Tâm Bệnh Học Trẻ Em Lứa Tuổi Mầm Non

TÂM BỆNH HỌC TRẺ EM
LỨA TUỔI MẦM NON
Tác giả: NGUYỄN THỊ NHƯ MAI
LỜI NÓI ĐẦU
Tạo mọi điều kiện cho trẻ phát triển tốt là mối
quan tâm hàng đầu của người lớn. Sự phát triển của
trẻ bao gồm nhiều mặt, có thể quy về hai mặt chính:
phát triển về sinh lí và tâm lí. Bản thân hai mặt này lại
có liên quan rất chặt chẽ với nhau và có quan hệ mật
thiết với môi trường sống của trẻ. Trong quá trình phát
triển, trẻ em có thể có những phát triển không bình
thường hoặc có rối loạn, nói cách khác là có bệnh, cả
về thực thể lẫn tâm lí. Chăm sóc trẻ không thể chỉ về
mặt thực thể mà còn cần phải chăm sóc cả về mặt tâm
lí. Phát hiện sớm những bệnh chứng tâm lí của trẻ để
có những can thiệp kịp thời là rất cần thiết, có lợi cho
sự phát triển.
TÂM BỆNH HỌC TRẺ EM LỨA TUỔI MẦM
NON

Tuổi mầm non là giai đoạn phát triển đầu tiên
và rất quan trọng của trẻ em. Những bất thường, rối
loạn về tâm lí có thể xuất hiện ngay từ thời kì này. Ở
Việt Nam, thực tế chữa trị tâm bệnh lí cho trẻ tại Trung
tâm nghiên cứu tâm lí và tâm bệnh lí trẻ em Nguyễn
Khắc Viện (Trung tâm N-T) cho thấy số trẻ từ 6 tuổi trở
xuống được cha mẹ và gia đình đưa đến khám chiếm
phần nhiều. Do những đặc trưng về phát triển của lứa
tuổi, những rối loạn tâm lí có thể được biểu hiện theo
cách riêng, làm người lớn dễ không nhận thấy. Nhận
biết để có thể can thiệp sớm những rối loạn tâm lí cho
trẻ có thể giúp trẻ lấy lại sự phát triển bình thường.
Tâm bệnh là một lĩnh vực rất phức tạp, có
nhiều nghiên cứu và cũng có nhiều quan niệm khác
nhau. Cuốn sách này giới thiệu về tâm bệnh trẻ em
lứa tuổi mầm non (0 - 6 tuổi) cho sinh viên sư phạm,
những nhà giáo dục tương lai. Những nội dung được
trình bày chủ yếu nhằm mục đích giúp cho các giáo
viên, các nhà giáo dục, các bậc cha mẹ nhận biết
những rối loạn phát triển tâm lí của trẻ để có thể phát
hiện chúng và có những ứng xử thích hợp để phòng
ngừa và chữa trị.
Tác giả

Chương 1. KHÁI QUÁT VỀ TÂM BỆNH HỌC TRẺ EM
Chương 2. CÁC RỐI LOẠN TÂM LÍ CỦA TRẺ EM LỨA
TUỔI MẦM NON
Chương 3. PHÒNG NGỪA VÀ CHỮA TRỊ RỐI LOẠN
TÂM LÍ CHO TRẺ EM TUỔI MẦM NON
TÀI LIỆU THAM KHẢO
Phụ lục. HỆ THỐNG CÁC CƠ SỞ CHỮA TRỊ RỐI LOẠN
TÂM LÍ CHO TRẺ EM Ở PHÁP
Created by AM Word2CHM

TÂM BỆNH HỌC TRẺ EM LỨA TUỔI MẦM NON
1. Khái niệm về tâm bệnh học trẻ em
2. Lịch sử hình thành và phát triển tâm bệnh học trẻ em
3. Thế nào là trẻ bình thường và bệnh lí?
4. Phân loại bệnh trong tâm bệnh học trẻ em
5. Những lí thuyết cơ bản của tâm bệnh học trẻ em
6. Phương pháp đánh giá tình trạng tâm bệnh lí của trẻ
em
CÂU HỎI ÔN TẬP
Chương 1. KHÁI QUÁT VỀ TÂM BỆNH
HỌC TRẺ EM

TÂM BỆNH HỌC TRẺ EM LỨA TUỔI MẦM NON à Chương 1. KHÁI QUÁT VỀ TÂM BỆNH
HỌC TRẺ EM
1.1. Tâm bệnh học tre em là gì?
Trước hết, cần hiểu thế nào là tâm bệnh học.
Thuật ngữ này xuất hiện lần đầu năm 1802 do bác sĩ
người Đức J.C. Reil đề cập, rồi ở Pháp năm 1809 do
A.A. Royer - Colard và được sử dụng cho đến ngày
nay.
Có nhiều cách hiểu về vấn đề này. Cuối thế kỉ
XIX, Th. Ribot thực hiện những nghiên cứu về tâm lí
bệnh học dựa vào quan điểm: muốn hiểu được đời
sống tâm lí bình thường phải nghiên cứu tâm lí bệnh.
Ví dụ như chức năng bình thường của trí nhớ chỉ có
thể được làm rõ khi so sánh với chứng quên hoặc sự
tăng trí nhớ. Các học trò của ông như P. Janet, G.
Dumas rồi học trò của G. Dumas như H. Piéron, G.
Poyer, D. Lagache đã tiến hành những nghiên cứu cả
về y khoa lẫn tâm bệnh học. Tư tưởng của trường phái
này dựa nhiều vào mặt số lượng và sự võ đoán về giới
hạn giữa bình thường và bệnh lí của đời sống tâm lí.
1. Khái niệm về tâm bệnh học trẻ em

Nó được thay thế bởi sự ra đời của Tâm bệnh học lâm
sàng, với phạm vi rộng hơn nhiều, bao gồm tất cả
những nghiên cứu lâm sàng về các bệnh tâm trí. Cũng
có quan niệm cho rằng tâm bệnh học thuộc về y - sinh
lí bệnh học (Cl. Bernard). E. Minkowski đưa ra hai
nghĩa khác nhau của thuật ngữ này: một mặt, nó là
khoa học về bệnh của đời sống tâm lí, giống như quan
niệm của Ribot; mặt khác, là tâm lí học bệnh học, đặc
trưng bởi cách tiếp cận tồn tại để tìm hiểu mặt bên
trong của kinh nghiệm tâm lí không bình thường của
người bệnh tâm trí. Trong giáo trình Tâm bệnh học đại
cương, G. Deshaies, năm 1959, thể hiện cách hiểu
khác, cho tâm bệnh học như là một lĩnh vực thuộc tâm
bệnh lí lâm sàng... Có thể thấy có nhiều quan điểm
nữa tạo nên lịch sử của khoa học này. Ngày nay người
ta thấy rằng: tâm bệnh học không chỉ là khoa học về
mặt lí thuyết nhận biết các vấn đề về mặt tâm bệnh lí
mà nó là một nhánh của khoa học về con người, trong
đó tổng hợp nhiều lĩnh vực khác nhau: sinh lí học thần
kinh, hiện tượng học, tâm lí học, thuyết thực thể, thuyết
cấu trúc...
Có thể quan niệm về tâm bệnh học như sau:
Tâm bệnh học là khoa học nghiên cứu các quá trình và

các dạng thức tố chức dẫn đến những rối loạn tâm lí
của con người. Những rối loạn, bất thường về tâm lí
được gọi là tâm bệnh. Nghiên cứu những đau khổ về
mặt tinh thần, tâm bệnh học có liên hệ chặt chẽ với
tâm lí học và được phản ánh vào thực tế nghiên cứu,
chữa trị chủ yếu thông qua phương pháp tâm bệnh lí
lâm sàng.
Tâm bệnh học trẻ em là khoa học nghiên cứu
các quá trình và các dạng thức tổ chức dẫn đến những
rối loạn tâm lí của trẻ em. Cùng nghiên cứu về những
rối loạn tâm lí, tuy nhiên, tâm bệnh học trẻ em có
những đặc trưng riêng. Ra đời muộn hơn nhiều so với
tâm bệnh học người lớn, tâm bệnh học trẻ em được
xuất phát từ nhiều nguồn khác nhau. Có thể quy vào
hai nguồn chính: giáo dục học trẻ em và tâm bệnh học
người lớn. Về phương diện giáo dục học, nỗ lực tìm
cách giáo dục những đứa trẻ được cho là không thể
giáo dục được đã thúc đẩy những nghiên cứu sâu hơn
về các trẻ này, đưa đến những hiểu biết mới về sự
phát triển không như bình thường trong đời sống tâm
lí của các em. Về phương diện tâm bệnh, những nhà
tâm bệnh học trẻ em đầu tiên đã sử dụng những kiến
thức và phương pháp của tâm bệnh học người lớn.

Như vậy, tâm bệnh học trẻ em được xây dựng từ
những kinh nghiệm thực tiễn chứ không phải chỉ là từ
những kiến thức lí thuyết về tâm bệnh.
Tâm bệnh học trẻ em phải sử dụng đến
nhiều luận thuyết khác nhau. Từ những năm 50 của
thế kỉ XX người ta đã nhận thấy các lĩnh vực khoa học
khác nhau được vận dụng vào tâm bệnh học trẻ em.
Ngoài các khoa học truyền thống làm chỗ dựa như
tâm lí học, phân tâm học là lí thuyết về tri thức luận, tập
tính học, lí thuyết hệ thống và giao lưu, tiếp đó là
những kiến thức mới về dịch tễ học, giải phẫu thần
kinh, sinh lí học thần kinh. Tất cả những kiến thức này
được vận dụng để hiểu bản chất, cơ chế của các rối
loạn tâm lí ở trẻ và làm cơ sở cho việc chữa trị các rối
loạn này.
Trẻ em lứa tuổi mầm non, từ 0 đến 6 tuổi, là
giai đoạn đầu tiên trong quá trình phát triển của trẻ.
Những rối nhiễu, bất thường về tâm lí nếu có được thể
hiện ngay từ thời kì này. Tâm bệnh học trẻ em lứa tuổi
mầm non nghiên cứu, chẩn đoán và chữa trị các rối
nhiễu tâm lí của trẻ em tuổi mầm non.
1.2. Đối tượng của tâm bệnh học trẻ em

Đối tượng của tâm bệnh học trẻ em, nói một
cách chung nhất, là những rối loạn về tâm lí ở trẻ. Nói
cách khác là tâm bệnh học trẻ em nghiên cứu và chữa
trị những trẻ em không bình thường. Cụ thể hơn là trẻ
em không đủ khả năng hoặc có những rối loạn về tính
cách và hành vi, đôi khi bao gồm cả hai loại trên, do
nguyên nhân di truyền hoặc môi trường sống, gặp khó
khăn lâu dài đối với những đòi hỏi phù hợp với lứa tuổi
và môi trường của trẻ.
Tâm bệnh trẻ em cần được nhìn nhận theo
quan điểm phát triển. Trong suốt thời kì thơ ấu cho
đến tuổi trưởng thành, một yếu tố quan trọng để xác
định trẻ có rối loạn hay không đó là rối loạn đó xảy ra ở
thời điểm nào, xuất hiện thường xuyên hay không, kéo
dài hay không. Yếu tố thời gian rất quan trọng đối với
việc đánh giá tình trạng phát triển của trẻ. Cùng những
biểu hiện nhưng nếu nó xảy ra ở thời điểm này sẽ bị
coi là mất cân bằng tâm lí, nếu xảy ra ở thời điểm khác
thì lại không sao. Rối loạn xuất hiện một vài lần trong
tiến trình phát triển hay xuất hiện thường xuyên trong
thời gian dài đều phải được nhà chuyên môn quan
tâm để có đánh giá chính xác. Yếu tố phát triển cần
phải luôn được các nhà chuyên môn tính đến trong

những chẩn đoán và chữa trị tâm bệnh trẻ em.
Những rối loạn tâm lí của trẻ em lứa tuổi
mầm non, từ 0 đến 6 tuổi, là đối tượng nghiên cứu của
tâm bệnh học trẻ em lứa tuổi mầm non.
1.3. Nhiệm vụ của tâm bệnh học trẻ em
Nhận biết và làm rõ những rối loạn tâm lí xuất
hiện, tồn tại, biến đổi và có thể mất đi như thế nào
trong quá trình phát triển của trẻ em, tìm hiểu nguyên
nhân gây ra những rối loạn đó và chữa trị cho trẻ, giúp
các em phát triển bình thường trở lại là những nhiệm
vụ cơ bản của tâm bệnh học trẻ em.
Khi nghiên cứu, chẩn đoán và chữa trị tâm
bệnh trẻ em cần phải biết rằng: rối loạn tâm lí ở trẻ em
và ở người lớn không giống nhau. Vì vậy, không thể áp
dụng cách hiểu và chữa trị tâm bệnh cho người lớn đối
với trẻ. Không nên có cách nhìn cứng nhắc, bất biến
trước các rối loạn tâm lí ở trẻ em. Trong quá trình phát
triển của trẻ, có rối loạn xuất hiện ở thời điểm này sẽ
mất đi một cách tự nhiên hoặc nhờ chữa trị. Có thể có
sự tiếp nối giữa trạng thái tâm lí bình thường và bệnh lí
ở trẻ.

