów rehabilitacji, finansowanie szczepień zwierząt
gospodarskich, profilaktyki weterynaryjnej, budowa zbiorników wodnych, hydrantów
przeciwpożarowych, urządzeń czujnikowych, alarmów, prowadzenie szkoleń i działalności
propagandowej w zakresie bezpieczeństwa),
- wpłaty na Ubezpieczeniowy Fundusz Gwarancyjny – w celu zabezpieczenia roszczeń
ubezpieczających w sytuacji upadłości zakładu ubezpieczeń oraz wypłaty odszkodowań
z tytułu OC (komunikacyjnych i rolnych), gdy sprawca, który spowodował szkodę nie
posiadał ubezpieczenia OC lub sprawca nie mógł być zidentyfikowany,
- wpłaty na koszty nadzoru nad działalnością ubezpieczeniową prowadzoną przez Komisję
Nadzoru Ubezpieczeń i Funduszy Emerytalnych,
- wpłaty członkowskie dla Polskiej Izby Ubezpieczeń.
Koszty działalności lokacyjnej – koszty utrzymania nieruchomości zaliczanych do lokat,
koszty zarządzania lokatami, prowizje bankowe, prowizje maklerskie, opłaty notarialne, odsetki
od zatrzymanych reasekuratorom depozytów.
Ponadto zakład ubezpieczeniowy ponosi koszty nie związane bezpośrednio z działalnością
ubezpieczeniową, tzn. pozostałe koszty operacyjne, związane przede wszystkim z likwidacją,
sprzedażą, nieodpłatnym przekazaniem składników majątkowych, umorzeniem przedawnionych
należności, wykonywaniem czynności komisarza awaryjnego, z ujemnymi różnicami
kursowymi.
Straty nadzwyczajne powstają w wyniku niepowtarzalnych, trudnych do przewidzenia
zdarzeń, do których w szczególności zalicza się: straty losowe, koszty usuwania skutków
zdarzeń losowych, koszty postępowania układowego, wartość netto sprzedanej zorganizowanej
części jednostki.
Ewidencja podstawowych kosztów została przedstawiona przy omawianiu dotychczasowych
zagadnień ujętych w poradniku.
1. Jakie rodzaje kosztów ponosi zakład ubezpieczeń?
2. Jakie rodzaje przychodów uzyskuje zakład ubezpieczeń?
3. W jaki sposób ewidencjonuje się typowe operacje dotyczące kosztów akwizycji?
4. Jakie koszty zaliczamy do kosztów technicznych?
5. Jakie przychody zaliczamy do przychodów technicznych?
6. W jaki sposób ewidencjonuje się podstawowe przychody i koszty techniczne?
7. Jakie kategorie zaliczamy do pozostałych przychodów i kosztów operacyjnych w zakładzie
ubezpieczeniowym?
4.7.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Dokonaj dekretacji przychodów i kosztów.
Poniżej w arkuszu ćwiczeniowym przedstawiono operacje gospodarcze dotyczące przychodów
i kosztów zakładu ubezpieczeń.

48
Treść operacji gospodarczej Wn Ma
1. Składki należne pobrane gotówką przez pracownika
zakładu ubezpieczeń
2. Naliczone składki ubezpieczeniowe z tytułu zawartych umów
3. Składki należne od cedentów
4. Czynsze i opłaty od najemców nieruchomości nabytej jako lokata
5. Otrzymane przelewem dywidendy z tytułu posiadania akcji
6. Odsetki od lokat terminowych dopisane przez bank do rachunku
zakładu
7. Sprzedaż obligacji według cen sprzedaży
8. Naliczenie rat składek od umów zawartych na czas
nieokreślony
9. Naliczenie odsetek od nieterminowych wpłat składek
10. Naliczona prowizja od czynności komisarza awaryjnego
11. Naliczone prowizje za pośrednictwo dla agentów
ubezpieczeniowych działających w imieniu zakładu
12 Naliczone pośrednikom prowizje za windykacje regresów
13 Wynagrodzenia brutto pracowników zakładu zajmujących się
likwidacją szkód
14. Wypłata przelewem odszkodowania
15. Faktura za poniesione ekspertyzy związane z badaniem wniosku
16. Utworzenie rezerwy na należności regresowe
17. Naliczenie prowizji należnych brokerom z tytułu zawarcia umów
reasekuracyjnych na rzecz zakładu
18. Sprzedaż obligacji w cenie nabycia
19. Amortyzacja budynków
20. Faktura za usługi obce
3) dokonać dekretacji podanych treści operacji gospodarczych,
- literatura punktu niniejszego poradnika,
- plan kont zakładu ubezpieczeń zawarty w poradniku,
- arkusze ćwiczeniowe.
Ćwiczenie 2
Dokonaj ewidencji przychodów i kosztów.
Salda wybranych kont w zakładzie ubezpieczeń wynoszą (dla uproszczenia podano tylko
niezbędne salda kont):

