ΕΝΙΣΧΥΟΝΤΑΣ ΤΟ ΚΛΙΜΑ ΑΠΟΔΟΧΗΣ ΣΤΟ ΠΡΩΤΟ ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΚΑΙ ΣΤΟ ΔΕΥΤΕΡΟ ΓΕΛ ΕΛΕΥΘΕΡΙΟΥ ΚΟΡΔΕΛΙΟΥ

1. ΕΝΟΤΗΤΑ 3
ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚA ΖΗΤHΜΑΤΑ ΣΤΗ ΔΙΑΠΟΛΙΤΙΣΜΙΚH ΕΚΠΑIΔΕΥΣΗ
3.1 Ενισχύοντας το κλίμα αποδοχής στο σχολείο: Ερευνητικές και
αναστοχαστικές προσεγγίσεις
Επιμορφώτρια: Σοφία Αυγητίδου
3.1
ΟΜΑΔΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ
Δύο Εκπαιδευτικών Συνεργαζόμενων Σχολείων
1) ΜΙΧΟΥ ΠΕΡΙΣΤΕΡΑ, ΠΕ02, Τμήμα 6
2ο
Γενικό Λύκειο Ελευθερίου-Κορδελιού, Θεσσαλονίκη
2) ΤΑΚΑΒΑΚΟΓΛΟΥ ΖΩΗ, ΠΕ02, Τμήμα 6
1ο
Γυμνάσιο Ελευθερίου-Κορδελιού, Θεσσαλονίκη
1. Ποιο ερευνητικό εργαλείο επιλέξαμε και για ποιο λόγο;
Το ερευνητικό εργαλείο που επιλέξαμε προκειμένου να διερευνήσουμε
σχέσεις μεταξύ μαθητών-τριών είναι το ερωτηματολόγιο ανοικτού τύπου.
Διαμορφώσαμε τα ερωτήματα με βάση την παρουσίαση της κ. Αυγητίδου,
«Ενισχύοντας το κλίμα αποδοχής στο σχολείο και στην τάξη»,
Teach4integration, Α.Π.Θ, διαφάνειες 49-50.
Επιλέξαμε αυτό το εργαλείο επειδή τα ερωτήματα ήταν πιο ευέλικτα και
προσαρμόσιμα, ώστε να εφαρμοστούν από κοινού τόσο στο Γυμνάσιο όσο

2. και στο Λύκειο, καθώς οι συνεργαζόμενοι εκπαιδευτικοί στην παρούσα
Έρευνα-Δράσης προερχόμαστε από διαφορετικές βαθμίδες εκπαίδευσης.
Επιλέξαμε, ακόμη, αυτό το εργαλείο προκειμένου να διερευνηθεί η οπτική
των παιδιών για το σύνολο της σχολικής εμπειρίας, ολιστικά, από τις
μικρότερες ηλικίες προς τις μεγαλύτερες, καθώς τα παιδιά των δύο
συνεργαζόμενων σχολείων βρίσκονται στην ίδια περιοχή, το Ελευθέριο-
Κορδελιό. Θεωρήσαμε σημαντική τη συλλογή δεδομένων με βάση τις
απόψεις τους, δηλαδή για το πώς τα ίδια κατανοούν το τι συμβαίνει στο
σχολείο τους, έτσι ώστε να σχεδιάσουμε πιο αποτελεσματικά τις
παρεμβάσεις μας.
2Α. Τι μας είπαν τα παιδιά και τι καταλάβαμε από τα κείμενά τους.
Εντοπίζουμε τις απόψεις και τις προτάσεις τους. Παραθέτουμε παραδείγματα
με ενδεικτικές απαντήσεις και από τις δύο τάξεις των δύο εκπαιδευτικών της
ομάδας.
Ερωτήματα:
α) Τι σας αρέσει στο σχολείο σας και γιατί;
β) Τι δεν σας αρέσει στο σχολείο σας και γιατί;
γ) Τι θέλετε να αλλάξει στο σχολείο σας και γιατί;
δ) Τι χρειάζεται να γίνει για να αλλάξει αυτό που δεν σας αρέσει;
α) Όσον αφορά το πρώτο ερώτημα, οι μαθητές και οι μαθήτριες εντόπισαν
ζητήματα που έχουν σχέση με:
1) Σχέσεις μαθητών μεταξύ τους:
 Οι παρέες, οι φιλίες, η αλληλεπίδραση με συμμαθητές:
«δενόμαστε με κάποιο αστείο»
 η κοινωνικοποίηση:
«Μου αρέσουν οι περίπατοι, οι εκδρομές, τα κενά, γιατί βρίσκομαι με
φίλους», «Δε νιώθω μοναξιά, υπάρχει αγάπη».
 Η συνοχή σε όλο το τμήμα και η αλληλοκατανόηση:
«κάνουν τις ώρες να φαίνονται λιγότερες»!
2) Εκπαιδευτικοί:
 Κατανόηση που δείχνουν συγκεκριμένοι εκπαιδευτικοί, ο τρόπος
συμπεριφοράς τους.
 Ο καλός/σωστός/επαρκής ο/η εκπαιδευτικός στο μάθημά του.
 Στο μάθημα της Γυμναστικής υπάρχει επιλογή με ποιο άθλημα θέλω να
ασχοληθώ.
3) Δραστηριότητες:
 Συμμετοχή σε Προγράμματα, Ομίλους.
4) Χώροι/Υποδομή:
 Το καινούριο/ανανεωμένο κυλικείο με πολλά/βελτιωμένα είδη.
 Κλειστό, μεγάλο και εξοπλισμένο γυμναστήριο.