Biểu hiện rối loạn tâm lí ở trẻ em cũng khác
với người lớn. Những bất thường về chức năng cơ thể,
những hành vi chống đối... có thể lại là biểu hiện của
bất thường về tâm lí. Sự biểu hiện các rối loạn cũng
thay đổi theo tuổi, có liên quan tới đặc trưng phát triển
theo giai đoạn.
Nguyên nhân dẫn tới những rối loạn tâm lí
của trẻ khá đa dạng, phức tạp. Một điều kiện có tính
bệnh lí xác định chưa chắc là nguyên nhân chính dẫn
đến rối loạn. Những nguyên nhân khác nhau có thể
gây ra cùng một rối loạn và một nguyên nhân lại dẫn
đến nhiều rối loạn khác nhau. Cũng có khi một rối loạn
này kéo theo những rối loạn khác.
Tất cả những điều này nói lên nhiệm vụ mà
tâm bệnh học trẻ em phải giải quyết là rất khó khăn,
phức tạp, đòi hỏi nhà chuyên môn phải có hiểu biết
đầy đủ có kinh nghiệm và rất thận trọng.
Là một bộ phận của tâm bệnh học trẻ em,
tâm bệnh học trẻ em lứa tuổi mầm non cũng có những
nhiệm vụ chung của tâm bệnh học trẻ em, áp dụng
vào lứa tuổi mầm non. Với đặc trưng là lứa tuổi có sự
phát triển nhanh chóng về cả sinh lí lẫn tâm lí mà ít có

thời kì nào sau đó có được, khi giải quyết các vấn đề
của tâm bệnh học trẻ em thời kì này càng cần thiết
phải quán triệt quan điểm phát triển.

HỌC TRẺ EM
2.1. Thời kì trước thế kỉ XX
Tâm bệnh học trẻ em có nguồn gốc từ tư
tưởng của một số nhà thần học thế kỉ XIII, XIV. Saint
Thomas d'Aquin (1225 - 1274) và Saint Augustin (1354
- 1430) gắn khiếm khuyết trí tuệ với một nguyên nhân
tự nhiên. Cũng vào thời kì này, tòa án tôn giáo ở châu
Âu (thế kỉ XIII) cho rằng người điên và kẻ ngu đần là
biểu tượng của tính ma mãnh, ngu ngốc của con
người.
Thế kỉ XV, XVI có sự đối nghịch về quan niệm
giữa những người cho rằng tất cả những gì thuộc về
con người, thể hiện ở con người đều là do tự nhiên với
quan niệm của những người có tư tưởng về người bị
ma ám. Thời kì này căn nguyên của chứng ngu ngốc
và điên loạn còn chưa được biết đến.
Thế kỉ XVII, tư tưởng kết hợp giữa y khoa và
giáo dục trong nhìn nhận về người có khiếm khuyết trí
2. Lịch sử hình thành và phát triển tâm
bệnh học trẻ em

tuệ xuất hiện. Felix Platter (Thụy Sĩ) năm 1665 là người
đầu tiên đã chỉ ra nguyên nhân về di truyền của khiếm
khuyết trí tuệ sau khi nghiên cứu một nhóm trẻ chậm
khôn vừa. Từ đây có quan niệm rằng: khiếm khuyết
nặng về trí tuệ không thể chữa trị được. Tuy vậy có thể
dùng những tác động chữa trị về giáo dục đối với
những khiếm khuyết nhẹ hơn.
Năm 1672, Thomas Willis (Anh) đưa ra giải
pháp chữa trị cho trẻ chậm khôn bằng cách kết hợp
tác động chữa trị của bác sĩ và của nhà giáo dục nhằm
cải thiện tình trạng trí tuệ của trẻ em.
Từ tư tưởng của hai tác giả trên, trào lưu chữa
trị kết hợp y tế - giáo dục được hình thành và phát triển.
Thế kỉ XVIII là thời kì khởi đầu của khoa học về
tâm bệnh lí trẻ em. Nghiên cứu về căn nguyên của
khiếm khuyết trí tuệ đã cho ra đời các thuật ngữ chậm
khôn nặng (idiot) và chậm khôn vừa (imbécile) trong
Bách khoa toàn thư của Diderot (1765) và các cách
phân loại khiếm khuyết trí tuệ do Cullen và Pinel đề
xuất. Đặc biệt, nghiên cứu của J.M. Itard (1775 - 1838)
về Victor, một đứa trẻ hoang dã ở Aveyron (Pháp) là
một sự kiện quan trọng mở đầu cho sự ra đời của

khoa học về tâm bệnh trẻ em. Chăm chữa cho Victor
hàng ngày trong 4 năm liền, tìm mọi cách để em giao
tiếp trở lại nhưng không thể làm Victor nói được, Itard
đã dừng các chữa trị. Bệnh của Victor sau đó còn nặng
hơn. Năm 1828 Itard lại tiếp tục chăm chữa cho một
nhóm trẻ câm điếc và mất hài hòa trong phát triển.
Thế kỉ XIX, dưới ảnh hưởng của tư tưởng của
các nhà triết học và giáo dục học thế kỉ trước như
Locke (1632 – 1704) và Rousseau (1712 - 1778), ảnh
hưởng của cuộc cách mạng công nghiệp diễn ra
mạnh mẽ ở phương Tây, của những tiến bộ về y học
và việc bắt buộc trẻ em phải đi học, trẻ em và đời sống
tâm lí của trẻ được quan tâm nhiều hơn. Những cơ sở
chữa trị đầu tiên cho trẻ chậm khôn nặng xuất hiện ở
Pháp mặc dù vào những năm đầu thế kỉ còn chưa có
một cơ sở chữa trị chuyên biệt nào cho trẻ. Trước tiên
phải nói đến những đóng góp của Jean - Pierre Falret
(1794 - 1870) và Félix Voisin. Falret từ 1821 đến 1840
chăm chữa cho trẻ chậm khôn nặng. Sau 20 năm
nghiên cứu ông đưa ra 2 loại nguyên nhân gây ra
bệnh tâm trí: thứ nhất, những nguyên nhân về cơ thể;
thứ hai, những nguyên nhân về tâm lí. Ông cũng quan
tâm đến tiền sử của trẻ và những tác động có thể do

hoàn cảnh sống gây ra. F. Voisin, dựa trên tư tưởng
của Falret, năm 1834 đã thành lập trường chăm chữa
cho trẻ có bất thường về tâm trí. Những trẻ được nhận
vào trường này là những trẻ chậm tiến về trí tuệ bẩm
sinh, trẻ phạm tội, trẻ có vấn đề về giáo dục và trẻ có
cha mẹ loạn trí. Voisin cũng cho rằng căn nguyên về
tâm lí là nguyên nhân của nhiều chứng bệnh ở trẻ em.
Cùng thời gian này Ferrus đã thành lập một cơ sở
chữa trị cho trẻ chậm khôn nặng ở Bicêtre (Pháp) và
xây dựng bệnh viện tâm thần Saint Anne. Theo ông,
chứng ngu đần không ảnh hưởng tới tính người của
người bệnh. Ông nói đến việc đánh thức các cơ quan
đang ngủ của cơ thể bằng chữa trị về tinh thần và giáo
dục.
Căn nguyên của những rối loạn tâm lí ở trẻ
em lúc này được cho là do hai nguyên nhân: những
hỏng hóc lớn của các cơ quan sinh lí kéo theo những
bất thường, bệnh tật của cơ thể và do điều kiện giáo
dục.
Khoảng giữa thế kỉ XIX, một trào lưu mới
trong lĩnh vực tâm bệnh lí trẻ em hình thành. Mở đầu
cho trào lưu này là L. Delasiauve và D. Bourneville.
Sau thời gian nghiên cứu và chữa trị cho trẻ chậm tiến

về trí tuệ, nghiên cứu về chứng động kinh và chậm
khôn nặng ở người lớn, từ 1854 Delasiauve công bố
những nguyên tắc chỉ đạo trong giáo dục người thiểu
năng trí tuệ. Quan tâm nhiều đến yếu tố không thể tác
động được của người bệnh, ông mô tả các chứng
chậm khôn một phần. Ông phân thành hai loại bệnh
chính: những tổn hại nặng của cơ quan sinh lí do
nguyên nhân cơ thể và những khiếm khuyết một phần
do nguyên nhân chưa xác định. Bourneville năm 1875
trong một báo cáo đã chỉ ra hiện trạng có quá ít những
cơ sở chữa trị bệnh tâm lí cho trẻ em thời đó. Ông
thành lập những lớp học chuyên biệt còn gọi là trường
học - bệnh viện tâm trí. Sử dụng những cách chữa trị
về y - giáo dục học, ông đưa ra những bài tập giáo dục
nhằm phát triển những khả năng còn lại ở trẻ, ví dụ
như những bài tập về biểu tượng, vẽ, âm nhạc, trí nhớ,
ý chí...
Éduard Seguin (1812 - 1880) là người có ảnh
hưởng không nhỏ đối với chữa trị cho trẻ em chậm
khôn. Mở một trường học dành cho trẻ chậm khôn từ
năm 1839, dùng phương pháp giáo dục dựa vào cảm
giác và trí nhớ, trên cơ sở sáng kiến, hoạt động thể
chất và quan hệ với người khác của trẻ, tác dụng của

những cách chữa trị này là rõ ràng. Năm 1859 ông
sang Mỹ và từ ông nhiều cơ sở giáo dục và chữa trị
dành cho trẻ em cũng như người bệnh tâm trí ở Mỹ
được ra đời.
Chuyên môn chữa trị cho trẻ chậm khôn, H.T.
Vallée (1816 - 1885) năm 1847 đã xây dựng một trung
tâm chữa trị của riêng mình ở Gentlli. Từ đây, một
trung tâm nghiên cứu và chữa trị cho trẻ em không
bình thường về tâm lí ra đời dưới tên gọi Trung tâm
Vallée.
Có thể nói rằng, thế kỉ XIX là thời kì phát triển
của trào lưu nghiên cứu, chữa trị về y tế - giáo dục cho
các bất thường về tâm lí ở trẻ em. Dưới ảnh hưởng
của Bourneville, Seguin, Vallée và những tên tuổi khác,
các nhà nghiên cứu và chữa trị quan tâm nhiều hơn
đến những đứa trẻ chịu đau khổ do các rối loạn tâm lí
khác nhau. Những tư tưởng này được tiếp tục phát
triển, mở rộng và đi sâu trong thế kỉ XX.
2.2. Thế kỉ XX
Thế kỉ XX là thời kì nở rộ nhiều nghiên cứu về
tâm bệnh lí trẻ em. Kế thừa những tư tưởng và nghiên
cứu về tâm bệnh lí trẻ em ở thời gian trước, nhiều lĩnh

vực của tâm bệnh lí trẻ em đã được làm rõ hơn. Có thể
kể đến những nghiên cứu về các lĩnh vực chính sau
nảy sinh từ đầu thế kỉ:
Nghiên cứu về chậm phát triển trí tuệ, mất trí
và loạn tâm trẻ em
- Mất trí sớm ở trẻ em
Trong các tài liệu về chữa trị tâm bệnh lí, Emil
Kraepelin (1855 – 1926), nhà tâm bệnh học người
Đức, đã mô tả một loại bệnh được gọi là mất trí sớm
do nhận thấy những dấu hiệu của bệnh mất trí có từ rất
sớm. Những biểu hiện lâm sàng của người bệnh
không thống nhất, thậm chí trái ngược nhau, có biểu
hiện tự tỏa, tiến triển lạ lùng dẫn tới tình trạng ngây
độn và thiếu liên kết.
S. De Sanctis (1862-1935) cũng quan tâm tới
những dạng thức của mất trí sớm và chỉ ra những đặc
trưng của chứng bệnh này. Đó là:
+ Trí nhớ tốt.
+ Khả năng tri giác tốt.
+ Không ổn định về chú ý.