49
044 Akcje i udziały 100 000,00
100 Kasa 10 000,00
201 Rozrachunki z pośrednikami ubezpieczeniowymi Dt
Ct
30 000,00
5 000,00
203 Rozrachunki z tytułu regresów Dt 2 000,00
811 Rezerwa na niewypłacone odszkodowania 50 000,00
812 Udział reasekuratorów w rezerwach na niewypłacone odszkodowania 12 500,00
1. Rozwiązano rezerwę poprzedniego okresu na niewypłacone odszkodowania i świadczenia
2. Rozwiązano w części rezerwę przypadającą na udział reasekuratorów 5 000,00
3. Naliczono amortyzację środków trwałych 300,00
4. Naliczono pośrednikom na podstawie zestawienia polis i wpłaconych
składek prowizję 4 000,00
5. WB wypłacono odszkodowania z tytułu ubezpieczeń majątkowych 20 000,00
6. KW wypłacono odszkodowania komunikacyjne 1 500,00
7. Pośrednik przedłożył rozliczenie potwierdzające dokonaną wypłatę
odszkodowania 400,00
8. WB wpływ regresu 2 000,00
9. WB otrzymano od reasekuratorów kwoty przypadających na nich
odszkodowań
5 000,00
10. Zatrzymano depozyt składkowy reasekuratora 10 000,00
11. Ustalono wysokość składki przypadającej na reasekuratora 12 000,00
12. WB wpłata przez reasekuratora naliczonej składki 12 000,00
13. Naliczono składki z tytułu zawartych umów ubezpieczeń 25 000,00
14. WB wpłata składek przez ubezpieczających 7 000,00
15. Przypis składki z umowy zawartej za pośrednictwem agenta 2 500,00
16. KP wpłata składki przez pośrednika 2 300,00
17. Naliczono prowizję za pośrednictwo 230,00
18. WB wpływ czynszów z tytułu dzierżawy gruntu stanowiącego własność
zakładu 1 000,00
19. FV za ekspertyzę przy badaniu ryzyka ubezpieczeniowego brutto 2 000,00
20. FV brutto za podróż służbową pracownika w celu promocji nowego
produktu
300,00
21. LP wynagrodzenie brutto pracownika administracji 2 000,00
22. Narzuty na wynagrodzenia brutto ...............
23. Składki należne od cedentów 15 000,00
24. WB potwierdzający wpływ dywidendy 30 000,00
25. Sprzedano część udziałów:
a) cena nabycia 10 000,00
b) cena sprzedaży 17 000,00
26. Otrzymano prowizję z tytułu wykonania czynności komisarz awaryjnego 1 200,00

50
4) obliczyć narzuty na wynagrodzenia,
6) ustalić wartość przychodów technicznych,
7) ustalić wartość kosztów technicznych,
8) ustalić wartość przychodów z działalności lokacyjnej,
9) ustalić wartość kosztów akwizycji bezpośrednich i pośrednich,
- literatura punktu niniejszego poradnika,
- kalkulator,
- plan kont zakładu ubezpieczeń zawarty w poradniku,
- arkusze papieru,
- pisaki,
- zeszyty przedmiotowe.
1) sklasyfikować koszty zakładu ubezpieczeń? □ □
2) sklasyfikować przychody zakładu ubezpieczeń? □ □
3) ewidencjonować operacje dotyczące kosztów? □ □
4) ewidencjonować operacje dotyczące przychodów? □ □
5) klasyfikować koszty techniczne zakładu ubezpieczeń? □ □
6) klasyfikować przychody techniczne zakładu ubezpieczeń? □ □
7) klasyfikować pozostałe przychody i koszty operacyjne? □ □
8) ustalić przychody i koszty dla każdej kategorii? □ □

51
4.8. Wynik finansowy
Wynik finansowy w zakładach ubezpieczeniowych ustala się w dwóch etapach:
- sporządza się wynik techniczny na ubezpieczeniach na życie i majątkowych,
- sporządza się ogólny wynik finansowy netto.
Wynik techniczny jest prezentowany w technicznym rachunku ubezpieczeń. Stanowi różnicę
między przychodami obejmującymi: składki (skorygowane o składki przekazane reasekuratorom
oraz o zmianę stanu rezerw) oraz pozostałe przychody techniczne a kosztami ich osiągnięcia
obejmującymi: wypłacone odszkodowania i świadczenia (skorygowane o zwroty od
reasekuratorów oraz zmianę stanu rezerw) i pozostałe koszty techniczne.
Wynik techniczny księgowo może być ustalany na wyodrębnionym koncie 861 „Wynik
techniczny ubezpieczeń” a następnie przeksięgowany na konto 860 „Wynik finansowy” lub
bezpośrednio na koncie 860 „Wynik finansowy”.
Konto „Wynik techniczny ubezpieczeń” może wykazywać saldo Dt oznaczające stratę
z działalności ubezpieczeniowej lub Ct oznaczające zysk z działalności ubezpieczeniowej. Saldo
Dt konta „Wynik finansowy” oznacza stratę netto, Ct zysk netto.
-
=
+
-
=
+/-
=
=
Przychody techniczne
+
Pozostałe przychody techniczne
Koszty techniczne
+
Pozostałe koszty techniczne
Wynik techniczny
(na działalności ubezpieczeniowej)
Przychody z lokat
+
Pozostałe przychody operacyjne
Koszty działalności lokacyjnej
+
Pozostałe koszty operacyjne
Wynik na działalności operacyjnej
Wynik zdarzeń nadzwyczajnych