3.  Αίθουσες με προτζέκτορα: το μάθημα γίνεται διαδραστικό, παραστατικό.
 Μεγάλη αυλή, πολλές αίθουσες.
5) Λειτουργία:
 Τα μεγάλα διαλείμματα
 βιωματικές δράσεις, περιβαλλοντικά, πολιτιστικά προγράμματα κ.ά.
 Οργάνωση, τρόπος λειτουργίας του σχολείου.
β) Όσον αφορά το δεύτερο ερώτημα, οι μαθητές και οι μαθήτριες εντόπισαν
ζητήματα που έχουν σχέση με:
1) Σχέσεις μαθητών μεταξύ τους:
 Άσχημο κλίμα στο σχολείο: Διαφωνίες μεταξύ των τμημάτων, διαφωνίες
μεταξύ μαθητών.
 Το κλίμα της τάξης:
«σε επικρίνει, γελάει με σένα».
 Διάλειμμα:
«δε συζητάμε διάφορα θέματα που μας απασχολούν στην ηλικία μας με
φίλους, παρά μόνο σχολιάζουμε περιστατικά με εκπαιδευτικούς».
2) Εκπαιδευτικοί:
 Συμπεριφορά ορισμένων εκπαιδευτικών προς τους/τις μαθητές/τριες:
ελλιπής σεβασμός, ειρωνεία, απόρριψη χωρίς συζήτηση π.χ. μιας ιδέας
για εκδρομή.
 Τρόπος διδασκαλίας και μάθησης κάποιων εκπαιδευτικών, το μάθημά
τους «κουράζει». Αυτό συμβαίνει διότι:
«μιλάνε πολύ» και κάνουν το μάθημά τους σα να έχουν απέναντί τους
«ρομπότ» και όχι «ανθρώπινες ψυχές», «Δε με ελκύει το μάθημά τους,
ώστε να το προσέξω».
 Κάποιοι εκπαιδευτικοί υποβιβάζουν τους μαθητές, τους «ματαιώνουν», όταν
τους βάζουν δύσκολα θέματα που ούτε καθηγητής Πανεπιστημίου δεν
μπορεί να λύσει.
 Αδιαφορία κάποιου/ας εκπαιδευτικού να μάθει τα ονόματα των μαθητών
του/της.
 Ο χαρακτήρας κάποιων εκπαιδευτικών.
 Διάκριση μαθητών από κάποιους εκπαιδευτικούς σε «καλούς»-«κακούς»,
άσχημη συμπεριφορά εκπαιδευτικών στους «κακούς» μαθητές.
 Έντονη πίεση με υπερβολικά πολλές εργασίες, υπερβολικά αυστηρές
απαιτήσεις στα καθήκοντα που αναθέτουν οι εκπαιδευτικοί στους μαθητές
για το σπίτι: «Πάνω απ’ όλα είμαστε παιδιά!».
 Κάποιοι εκπαιδευτικοί θετικών μαθημάτων γενικής παιδείας
αναγκάζουν/πιέζουν μαθητές που ακολουθούν τη θεωρητική κατεύθυνση να
αποδίδουν εξίσου και στα θετικά μαθήματα ή/και το αντίστροφο.
 Κάποιοι εκπαιδευτικοί, άμεσα ή έμμεσα, υποβαθμίζουν μια συγκεκριμένη
κατεύθυνση μόνο και μόνο επειδή λανθασμένα τους έχει δημιουργηθεί η
εντύπωση ότι είναι ευκολότερη.