+ Thiếu/hoặc không có tư duy cấp cao.
+ Rối loạn nghiêm trọng hoạt động tự do.
+ Rối loạn tính cách và thái độ.
Nhiều tác giả mô tả những mất trí sớm, xuất
hiện giữa 5 và 10 tuổi mà không có rối loạn rõ ràng
trước đó. Những quan sát trên trẻ chậm khôn trung
bình bổ sung thêm cho những nhận định này.
Năm 1913, Kraepelin nghiên cứu mối liên hệ
giữa mất trí sớm và chậm khôn trung bình. Theo ông,
chậm khôn trung bình là dấu hiệu thúc đẩy và là dấu
hiệu rất sớm của bệnh mất trí. Năm 1933, Targowla
đề cập đến lĩnh vực những chậm phát triển tinh thần
tiến triển.
- Tâm thần phân liệt
Những nghiên cứu về mất trí sớm cũng được
Eugen Bleuler (Thụy Sĩ) thực hiện năm 1911. Theo
ông, hơn cả một tan rã về nhân cách, mất trí là sự sụp
đổ toàn bộ đời sống tâm trí và không thể phục hồi
được. Ông nói đến bệnh tâm thần phân liệt, bệnh mà
triệu chứng phụ của nó là mất trí. Từ ông, mất trí sớm
và mất trí ở trẻ em được thay tên gọi là tâm thần phân

liệt trẻ em.
G. Heuyer (1884 - 1977), một bác sĩ Pháp,
quan tâm đến nguyên nhân của những loạn tâm trẻ
em mà Kraepelin cho là căn nguyên thuộc về các cơ
quan sinh học. Ông đưa ra ý kiến về căn nguyên tâm lí
- tình cảm của sự phát triển bệnh lí ở trẻ em.
M. Klein (1882 – 1960), trong những bài viết
đầu tiên của mình về phân tích tâm lí, đưa ra cách hiểu
theo tâm lí học phát triển về bệnh tâm trí, gắn bệnh
tâm trí với các nguyên nhân tâm lí.
H. Ey (1900 - 1977), với cách tiếp cận tích hợp
đã kết hợp hai trường phái chính đã có về nguyên
nhân của bệnh tâm trí ở trẻ. Ông cho rằng bệnh tâm trí
không chỉ có căn nguyên cơ thể hay căn nguyên tâm lí
mà là do cả hai.
- Tự kỉ ở trẻ em
Năm 1943, L. Kanner đã làm rõ một chứng
bệnh đặc biệt: tự kỉ trẻ em, hay còn gọi là bệnh
Kanner. Ông phân biệt tự kỉ ở trẻ nhỏ với tâm thần
phân liệt trẻ em. Khác với tâm thần phân liệt ở trẻ em,
tự kỉ không phải là quá trình thoái lui khỏi một kiểu

quan hệ trước đó mà hơn thế là sự cô đơn tự tỏa cực
độ.
Ở tự kỉ sớm của trẻ em, đứa trẻ làm ngơ, loại
trừ và từ khước mọi cái đến từ bên ngoài như người,
tiếng động, đồ vật... Những đối tượng này được trẻ coi
như mối đe dọa.
Những trẻ mắc bệnh tự kỉ cho cảm tưởng
rằng trẻ không nhìn thấy, không nghe thấy gì ở xung
quanh. Trẻ thường không có ngôn ngữ và không bao
giờ sử dụng đại từ nhân xưng ngôi thứ nhất (con,
cháu, em, tôi...).
- Loạn tâm trẻ em
Thuật ngữ tâm thần phân liệt ở trẻ em
(schizophrénie infantile) thể hiện thái quá trạng thái
tiêu cực của sự phân rã thế giới nội tâm ở trẻ. Nó
được thay bằng loạn tâm (psychose), với nghĩa ít bi
quan hơn. Từ đây, người ta sử dụng thuật ngữ loạn
tâm trẻ em. Các loại loạn tâm trẻ em được đề cập đến
cách đây không lâu, trong một bài viết của Diatkine
năm 1959 ở Từ điển bách khoa về giải phẫu y học.
Cũng có những tác giả khác nghiên cứu về loạn tâm
trẻ em như Bettelheim, Lang, Misès...

Nghiên cứu về những rối loạn tâm lí khác nhẹ
hơn
Đây là một cách nhìn nhận mới, một hướng
nghiên cứu mới trong tâm bệnh học trẻ em. Những
nghiên cứu theo hướng này nhằm làm rõ ảnh hưởng
của các rối loạn lành tính hơn, không làm ảnh hưởng
nhiều đến quá trình phát triển của trẻ. Những trẻ có
nguy cơ sẽ được phát hiện, tư vấn hướng dẫn, khuyên
bảo và định hướng về mặt y tế giáo dục.
Cùng với những nghiên cứu, nhiều cơ sở nội
trú, ngoại trú được mở cho trẻ có tính tình đặc biệt.
Những trung tâm y - tâm lí - giáo dục (CMPP) ra đời.
Năm 1948, ở Pháp, việc đào tạo các nhà tâm
bệnh trẻ em được bắt đầu. Heuyer là giáo sư đầu tiên
giảng dạy về tâm thần kinh trẻ em.
Có thể thấy, nếu như ở đầu thế kỉ XX chưa có
nhiều những công trình nghiên cứu, chữa trị rối loạn
tâm lí trẻ em và xu hướng áp dụng vào trẻ những kết
quả nghiên cứu ở người lớn còn khá phổ biến thì càng
về sau sự khác biệt giữa rối loạn tâm lí ở trẻ em và ở
người lớn càng được nhận rõ. Nhận biết được những
đặc trưng trong tâm bệnh trẻ em, các nhà chuyên môn

tìm cách chữa trị hiệu quả nhất đối với các rối loạn của
trẻ.
Ngày nay, rối loạn tâm lí ở trẻ em ngày càng
được quan tâm nhiều hơn. Các công trình nghiên cứu
và ứng dụng về tâm bệnh lí trẻ em rất phong phú, có ở
nhiều quốc gia trên thế giới. Các nghiên cứu hiện nay
hướng vào một số chứng bệnh tâm lí đặc trưng và
ngày càng xuất hiện nhiều ở trẻ em như bệnh tự kỉ. Một
số rối loạn tâm lí mới cũng được phát hiện, bổ sung
như bệnh ranh giới... Càng ngày người ta càng nhận
ra rằng rối loạn tâm lí trẻ em không chỉ ảnh hưởng lớn
tới cuộc sống của trẻ, của gia đình mà còn ảnh hưởng
đến xã hội. Nghiên cứu và chữa trị tâm bệnh trẻ em
giúp cho trẻ lấy lại được sự phát triển bình thường có ý
nghĩa to lớn về nhiều mặt.
Như vậy, trải qua một thời gian dài, lịch sử
tâm bệnh học trẻ em trên thế giới đã ghi dấu nhiều tư
tưởng, nhiều công trình nghiên cứu với tên tuổi các
nhà khoa học thuộc nhiều lĩnh vực khác nhau. Sự phát
triển của khoa học về tâm bệnh trẻ em mang lại lợi ích
to lớn cho sự phát triển bình thường của trẻ, giúp các
em có cơ hội trở thành những người có ích cho xã hội.

Ở Việt Nam, những nghiên cứu và chữa trị
bệnh tâm lí cho trẻ em được phát triển cùng với sự ra
đời của Trung tâm Nghiên cứu Tâm lí trẻ em N-T do
bác sĩ Nguyễn Khắc Viện sáng lập năm 1989, xuất
phát từ thực tế những năm 1980 có một số trẻ em và vị
thành niên bị rối loạn tâm trí, khó khăn trong giao tiếp
ứng xử và trong học tập. Từ khi thành lập đến nay,
Trung tâm N-T đã tiến hành nhiều nghiên cứu hướng
đến nhận dạng, phân loại, chẩn đoán, phát hiện sớm
và chăm chữa các rối nhiễu tâm lí ở trẻ. Nhiều trẻ em
và vị thành niên đã được chăm chữa tại các cơ sở thực
hành của N-T. Năm 1997 Nguyễn Khắc Viện công bố
lần đầu tiên cuốn sách Tâm lí lâm sàng trẻ em Việt
Nam (Nxb Y học), đúc kết những kết quả nghiên cứu
và ứng dụng trong nhiều năm cách trị liệu rối loạn tâm
lí cho trẻ em Việt Nam.
Ngoài ra tại một số bệnh viện Nhi cũng có các
khoa Tâm bệnh để chẩn đoán và chữa trị rối nhiễu tâm
lí cho trẻ em. Điển hình là Bệnh viện Nhi Trung ương
Hà Nội, Bệnh viện Nhi đồng, Thành phố Hồ Chí Minh.
Cùng với việc chẩn đoán và chữa trị, các chuyên gia về
tâm bệnh trẻ em tại đây còn tiến hành các nghiên cứu
và ứng dụng vào quá trình chăm chữa cho trẻ.

HỌC TRẺ EM
Phân biệt giữa trẻ có tâm lí bình thường và
bệnh lí là không dễ dàng. Có nhiều quan điểm khác
nhau về vấn đề này, mỗi quan điểm lại có cách tiếp
cận riêng, có tiêu chí riêng. Tuy nhiên, có thể phân biệt
giữa trẻ bình thường và trẻ bệnh lí theo các tiêu chí
sau: theo sự phát triển trung bình, theo khả năng thích
ứng và theo đánh giá chủ quan của trẻ về chất lượng
sống.
- Sự phát triển trung bình
Giá trị trung bình của trình độ phát triển của
trẻ ở một độ tuổi nhất định, còn gọi là sự phát triển
trung bình. Giá trị trung bình này được xác định theo
một nhóm mẫu và sẽ thay đổi theo đặc trưng của
những đứa trẻ được lựa chọn trong mẫu. Vì vậy, xác
định sự phát triển trung bình phải tính đến những khác
biệt về xã hội của nhóm được chọn làm mẫu. Nếu
không làm được như vậy thì sẽ không chính xác, có
khác biệt lớn với những tiềm năng phát triển của trẻ.
3. Thế nào là trẻ bình thường và bệnh lí?

Như vậy, với điều kiện là có tính đến yếu tố khác biệt
này, khái niệm sự phát triển trung bình là một cách tiếp
cận có ích để đánh giá một bệnh. Để có thể xác định
được giá trị trung bình của trình độ phát triển, nói cách
khác là xác định được chuẩn đánh giá trẻ bình thường
hay bệnh lí theo tiêu chí này, phải dựa vào những
phương pháp đo lường của tâm lí học về các mặt số
lượng, thống kê hoặc chất lượng của sự phát triển các
chức năng tâm lí. Do đặc trưng của hoạt động tâm lí,
những đo lường này nhìn chung đều có tính phóng
chiếu.
Trước những trẻ chậm phát triển hơn so với
những trẻ có mức độ phát triển trung bình, vấn đề
quan trọng nhất và cũng khó khăn nhất đó là đánh giá
tiềm năng phát triển của trẻ. Trẻ có chậm thực hay
không? Nó có thể đạt được những trình độ phát triển
tâm lí mà những bạn cùng tuổi với nó đạt được hay
không, dù là phải mất nhiều thời gian hơn. Hay là nó
sẽ trở thành một người lớn vô dụng, ít thích ứng hơn
so với những người khác. Những câu hỏi này luôn
được đặt ra để có cái nhìn thận trọng đối với những
đứa trẻ đưa coi là trẻ chậm phát triển.
- Sự thích ứng

Khả năng thích ứng là một tiêu chuẩn về bình
thường hay được dùng. Thích ứng là khả năng phản
ứng để lấy lại sự cân bằng đã mất. Cùng với sự phát
mến, trẻ luôn phải thích ứng với những điều kiện sống
mới. Bằng tính năng động của hoạt động tâm lí, đứa
trẻ bình thường phải tự tìm lại được sự cân bằng của
đời sống tinh thần cho mình.
Với trẻ em, phải đánh giá khả năng thích ứng
của chúng trong mối liên quan với độ tuổi, với môi
trường sống và kinh nghiệm của trẻ. Khả năng mà trẻ
thể hiện khi đối mặt với những yếu tố mới của đời
sống như vắng cha mẹ, có thêm em bé, đi nhà trẻ
hoặc mẫu giáo... là yếu tố đánh giá quan trọng về mặt
lâm sàng.
- Trạng thái chủ quan
Mặt chủ quan là mặt chủ yếu của sức khỏe
tâm thần trẻ em. Khả năng trẻ cảm nhận niềm vui, sự
thoải mái, tò mò... trong cuộc sống là những thứ được
nhận biết không trực tiếp nhưng lại giúp hiểu rõ về sự
phát triển tâm lí của trẻ. Một đứa trẻ háu động, lo hãi,
trầm cảm, hoang tưởng... không thể là một đứa trẻ
bình thường.

Từ những tiêu chí trên, có thể nói rằng trẻ có
tâm lí bệnh lí là những trẻ không đạt được trình độ
phát triển trung bình, khả năng thích ứng kém và có
những đau khổ, bất thường trong cảm nhận chủ quan
về cuộc sống, được thể hiện thông qua các hành vi.
Trong tâm bệnh học trẻ em, để xác định tình
trạng của trẻ nhất thiết cần đánh giá về mặt lâm sàng.
Để đánh giá, phải xác định mức độ phát triển, nghiên
cứu những hoàn cảnh riêng, những tiềm năng thích
ứng, những đánh giá chủ quan của đứa trẻ về cuộc
sống, tính chất tác động của môi trường chung quanh.
Tất cả những yếu tố: di truyền, sinh học, môi trường,
các quan hệ, gia đình, xã hội, tâm lí... tác động qua lại
một cách phức tạp và có ý nghĩa khác nhau đối với sự
phát triển bình thường hay bệnh lí của trẻ. Việc lựa
chọn các công cụ nghiên cứu phù hợp đối với các kiểu
rối loạn là rất quan trọng và không thể không dùng
những công cụ đo lường và phóng chiếu của tâm lí
học. Đánh giá về những vấn đề này đòi hỏi hết sức
thận trọng và chuẩn mực. Mọi đánh giá đều phải tính
đến yếu tố phát triển về mặt thời gian.

