1. ΓΡΑΜΜΑΤΕΙΑΚΑ ΕΙΔΗ
 Δοκίμιο
 Άρθρο
 Επιφυλλίδα
Το δοκίμιο
Δοκίμιο ονομάζεται ένα ιδιαίτερο είδος πεζού λόγου με μέση έκταση, που
πραγματεύεται συγκεκριμένο θέμα, χωρίς να το αναλύει ολόπλευρα, και το οποίο
παρουσιάζειμε ακρίβεια τις απόψεις του συγγραφέα. Ο δοκιμιογράφος άλλοτε ερμηνεύει
ή αναλύειθεωρητικά ή πρακτικά προβλήματα, άλλοτε περιπλανιέται ελεύθερα στο χώρο
των ιδεών πουαντλείαπό τη διανοητικήτου καλλιέργεια ήαπλά εκφράζει τις σκέψεις και
τα συναισθήματα του για τη ζωή.
Σκοπός του δοκιμίου δεν είναι τόσο να δώσει οριστικές απαντήσεις, όσο να
προβληματίσει, να πληροφορήσει, να τέρψει και, έμμεσα, να διδάξει.
Τα χαρακτηριστικά του δοκιμίου
Στο περιεχόμενο:
 Τα θέματα αντλούνται από διάφορους χώρους: φιλοσοφία, πολιτική, ιστορία,
αισθητική, λογοτεχνία, κοινωνιολογία, παιδεία και εκπαίδευση, γλώσσα, θετικές
επιστήμες.
 Το δοκίμιο εκλαϊκεύει θέματα και απόψεις στις οποίες δεν έχει πρόσβαση ο μέσος
αναγνώστης.
 Κινείται ανάμεσα στην επιστήμη και στη λογοτεχνία.
 Χαρακτηρίζεται από πλούτο γνώσεων και στοχαστική διάθεση.
 Δε στέκεται στο επίκαιρο και το προσωρινό, αλλά ανάγεται στο μόνιμο και το γενικό.
Στη μορφή:
 Η γλώσσα του δοκιμίου, προϊόν βαθιάς γνώσης και πνευματικής ωριμότητας,
προσφέρει αισθητική απόλαυση, τόσο με την κυριολεκτική, και τη μεταφορική
λειτουργία της. Παράλληλα, υπακούει στις εντολές μιας λογιότερης γραμματικής
(εκείνης του επιστημονικού ή στοχαστικού λόγου), έχει σύνθετη σύνταξη
(μακροπερίοδος λόγος, απλή υπόταξη, διαδοχική υπόταξη, απόκλιση βασικών όρων
της πρότασης), χρησιμοποιεί αφηρημένο λεξιλόγιο, ενώ συχνά χαρακτηρίζεται από
προφορικότητα. Τέλος, υιοθετούνταιτεχνικές ομαλής μετάβασης και συνοχής αλλά και
εκφράσεις που δηλώνουν τη στάση του συγγραφέα απέναντι στο θέμα (π.χ.
«πιθανώς», «βεβαίως») ή την οπτική του γωνία (π.χ. «από νομική άποψη»,
«πολιτικά»).
 Ο τόνος του δοκιμίου υπαγορεύεται από το σκοπό του δοκιμίου και μπορεί να είναι
διδακτικός, εξομολογητικός, σατιρικός, χιουμοριστικός, κτλ. γ) Το ύφος είναι
προσωπικό.
Στην οργάνωση:
 Τα δοκίμια συγκροτούνται είτε με λογικό τρόπο (αποδεικτικά δοκίμια) είτε με
συνειρμούς (στοχαστικά δοκίμια, που προσεγγίζουν τη λογοτεχνία).

2. Έτσι, έχουμε δυο τύπους οργάνωσης:
α) Δομή αποδεικτικού δοκιμίου:
Πρόλογος: Θέμα και θέση (κατευθυντήρια ιδέα) του συγγραφέα
Κύριο μέρος: Διασάφηση και απόδειξη της θέσης του δοκιμιογράφου (με επιχειρήματα
και τεκμήρια).
