Termometrat dhe llojet e tyre QAKP'Gjon Nikollë Kazazi'

1. Punoi:Ersa Krasniqi X/4
Tema:Termometrat dhe llojet e tyre
Prof.Donika Shala-Lleshi

3. Termometrat dhe llojet e tyre

4. Temperatura është
madhësi fizike me
ndihmën e së cilës
matet sa një trup
shpërputhet nga
baraspeshimim
termik me trupin
tjetër.
Matja e temperatures
Temperatura matet në
mënyrë tipike me anë të
një termometri apo me
shpejtësinë e grimcave
apo permes energjisë
kinetike
SShkalla C
Celsius, është një
shkallë dhe njësi
matëse e temp. Eshtë
emëruar nga
astronomi suedez
Anders Celsius(1701-
1744).
SShkalla K
Eshtë njësi e masës së
temp. Eshtë një shkallë
absolute, temp.
termodinamike duke
përdorur si pika absolute
zero.
Shkalla F
Eshtë një shkallë e temp.
propuzar në vitin 1724
nga Daniel Gabriel
Farenhajt.
Shkalla e R
Eshtë një shkallë e temp.
e emëruar sipas
astronomit Ole
Kristensen Romer në
vitin 1701.

5. Termometri
Termometri është mjeti që shërben për matjen e temperaturës. Kemi
lloje te ndryshme termometrash. Termometri mjekësor dhe termometri
mjedisor. Termometri mjekësor është i shkallëzuar nga 35 °C deri ne
42 °C. Ai ka një pjese te ngushtuar ne mënyre qe pasi është bere matja
zhiva te mos bjere poshtë. Termometri qe shërben për matjen e
temperaturës se mjedisit është i disa llojshem. Termometri me lëng
(zakonisht me merkur). Termometri metalik qe ka dy flete metalike qe
bymehen dhe tkurren. Termometri qe përbehet nga dy termocifte (flete
metalesh te ndryshme) qe bashkohen vetëm ne skaje dhe njeri skaj
mbahet ne temperature 0 °C, tjetri vendoset aty ku do te matet
temperatura dhe me ane te një amperimetri te shkallëzuar me pare ne °C
maten temperatura deri ne 1600 °C.

6. Kështu bazohet termometra
Veglëritë të cilat në mënyrë të kënaqshme mund të tregojnë temperaturën e ndonjë
trupi quhen termometra. Te termometrat, më së shpeshti, shfrytëzohet vetia e
zgjerimit të trupit gjatë ngrohjes. Trupat e ngurtë dhe të lëngët gjatë ngrohjes, sado
pak, bymehen, prandaj termometrat që bazohen në këtë dukuri konstuktohen ashtu
që ndërrimet e vogla të vëllimit mund të përcillen në mënyrë të volitshme. Më së
shpeshti zbatohet zgjerimi i merkurit të vendosur në gyp të qelqit. Merkuri gjendet në
rezervuar, i cili ështëi lidhur me kapilarë të ngushtë, ashtu që edhe ndërrimet e vogla
të vëllimit shkaktojnë ngritje të nivelit në kapilarë. Natyrisht, nga kapilari ajri është i
nxjerrë. Për temperatura të ulëta përdoret alkooli i ngjyrosur, i vendosur në gyp
kapilar.

7. Lloje të termometrave
Ka shumë lloje të termometrave, të cilët bazohen në parime të ndryshme. Do
të përmendim, termometrin e gaztë, i cili punon në parimin e zgjerimit të gazit
me temperaturë, termometrin metalik, i cili bazohet në lakimin e thuprës së
bimetalit gjatë ngrohjes, termometrin me zezistencë elektrike, i cili përdoret në
laboratore dhe në industri. Me ndihmën e këtij të fundit mund të maten
temperaturat prej -190° deri në 660 °C. Pastaj mund të cekim pirometrat që
janë veglëri të cilat e masin temeparaturën nga rrezatimi. Pirometrat mund të
jenë kalorimetrik dhe optik dhe me ta mund të maten temparaturat deri në
1063 °C.
Ekzistojnë edhe termometrat minimalë dhe maksimalë, në të cilët temperatura
lexohet pasi të largohet nga trupi i nxehtë. Këta janë termometrat mjekësorë.
Te këta termometra kapilari dhe rezervuari janë të lidhur me një kapilar të
ngushtë ashtu që fija e merkurit pas largimit nga trupi i nxehtë këputet dhe
merkuri mbetet në kapilar aty ku ka qenë. Termometrat mund të kalibrohen
edhe në shkallë të tjera të temperaturës, në tëcilë kemi paraqitur një
termometër me 4 lloje të pikave themelore: të Celsiusit, të Kelvinit, të Reomirit
dhe të Farenhajtit.