HỌC TRẺ EM
Quan điểm về tiếp cận nhiều mặt được sử
dụng trong phân loại tâm bệnh trẻ em. Cần sử dụng
cách tiếp cận này do tính phức tạp của những yếu tố
chi phối sự phát triển tâm lí không bình thường của trẻ.
Có thể kể đến các mặt: tiềm năng nhận thức, bệnh
thực thể, các sự kiện của đời sống, các yếu tố tâm lí xã
hội, hoạt động... Tùy theo các nghiên cứu khác nhau,
mặt này hoặc mặt kia sẽ được cụ thể hóa và phân tích
chính xác. Tiếp cận nhiều mặt có lợi ở chỗ nó giúp tìm
hiểu trẻ dưới nhiều góc độ, tính đến sự khác biệt của
trẻ và những tiềm năng phát triển của các em.
Có những cách phân loại chính sau đây theo
quan điểm tiếp cận nhiều mặt:
- Phân loại quốc tế, CIM-10 (Classification
lnternationale des Maladies, 10ème révision) (tiếng
Anh là ICD-10). Đây là cách phân loại của Tổ chức thế
giới về sức khỏe (OMS). Cách phân loại này gồm ba
mặt: chẩn đoán về tâm bệnh, chẩn đoán về cơ thể và
4. Phân loại bệnh trong tâm bệnh học trẻ
em

các vấn đề về tâm lí xã hội. Trong ba mặt này thì mặt
tâm lí xã hội là chi tiết nhất.
- Phân loại theo Giáo trình chẩn đoán và
thống kê các rối loạn tâm trí, DSM-IV của Mỹ (Manuel
Dianostique et Statistique des troubles mentaux de
1Association Améncaine de Psychiatrie). Cách phân
loại này được sử dụng nhiều nhất, phân loại theo năm
trục: lâm sàng, nhân cách, chẩn đoán về cơ thể, tâm lí
xã hội và hoạt động hiện tại.
- Phân loại những rối loạn tâm trí ở trẻ em và
thiếu niên ở Pháp, CFTMEA (Classification Franaise
des Troubles Mentaux de 1Enfant et de 1Adolescent).
Cách phân loại này được nhiều nhà lâm sàng ở Pháp
sử dụng. Hơn cả một chẩn đoán chuyên ngành, cách
phân loại này còn dựa vào kinh nghiệm và phán đoán
của nhà lâm sàng. Nó được tổ chức theo hai trục: lâm
sàng và các yếu tố kết hợp, giúp hiểu được cả những
yếu tố thực thể lẫn những điều kiện về mặt môi trường.
- Phân loại theo chẩn đoán tâm thần động
học (PDM, psychodynamic diagnostic manual) là một
cách phân loại mới ở Mỹ. Cách phân loại này dựa trên
ba trục: trắc đồ chức năng tâm trí, mô tả khả năng điều

hòa, học tập, thiết lập quan hệ, kiểu tự vệ của trẻ...; trắc
đồ nhân cách, phân biệt những kiểu mới xuất hiện và
mức độ nghiêm trọng có thể có; cuối cùng là kinh
nghiệm chủ quan của trẻ. Theo cách phân loại này,
các loại bệnh tâm trí ở trẻ rất phong phú.
Với mỗi cách phân loại lại có các loại bệnh
khác nhau. Ví dụ, theo cách phân loại CFTMEA, với trục
lâm sàng, có các loại bệnh chính sau:
1. Tự kỉ và loạn tâm.
2. Loạn - nhiễu tâm.
3. Bệnh ranh giới.
4. Rối loạn phản ứng.
5. Thiểu năng trí tuệ.
6. Rối loạn phát triển và các chức năng công
cụ.
7. Rối loạn nhận thức và khả năng học tập.
8. Rối loạn tâm vận động.
9. Rối loạn hành vi.
10. Rối loạn biểu hiện cơ thể.

11. Những biến đổi của tình trạng bình
thường.
Theo các nghiên cứu quốc tế, tỉ lệ mắc các rối
loạn tâm bệnh chính ở trẻ em, phân bố theo giới tính
và tuổi trung bình bắt đầu bị bệnh được biểu thị ở bảng
sau:
Tỉ lệ mắc bệnh, phân bổ theo giới tính và độ
tuổi trung bình mắc các rối nhiễu tâm bệnh ở trẻ em và
thiếu niên theo CIM-10
Loại rối
loạn
Tỉ lệ mắc
Tỉ lệ
nam/nữ
Tuổi
TB
mắc
phải
Thiểu
năng trí
tuệ
2 - 3% 2/1 < 3
Tự kỉ 4/10.000 4/1 < 3
Rối loạn
tăng động
1 - 2% 4/1 < 6
Vụng đọc 2% 2/1

6
Rối nhiễu
ám ảnh
cưỡng
bức
0,5% 2/1

Tự sát 0,5/10.000/năm 1/2
15
Trầm cảm 2 - 5% 1/2

(Kết quả trên là tỉ lệ mắc bệnh hàng năm
được nghiên cứu thống kê ở trẻ từ 5 - 14 tuổi trên
100.000 dân. DREES, 2006).
Ở Việt Nam, Trung tâm nghiên cứu tâm lí và
tâm bệnh lí trẻ em Nguyễn Khắc Viện (Trung tâm N-T)
đưa ra danh mục 8 nhóm rối nhiễu tâm lí của trẻ em
Việt Nam như sau:
- Nhóm l: Những khó khăn trong học tập
(vụng đọc, vụng viết, khả năng chú ý giảm hoặc kém,
chán học, học sút, học kém...).
- Nhóm 2: Rối nhiễu tâm thể (rối nhiễu giấc
ngủ, rối nhiễu bài tiết, rối nhiễu tiêu hóa, tic, những
biểu hiện tự hủy hoại bản thân...).
- Nhóm 3: Rối nhiễu nhân cách (một số nét tự
kỉ, tự kỉ...).
- Nhóm 4: Rối nhiễu ngôn ngũ (nói ngọng, nói
lắp, chậm nói, nói ngược...).
- Nhóm 5: Rối nhiễu vận động (chậm đi, vận
động khó khăn, vận động vụng về...).
- Nhóm 6: Lo hãi, trầm cảm (sợ trường học,

sợ nước, sợ độ cao, sợ đám đông, nhút nhát, ức chế,
mút tay, nhổ tóc, nghịch phân, ức chế, kiêu căng, tự
đại, mưu toan tự sát...).
- Nhóm 7. Rối nhiễu hành vi (hiếu động quá
mức, hung tính, ăn cắp, bỏ nhà trốn nhọc...).
- Nhóm 8: Rối nhiễu về giới tính (thủ dâm,
ứng xử như người khác giới...).
Trong giáo trình này, phân loại các rối loạn
tâm lí chủ yếu dựa theo cách phân loại của Pháp có
tham khảo cách phân loại theo DSM-IV. Các rối loạn
tâm lí của trẻ em được trình bày thành hai phần chính:
rối loạn triệu chứng và chức năng và các hội chứng.

HỌC TRẺ EM
5.1. Sinh lí học thần kinh
Từ lâu, các nghiên cứu đã chỉ ra vai trò quan
trọng của hoạt động của não và hệ thống thần kinh đối
với đời sống tâm lí con người. Ảnh hưởng của hoạt
động thần kinh đến tâm lí người rất lớn, rất phức tạp.
Cấu tạo, chức năng của nơ-ron, vai trò của các chất
dẫn truyền thần kinh như noradrénaline, dopamine,
sérotonine và acétylcholine đối với tính chất của các
quá trình và chức năng tâm lí đã được nghiên cứu và
phần nào làm rõ. Ở đây đề cập đến vấn đề thành thục
về sinh lí thần kinh và định khu chức năng não.
- Sự thành thục về sinh lí thần kinh
Những ngày đầu tiên sau khi chào đời, cấu
trúc và chức năng của não bộ của trẻ phát triển nhanh
chóng. Sự thành thục về mặt thần kinh gắn với sự
thành thục dần dần của hành vi, nhưng đây là một quá
trình rất phức tạp chứ không phải là sự đi kèm đơn
5. Những lí thuyết cơ bản của tâm bệnh
học trẻ em

giản. Nghiên cứu sự phát triển của các chức năng và
các ứng xử người cần phải xem xét: cái tồn tại trong
một thời gian và sẽ thay đổi theo thời gian; cái tồn tại
rồi mất đi, rồi lại xuất hiện, rồi lại mất đi một cách tuần
tự; cái tiến triển về mặt chức năng dần dần cho đến khi
có được một số hình thức xác định, từ đó mà quá trình
được biến đổi.
Trong quá trình thành thục, cần phân biệt mặt
giải phẫu sinh lí thần kinh, mặt chức năng và mặt hoạt
động. Giải phẫu học là hình thái học thuần túy, chức
năng là hệ thống có tính tiềm năng và hoạt động là sự
hoạt động của hệ thống này. Ba mặt này tạo ra những
mức độ tổ chức khác nhau, duy trì những quan hệ
khác nhau đối với những yếu tố bẩm sinh và với môi
trường. Về mặt giải phẫu, sự thành thục có quy luật
của nó, là điều kiện cần thiết đối với sự phát triển
nhưng không đủ để giải thích hành vi và sự phát triển
của hành vi trong suốt thời kì phát triển của trẻ em.
Thêm vào đó, tình trạng chưa thành thục không thể
hiểu một cách đơn giản là sự thiếu hụt, sự giảm bớt
so với thành thục. Những nghiên cứu mới nhất chỉ ra
rằng: chưa thành thục không phải chỉ là thiếu hụt, nó
có những quy luật riêng về hoạt động phải được xem

xét theo quan điểm phát triển về mặt thời gian. J.
Scherrer phân biệt bốn mặt tạo nên đặc trưng của sự
chưa thành thục về chức năng của một hệ thống thần
kinh:
- Yếu về số lượng của những nơ-ron hoạt
động và có thể hoạt động, số lượng này bao giờ cũng
ít hơn ở người lớn.
- Chậm dẫn dắt các tín hiệu.
- Chậm lưu thông những xung động thần
kinh, có quan hệ với khó khăn trong chuyển giao xi-
nap.
- Nhạy cảm đặc biệt của nơ-ron với môi
trường ở một số thời kì phát triển.
Sự chưa thành thục về sinh lí thần kinh còn có
thể ảnh hưởng đến tính ổn định có chọn lọc của xi-
nap. Lí thuyết SSS của J.P. Changeux và A. Danchin
cho rằng chỉ có những xi-nap hoạt động nhất, bị kích
thích nhất, tồn tại thường xuyên nhất mới có tính ổn
định. Những cái khác sẽ bị thoái hóa đi. Thiếu kích
thích thích đáng, hệ thống xi-nap, chưa thành thục khi
mới sinh, bình thường sẽ chuyển sang giai đoạn nhạy

cảm tốt hơn sau đó, sẽ không được như thế nữa.
Điểm chính để đánh giá hành động thành
thục là đánh giá tác động qua lại giữa hành động,
chức năng của nó và cấu trúc giải phẫu - thần kinh
tương ứng. Nếu như cấu trúc về giải phẫu phụ thuộc
phần lớn vào cái bẩm sinh thì hành vi lại phụ thuộc vào
môi trường ở đó đứa trẻ lớn lên. Những hành vi bẩm
sinh có thể được thay thế dưới tác động của môi
trường sống. Như vậy, khi xem xét hành vi của trẻ
không thể phân chia một cách đơn giản cái vốn có,
bẩm sinh chi phối và cái chịu ảnh hưởng của tác động
môi trường. Sự tác động qua lại giữa gen và môi
trường là không thể phủ nhận.
- Định khu chức năng não
Xác định cơ sở sinh lí thần kinh của hành vi
con người là rất khó do sự phát triển của hệ thống
thần kinh trung ương và của rất nhiều hệ thống tác
động qua lại ảnh hưởng đến hành vi. Sau những kết
quả nghiên cứu bằng mắt thường chỉ ra mối liên hệ
giữa những tổn thương não với những rối loạn hành vi,
ví dụ rối loạn mất ngôn ngữ ở người mắc bệnh ở bán
cầu não trái. Ngày nay việc sử dụng kĩ thuật hình ảnh

(scanner, cộng hưởng từ - MRI) giúp cho việc nghiên
cứu chức năng của những trung khu não ngày càng
tinh vi hơn. Những lí thuyết về cấu trúc hệ thống chức
năng như hệ lim-bic đối với chức năng cảm xúc được
xác định. Ngoài ra, hệ thống những cấu trúc trung tâm
như đồi não, vùng dưới đồi, thùy hải mã, phức hợp
hạnh nhân và vùng đáy thùy trán... rồi những đường
dẫn đến và đi ra như đường đến của cảm giác từ thân
não, đường đến từ vùng tân não, đường đi xuống trung
tâm não trước... với những chức năng của nó đều can
thiệp vào tính chất của hành vi, ứng xử của con người.
Bảng sau đây thống kê những chức năng
chính và những ứng xử có thể có ứng với những thùy
não khác nhau:
Vỏ não người và những chúc năng cấp cao
chính
Thùy vỏ não Chức năng
Thùy trán
Hành động chủ ý, ứng xử, động
cơ, chức năng thực hành ngôn
ngữ (thùy trái)
Nhịp điệu vận động (thùy phải)