4.  Ψυχρότητα από την πλευρά ορισμένων εκπαιδευτικών:
«Δεν είμαστε άψυχα αντικείμενα, έχουμε απόψεις, «θέλω», και
δικαιούμαστε να λέμε αυτά που πιστεύουμε και τις αλήθειες μας».
3) Δραστηριότητες:
 Περίπατος στην αυλή του σχολείου, χωρίς κάτι δημιουργικό.
4) Χώροι/Υποδομή:
 Παλαιότητα κτιρίου, διάβρωση, ενδεχόμενη πλημμύρα.
 Δεν υπάρχει αίθουσα Χημείας.
 Δεν υπάρχει πάντα χαρτί στις τουαλέτες.
 Παλιοί υπολογιστές στην αίθουσα πληροφορικής με αποτέλεσμα να μην
ανοίγουν, ή να μην δουλεύουν.
5) Λειτουργία:
 Κουραστικό συνεχιζόμενο δίωρο μαθημάτων με ενδιάμεσο διάλειμμα
τετάρτου.
 Κουραστικό επτάωρο.
 Δεν εισακούονται τα αιτήματά μας.
 Οι μαθητές δεν ενημερώνονται έγκαιρα για τυχόν αλλαγές στο πρόγραμμα.
 Δεν μπορούν να πάνε πολυήμερη εκδρομή.
 Απαγόρευση κινητού, ενώ όλοι ξέρουν ότι όλοι έχουν μαζί τους κινητά.
 Η συνολική πίεση να ανταπεξέλθει ένας μαθητής/μία μαθήτρια σε όλες
του/της, τις υποχρεώσεις: σχολείο, φροντιστήριο, τυχόν δραστηριότητες, με
αποτέλεσμα την έλλειψη ελεύθερου χρόνου.
γ) Όσον αφορά το τρίτο ερώτημα και τέταρτο ερώτημα, οι προτάσεις των
μαθητών/τριών αφορούσαν στα εξής:
1) Σχέσεις μαθητών μεταξύ τους:
 Να νιώθουμε όλοι οικεία μεταξύ μας, να είμαστε φίλοι, και όχι απλά να
συζούμε σε ένα χώρο για πέντε μέρες τη βδομάδα, επτά ώρες τη μέρα.
2) Εκπαιδευτικοί:
 Να αλλάξει ο τρόπος μαθήματος: διαδραστικό μάθημα, όχι μονόλογος.
 Να αλλάξει ο σοβαρός/τυποποιημένος/ξύλινος λόγος διδασκαλίας.
 Να αφιερώνουν περισσότερο χρόνο οι εκπαιδευτικοί στα παιδιά, να
συζητάνε μαζί τους, ώστε και αυτά να αισθάνονται καλύτερα.
 Να προσπαθούν οι εκπαιδευτικοί να βελτιώνουν το μάθημά τους/τον τρόπο
διδασκαλίας τους, ώστε να μας κάνουν να το συμπαθήσουμε.
 Να αλλάξει η συμπεριφορά κάποιων εκπαιδευτικών και να μην κοιτάνε
περίεργα όταν λες «δεν κατάλαβα κάτι». Να μη «φοβούνται» οι
μαθητές/τριες να τους/τις ρωτήσουν, αντιθέτως, να νιώθουν άνετα.
 Να έχουν περισσότερες απαιτήσεις οι εκπαιδευτικοί από τους μαθητές/τριες
που τους έχουν και στην κατεύθυνση, και όχι από μαθητές/τριες που δεν
ακολουθούν την κατεύθυνσή τους.

5.  Να γίνει το μάθημα πιο ευχάριστο, πιο ενδιαφέρον.
 Να εκσυγχρονίσουν εκπαιδευτικοί μεγάλης ηλικίας μεθόδους/τρόπους
διδασκαλίας.
 Να ακούν σε μια ανοιχτή συζήτηση οι εκπαιδευτικοί/ υποδιευθυντές/
διευθυντής τις απόψεις/ σκέψεις των μαθητών/τριών, χωρίς να τους
ακυρώνουν.
 Να μη διαχωρίζουν οι εκπαιδευτικοί από το σύνολο της τάξης παιδιά επειδή
τα έχουν και στην κατεύθυνση.
 Να μη βάζουν υπερβολικά πολλές ασκήσεις οι εκπαιδευτικοί στο σπίτι, ώστε
να μένει και ελεύθερος χρόνος.
3) Δραστηριότητες:
 Να οργανώνεται το περιεχόμενο των περιπάτων/διδακτικών επισκέψεων,
ώστε οι μαθητές/τριες να κερδίζουν σε εμπειρίες/δραστηριότητες. Ένας
περίπατος χωρίς περιεχόμενο μπορεί να οδηγήσει και σε παρεξηγήσεις
μεταξύ παιδιών.
4) Χώροι/Υποδομή:
 Να μεγαλώσουν/να ευπρεπιστούν οι αίθουσες, ή να βρεθούν νέες αίθουσες.
 Να φύγει το ένα συστεγαζόμενο σχολείο.
 Να υπάρχει πάντα στις τουαλέτες χαρτί υγείας και σαπούνι.
 Να αντικατασταθούν οι συσκευές που δε δουλεύουν, υπολογιστές,
εκτυπωτές
 Να δοθούν χρήματα για τον εκσυγχρονισμό του σχολείου.
5) Λειτουργία:
 Να υπάρχει έγκαιρη ενημέρωση από τον διευθυντή/υποδιευθυντή για τυχόν
κενά/αλλαγή προγράμματος από την προηγούμενη μέρα, ή για το πότε θα
γίνει ο περίπατος.
 Να γίνονται περισσότερες διδακτικές επισκέψεις/περίπατοι/πολυήμερες
εκδρομές στο εσωτερικό/εξωτερικό.
 Να αφήνουν τις τσάντες τους στο σχολείο.
 Να αλλάξουν κάποιοι κανόνες/ευελιξία.
 Να αλλάξουν τα επτάωρα, να υπάρχουν εξάωρα/πεντάωρα.
 Να έχουν άποψη και λόγο οι μαθητές για διάφορα θέματα.
 Να διατίθεται μία ώρα την εβδομάδα/ένα ορισμένο διάλειμμα για συζήτηση
μαθητών/τριών-εκπαιδευτικών.
 Να λειτουργούν στο σχολείο προγράμματα, όμιλοι.
 Να συσταθεί Σύλλογος Γονέων και Κηδεμόνων στο σχολείο και να
συνεργάζεται με το 15μελές, το Σύλλογο Εκπαιδευτικών και τον Διευθυντή.
2Β. Τι καινούριο μάθαμε που δεν το γνωρίζαμε;
Στις απαντήσεις των μαθητών και μαθητριών μας εντοπίσαμε ότι τους απασχολούν
ζητήματα, όπως σχέσεις μαθητών/τριών μεταξύ τους, σχέσεις μαθητών/τριών-