52
-
=
WYNIK FINANSOWY NETTO
Rys. 4.13 Etapy ustalania wyniku finansowego. Źródło: opracowanie własne.
Ewidencja ogólnego ustalenia wyniku finansowego
861 Wynik techniczny
ubezpieczeń 860 Wynik finansowy „7” Przychody z lokat
1a.
6.
1b.
531, 532 Koszty 761 Pozostałe przychody
działalności lokacyjnej operacyjne
2. 7.
762 Pozostałe koszty 771 Zyski nadzwyczajne
operacyjne
8.
3.
772 Straty nadzwyczajne
4.
870 Podatek dochodowy
i inne obciążenia
wyniku finansowego
5.
Rys. 4.14 Ewidencja księgowań rocznych w celu ustalenia wyniku finansowego. Źródło: opracowanie własne.
1. przeksięgowanie wyniku technicznego
a) zysku
b) straty
2.- 5. przeksięgowanie kosztów, strat, obowiązkowych obciążeń wyniku finansowego
6. – 7. przeksięgowanie przychodów i zysków
Wynik finansowy brutto
Obowiązkowe obciążenia wyniku brutto

53
Ewidencja wyniku technicznego
702 Udział reasekuratorów 861 Wynik techniczny 700 Składki z ubezpieczeń
w składkach ubezpieczeń bezpośrednich
1. 7.
Udział reasekuratorów Zmiana stanu rezerwy
w zmianie stanu rezerw 710 składek brutto
711 składek brutto 712 na ryzyka niewygasłe
713 na ryzyka niewygasłe 8a.
2a.
2b. 8b.
600 Wypłacone 610 Udział reasekuratorów
odszkodowania w wypłaconych
i świadczenia odszkodowaniach
3. 9.
620 Zmiana stanu rezerw 621 Udział
reasekuratorów na niewypłacone
w zmianie stanu rezerw
odszkodowania na niewypłacone
4a. 10b.
10a.
4b
501 Koszty akwizycji 632 Zmiana stanu rezerw
520 Pozostałe koszty na wyrównanie
szkodowości techniczne 10b.
550 Koszty administracyjne
10a.
5. 503 Otrzymane prowizje
reasekuracyjne
860 Wynik finansowy 12.
6a.
6b. 720 Pozostałe przychody
techniczne
13.
Rys. 4.15 Ewidencja księgowań w celu ustalenia wyniku technicznego ubezpieczeń. Źródło: opracowanie własne.

54
1. przeksięgowanie składek przypadających reasekuratorom
2. przeksięgowanie udziału reasekuratorów w zmianie stanu rezerwy składek i na ryzyka
niewygasłe
a) zwiększenie
b) zmniejszenie
3. przeksięgowanie wypłaconych odszkodowań
4. przeksięgowanie zmiany stanu rezerw na niewypłacone odszkodowania i świadczenia
a) zwiększenie
b) zmniejszenie
5. przeksięgowanie kosztów akwizycji, administracyjnych, pozostałych kosztów
technicznych
6. przeksięgowanie salda wyniku technicznego
a) zysku technicznego
b) straty technicznej
7. przeksięgowanie należnych składek
8. przeksięgowanie zmiany stanu rezerwy składek i na ryzyka niewygasłe
a) zwiększenie
b) zmniejszenie
9. przeksięgowanie udziału reasekuratorów w odszkodowaniach i świadczeniach
10. przeksięgowanie udziału reasekuratorów w zmianie stanu rezerwy na niewypłacone
odszkodowania i świadczenia
a) zwiększenie
b) zmniejszenie
11. przeksięgowanie zmiany stanu rezerwy na wyrównanie szkodowości
a) zwiększenie
b) zmniejszenie
12. przeksięgowanie otrzymanych prowizji reasekuracyjnych
13. przeksięgowanie pozostałych przychodów technicznych
Pod datą zatwierdzenia wyniku finansowego podlega on rozliczeniu. Zasady rozliczania
wyniku są analogiczne do innych spółek akcyjnych, które prowadzą działalność gospodarczą.
Zagadnienia te zostały omówione w jednostce modułowej „Sporządzanie sprawozdań rocznych”.
1. Jakie są kolejne etapy ustalania wyniku finansowego w zakładzie ubezpieczeń?
2. W jaki sposób ustala się wynik techniczny?
3. W jaki sposób ustala się wynik finansowy netto?
4. Co oznacza saldo debetowe i kredytowe wyniku technicznego?
5. Co oznacza saldo debetowe i kredytowe wyniku netto?
6. W jaki sposób można dokonać podziału wyniku finansowego?

2

Recommended

Recommended

More Related Content

What's hot

What's hot (20)

Similar to 2

Similar to 2 (20)

More from Szymon Konkol - Publikacje Cyfrowe

More from Szymon Konkol - Publikacje Cyfrowe (20)

2