Thùy thái dương
Nghe, nhớ, xúc cảm
Thông hiểu ngôn ngữ (thùy trái)
Nhịp nhận cảm (thùy phải).
Thùy đỉnh
Nhạy cảm về xúc giác.
Chức năng tri giác thị giác về
không gian (thùy phải)
Đọc (thùy trái), tính toán (thùy
trái)
Thùy chẩm
Nhìn.
Tri giác thị giác.
Tuy vậy, không thể chỉ xem xét hoạt động của
não theo quan điểm định khu chức năng về mặt giải
phẫu. Một mặt, sự tồn tại những hệ thống điều chỉnh,
nhận những thông tin có nguồn gốc đa dạng bên
trong, ở trung tâm hoặc ngoại biên, và cả ở bên ngoài,
điều biến hoạt động sinh lí thần kinh. Sự hoạt động
hoặc ức chế của hệ thống điều chỉnh này giúp tạo lập
mối liên kết giữa tính chất của tác động của môi
trường với khả năng đáp lại của hệ thống thần kinh.
Hệ thống điều chỉnh này thường có cơ sở sinh lí là

những chất chuyển giao thần kinh như dopamine,
noradrénaline, sérotonine. Chúng làm rõ nhiều hành
vi bình thường và sai lệch của con người hơn so với
quan điểm về tổn thương não. Mặt khác, một số chức
năng tâm lí người không thể gắn đơn thuần với một
cấu trúc não nào đó, ví dụ như ý thức hoặc khả năng
phân biệt mình với người khác. Như vậy, mặc dù có
những trung khu thần kinh phụ trách những chức năng
khác nhau, còn có những hệ thống sinh lí thần kinh
khác can thiệp vào hoạt động tâm lí người. Vì vậy, nhìn
nhận về cơ sở sinh lí thần kinh của tâm lí người cần có
cái nhìn đa chiều, không cứng nhắc.
5.2. Vai trò của yếu tố di truyền
Yếu tố di truyền không thể không tính đến khi
tìm hiểu cơ sở sinh lí của những rối loạn tâm lí. Từ khi
phát hiện ra ADN, yếu tố di truyền được coi trọng.
Trong tâm bệnh, khi phát hiện ra những yếu tố thuộc
về di truyền, người ta hay cho nó là nguyên nhân trực
tiếp của các chứng bệnh tâm lí. Tuy vậy, không thể
nhìn nhận tác động của yếu tố di truyền một cách đơn
giản. Cần phân biệt hai vấn đề: một là kiểu gen, hai là
kiểu hiện tượng mà kiểu gen thể hiện. Hai mặt này
thường không trùng khớp mặc dù có liên quan với

nhau. Nhìn chung tất cả những biến đổi về gen về mặt
bản chất là rất gần với những biến đổi gây bệnh, tức là
nó sẽ dẫn đến một rối loạn ở người mang gen đó.
Biểu hiện của gen rất đa dạng, gen có thể có những
thay đổi về trật tự hoặc về chức năng nhưng không
mang đến những bất thường. Nói về ảnh hưởng của
gen đến những bệnh tâm trí, có thể đề cập đến các
loại yếu tố sau đây:
- Thứ nhất, những yếu tố liên quan trực tiếp. Ví
dụ một số nguyên nhân gây tự kỉ hoặc chậm khôn
trong tâm bệnh.
- Thứ hai, yếu tố về kiểu nội tiết. Dữ kiện di
truyền đưa đến sự biến đổi trung gian được gọi là kiểu
nội tiết, có liên quan đến bệnh.
- Thứ ba, khả năng tác động qua lại giữa gen
và môi trường. Những năm gần đây, có rất nhiều công
trình nghiên cứu chỉ ra tác động qua lại giữa gen và
môi trường trong lĩnh vực sức khỏe tâm thần như trong
bệnh trầm cảm, tâm thần phân liệt cũng như những rối
loạn khác có nguồn gốc từ bên ngoài.
- Thứ tư, ít trực tiếp hơn, đó là sự điều chỉnh
về mặt di truyền. Ví dụ như những tác động độc hại kéo

dài của môi trường có thể làm thay đổi yếu tố di truyền,
thay đổi kiểu hình bệnh. Sự can thiệp của yếu tố stress
và hệ thống điều tiết sinh học, nhất là trục dưới đồi -
tuyến yên va vỏ não - tuyến thượng thận, ảnh hưởng
lớn đến sức khỏe tâm thần nói chung. Nhiều bệnh có
nguyên nhân kết hợp với stress. Những stress sớm,
kép dài, kết hợp với chăm sóc kém của người mẹ có
thể tác động xấu đến sự phát triển của trẻ em thông
qua trục dưới đồi - tuyến yên, thông qua sự biến đổi về
di truyền và có thể được truyền từ thế hệ này qua thế
hệ khác một cách độc lập với yếu tố di truyền vốn có.
Nhiều nghiên cứu đã cho thấy: những kinh nghiệm có
ở giai đoạn đầu tiên của cuộc đời đứa trẻ có tác động
lâu dài đến hành vi và đến hệ thống sinh học, nhất là
sự chia rẽ giữa bé và mẹ hoặc chất lượng tồi của sự
chăm sóc của mẹ. Những kinh nghiệm này có thể ảnh
hưởng đến sự hình thành trong tương lai những nét
hành vi không theo cơ chế chuyển giao di truyền. Ngay
khi đứa trẻ còn trong lòng mẹ, yếu tố môi trường tâm lí
cùng với yếu tố di truyền cùng có ảnh hưởng tới sự
phát triển của nó.
Như vậy, xem xét vai trò của yếu tố di truyền
trong sự hình thành những rối loạn tâm lí ở trẻ phải

tính đến sự tác động qua lại giữa cái thuộc vế di truyền
và tính chất tác động của môi trường.
5.3. Những lí thuyết tâm tí học
* Thuyết hành vi và hành vi mới
Quan điểm của J.B. Watson, nhà tâm lí học
Mỹ (1913), cho hành vi là kết quả của việc học được
điều kiện hóa. Toàn bộ hành vi theo ông diễn ra với
một loạt những phản xạ có điều kiện không có tác
động tương hỗ giữa chủ thể và môi trường.
B.F. Skinner ngay từ năm 1937 không đồng ý
với sơ đồ phản xạ quá đơn giản của Watson, đã đưa
vào yếu tố điều kiện hóa có hiệu lực (conditionnement
opérant), một chương trình hành vi được tổ chức dần
dần từ những hành động thử và sai để đạt mục đích,
từ đó làm thay đổi bản chất của môi trường. Theo
Skinner, toàn bộ ứng xử của con người và việc học của
trẻ em có thể hiểu theo phạm trù điều kiện hóa có hiệu
lực.
Theo lí thuyết hành vi và hành vi mới, đối với
sơ đồ S R thì nhân cách chỉ là sự tập hợp điều kiện
hóa ngày càng phức hợp. Lí thuyết này ít quan tâm đến

sự phát triển tâm lí, không có giai đoạn phát triển nào
ở trẻ em được mô tả.
Tuy có những mặt hạn chế, ứng dụng về lâm
sàng của lí thuyết này ngày nay được nhiều người
quan tâm.
* Tâm lí học hoạt động
Những tác phẩm của L.X: Vưgôtxki, A.N.
Lêônchiev, P.K. Anôkhin, A.B. Zapôrôzet là tư tưởng cơ
bản của lí thuyết hình thành và phát triển tâm lí thông
qua hoạt động. Vưgotxki và cộng sự đã nghiên cứu cơ
chế nhập tâm, vai trò của mối quan hệ trẻ em - người
lớn - đồ vật và tầm quan trọng của sự xã hội hóa các
cử chỉ, vận động của trẻ. Sự phát triển tâm lí có liên
quan mật thiết trước hết với quan hệ giữa các cá nhân,
cùng với hoạt động của trẻ quá trình nội tâm hóa được
thực hiện tạo ra sự phát triển. A.N. Leônchiev nghiên
cứu những yếu tố dẫn đến sự nội tâm hóa, với sự biểu
tượng hóa dần dần những hành vi vận động.
* Tập tính học
Tiếp theo công trình của E. Harlow, J. Bowlby
cho rằng sự gắn bó của trẻ nhỏ với mẹ là kết quả hoạt

động của một số hệ thống ứng xử đặc trưng cho loài.
Hệ thống này được tổ chức chung quanh mẹ. Bowlby
miêu tả năm hệ thống hành vi: bú mút-bám níu-theo-
khóc-cười, đây là 5 môđun ứng xử quy định hành vi
gắn bó. Trong lĩnh vực tâm bệnh, Bowlby đã miêu tả
những phản ứng của trẻ nhỏ khi phải xa mẹ. Sự chia
cách với mẹ làm trẻ nhỏ từ 13 đến 32 tháng xuất hiện
một loạt các trạng thái kế tiếp nhau: Phản kháng - Thất
vọng - Dửng dưng. Theo ông, những phản ứng của trẻ
do bị tách khỏi mẹ nêu trên là cơ sở của phản ứng sợ
sệt và lo âu ở con người.
Những nghiên cứu tập tính học mới đây tập
trung vào những tác động qua lại giữa mẹ và bé và
giữa các bé với nhau ở nhà trẻ hoặc trường mẫu giáo.
Chú ý đến những ứng xử tiền ngôn ngữ của trẻ, các
nghiên cứu muốn giải mã ý nghĩa của giao tiếp tiền
ngôn ngữ, làm rõ các yếu tố có ý nghĩa trong ứng xử và
mối quan hệ của nó với môi trường. Các nhà tập tính
học chỉ nghiên cứu những hành vi quan sát được còn
mặt bên trong không được nghiên cứu sâu.
* Lí thuyết về phát triển trí tuệ của J. Piaget.
Theo Piaget, trí tuệ của con người đặc trưng

bởi sự thích ứng, với một loạt các thích ứng liên tiếp
cho phép đạt tới trạng thái cân bằng những điều chỉnh
giữa chủ thể và môi trường. Để đạt tới trạng thái cân
bằng, ngoài sự thành thục về thần kinh là hai loại tác
động: một là vai trò của luyện tập và những kinh
nghiệm thu được trong quá trình hành động tác động
tới đối tượng, hai là những tác động tương hỗ và
chuyển giao về xã hội.
Hai khái niệm cho phép hiểu quá trình thích
ứng và cân bằng là: đồng hóa và điều ứng. Đồng hóa
đặc trưng bởi sự sáp nhập những yếu tố của môi
trường vào cấu trúc của cá nhân. Điều ứng đặc trưng
bởi những biến đổi của cấu trúc của cá nhân theo
những biến đổi của môi trường. Thích ứng là sự cân
bằng giữa đồng hóa và điều ứng. Sự thích ứng về
nhận thức là hình thức cân bằng cấp cao. Nó chỉ hoàn
chỉnh khi đạt tới hệ thống bền vững. Piaget phân định
thời kì phát triển trí tuệ dựa vào tính chất của hệ thống
này.
Ông chia quá trình phát triển trí tuệ ở trẻ em
thành bốn giai đoạn lớn:
- Giai đoạn trí tuệ cảm giác-vận động (O - 2

tuổi): hoạt động của những sơ cấu hành động vận
động cho phép đồng hóa dần dần những đối tượng
mới với những cái đã có nhờ điều ứng, đưa đến sự
xuất hiện những sơ cấu mới.
- Giai đoạn tiền thao tác (2 - 6 tuổi): Mỗi đối
tượng tương ứng với một hình ảnh tinh thần giúp gợi
lên đối tượng khi chúng không ở trước mặt, dẫn tới sự
phát triển chức năng biểu tượng, tượng trưng. Ngôn
ngữ đi kèm với trò chơi và được nội tâm hóa dần dần.
Tư duy chưa chuyển hoán, dựa trên trực giác trực tiếp.
- Giai đoạn thao tác cụ thể (7 - 11, 12 tuổi): Tư
duy của trẻ không bị giới hạn bởi cái tri giác trực tiếp.
Có thể phối hợp nhiều kinh nghiệm hình ảnh và từ đó
rút ra những kết quả. Tuy vậy, thao tác tư duy vẫn cần
có chỗ dựa cụ thể, trẻ chưa thể suy luận chỉ từ những
thông tin thuần túy bằng lời. Trẻ có thể hiểu được khái
niệm chuyển hoán, biết phân loại, phân nhóm... Về
mặt xã hội, trẻ có ý thức về tư duy của nó và của người
khác. Chấp nhận những quan điểm và tình cảm của
người khác, biết hợp tác thực sự.
- Giai đoạn thao tác hình thức (từ 11, 12 tuổi
trở đi): Đánh dấu thời kì trẻ bước vào tuổi thiếu niên,