6. εκπαιδευτικών, δραστηριότητες στο σχολείο, χώροι/υποδομή και λειτουργία του
σχολείου.
Μας έκανε εντύπωση το γεγονός ότι οι περισσότεροι μαθητές/τριες εντόπισαν
κυρίως θέματα στο σχολείο τους που αφορούν τις σχέσεις μαθητών/τριών και
εκπαιδευτικών. Διατυπώνουν την άποψη ότι κάποιοι εκπαιδευτικοί είναι απλά
διεκπεραιωτικοί στο μάθημά τους. Αυτό, κατά τη γνώμη τους, μπορεί να οφείλεται
σε διάφορα αίτια, όπως: α) Διδάσκουν χωρίς όρεξη: «ο εκπαιδευτικός να μη
ξεφεύγει από το μάθημά του για ανούσιους λόγους, και όχι μια στο τόσο, αλλά
συνέχεια». β) Δεν έχουν την «αρετή» να διδάσκουν. γ) Δεν αποδέχονται ότι κάποιοι
μαθητές/τριες, ενδεχομένως, να μην μπορούν να αντιληφθούν τη νέα γνώση, «να
αποδεχτούν ότι δεν το ΄χουν όλοι στα μαθήματά τους». Ίσως αυτό να συσχετίζεται
και «με τον αναχρονιστικό/πεπαλαιωμένο τρόπο που τη διδάσκουν», ή/και την
αξιολογούν. δ) Δεν επιδιώκουν σχέση ουσίας με τους μαθητές/τριες, με συζήτηση,
κατανόηση, π.χ. όσον αφορά το φόρτο εργασίας, με συνεργασία, αμοιβαίο
«σεβασμό» που, μάλλον, κερδίζεται και δεν επιβάλλεται, κοινή ψυχαγωγία με
προγράμματα, ομίλους, εκδρομές. ε) Δεν υπάρχει θέληση από την πλευρά των
εκπαιδευτικών ούτε «να βελτιώσουν» το μάθημά τους, ούτε «να αλλάξουν» κάτι
και, ίσως, «δεν τους νοιάζει».
Δεν γνωρίζαμε ότι τους απασχολούν ζητήματα, όπως αληθινές και ουσιαστικές
σχέσεις μεταξύ εκπαιδευτικών και μαθητών/τριών, αν οι εκπαιδευτικοί απλά
διεκπεραιώνουν ένα «άψυχο» μάθημα, αν οι εκπαιδευτικοί έχουν ξεχάσει ότι και οι
μαθητές τους έχουν «ψυχή», «ότι ήταν κάποτε και οι ίδιοι μαθητές», ότι δεν
μαθαίνουν όλοι με τον ίδιο τρόπο («δεν το ΄χουν…»), ότι το μάθημά τους δεν έχει
«ενδιαφέρον». Ακόμη, δεν γνωρίζαμε ότι οι αληθινές και ουσιαστικές σχέσεις
μαθητών/τριών με τους εκπαιδευτικούς τους, τους απασχολούν και πέραν των
διδακτικών ωρών, στις δραστηριότητες εντός ή εκτός σχολείου, περιπάτους,
προγράμματα ή και σε θέματα λειτουργίας του σχολείου, όπως θεσμοθετημένος
«χρόνος συζήτησης». Δεν γνωρίζαμε, επίσης, ότι τους απασχολούν οι αληθινές και
ουσιαστικές σχέσεις και μεταξύ των μαθητών/τριών, το «δέσιμο», η «συνοχή» σε
όλο το τμήμα.
Κατανοήσαμε ότι επιθυμούν «να ακούγεται η φωνή τους», ακόμη και σε θέματα
υλικοτεχνικής υποδομής, στη δυνατότητα να μπορούν να αλλάξουν, ή να
επηρεάσουν κάτι, στη γνήσια επικοινωνία τόσο μεταξύ τους, όσο και με τους
εκπαιδευτικούς τους, στην ανάγκη τους για ένα ενδιαφέρον και ευχάριστο μάθημα
που θα κρατά αμείωτο το ενδιαφέρον τους. Μάλιστα, μερικοί μαθητές/τριες
πρότειναν λύσεις όπως: μαθητικές πορείες, επιστολές στο Υπουργείο Παιδείας,
οικειοθελής αλλαγή σχολικού περιβάλλοντος, αν δεν μπορεί να αλλάξει το σχολικό
κλίμα, απομάκρυνση αντιπαθητικών εκπαιδευτικών ή αλλαγή της συμπεριφοράς
τους. Ένας μαθητής διαπιστώνει ότι, απλά, «δεν υπάρχει εύκολη λύση».
3) Διατυπώνουμε μια προτεραιότητα που θέτουμε ως στόχο για τον σχεδιασμό
της παρέμβασής μας, αφού εντοπίσουμε: α) τα αίτια εμφάνισης του
συγκεκριμένου ζητήματος στην τάξη ή στο σχολείο μας και β) τι θέλουμε να
αλλάξουμε ή να βελτιώσουμε (στόχος παρέμβασης).