8. Termometri me rezistencë elektrike
Në elektomagnetikë mësohet se rezistenca e përcjellësit ndërron me
temperaturën. Me ndërrimin e rezistencë do të ndërrojë edhe rryma
elektrike nëpër përcjellës. Temperatura lexohet në instrumentin për
matjen e rrymës. Këta termometra përdoren me të madhe në laborator
dhe në industry. Si veqori shumë positive e tyre është mundësia e leximit
të temperatures në largësi të konsideruar nga vendi ku matet (burimi).
Termometri I këtillë me rezistencë të platinit shfrytëzohet për matje të
temperatures në intervalin nga -190 deri +660 C

9. 2. Termometri metalik
Ndërtimi I këtij lloji të termometrave bazohet në vetinë e bymimit të ndryshëm të
trupave të ndryshëm me rritjen e temperatures. Si pjesë kryesore e tij është thupra
bimetalike e cila lakohet duke iu rritur temperature, (fig.10.9a). Kjo thupër përbëhet prej
dy metaleve të ndryshme të cilët bymehen ndryshe me rritjen e temperatures për qka
shkaktohen edhe lakimi I saj. Në skajin e thuprës vendosen treguesi I cili nga lakesa e
thuprës lëviz nëpër shkallë rrethore. Termometrat e këtillë kanë saktësi të vogël dhe
shpesh duhet të kalibrohen (standardizohen).

10. Termoelementi
Nëse qarku elektrik përbëhet prej dy metaleve të ndryshme, ashtu që
të dy skajet e tyre janë të lidhura në dy kontakte, në atë qark do të
krijohet rryma elektrike nëse dy kontaktet e metaleve nuk qëndrojnë
në temperature të njëjtë. Metalet 1 dhe 2 mund të jenë: baker-hekur,
nikel-baker, platin dhe aliazhet e platinit me rodium etj. Njëri kontakt
mbahet me temperature të njohur T1, kurse kontakti tjetër në vendin
ku dëshiron të matet temperatura*(në burim). Në vend të
përshtatshëm lidhet instrumenti mates, galvanometric G, kurse
shkallëzimi I galvanometrit bëhet në grade dhe në vend të lexojmë
intesitetin e rrymës drejtpërdrejt në të lexojmë temperaturën e
pannjohur T2. Me termoelement mund të maten temperatura të
larta, p.sh. në furra ku shkrihen metalet, por edhe temperatura të
ulëta, sepse njëri kontakt mund të bëhet në formë gjilpëre dhe të
futet në organizëm të insektit apo kafshës që t’I matet temperatura.

11. 4. Pirometrat
Pirometrat paraqesin veglëri me të cilat mund të matet temperatura me
ndihmën e rrezatimit. Tregohet se rrezatimi I trupit të nxehur shumë shpejt
rritet me temperaturën. Kur termoelementi vendoset pranë këtij rrezatimit
pëcaktohet temperatura e trupit rrezatues. Janë ndërtuar disa lloje
pirometrash, kurse më kryesorët janë: pirometrat optic dhe kalorimetrik. Me
pirometra mund të maten vetëm temperaturat e larta, sepse në temperatura të
ulëta rrezatimi I trupit është I dobët.

12. Nuk dihet me saktësi, pasi historikisht shpikjen në Pieter van Musschenbroek dhe Josias Wedgwood, në
mënyrë të pavarur, është dhënë për shkak se ata zhvilluan shumë të ngjashme me atë që njihet sot si
pajisje pyrometer.
Parimi bazë [edit]
Çdo objekt me një temperaturë mbi 0 Kelvin lëshon rrezatim termik. Ky rrezatim do të kapet dhe të
vlerësohet nga pyrometer. Kur objekti ka një temperaturë më të ulët se pyrometer ajo është negative
rrezatimi fluksi. Gjithsesi ju mund të masë temperaturën.
Një nga pirometrat më të zakonshme është pyrometer thithjen-emisioneve, e cila është përdorur për të
përcaktuar temperaturën e gazeve nga matjen e rrezatimit të emetuara nga një burim referimi
kalibruar para dhe pas ky rrezatim ka kaluar nëpër gaz dhe eshte zhytur pjesërisht nga ajo. Të dy matje
janë bërë në të njëjtën gamë të gjatesi vale.
Për të matur temperaturën e një metali të nxehtë, vihet re përmes pyrometer, dhe një unazë është
ndërruar për të rregulluar temperaturën e një filament të flaktë të parashikuar në fushën e mendimit.
Kur ngjyra e filament është identike me metal, mund lexuar temperaturë në një shkallë sipas rregullimit
ngjyra e hollë.

13. Termometri mjekësor
Termometri mjekësor është termometër që përdoret për matjen e
temperaturës se njeriut. Termometri mjekësor ka shifrat e
temperaturës nga 35 °C deri ne 42 °C. Nëse temperatura e njeriut
zbret nen 35 °C ose rritet mbi 42 °C atëherë njeriu mund edhe që të
vdes. Te ky termometer në dalje të rezervuarit kapilari është i
ngushtuar, ashtu që merkuri gjatë bymimit kalon nëpër këtë ngushtim.
Gjatë ftohjes, merkuri në rezervuar tkurret dhe shtylla kapilarike në
ngushtim kapilarik do të ndërpritet. Pjesa e mbetur e shtyllës së
merkurit në kapilar në skajin e lartë të vetit tregon temperaturën
maksimale. Për përdorim të sërishëm të termometrit, ai duhet të
shkundet me qëllim që merkuri i mbetur në shtyllën kapilarike të
kthehet në rezervuar. Te ky lloj i termometrave, lëngu që përdoret
brenda kapilarit do të qëndrojë në pozitë maksimale.

14. Ndonjë pyetje?
1. Qka janë termometrat?
2. Përshkruaj termometrin me rezistencë elektrike.
3. Përshkruaj termometrin metalik.
4. Përshkruaj termoelementin?
5. Qka janë pirometrat?
6. Si ndahen pirometrat
7. Qka është termpometri mjeksor?
PUNOI: Ersa Krasniqi