ngoài lứa tuổi mà giáo trình quan tâm.
Mỗi giai đoạn đặc trưng cho một dạng thức
mới về tổ chức các quá trình nhận thức.
* Tâm lí học phát triển của H. Wallon
Bắt đầu từ quan sát trẻ chậm phát triển rồi
nghiên cứu lâu dài và điều tra theo độ tuổi, Wallon
nghiên cứu sự phát triển của trẻ trong sự tác động qua
lại giữa những yếu tố vận động và tình cảm của trẻ nhỏ
rồi đến tác động qua lại giữa trẻ và môi trường xã hội.
Ông là người đầu tiên nghiên cứu dựa trên hai cơ sở
chính: xúc cảm - tình cảm và cân bằng tư thế - vận
động. Từ Wallon, khái niệm đối thoại trương lực - sự
trao đổi tiền ngôn ngữ giữa trẻ và những người chung
quanh thực sự được quan tâm và công nhận.
Wallon nêu ra một loạt các giai đoạn phát
triển ở trẻ em:
- Giai đoạn xung động thuần túy: Đặc trưng
cho trẻ sơ sinh. Sự trả lời bằng vận động với nhiều loại
kích thích khác nhau mang tính phản xạ.
- Giai đoạn xúc cảm: Khoảng tháng thứ 6,
được xác định bởi những dấu hiệu phản ứng về thế

giới con người. Bé không chỉ có nhu cầu về sinh lí mà
còn có nhu cầu xúc cảm - tình cảm: cần được vuốt ve,
đu đưa, ôm ấp, cười... Từ giai đoạn này trẻ có phản
ứng với hình ảnh thấy trong gương.
- Giai đoạn cảm giác - vận động: Cuối năm
thứ nhất, đầu năm thứ hai. Sự nhận biết các đối tượng
chủ yếu dựa vào hành động vận động. Hoạt động cảm
giác - vận động phát triển theo hướng tạo ra hành vi để
phát hiện cái mới, những kinh nghiệm mới. Đi và nói
là hai hoạt động cảm giác-vận động chính.
- Giai đoạn phóng chiếu: Khoảng 2 tuổi.
Chính hoạt động vận động kích thích hoạt động tâm trí
(ý thức): trẻ nhận biết đối tượng bởi hành động mà nó
thực hiện. Biểu tượng cần có cử chỉ đi kèm.
- Giai đoạn nhân cách hóa: Từ 2,5 tuổi cho
đến 4 - 5 tuổi. Trẻ tiến tới thoát khỏi những tình huống
bị động, có ý thức về mình. Ý thức về mình làm trẻ có
hình ảnh về bản thân, biết thể hiện bản thân, được
biểu hiện bởi thái độ chống đối lúc 2,5 - 3 tuổi. Sau đó
trẻ tìm cách khẳng định mình, có những thái độ như
đối lập đùa cợt nhưng cũng rất đáng yêu.
- Giai đoạn nhân cách đa dạng: Từ 6 tuổi trở

đi. Việc đi học ở trường phổ thông buộc trẻ phải tiếp
xúc với môi trường xã hội. Thời kì đầu có sự thay đổi
hứng thú một cách nhanh chóng, phụ thuộc nhiều vào
hoàn cảnh. Trẻ tham gia vào nhiều trò chơi nhóm, phát
triển những kinh nghiệm xã hội.
* Tâm lí học trẻ sơ sinh và hài nhi
Từ nhiều năm nay, những nghiên cứu và
quan sát trẻ sơ sinh và hài nhi chỉ ra rằng không thể
chỉ coi trẻ mới sinh như là một thực thể thụ động, bất
động, hoàn toàn phụ thuộc vào chăm sóc của mẹ. Trái
lại, trẻ là một đối tác quan hệ hoàn toàn, có thể định
hướng và gây ảnh hưởng. Trẻ nhỏ rất dễ bị tổn thương
nhưng cũng có những khả năng rõ rệt. Nghiên cứu về
tác động qua lại giữa trẻ và môi trường đã đưa tới
những hiểu biết về trẻ.
Trẻ sơ sinh và hài nhi có những khả năng
nhất định. Trước hết là khả năng sử dụng cảm giác và
vận động để hành động và định hướng. T.B. Brazelton
cho rằng: trẻ nhỏ biết dùng một cách hiệu quả những
phương tiện riêng để thể hiện nhu cầu và sự biết ơn
đối với người khác; nó có thể chọn cái mà nó muốn
hoặc từ chối cái mà nó không muốn ở cha mẹ. Ông

coi trẻ sơ sinh như là một sinh vật có sức mạnh rất to
lớn. Những khả năng nhìn, nghe, ngửi, nếm, vận động
của trẻ sơ sinh cũng được nhiều người nghiên cứu.
Mặc dù có những khác biệt cá nhân về các khả năng
này, tất cả các tác giả đều thống nhất về tầm quan
trọng của những trao đổi tình cảm và xã hội của môi
trường xung quanh đối với sự phát triển của các khả
năng ở trẻ nhỏ.
Trong sự phát triển của trẻ nhỏ, việc trẻ tham
gia tích cực vào một tác động qua lại về mặt xã hội có ý
nghĩa to lớn. Trong lí thuyết vùng phát triển gần nhất
của Vưgotxki, vùng này là khoảng cách giữa mức độ
phát triển hiện có mà ta có thể xác định được thông
qua cách mà đứa trẻ giải quyết các vấn đề một mình,
và mức độ phát triển tiềm năng mà ta có thể xác định
được thông qua cách mà trẻ giải quyết vấn đề khi nó
cùng với người lớn hoặc khi nó cộng tác với những
đứa trẻ khác giỏi hơn. Trong vùng phát triển gần nhất
khả năng của trẻ và khả năng của mẹ sẽ được kết hợp
lại, tạo ra hiệu quả tăng cường qua lại lẫn nhau. Sự
tác động qua lại về hành vi thông qua khái niệm đối
thoại trương lực đã được J. de Ajuriaguerra xác định
thông qua nghiên cứu cách thức người mẹ bế trẻ, cho

trẻ bú... T.B. Brazelton, D. Stern, J. de Ajuriaguerra, R.
Casati còn nhấn mạnh đến bản chất chu kì của tác
động qua lại này, nhất là ở trạng thái cảnh giác, chú ý
và thu mình. Tính nhịp độ, thoạt đầu dùng để kiểm tra
và duy trì những trạng thái sinh lí bên trong, dần dần
giúp trẻ hài nhi tiếp nhận hàng loạt thông tin phức tạp
hơn, biến thành kinh nghiệm riêng của trẻ. Sự thiếu
hụt hoặc thái quá trong tính chất các tác động qua lại
với mẹ có thể gây ra những rối loạn tinh thần ở trẻ.
Sự phát triển ngôn ngữ ở trẻ trước hết dựa
vào cấu trúc giải phẫu sinh lí chuyên về chức năng
ngôn ngữ, phải là trong quá trình tác động qua lại với
môi trường tiếng mẹ đẻ, theo cơ chế học ngẫu nhiên
và không thể không có sự sẵn sàng, tạo điều kiện của
những người thân.
* Lí thuyết phân tâm học
- Quan điểm của S. Freud và những nhà phân
tâm học đầu tiên:
Những khái niệm cơ bản của phân tâm học:
+ Quan điểm cơ năng
Freud giả định rằng những quá trình tâm lí

xuất phát từ sự giao lưu và phân phối một thứ năng
lượng đặc biệt. Quá trình trao đổi năng lượng ấy được
thực hiện thông qua một bộ máy gồm ba khu vực khác
nhau (quan điểm định khu). Bước đầu chia làm hai
khu vực: ý thức và vô thức. Bước hai, chia thành ba:
Cái ấy cái Tôi và cái Siêu tôi. Nguồn gốc của tâm năng
là các xung lực, tức những lực thôi thúc con người có
những hành vi để thỏa mãn nhu cầu, tìm khoái cảm.
Xung lực khác với bản năng, bản năng là những hành
vi khá phức tạp, hình thành trong quá trình tiến hóa
chủng loại, được truyền lại cho thế hệ sau, diễn ra
theo một quy trình cố định, thường thích nghi với đối
tượng.
+ Sự cắm chốt và thoái lui
Cắm chết có khi mối liên hệ giữa xung lực và
đối tượng đặc biệt chặt chẽ. Đó là sự gắn bó quá mức
về tình cảm vào một đối tượng, con người hoặc đồ vật
tập trung vào đấy, không còn liên hệ với người khác
hay có một hứng thú nào khác.
Thoái lui liên hệ chặt chẽ với cắm chốt. Trong
quá trình phát triển, ở mỗi lứa tuổi xúc cảm tình cảm
được tập trung vào những bộ phận cơ thể và những

con người nhất định. Quá trình trưởng thành là quá
trình đứa trẻ dần dần thoát khỏi tình trạng đó để có
những tình cảm đa dạng linh hoạt. Khi gặp chấn
thương tâm lí, có thể thoái lui về một giai đoạn trước,
tình cảm cắm chốt vào một đối tượng nhất định.
+ Những thời kì chuyển hóa của dục vọng
Freud gọi dục vọng là libido, tức là ham muốn
thúc đẩy con người tìm khoái cảm xác thịt. Nhưng
khoái cảm xác thịt cũng tìm được trong những chức
năng ngoài tính dục như khi ăn uống, vuốt ve... Những
khoái cảm ấy có thể được chuyển hóa từ cái này sang
cái khác và thay thế cho nhau. Những thời kì chuyển
hóa cơ bản của dục vọng là: Thời kì môi miệng, 1 - 12
tháng; Thời kì hậu môn, 1 - 3 tuổi; Thời kì dương vật, 3
- 4 tuổi; Mặc cảm ơ dịp, 5 - 6 tuổi; Thời kì ẩn tàng và
tuổi thanh thiếu niên.
- Quan điểm của Anna Freud
Bổ sung vào các quan điểm của S. Freud, A.
Freud làm rõ vai trò của môi trường trong sự phát triển
của trẻ em. Sự phụ thuộc của đứa trẻ vào môi trường
dẫn đến những cách nhìn mới trong tâm bệnh.

Theo bà, sự phát triển của trẻ em không phải
tuân theo một chương trình cố định bắt buộc diễn ra
đều đặn. Trái lại, với việc đưa ra khái niệm tuyến
đường phát triển, A. Freud chỉ ra rằng quá trình phát
triển của trẻ em chứa đựng trong nó tiềm năng rối loạn
do sự không cân bằng thường xuyên giữa các tuyến
đường phát triển. Sự mất hài hòa giữa các tuyến
đường phát triển là một trong các lí thuyết quan trọng
được ứng dụng vào nghiên cứu lâm sàng.
- Quan điểm của Mélanie Klein
Hai điểm bổ sung căn bản đặc trưng cho
quan điểm của M. Klein và quan niệm về sự phát triển
của bà là:
+ Tầm quan trọng của hai xung năng sống và
chết, quy định tính trội của những xung đột bên trong
so với xung đột đến từ môi trường và sự thích ứng.
+ Sự phát triển sớm của hai xung năng này.
Nó có từ khi đứa trẻ mới sinh ra, đi cùng với toàn bộ
kinh nghiệm sống và tổ chức những thời kì tâm lí đầu
tiên của trẻ.
* Lí thuyết về vai trò của nhóm và xã hội