7. Θέτουμε ως προτεραιότητα για το σχεδιασμό της παρέμβασής μας τη βελτίωση των
σχέσεων:
1) από «πάνω προς τα κάτω», δηλαδή εκπαιδευτικών προς μαθητές/τριες,
2) μεταξύ «ομοτίμων», δηλαδή μαθητών/τριών προς μαθητές/τριες.
α) Εντοπίζουμε -ενδεικτικά- τα αίτια εμφάνισης των διαταραγμένων σχέσεων:
Οι μαθητές/τριες αποδίδουν τα αίτια της κακής σχέσης μαθητών - εκπαιδευτικών
στο χάσμα γενεών, και, γενικά, στη μεγάλη ηλικία των εκπαιδευτικών ενώ όσον
αφορά την κακή σχέση μεταξύ τους αναφέρουν τη χαμηλή αυτοεκτίμηση ή/και τον
εκφοβισμό.
β) Θέλουμε να βελτιώσουμε (στόχος παρέμβασης) με τις δραστηριότητες:
 «Δημιουργώντας ιστορίες», 1ο Γυμνάσιο Ελευθερίου Κορδελιού
Θεσσαλονίκης,
 «Δίνω το λόγο σε σένα…», 2ο Γενικό Λύκειο Ελευθερίου Κορδελιού
Θεσσαλονίκης,
 «Δημιουργώντας μια εικαστική έκθεση με έργα μαθητών/τριών»
(συνεργασία σχολείων: 1ο Γυμνάσιο και 2ο Γενικό Λύκειο Ελευθερίου-
Κορδελιού Θεσσαλονίκης)
τις σχέσεις μεταξύ εκπαιδευτικών προς μαθητές/τριες, αλλά και μαθητών/τριών
μεταξύ τους (1η, 2η περίπτωση σχέσεων, αντίστοιχα).
4.Σχεδιάζουμε την παρέμβασή μας: Οι παρεμβάσεις σχεδιάστηκαν από κοινού
από τις δύο εκπαιδευτικούς, αλλά υλοποιήθηκαν από κάθε εκπαιδευτικό,
ξεχωριστά, στην τάξη της/σχολείο της.
1η ΠΑΡΕΜΒΑΣΗ: «Δημιουργώντας ιστορίες», (Γκέλη Αρώνη, Άγγελος
Βαλλιανάτος, Μάριος Κουκουνάρας - Λιάγκης, Ηρώ Ποταμούση, Σχολεία για
όλους, Συμπερίληψη παιδιών προσφύγων στα ελληνικά σχολεία, 31 Βασικές
Δραστηριότητες), σ. 169-170: Υλοποιήθηκε στο 1ο Γυμνάσιο Ελευθερίου-
Κορδελιού Θεσσαλονίκης.
Βήμα 1ο: Η εκπαιδευτικός αναθέτει στους/στις
μαθητές/τριες, ατομικά ή ομαδικά, να
εντοπίσουν στην τάξη τους/σχολείο
τους ένα σημείο/χώρο/αντικείμενο
ενδιαφέροντος ως ερέθισμα και να
γράψουν μία ιστορία για αυτό.
Βήμα 2ο: Η εκπαιδευτικός εξηγεί στους
μαθητές/τριες τον σκοπό της εργασίας:
μέσα από την παρουσίαση των σημείων

8. ενδιαφέροντος σε κάποιον/α
επισκέπτη/τρια στο σχολείο, όπως στην
προκειμένη περίπτωση στους
μαθητές/τριες και στην καθηγήτρια του
συνεργαζόμενου σχολείου, 2ου
ΓΕΛ
Ελευθερίου Κορδελιού, π.χ. για την από
κοινού εικαστική έκθεση, θα δείξουν ότι
τους υποδέχονται, τους ξεναγούν και,
έτσι, τους εντάσσουν στο χώρο τους. Η
εκπαιδευτικός δίνει οδηγίες συγγραφής,
π.χ. μια φωτογραφία με λεζάντα.
Βήμα 3ο: Γράφονται οι ιστορίες
Βήμα 4ο: Κοινοποιούνται είτε με ηλεκτρονικό
τρόπο είτε με ανάρτηση στο χώρο του
σχολείου στους συμμαθητές/τριές τους,
ως καλή πρακτική υποδοχής.
2η ΠΑΡΕΜΒΑΣΗ: «Δίνω το λόγο σε σένα…», (Γκέλη Αρώνη, Άγγελος
Βαλλιανάτος, Μάριος Κουκουνάρας - Λιάγκης, Ηρώ Ποταμούση, Σχολεία για
όλους, Συμπερίληψη παιδιών προσφύγων στα ελληνικά σχολεία, 31 Βασικές
Δραστηριότητες), σ. 138. Υλοποιήθηκε στο 2ο Γενικό Λύκειο Ελευθερίου-
Κορδελιού.
Βήμα 1ο: Η εκπαιδευτικός οργανώνει από κοινού με
τους μαθητές/τριες της τάξης της επίσκεψη σε
μουσείο και παρακολούθηση βιωματικού
προγράμματος μουσειοπαιδαγωγού.
Βήμα 2ο: Συντονίζει με τη μουσειοπαιδαγωγό και τα
παιδιά την παρακολούθηση ως εξής: Η
διάδραση ερωτήσεων/απαντήσεων θα γίνεται
μεταξύ των μαθητών/τριών, αφού πρώτα
παρακολουθήσουν μία σύντομη εισήγηση της
μουσειοπαιδαγωγού. Το λόγο στον/στην
επόμενο/η μαθητή/τρια θα δίνει πάντα ο/η
τελευταίος/α που μίλησε.
Βήμα 3ο: Η επίσκεψη κλείνει με αναστοχαστική
συζήτηση σχετικά με τον νέο τρόπο
ερωτήσεων-απαντήσεων.