Επίλογος: Σύνοψη ή επαναδιατύπωση της κατευθυντήριας ιδέας,
β) Δομή στοχαστικού δοκιμίου:
Υπάρχειθεματικό κέντρο, αλλά οιεπιμέρους ιδέες συνδέονται με συνειρμούς. Συχνά δεν
μπορούμε να αποτυπώσουμε τη δομή του με ένα σαφές διάγραμμα
Η πειθώ στο αποδεικτικό δοκίμιο
Ο δοκιμιογράφος προσεγγίζει ένα θέμα που τον ενδιαφέρει, εκθέτει, διασαφηνίζει και
υποστηρίζει τις ιδέες του χρησιμοποιώντας επιχειρήματα και τεκμήρια (παραδείγματα,
γεγονότα, αλήθειες, αυθεντίες, στατιστικά στοιχεία, επιστημονικά πορίσματα).
Μπορούμε, λοιπόν, να πούμε ότι έχει στόχο να πείσει τον αναγνώστη. Ωστόσο, η πειθώ
στο δοκίμιο δεν αποτελεί προσπάθεια άμεσου επηρεασμού, αλλά έχει στόχο να βαθύνει
τον προβληματισμό μας. Όταν λοιπόν, λέμε πως το δοκίμιο διδάσκει, δεν εννοούμε πως
ισοδυναμεί με μια διδασκαλία ή διδαχή (π.χ. του Ηλία Μηνιάτη ή του Κοσμά του
Αιτωλού), οι οποίες έχουν καθαρά σωφρονιστική πρόθεση. Όχι μόνο ο διδακτισμός, αλλά
και ο δογματισμός δεν ταιριάζει στο δοκίμιο, καθώς το γραμματειακό αυτό είδος δεν
καταλήγει σε οριστικά συμπεράσματα.
ΔΙΑΦΟΡΕΣ ΑΠΟΔΕΙΚΤΙΚΟΥ-ΣΤΟΧΑΣΤΙΚΟΥ ΔΟΚΙΜΙΟΥ
Αποδεικτικό Στοχαστικό
Σκοπός Απόδειξη θέσης, διεύρυνση
θέματος, θεμελίωση ή ανασκευή
θέσης, πληροφόρηση, πείθω
Περιπλάνηση στο χώρο των ιδεών,
ελεύθερη πραγμάτωση θέματος,
ανάπτυξη προβληματισμού, αισθητική
απόλαυση.
Δομή Λογική (συνοχή παραγράφων,
περιόδων), τριμερής δομή
κειμένου, νοηματικές ενότητες,
αλληλουχία, συνοχή
Συνειρμική σύνδεση νοημάτων,
περιήγηση στο χώρο των ιδεών
Τρόπος
πειθούς
Επίκληση στη λογική (κυρίως) Επίκληση στο συναίσθημα (κυρίως)
Γλώσσα Αναφορική, δηλωτική/
κυριολεκτική, αφηρημένες λέξεις -
ειδικοί όροι, λόγιες λέξεις,
σενεκτικά μόρια, λέξεις
/εκφράσεις που προσδιορίζουν τη
στάση του πομπού ή φανερώνουν
την οπτική του γωνία, σαφήνεια
και ακρίβεια στη διατύπωση.
Ποιητική, συνυποδηλωτική/μεταφορική,
παρέκκλιση από τη γλωσσική νόρμα,
προφορικότητα στην έκφραση, σχήματα
λόγου, συγκινησιακή γλώσσα,
εικονοπλαστικός λόγος, χρήση
συμβόλων που υποβάλλουν παρά
πείθουν, καλλιέπεια.

3. Ύφος: σοβαρό, επίσημο αυστηρό γλαφυρό παραστατικό, οικείο, άμεσο
προσωπικό
Οπτική
γωνία
Αντικειμενική: (παρατηρήσεις,
διαπιστώσεις, προβληματισμοί,
επιχειρήματα - τεκμήρια), γνώσεις
φιλτραρισμένες: (ρεαλιστική
απεικόνιση της πραγματικότητας,
Επίκληση στην λογική,
(επιστημονική ιδιότητα)
Προσεγγίζει τον επιστημονικό
λόγο κι έχει αποδεικτικό
χαρακτήρα.
Υποκειμενική (κρίσεις παρατηρήσεις
αλλά και εμπειρίες, οράματα,
προσωπικές συλλήψεις, φαντασία.)