Lí thuyết này quan tâm đến vai trò của nhóm
và xã hội con người như là gia đình, các yếu tố văn hóa
xã hội đối với những kiểu loại tâm bệnh. Một trong
những người tiên phong trong trường phái này là A.
Adler. Ngay từ những năm đầu của thế kỉ XX, ông đã
đề cập đến mối liên quan giữa tình cảm tự ti của trẻ và
những nghịch cảnh khởi đầu của điều kiện sống. Từ
đó ông đưa ra ý kiến cần phải thay đổi những điều
kiện sống, tức là thay đổi môi trường tình cảm và xã
hội để cải thiện tình trạng cho những đứa trẻ đường
phố và trẻ nghèo khổ. Tư tưởng của ông là một trong
những khởi nguồn để thành lập những nhà đón tiếp
trẻ em và nghề giáo dục đặc biệt.
A. Bandura, năm 1963, nhấn mạnh tầm quan
trọng của nhóm xã hội đối với sự phát triển của một số
hành vi như hung tính. Lí luận của ông được dựa trên
quan điểm là đứa trẻ lấy mẫu hành vi nhờ sự đồng
nhất hóa với những người xung quanh. Một hành vi là
kết quả của sự tương tác giữa yếu tố nhận thức của cá
nhân và môi trường. Bằng quan sát, đứa trẻ khám phá
và học người khác một cách có chủ ý hoặc ngẫu
nhiên. Trái với những lí thuyết về sinh lí hoặc cơ năng
về hung tính, theo quan điểm học tập có tính xã hội, sự

hung bạo có những nguồn gốc khác nhau có liên quan
tới những kinh nghiệm đã trải qua cùng với việc học
theo những người hung tính như là những yếu tố bên
trong có liên quan với những hoàn cảnh xã hội và với
môi trường mà trẻ sống, cộng với sự rộng lượng của
xã hội với những hành vi hung bạo. Quan điểm này
đưa đến những ứng dụng về lâm sàng trong những
chữa trị nhóm.
* Lí thuyết giao tiếp
Các lí thuyết này không nghiên cứu từng cá
nhân mà quan tâm đến tác động qua lại giữa các cá
nhân hoặc trong một tổng thể. Không đưa ra một hình
mẫu phát triển nào ở trẻ em, cũng không quan tâm
đến nhận biết tổ chức tâm bệnh lí bên trong của trẻ em
và cha mẹ, các lí thuyết này chú ý chuyên nhất đến kiểu
giao lưu. Những nguyên tắc cơ bản mà các lí thuyết
này dựa vào tương đối đơn giản, có thể nhận biết dễ
dàng từ bên ngoài. Hiểu biết về các lí thuyết này cần
thiết đối với một số cách chữa trị cho gia đình.
Lí thuyết giao lưu do một số nhà tâm bệnh
học ở Mỹ khởi xướng, G. Bateson, D. Jackson, P.
Watslawick, ảnh hưởng mạnh bởi điều khiển học, có

thể tóm tắt ở những nội dung chính sau:
- Con người không thể không giao tiếp.
- Giao tiếp nào cũng có nội dung giao tiếp,
kiểu quan hệ được thiết lập giữa hai bên giao tiếp,
trình tự giao tiếp. Chúng xác định chất lượng của mối
quan hệ tương tác.
- Ý nghĩa của giao tiếp không phải được xác
định bởi sự ưu tiên mà bởi hệ thống giá trị và hoàn
cảnh cần thiết.
- Lí thuyết hệ thống:
Lí thuyết hệ thống áp dụng những nội dung
của lí thuyết giao tiếp vào một nhóm riêng. Gia đình là
một hệ thống. Cũng như mọi hệ thống khác, gia đình
được đặc trưng bởi hai khuynh hướng trái ngược
nhau:
- Khuynh hướng duy trì sự ổn định, không thay
đổi.
- Khuynh hướng thay đổi, nhất là khi có một
trong số những thành viên thay đổi.
Trong nhiều gia đình, đứa trẻ là trung tâm của

các quan hệ qua lại chặt chẽ. Khi có các hành vi sai
lệch, nhiều nhà tâm lí học và tâm bệnh học sử dụng lí
thuyết hệ thống và lí thuyết giao tiếp vào việc chữa trị.

HỌC TRẺ EM
Trước những biểu hiện rối loạn tâm lí của trẻ
em cần nghiên cứu để xác định bản chất tình trạng rối
nhiễu trên cơ sở đó mà đưa ra hướng tư vấn, chữa trị.
Các nghiên cứu trong tâm bệnh học trẻ em có mục
đích chính là xác định và đánh giá tình trạng tâm bệnh
lí của trẻ, được thể hiện ở các phương pháp đánh giá
tình trạng rối nhiễu tâm lí trẻ em.
Để đánh giá tình trạng tâm bệnh lí của trẻ em
phải sử dụng nhiều phương pháp khác nhau, kết hợp
và bổ sung cho nhau. Sau đây là những phương pháp
cơ bản:
6.1. Trò chuyện lâm sàng
Là phương pháp rất quan trọng, thường
xuyên được sử dụng trong đánh giá và chẩn đoán tâm
bệnh trẻ em. Thông qua việc trò chuyện, trao đổi và
quan sát hành vi của trẻ em, cha mẹ và có thể là cả
các thành viên trong gia đình của trẻ, nhà tư vấn thu
6. Phương pháp đánh giá tình trạng tâm
bệnh lí của trẻ em

thập các thông tin cần thiết về đặc điểm tâm lí của trẻ
và các thành viên trong gia đình, phân tích để đưa ra
những nhận định về tình trạng bệnh lí ở trẻ. Chú ý đến
những hành vi thể hiện sự đau khổ, phân tích một
cách chính xác vị trí của nó (ở trẻ, ở cha mẹ, anh em, ở
trường...), xác định vai trò của nó trong tổ chức tâm
bệnh của cá nhân và trong các tác động của gia đình,
chính xác hóa mức độ phát triển, nắm bắt lịch sử của
trẻ và của cha mẹ. Đó là tóm tắt công việc khó khăn và
phức tạp mà nhà tư vấn phải giải quyết.
Trò chuyện lâm sàng không chỉ nhằm mục
đích đánh giá xem hành vi của trẻ và của cha mẹ nó là
bình thường hay bệnh lí mà cũng là nhằm đưa ra
những cách chữa trị ngay hoặc là chữa trị về sau.
Dẫn dắt cuộc trò chuyện với trẻ và với gia đình
theo mục đích nghiên cứu rất khó khăn, đòi hỏi nhiều
kinh nghiệm và không thể chỉ học qua sách vở. Tính
đa dạng của các tình huống, có rất nhiều các yếu tố tác
động tới trẻ, nhưng yếu tố nảy sinh bất ngờ và những
điều cần phải làm nhưng không dự kiến trước được
làm cho việc trò chuyện, nhất là buổi trò chuyện đầu
tiên, là không dễ dàng.

Để thực hiện phương pháp này, nhất thiết
phải có hiểu biết sâu sắc về sự phát triển bình thường
của trẻ em.
Về mặt tiến hành, hai nội dung đặc trưng
chuyên biệt nhất của phương pháp trò chuyện mà nhà
nghiên cứu cần phải quan tâm trong tâm bệnh trẻ em
là:
- Tìm hiểu mối quan hệ giữa trẻ với cha mẹ,
thiết lập quan hệ giữa nhà lâm sàng với trẻ và cha mẹ
các em.
- Xác định kiểu giao tiếp giữa nhà lâm sàng
và trẻ.
Ở nội dung thứ nhất, nhà lâm sàng cần chú ý
thu thập những thông tin trong buổi gặp gỡ đầu tiên
với trẻ và cha mẹ. Buổi gặp đầu tiên rất có ý nghĩa, nhà
lâm sàng cần chú ý đến những vấn đề sau ở buổi gặp
đầu tiên này:
- Kiểu tiếp xúc (qua điện thoại, đến gặp trực
tiếp hay thư từ).
- Người tiếp xúc (mẹ hay cha, một người họ
hàng hay chính trẻ...).

- Lí do đến gặp.
- Ai là người đưa trẻ đến khám?
Nhà tư vấn cũng phải chú ý tới những mặt
khác của giao tiếp và trao đổi giữa các thành viên trong
gia đình như:
+ Đặc điểm phân bố người trong không gian,
về phía không gian gần trẻ, cách nói, cử chỉ, điệu bộ
của những người tham gia ra sao.
+ Hình thức và sự rành mạch của lời nói, nội
dung nói, kiểu ngắt quãng hoặc logic nói...
Thường là đứa trẻ im lặng trong khi cha mẹ
kể ra những triệu chứng. Cách mà trẻ thể hiện trong
cuộc trao đổi giữa cha mẹ và nhà lâm sàng bao giờ
cũng phản ánh đúng về trẻ và cần phải chú ý ghi lại.
- Ở những lần trò chuyện sau nhà lâm sàng
phải dự kiến trước cả về hình thức và nội dung gặp gỡ
trò chuyện.
Các buổi trò chuyện có thể đề cập đến những
vấn đề khác nhau: lịch sử của trẻ, tiền sử cá nhân, y
khoa, tâm lí tình cảm, xã hội, quan hệ với cha mẹ anh

em, ở trường, với những trẻ cùng tuổi, những hứng thú
và cách giải trí, lịch sử gia đình, lịch sử cha mẹ, lịch sử
triệu chứng, những thăm khám và tư vấn đã làm...
Ở nội dung thứ hai, kiểu tiếp xúc giữa trẻ và
nhà lâm sàng: Cần tạo dựng một kiểu tiếp xúc thực sự
dựa trên những trao đổi tình cảm tích cực mà không
phải là giữ gìn tự vệ. Nghệ thuật của nhà lâm sàng là
tạo cho trẻ một hoàn cảnh và không khí thoải mái nhất
có thể được. Cần có hiểu biết về những kiểu giao tiếp
thông thường giữa trẻ và người lớn. Có thể có các kiểu
sau:
- Thông qua trò chơi: Các trò chơi với ô tô, tàu
hỏa, búp bê, chơi nấu ăn có thể bộc lộ những huyễn
tưởng, cách chế ngự những lo hãi, đồng nhất với
người xung quanh... Trong trò chơi đứa trẻ hoạt động,
chiếm lĩnh không gian và qua đó nhà lâm sàng có thể
đánh giá về chất lượng vận động, biết về hình ảnh của
cơ thể: Một cử chỉ vụng về, không ổn định tâm vận
động, giảm trương lực có thể được bộc lộ giúp hiểu về
phát triển tâm vận động.
- Đối thoại tưởng tượng: thông qua trò chơi
với con rối, những câu chuyện sáng tác hoặc trò chơi

đóng vai.
- Tranh vẽ: rất hiệu quả. Thường trẻ vẽ có chủ
ý và tự nhiên. Nếu những bức vẽ đầu tiên có tính tự vệ,
đối phó thì có thể tiếp tục bức vẽ thứ hai...
- Đối thoại truyền thống mặt đối mặt: thường
dùng với trẻ từ 7 tuổi trở đi và tăng dần đến 13 tuổi.
Phân bố các kiểu tiếp xúc chính với trẻ theo
lứa tuổi trong nghiên cứu điều tra thể hiện ở bảng sau:
Phân bố các kiếu tiếp xúc chính với trẻ theo
lứa tuổi trong điều tra nghiên cứu
Kiểu tiếp
xúc
Cho
đến 3
tuổi
3
đến
7
tuổi
7
đến
11
tuổi
11
đến
13
tuổi
Trên
13
tuổi
Trò chơi +++ ++ + - -
Trò
chuyện
tưởng
tượng
++ +++ + - -
Tranh vẽ

+ ++ +++ - -
Trò
chuyện
kiểu
người lớn
- - + ++ +++
Ngôn ngữ của nhà lâm sàng phải phù hợp với tuổi và
với mức độ phát triển của trẻ. Trước 5 - 6 tuổi những
câu hỏi trực tiếp thường làm cho trẻ ức chế. Các câu
phải ngắn, từ đơn giản, lặp lại; điều này càng cần hơn
đối với trẻ nhỏ. Nhà lâm sàng cũng phải chú ý đến tất
cả những kiểu giao tiếp phi ngôn ngữ mà trẻ rất nhạy
cảm: ngữ điệu nói, thái độ, cử chỉ...
6.2. Chẩn đoán hình ảnh
Trong một số trường hợp những trò chuyện
điều tra cần được bổ sung thêm bằng một số những
nghiên cứu bổ sung, có thể là về các mặt riêng biệt
của chức năng tâm lí, có thể là những yếu tố cơ thể.
Những nghiên cứu để đánh giá về tình trạng
cơ thể trước hết là những kiểm tra về thể chất của trẻ,
chủ yếu là về não và hệ thần kinh, sau đó là những
nghiên cứu về thính giác.

Thời gian gần đây các phương pháp chiếu
chụp phát triển đã làm thay đổi nhiều hiểu biết về hệ
thần kinh trung ương. Để đánh giá tốt hơn về tình trạng
bệnh lí của trẻ, nên có những kết quả về chụp chiếu hệ
thống thần kinh. Điều này rất có ích trong trường hợp
có khối u não, hội chứng bại não, suy não thoái hóa...
Chụp cộng hưởng từ đặc biệt cần cho bệnh thoái hóa
não, chảy máu não, tình trạng sau chấn thương. Nó
cũng giúp nghiên cứu tốt hơn về thùy chậm và tủy não.
Những hình ảnh về não do kĩ thuật chụp cắt
lớp và cộng hưởng từ mang lại bắt đầu được ứng
dụng dần dần vào việc nghiên cứu, chữa trị một số lĩnh
vực thuộc tình cảm.
6.3. Đo thính giác
Tìm hiểu xem trẻ có khiếm khuyết về thính
giác, kể cả một phần hay không là cần thiết và nên làm
sớm do nó là một trong những nguyên nhân gây ra rối
loạn trong giao tiếp, ứng xử và rối loạn ngôn ngữ. Có
hai cách đo thính lực: chủ quan và khách quan.
Đo thính lực chủ quan giúp đánh giá ngưỡng
thính giác. Cách đo này cần sự phối hợp của trẻ. Hạn
chế của nó là kết quả phụ thuộc vào trạng thái tâm lí