9. 3η ΠΑΡΕΜΒΑΣΗ: «Δημιουργώντας μια εικαστική έκθεση με έργα
μαθητών/τριών», (Γκέλη Αρώνη, Άγγελος Βαλλιανάτος, Μάριος
Κουκουνάρας - Λιάγκης, Ηρώ Ποταμούση, Σχολεία για όλους, Συμπερίληψη
παιδιών προσφύγων στα ελληνικά σχολεία, 31 Βασικές Δραστηριότητες, σ.
164): Υλοποιήθηκε από κοινού στο 1ο Γυμνάσιο Ελευθερίου-Κορδελιού και
στο 2ο Γενικό Λύκειο Ελευθερίου-Κορδελιού.
Βήμα 1ο: Η κάθε εκπαιδευτικός στο σχολείο της
δημιουργεί Πρόγραμμα/ Όμιλο
Ζωγραφικής με ομάδα μαθητών,
πρακτικό Συλλόγου και έγκριση
καινοτόμων προγραμμάτων από τη
Διεύθυνση.
Βήμα 2ο: Ορίζεται ο τρόπος εργασίας. Θα
ανατίθεται το θέμα ζωγραφικής, (π.χ. ο
εαυτός μου, ανθρώπινα δικαιώματα,
εκφοβισμός, κ.ά.). Οι μαθητές θα
γράφουν μία παράγραφο για αυτό,
σχετικά με την οπτική τους, πώς το
βλέπουν, πώς το βιώνουν και,
ακολούθως θα το ζωγραφίζουν με
προθεσμία δύο-τριών εβδομάδων.
Βήμα 3ο: Αναστοχασμός εκπαιδευτικού -
μαθητών/ τριών στα εικαστικά έργα.
Αναστοχασμός των δύο
εκπαιδευτικών μεταξύ τους.
Βήμα 4ο: Ορισμός χώρου έκθεσης των έργων, δια
ζώσης στο κάθε σχολείο και ψηφιακά σε
κοινό Ιστολόγιο. Σχόλια κοινού.
5. Υλοποιούμε τις παρεμβάσεις μας
5Α1) Τι παρατηρήσαμε κατά την υλοποίηση της δράσης μας;
Καταγράφονται σε ευθύ λόγο, ατομικά, οι παρατηρήσεις κάθε
εκπαιδευτικού:
1ο Γυμνάσιο Ελευθερίου-Κορδελιού Θεσσαλονίκης:
«Κατά την υλοποίηση της πρώτης παρέμβασης, «Δημιουργώντας ιστορίες»,
παρατήρησα ότι σημεία ενδιαφέροντος για τους μαθητές είναι κοινόχρηστοι
χώροι όπως η αυλή και το κυλικείο, αλλά και σημαντικές αίθουσες για