Βιωματική-πλασματική απεικόνιση της
πραγματικότητας. Επίκληση στο
συναίσθημα, (λογοτεχνική ιδιότητα)
Προσεγγίζει τη λογοτεχνία ( πλούτος
ιδεών κι έκφρασης)
Το άρθρο
Άρθρο: δημοσίευμα σε εφημερίδα ή περιοδικό που πραγματεύεται ένα ειδικό, επίκαιρο
θέμα γενικού ενδιαφέροντος (πολιτικό, κοινωνικό, επιστημονικό, εκπαιδευτικό,
οικονομικό κ.ά.) που απασχολεί την κοινή γνώμη και απευθύνεται σε ευρύ κοινό.
Τα άρθρα χωρίζονταισε δύο μεγάλες κατηγορίες:
α) Τα άρθρα γενικού ενδιαφέροντος, που δημοσιεύονται σε εφημερίδες ή περιοδικά
ποικίλης ύλης και αφορμώνται από την επικαιρότητα.
Διακρίνονταισε:
 Κύρια άρθρα, που δημοσιεύονται (ενυπόγραφα ή ανυπόγραφα) στην πρώτη σελίδα,
απηχούν τη γραμμή του εντύπου, εκφράζουν δηλαδή την άποψη της εφημερίδας για
το γεγονός που αξιολογείται ως το σημαντικότερο της ημέρας, και συντάσσονται από
τον εκδότη, διευθυντή, αρχισυντάκτη ή από τους πρώτους στην ιεραρχία
δημοσιογράφους ή από ειδικό συνεργάτη (αρθρογράφο) της εφημερίδας.
 Άρθρα ποικίλουπεριεχομένου(οικονομικού, πολιτικού, κοινωνικού), που αφορούν τις
κυριότερες ειδήσεις και συντάσσονται από τους δημοσιογράφους της εφημερίδας.
 Άρθρα πουσυντάσσονταιαπό τακτικούς ή περιστασιακούς συνεργάτες της εφημερίδας
(π.χ. από επιστήμονες, συγγραφείς, πολιτικούς, καλλιτέχνες) σχετικά με ποικίλα
θέματα της επικαιρότητας και τα οποία δημοσιεύονται (αν πρόκειται για τακτικούς
συνεργάτες) κάτωαπό διάφορους τίτλους σε σταθερήστήλη ή ενταγμένα σε θεματικές
ενότητες.
β) Τα επιστημονικά άρθρα, που παρακολουθούν τις εξελίξεις της επιστήμης σε
διάφορους τομείς. Αυτά απευθύνονται σε εξειδικευμένο κοινό με κατάρτιση σε
συγκεκριμένο γνωστικό τομέα και δημοσιεύονται σε ειδικά έγκριτα επιστημονικά
περιοδικά. Αποβλέπουν στην παρουσίαση των νέων επιστημονικών ανακαλύψεων, στην
ενημέρωση για τις κατευθύνσεις της επιστημονικής έρευνας, στην προώθηση του
επιστημονικού διαλόγου κ.τ.λ. Το χαρακτηριστικό των άρθρων αυτού του τύπου είναι ότι
ως δημοσιεύσεις δεν έχουν μεγάλη έκταση (συγκριτικά με μια πραγματεία για
παράδειγμα) και δεν περιλαμβάνουν παραπομπές ή βιβλιογραφία.

4. ΔΟΚΙΜΙΟ ΚΑΙ ΑΡΘΡΟ
Ομοιότητες άρθρου και δοκιμίου
 Κοινωνικός χαρακτήρας.
 Θέματα ευρύτερουενδιαφέροντος.
 Δέκτης το ευρύκοινό.
 Έκφρασηγνώμης πομπούκαιπροβληματισμός πομπούκαιαναγνώστη.
 Αναφορικήλειτουργία γλώσσας (κοινό στοιχείο με το αποδεικτικό δοκίμιο)
Διαφορές άρθρου και δοκιμίου
Η πολυμορφία των γνωρισμάτων που χαρακτηρίζουν τόσο το άρθρο όσο και το δοκίμιο
καθιστά συχνά δύσκολη την κειμενική αναγνώριση τους. Σε ορισμένες μάλιστα,
περιπτώσεις μπορείκάποιο άρθρο -λόγωτου πλούσιου και τεκμηριωμένου περιεχομένου
του- να εκληφθεί ως δοκίμιο ή και να συμπεριληφθεί σε συλλογές δοκιμίων. Ωστόσο,
διακρίνονται οι ακόλουθες διαφορές τους:
 Το άρθρο έχει πληροφοριακό χαρακτήρα, ενώ το δοκίμιο αποτελεί έκφραση
προσωπικού φρονήματος γύρω από ένα θέμα.