của các em. Trước một tuổi, kĩ thuật đo chủ yếu dựa
vào phản ứng ngạc nhiên: phản ứng vận động, phản
ứng dừng lại, phản xạ màng nhĩ - mi mắt, thay đổi điệu
bộ. Từ một đến ba tuổi, dựa vào phản xạ định hướng
có điều kiện: trẻ quan đầu về nguồn âm thanh đi kèm
với một luồng sáng...Sự phối hợp của trẻ, khả năng
tiếp xúc của nó cũng là những thông tin đáng tin cậy.
Sau ba tuổi rưỡi, phương pháp Peep Show, sử dụng
một cái mũ chuyên dùng, giúp nghiên cứu khả năng
của từng tai một.
Đo thính lực khách quan không đòi hỏi sự
phối hợp của người được đo. Có phương pháp đo chỉ
số áp lực và các phương pháp điện sinh lí. Đo chỉ số
áp lực giúp nghiên cứu hoạt động của tai giữa, nếu có
thương tổn thì năng lượng âm thanh không được thu
nhận nhưng lại có phản chiếu lại. Đo chỉ số áp lực là
đo độ lớn của năng lượng phản chiếu lại này theo tần
số của nó. Người ta cũng đo phản xạ co rút hai đầu cơ
của xương nhỏ ở tai giữa khi tri giác một tín hiệu âm
thanh, phản xạ này giúp cho chủ thể nghe được kích
thích.
Các phương pháp điện sinh lí ghi lại các hiện
tượng điện cảm ứng xuất hiện khi có một kích thích âm

thanh, làm rõ tiềm năng hoạt động của thần kinh thính
giác ở tất cả các mức độ. Nó có hạn chế là không
dùng được trước một tuổi và trong những trường hợp
trẻ bị kích động.
6.4. Trắc nghiệm tâm lí
Trắc nghiệm là một bài tập thử nghiệm được
chuẩn hóa, cho phép so sánh các kết quả đạt được
của một trẻ với kết quả đạt được của một nhóm trẻ đối
chứng. Ngày nay người ta phân làm hai loại trắc
nghiệm chính: trắc nghiệm về mức độ và trắc nghiệm
về nhân cách.
- Trắc nghiệm về mức độ
Trắc nghiệm về mức độ dùng để đo lường
mức độ thành công hoặc thất bại theo một loạt nhiệm
vụ được chuẩn hóa. Trong đo lường trí tuệ, kết quả của
nó được giải thích bằng chỉ số phát triển (QD) hoặc
bằng chỉ số khôn (QI/IQ). Có các loại trắc nghiệm về
mức độ sau:
+ Trắc nghiệm tiền ngôn ngữ về phát triển
tâm vận động
Test của Gesell, Brunet - Lézine và Casati -

Lézine đánh giá một loạt khả năng hoàn thiện vận
động, được chuẩn hóa theo tuổi. Với mỗi loạt có thể
đánh giá không chỉ về tuổi phát triển (AD) mà còn là về
chỉ số phát triển (QD) và mối liên quan giữa tuổi phát
triển với tuổi đời.
Những trắc nghiệm dành cho trẻ nhỏ giúp xác
định mức độ phát triển tâm vận động của một trẻ hài
nhi hoặc một trẻ nhỏ trong mối quan hệ với mức độ
trung bình nhưng không phải là đo chỉ số khôn (QI).
Tuy vậy, trong thực tế có mối tương quan thuận giữa
QD của trẻ nhỏ với QI của cũng trẻ đó khi ở tuổi thanh
thiếu niên.
Test Brunet - Lézine dùng cho trẻ từ vài tháng
đến 5 tuổi.
+ Trắc nghiệm trí tuệ
* Binet - Simon, Terman - Merill, NEMI
Các test này gồm những bài tập thử nghiệm
khác nhau. Kết quả thu được được giải thích theo tuổi,
cho biết về tình trạng chậm chễ hoặc phát triển trước
của trình độ trí tuệ. Mỗi thử nghiệm xác định một tuổi trí
tuệ. Khi phần lớn những đứa trẻ ở một độ tuổi nhất

định thành công với những thử nghiệm này thì phần
lớn những trẻ ở độ tuổi ít hơn sẽ thất bại. Một trẻ 6 tuổi
sẽ có tuổi trí tuệ là 6 nếu như nó thành công với những
thử nghiệm mà bình thường phần lớn những trẻ 6 tuổi
thành công. Nó sẽ có tuổi khôn là 4 tuổi rưỡi nếu
thành công với những thử nghiệm mà bình thường
phần lớn trẻ 4 tuổi rưỡi đạt được và thất bại với những
thử nghiệm mà phần lớn trẻ 5 tuổi thành công...
Các kết quả được đánh giá theo chỉ số khôn
(QI/IQ).
Chỉ số khôn = (tuổi khôn/tuổi đời) x 100
Chỉ số QI minh họa mức độ phân tán kết quả
của tuổi khôn của một trẻ trong tương quan với tuổi đời
hoặc là như Zazzo nói, trong tương quan với tuổi trí tuệ
trung bình của những trẻ cùng tuổi, còn được gọi là chỉ
số theo tuổi.
Theo nhiều tác giả, các trắc nghiệm này có
giá trị lớn khi dùng để đánh giá về khả năng học tập ở
trường, nhất là test của Binet-Simon. Test Binet Simon
dùng cho trẻ từ 4 - 10 tuổi, test Terman-Merill có thể
dùng cho đến khi là người lớn.

* WISC và WISPP
Hai trắc nghiệm này bắt nguồn từ trắc nghiệm
Wechsler - Bellevue dùng cho người lớn và cho trẻ từ
12 tuổi trở đi. Test WISC (Weschler Inteuigence Scale
for Children) được dùng cho trẻ từ 6 tuổi và test WISPP
(Weschler Intelligence Scale for the Preschool Period)
dùng cho trẻ từ 4 - 6 tuổi. Đặc điểm của các test này là
phân biệt giữa những thử nghiệm dùng ngôn ngữ với
những thử nghiệm không dùng ngôn ngữ. WISC bao
gồm 6 tiểu test dùng lời (thông tin-thông hiểu-số học-
tương tự- từ ngữ- nhắc lại các con số) và 6 tiểu test
không dùng lời được gọi là hoàn thiện hay dễ hiểu
hơn là làm (hình thiếu-phân loại hình ảnh-khối Kosh -
lắp ráp - mật mã - mê đạo). Tổng hợp những tiểu test
của mỗi một thang đo cho một điểm về mức lời và
mức làm và tổng chung cho một điểm tổng hợp.
Về kết quả, các test này được xây dựng theo
kiểu chấm điểm những kết quả đạt được ở một trẻ
theo phân tán độ lệch chuẩn, phân chia những trẻ này
theo trung bình của tuổi. Tuổi tham chiếu như vậy
không phải là theo lịch đại (phân tán theo tuổi phát
triển) mà là theo đồng đại (phân tán theo giá trị trung
bình có quan hệ trong một nhóm tuổi).

Chỉ số khôn được xác định theo thang bách
phân, Ql 100 tương ứng với bách phân vị 50.
WISPP dùng cho trẻ từ 4 - 6 tuổi, WISC từ 6 -
12 tuổi, Wechsler - Bellevue sau 12 tuổi. Có 2 thang
đo, lời và làm, nhằm giảm bớt ưu thế của yếu tố ngôn
ngữ trong các test trước, thuận lợi cho việc đánh giá
tính thuần nhất của trí tuệ.
+ Trắc nghiệm về các chức năng nhận thức
Trắc nghiệm loại này có rất nhiều, sau đây là
những test hay được dùng nhất trong lâm sàng. Mục
đích của những test này là nghiên cứu chính xác hơn
những chức năng nhận thức. Có thể kể đến các test
như:
* Test khởi phát cử chỉ của Bergès - Lézine:
Nhằm tìm hiểu sự nhận biết về sơ đồ cơ thể ở trẻ từ 3
- 10 tuổi.
* Test Bender nhằm tìm hiểu sự tổ chức tri
giác đường nét, chữ viết của trẻ từ 4 - 7 tuổi.
* Hình phức hợp Rey: Nhằm tìm hiểu tổ chức
tri giác không gian, khả năng chú ý và trí nhớ tức thời.

* Test Benton: Nghiên cứu sự tổ chức vận
động - thị giác và đánh giá trí nhớ phân biệt. Dùng cho
trẻ sau 8 tuổi.
+ Trắc nghiệm về khả năng xã hội
Xuất phát từ việc nhận thấy trong thực tế lâm
sàng tần số sai lệch giữa mức độ trí tuệ được xác định
bởi các test trí tuệ với khả năng hòa nhập xã hội, nhất
là ở một số trẻ chậm trí tuệ, các trắc nghiệm loại này ra
đời.
* Thang phát triển tâm lí xã hội (DPS) của
Zazzo
Thang đo này bao gồm ba phần giúp xác định
mức độ phát triển tâm lí xã hội nhưng cũng đồng thời
là trắc đồ về phát triển:
Khả năng tự cung cấp, thỏa mãn các nhu cầu
thiết yếu của bản thân (ăn uống, vệ sinh, mặc quần áo,
học hành, di chuyển, đi ra).
Mức độ phát triển hứng thú (hứng thú đối với
sách vở, với cuộc sống xã hội: thể thao, hoạt động văn
hóa...).

Quan hệ liên cá nhân (quan hệ với cha mẹ,
với những đứa trẻ khác).
* Thang khác biệt về hiệu lực trí tuệ (EDEI)
của Misès và Peron - Borelli
- Đáp ứng cho việc phải xây dựng một test
giúp phân biệt tốt hơn các khả năng của những trẻ
chậm trí tuệ nặng, EDEI gồm năm thang đo: nhận biết-
thông hiểu xã hội - hình thành khái niệm - phân loại -
thích ứng cụ thể và 2 thang đo bổ sung về từ: gọi tên
hình ảnh - định nghĩa. Kết quả được giải thích theo tuổi
khôn (AM), theo chỉ số phát triển (QD) hoặc theo thang
đo.
Những trắc nghiệm này (DPS, EDEI) chủ yếu
dùng để phân tích sự khác biệt giữa các trẻ chậm tiến.
- Trắc nghiệm về nhân cách
Các trắc nghiệm về nhân cách giúp xác định
chất lượng của nhưng quá trình tâm lí góp phần tạo
thành nhân cách. Tất cả những câu trả lời được đưa ra
trong trắc nghiệm về nhân cách đều có giá trị ứng
nghiệm và có ý nghĩa, không giống với những câu trả
lời trong trắc nghiệm về mức độ (bao giờ cũng có câu

trả lời tốt hoặc kém, sai hoặc đúng).
Trắc nghiệm về nhân cách có:
- Bộ câu hỏi dựa theo mẫu của MMPI
(Minnesota Multiphasic Personality Inventory), không
dùng được cho trẻ trước 17 - 18 tuổi.
- Các trắc nghiệm phóng chiếu
Trắc nghiệm phóng chiếu hay được dùng
trong tâm bệnh trẻ em do tính hiệu quả của nó. Trắc
nghiệm được xây dựng dựa vào mối liên quan giữa
thế giới nội tâm của con người với những cái mà họ
nhìn thấy, cảm nhận, thể hiện. Đặc trưng của trắc
nghiệm phóng chiếu là đưa ra một kích thích về tri
giác, một tình huống mù mờ nhất có thể để trong khi tri
giác, giải quyết…chủ thể phóng chiếu tối đa những vấn
đề của mình.
Có thể kể đến các trắc nghiệm phóng chiếu
sau:
+ Trắc nghiệm Rorschach
Đây là một trong những trắc nghiệm được sử
dụng nhiều nhất. Không có bất kì một hạn chế nào về

tuổi, chỉ cần có khả năng thể hiện bằng ngôn ngữ.
Trắc nghiệm bao gồm 10 bức hình, 5 đen trắng, 2 đen
đỏ và 3 nhiều màu sắc, gồm những vết không rõ hình
thù, đối xứng theo trục đứng.
Trẻ được xem từng bức hình và đưa ra câu trả
lời của mình về cái nó nhìn thấy, nó cảm nhận được.
Để phân tích và giải thích những câu trả lời của trẻ,
nhà lâm sàng phải quan tâm tới các vấn đề về: cách
hiểu, kiểu thể hiện, nội dung trả lời.
Test Rorschach cho hai loại kết quả:
Thứ nhất là tổng hợp các kết quả về cách
hiểu, hình thức của các câu trả lời và nội dung của nó.
Kết quả này cho biết về chân dung tâm lí, giúp xây
dựng trắc đồ nhân cách, đánh giá ở trẻ em mức độ
phát triển và kiểu thông hiểu hiện thực của trẻ.
Thứ hai là về bản chất của những quá trình
tâm lí giúp khớp nối giữa mức độ tri giác và mức độ
tưởng tượng. Đây thực sự là việc phân tích về tâm
bệnh lí để xem trẻ em khớp nối hiện thực mà nó thấy
trên các bức hình với tưởng tượng của nó như thế nào,
sự chuyển qua lại giữa hiện thực và tưởng tượng như
thế nào, kiểu vấn đề đặt ra hoặc kiểu huyễn tưởng khi

Tâm Bệnh Học Trẻ Em Lứa Tuổi Mầm Non

Tâm Bệnh Học Trẻ Em Lứa Tuổi Mầm Non

Recommended

Recommended

More Related Content

What's hot

What's hot (20)

Similar to Tâm Bệnh Học Trẻ Em Lứa Tuổi Mầm Non

Similar to Tâm Bệnh Học Trẻ Em Lứa Tuổi Mầm Non (20)

More from nataliej4

More from nataliej4 (20)

Recently uploaded

Recently uploaded (20)

Tâm Bệnh Học Trẻ Em Lứa Tuổi Mầm Non