10. αυτούς όπως η αίθουσα του τμήματός τους καθώς και το γραφείο των
εκπαιδευτικών. Επιλέγουν να γράψουν για αυτούς ιστορίες και να
ξεναγήσουν σε αυτούς τους επισκέπτες του σχολείου, έτσι ώστε να τους
εντάξουν σε χώρους της καθημερινότητάς τους. Τους φωτογραφίζουν, τους
περιγράφουν και, έτσι, ενισχύουν ακόμα περισσότερο το ενδιαφέρον και
των υπολοίπων μαθητών/τριών για αυτούς τους χώρους».
2ο Γενικό Λύκειο Ελευθερίου-Κορδελιού Θεσσαλονίκης:
«Κατά την υλοποίηση της δεύτερης παρέμβασης, «Δίνω το λόγο σε σένα…»,
παρατήρησα πόσο αβίαστη και ευχάριστη ήταν η συζήτηση/διάλογος που
προέκυψε μεταξύ των μαθητών. Η διδακτική επίσκεψη πραγματοποιήθηκε
στη Μονή Λαζαριστών, στη συλλογή με πίνακες ζωγραφικής σύγχρονης
τέχνης της συλλογής «Κωστάκη». Η μουσειοπαιδαγωγός έδωσε ένα χαρτάκι
στα παιδιά με τυχαία νούμερα που αντιστοιχούσαν στους ίδιους
αριθμημένους πίνακες μέσα στο Μουσείο. Κάθε παιδί έβρισκε μόνο του στο
χώρο του Μουσείου τον κάθε πίνακα, με όποια σειρά ήθελε, και με βάση
την αρίθμηση που είχε ο πίνακας στο χαρτάκι του συμπλήρωνε ή έγραφε μία
απάντηση σε αντίστοιχα ερωτήματα. Τέτοια ερωτήματα π.χ. ήταν: «Πήγαινε
στον Πίνακα 3. Αν ήταν μυρωδιά, τι μυρωδιά θα ήταν;», «Πίνακας 6: Πόσα
αντικείμενα νομίζεις ότι βλέπεις;», «Πίνακας 8: Το τοπίο που βλέπεις με τι
μουσική θα ταίριαζε;» κ.τ.λ.
1ο Γυμνάσιο Ελευθερίου Κορδελιού και 2ο Γενικό Λύκειο Ελευθερίου-
Κορδελιού (συνεργασία σχολείων)
«Κατά την υλοποίηση της τρίτης παρέμβασης, «Δημιουργώντας μια
εικαστική έκθεση με έργα μαθητών/τριών», παρατηρήσαμε ότι οι μαθητές
ξεδίπλωσαν συναισθήματα, σκέψεις, απόψεις στη ζωγραφική τους, ανάλογα
με τα θέματα που τους ανατέθηκαν, όπως: «ο εαυτός μου», «το οικείο»,
«εκφοβισμός», «προσωπείο». Πάντα προηγούνταν της ζωγραφικής ένα
κείμενο ή μία παρουσίαση, στην οποία κατέγραφαν πώς
ένιωθαν/αντιλαμβάνονταν το θέμα. Αν ο πίνακας ήταν μία αποκάλυψη
ψυχής, ήθελαν να ανέβει, και τον ανέβαζαν, σε κοινή θέα και στα δύο
σχολεία σε εικονική/ψηφιακή έκθεση, με το όνομά τους ως δημιουργοί.
Αυτή η διάθεση έδειχνε μία ανάγκη εξωτερίκευσης, αλλά και διαμοιρασμού,
ή/και εκτόνωσης των συναισθημάτων τους τόσο μεταξύ τους, όσο και προς
εμάς.»
5Α2 ) Πέτυχε ο στόχος μας; Πώς το καταλάβαμε αυτό; Υπήρξε κάτι
απρόοπτο /που δεν το περιμέναμε; Καταγράφεται σε πλάγιο λόγο ο
αναστοχασμός των δύο εκπαιδευτικών:

11. Και στις τρεις παρεμβάσεις: «Δημιουργώντας ιστορίες» (1ο Γυμνάσιο
Ελευθερίου-Κορδελιού Θεσσαλονίκης), «Δίνω το λόγο σε σένα…» (2ο Γενικό
Λύκειο Ελευθερίου Κορδελιού Θεσσαλονίκης), «Δημιουργώντας μια
εικαστική έκθεση με έργα μαθητών/τριών» (από κοινού 1ο Γυμνάσιο και 2ο
Γενικό Λύκειο Ελευθερίου Κορδελιού), οι σχέσεις από τις εκπαιδευτικούς
προς τους/τις μαθητές/τριες βελτιώθηκαν. Αυτό το κατάλαβαν οι
εκπαιδευτικοί καθώς ενεπλάκησαν με τους μαθητές/τριες τους σε
ενδοσχολικές ή εξωσχολικές δραστηριότητες. Αυτό που δεν περίμεναν είναι
η προθυμία ανταπόκρισης στα ερεθίσματα που δίνουν οι δραστηριότητες,
ως διαδικασίες που λειτουργούν «απελευθερωτικά» για τα συναισθήματα
και τις σκέψεις των μαθητών/τριών.
Βελτιώθηκαν, επίσης, οι σχέσεις μεταξύ των μαθητών/τριών. Αυτό το
κατάλαβαν οι εκπαιδευτικοί από το γεγονός ότι οι μαθητές μοιράζονται
μεταξύ τους με τον προφορικό και τον γραπτό λόγο τα σχόλιά τους. Αυτό
που δεν περίμεναν είναι να επιδεικνύουν κατά το διαμοιρασμό, σε μεγάλο
βαθμό, αρετές δημοκρατικών σχέσεων, όπως υπευθυνότητα, σεβασμό,
ενεργητική ακρόαση.
5Β) Τι μάθαμε από αυτήν την εμπειρία; Τι θα κάναμε διαφορετικά και
γιατί;
Από την εμπειρία της Έρευνας-Δράσης μάθαμε ότι:
α) Ο/Η εκπαιδευτικός μπορεί να λειτουργήσει και ως ερευνητής/τρια της
τάξης του/της. Μπορεί, ενδεχομένως, να εντοπίσει αίτια προβλημάτων και
να οργανώσει σχέδια δράσης ώστε να επιφέρει κάποιες βελτιώσεις.
β) Η Έρευνα-Δράσης είναι εργαλείο επαγγελματικής ανάπτυξης του/της
εκπαιδευτικού.
γ) Η Έρευνα-Δράσης θα μπορούσε να αξιοποιηθεί στα πλαίσια του
«Δημοκρατικού Σχολείου», στα πλαίσια της «Ένταξης» και της «κοινωνικής
Δικαιοσύνης».
δ) Οι μαθητές ενδιαφέρονται για ένα χαρούμενο, συμμετοχικό, δημοκρατικό
σχολείο. Ενδιαφέρονται για ουσιαστικές σχέσεις με τους εκπαιδευτικούς
τους και μεταξύ τους. Δεν τους απασχολεί μόνο το μάθημα αυτό καθαυτό.
ε) Οι διάφορες έτοιμες παρεμβάσεις που προτείνονται στη βιβλιογραφία
είναι σε κάθε περίπτωση τάξης/σχολείου ευέλικτα εφαρμόσιμες και μπορεί
να επιφέρουν τα επιθυμητά αποτελέσματα.
Στ) Εκπαιδευτικοί διαφορετικών βαθμίδων της ίδιας περιοχής έχουν το
πλεονέκτημα ότι μπορούν να αντιμετωπίσουν τους μαθητές τους ολιστικά,
στην ηλικία του Γυμνασίου και ακολούθως στην ηλικία του Λυκείου, να
βρουν κοινό τόπο συνεργασίας σε παρόμοια προβλήματα, να ανταλλάξουν
ιδέες και εμπειρίες και να οργανώνουν από κοινού έρευνα και
αναστοχαστικές παρεμβάσεις.
Θα κάναμε διαφορετικά το εξής: Η παρούσα Έρευνα-Δράσης είναι ποιοτική
έρευνα και στηρίχτηκε σε ερωτήματα ανοικτού τύπου. Κάποιες απαντήσεις