 Το άρθρο έχειεπικαιρικό χαρακτήρα, δηλαδή αφορμάταιαπό ένα επίκαιρο γεγονός το
οποίο σχολιάζει και ερμηνεύει (αποτελεί είδος ερμηνευτικής δημοσιογραφίας).
Αντίθετα, το δοκίμιο δεν έχειεπικαιρικό χαρακτήρα ακόμη και όταν έχει ως αφόρμηση
κάποιο σύγχρονο γεγονός, ανάγεται στο μόνιμο και στο γενικό.
 Το άρθρο έχει πιο ξεκάθαρο χαρακτήρα, εφόσον διαφοροποιείται από τη λογοτεχνία
και ανήκει είτε στα είδη της ερμηνευτικής δημοσιογραφίας είτε στον επιστημονικό
λόγο. Αντίθετα, το δοκίμιο έχει μεικτό χαρακτήρα, διότι κινείται ανάμεσα στην
επιστήμη ή στη φιλοσοφία και στη λογοτεχνία· συνδυάζει, με άλλα λόγια, τον
προσωπικό τόνο μιας λογοτεχνίζουσας γραφής με το σοβαρό ύφος ενός ενημερωτικού
κειμένου με επιστημονικό ή φιλοσοφικό περιεχόμενο.
 Στα άρθρα χρησιμοποιείται η αναφορική λειτουργία της γλώσσας, κάτι που δε
συμβαίνει σε όλα τα δοκίμια.
 Στο άρθρο απουσιάζει συνήθως ο προσωπικός και οικείος τόνος που χαρακτηρίζει το
δοκίμιο· αντιθέτως, γράφεται σε ουδέτερο ύφος με τη χρήση συνήθως του γ' ενικού
που το καθιστά περισσότερο αντικειμενικό και απρόσωπο.
 Το άρθρο είναι κατά κανόνα συντομότερο από ένα δοκίμιο.
 Το άρθρο έχει τίτλο (ουδέτερο, αποδοκιμαστικό ή επιδοκιμαστικό).
 Το άρθρο ακολουθεί τη δομή της «αντεστραμμένης πυραμίδας» (τίτλος, περίληψη,
ανάλυση).
Επιφυλλίδα
 Τύπος κειμένου που αναφέρεται σε διάφορα θέματα: φιλολογικά, εγκυκλοπαιδικά,
επιστημονικά, κοινωνικά, καλλιτεχνικά, πολιτικά κ.λ.π. και συντάσσεται από έναν
ειδικό για το εξεταζόμενο θέμα.
 Η θέση της στην εφημερίδα: δημοσιεύεται σε ορισμένη θέση και χωρίζεται συνήθως

5. από την υπόλοιπη ύλη με ολοσέλιδη ή μικρή γραμμή. Η θέση της στο παρελθόν ήταν
κατά κανόνα στο κάτω άκρο της σελίδας, ενώ σήμερα ποικίλλει.
 Θέμα:Ο επιφυλλιδογράφος μπορείνα ξεκινήσει από ένα επίκαιρο θέμα, αλλά πολλές
φορές προχωρείσε παρατηρήσεις καισκέψεις διαχρονικούχαρακτήρα καιγενικότερου
ενδιαφέροντος. Σε αυτό το σημείο μοιάζει με το δοκίμιο. Η επιφυλλίδα μοιάζει και με
το άρθρο, καθώς η διάκριση τους πολλές φορές δεν είναι εύκολη (όταν ο συντάκτης
της εμμένει στο σχολιασμό της επικαιρότητας, τότε το κείμενο του προσομοιάζει σε
άρθρο, ενώόταν απομακρύνεται απ' την επικαιρότητα, τότε προσομοιάζει σε δοκίμιο)
και γι' αυτό χαρακτηρίζεται ως είδος σύντομου άρθρου. Ωστόσο, δε σχετίζεται
υποχρεωτικά με την ειδησεογραφία.
 Στο παρελθόν επιφυλλίδα ονομαζόταν και ένα «λαϊκό ανάγνωσμα με ιδιαίτερη πλοκή,
πλούσιο σε δράση, πουεκτυλισσόταν μέσα από πολλά επεισόδια, τα οποία κρατούσαν
το ενδιαφέρον του κοινού και δημοσιεύονταν τμηματικά».