12. μαθητών ήταν πολύ ακραίες, όπως «μαθητική πορεία», «επιστολή στην
Υπουργό Παιδείας», «να φύγουν οι αντιπαθείς καθηγητές», «να αλλάξω
οικειοθελώς σχολικό περιβάλλον». Τα αίτια για τις τόσο ακραίες
τοποθετήσεις σε αυτήν την Έρευνα-Δράσης έμειναν ανεξερεύνητα. Θα είχε
ενδιαφέρον, λοιπόν, με άλλα είδη ποιοτικής έρευνας, ομαδικής ή ατομικής,
για τους συγκεκριμένους μαθητές, να διερευνηθούν αυτά τα αίτια, όπως
μελέτη περίπτωσης, ημερολόγιο. Ενδεχομένως, να προέκυπτε, τότε, ανάγκη
για άλλου είδους, πιο εξατομικευμένες παρεμβάσεις.
Επιλογικά:
Οι βιβλιογραφικές πηγές από τις οποίες οι δύο εκπαιδευτικοί άντλησαν
πληροφορίες είναι:
1) Παρουσίαση της κ. Αυγητίδου, «Ενισχύοντας το κλίμα αποδοχής στο
σχολείο και στην τάξη», Teach4integration, Α.Π.Θ.
2) Γκέλη Αρώνη, Άγγελος Βαλλιανάτος, Μάριος Κουκουνάρας - Λιάγκης, Ηρώ
Ποταμούση, Σχολεία για όλους, Συμπερίληψη παιδιών προσφύγων στα
ελληνικά σχολεία, 31 Βασικές Δραστηριότητες, σ.169-170, 138, 164.
Παράρτημα:
Ενδεικτικά Posters από τις Παρεμβάσεις των Δύο Εκπαιδευτικών
1η Παρέμβαση: «Δημιουργώντας ιστορίες»
«Το γραφείο των καθηγητών μου»
«Η άδεια αυλή»

13. 2η Παρέμβαση: «Δίνω το λόγο σε σένα…»
Στη Μονή Λαζαριστών, Συλλογή «Κωστάκη»:
3η Παρέμβαση: «Δημιουργώντας μια εικαστική έκθεση με έργα
μαθητών/τριών»
Κείμενο:
«Ανθρωποφαγία»
«Όλοι μας είμαστε διαφορετικοί, παρόλα αυτά προσπαθούμε τόσο πολύ να
μοιάσουμε ο ένας με τον άλλον, μέσω στερεότυπων και προκαταλήψεων. Έχουμε
αφιερώσει τις ζωές μας στο να είμαστε κάποιοι άλλοι. Δεν μπορείς να είσαι ο εαυτός

14. σου γιατί η κοινωνία έχει ήδη ετοιμάσει κατηγορίες να ενταχθείς, αλλιώς είσαι
ανώνυμος, μη αποδεκτός, μόνος. Οπότε είσαι αναγκασμένος να παίξεις αυτό το
παιχνίδι. Πλέον ο διπλανός σου σε βλέπει σαν αντίπαλο και όχι σαν άνθρωπο.»
Ζωγραφιές:
Μαθήτρια Λυκείου:
Μαθήτρια Γυμνασίου:

15. Μαθητής Γυμνασίου