Con người và nhân tố con người trong sự phát triển nền KT tri thức

1. Lêi më ®Çu
Trong lÞch sö t tëng nh©n lo¹i ®· tõng tån t¹i rÊt nhiÒu quan ®iÓm kh¸c nhau
xung quanh vÊn ®Ò nguån gèc vµ b¶n chÊt cña con ngêi. Tríc C¸c M¸c, vÊn ®Ò
b¶n chÊt con ngêi cha ®îc gi¶i ®¸p mét c¸ch khoa häc. Khi h×nh thµnh quan niÖm
duy vËt vÒ lÞch sö, c¸c nhµ s¸ng lËp chñ nghÜa M¸c ®· kh¼ng ®Þnh vai trß c¶i t¹o
thÕ giíi, lµm nªn lÞch sö cña con ngêi. B»ng sù ph¸t triÓn sù ph¸t triÓn toµn diÖn
th× con ngêi võa lµ môc tiªu võa lµ ®éng lùc ph¸t triÓn lùc lîng s¶n xuÊt. Khi lùc l-
îng s¶n xuÊt cµng ph¸t triÓn th× kh¶ n¨ng chiÕm lÜnh vµ sö dông c¸c lùc lîng tù
nhiªn ngµy cµng cao h¬n, con ngêi t¹o ra ngµy cµng nhiÒu h¬n c¬ së vËt chÊt cho
b¶n th©n m×nh, ®ång thêi tõ ®ã thóc ®Èy con ngêi tù hoµn thiÖn chÝnh b¶n th©n hä.
Víi quan ®iÓm nh vËy th× chñ nghÜa M¸c ®· kÕt luËn: con ngêi kh«ng chØ lµ
chñ thÓ cña ho¹t ®éng s¶n xuÊt vËt chÊt, ®ãng vai trß quyÕt ®Þnh trong sù ph¸t triÓn
cña lùc lîng s¶n xuÊt, mµ nã cßn lµ chñ thÓ cña qu¸ tr×nh lÞch sö, cña tiÕn bé x·
héi. §Æc biÖt khi x· héi loµi ngêi ph¸t triÓn ®Õn tr×nh ®é nÒn kinh tÕ tri thøc th× vai
trß cña con ngêi ®Æt biÖt quan träng, v× con ngêi t¹o ra tri thøc míi, chøa dùng
nh÷ng tri thøc míi.
ë níc ta, tõ ®¹i héi §¶ng lÇn thø III ®Õn nay §¶ng ta lu«n x¸c ®Þnh c«ng
nghiÖp hãa lµ nhiÖm vô trung t©m cña thêi kú qu¸ ®é.Muèn tho¸t khái t×nh tr¹ng
nghÌo nµn, l¹c hËu, n©ng cao ®êi sèng nh©n d©n...th× kh«ng cßn con ®êng nµo
kh¸c lµ chóng ta ph¶i ®Èy m¹nh qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp hãa -hiÖn ®¹i hãa. §Ó lµm
®îc nh vËy th× mét vÊn ®Ò cÇn ®îc ®Æt lªn hµng ®Çu ®ã lµ vÊn ®Ò ph¸t triÓn lùc l-
îng s¶n xuÊt, n©ng cao kü thuËt, c«ng nghÖ, vµ trong ®ã ®Æc biÖt lµ ph¸t triÓn
nguån nh©n lùc.
§· cã rÊt nhiÒu ngµnh, m«n khoa häc nghiªn cøu vÒ vÊn ®Ò con ngêi ®©y ®îc
coi lµ vÊn ®Ò thiÕt thùc nhÊt ®ßi hái sù ph¸t triÓn toµn diÖn nhÊt trªn nhiÒu lÜnh
vùc, tuy nhiªn trong khu«n khæ bµi viÕt nµy chóng ta chØ ®Ò cËp tíi mét khÝa c¹nh
®ã lµ: “VËn dông quan ®iÓm triÕt häc M¸c vÒ b¶n chÊt cña con ngêi ®Ó ph©n
tÝch tÇm quan träng cña nh©n tè con ngêi trong nÒn kinh tÕ tri thøc”
1

2. I. Quan ®iÓm cña M¸c Lªnin vÒ b¶n chÊt con ng
– êi
1.1 Con ngêi lµ mét thùc thÓ thèng nhÊt gi÷a m¾t sinh vËt víi mÆt x· héi.
TriÕt häc M¸c ®· kÕ thõa quan niÖm vÒ con ngêi trong lÞch sö triÕt häc,
®ång thêi kh¼ng ®Þnh con ngêi hiÖn thùc lµ sù thèng nhÊt gi÷a yÕu tè sinh häc vµ
yÕu tè x· héi.
TiÒn ®Ò vËt chÊt ®Çu tiªn quy sù tån t¹i cña con ngêi lµ s¶n phÈm cña giíi tù
nhiªn. Con ngêi tù nhiªn lµ con ngêi mang tÊt c¶ b¶n tÝnh sinh häc, tÝnh loµi. YÕu
tè sinh häc trong con ngêi lµ ®iÒu kiÖn ®Çu tiªn quy ®Þnh sù tån t¹i cña con ngêi.
V× vËy, giíi tù nhiªn lµ “th©n thÓ v« c¬ cña con ngêi”. Con ngêi lµ mét bé phËn
cña tù nhiªn.
Lµ ®éng vËt cao cÊp nhÊt, tinh hoa cña mu«n loµi, con ngêi lµ s¶n phÈm cña
qu¸ tr×nh ph¸t triÓn hÕt søc l©u dµi cña thÕ giíi tù nhiªn. Con ngêi ph¶i t×m mäi
®iÒu kiÖn cÇn thiÕt cho sù tån t¹i trong ®êi sèng tù nhiªn nh thøc ¨n, níc uèng,
hang ®éng ®Ó ë. §ã lµ qu¸ tr×nh con ngêi ®Êu tranh víi thiªn nhiªn, víi thó d÷ ®Ó
sinh tån. Tr¶i qua hµng chôc v¹n n¨m, con ngêi ®· thay ®æi tõ vîn thµnh ngêi,
®iÒu ®ã ®· ®îc chøng minh trong c¸c c«ng tr×nh nghiªn cøu cña §¸cuyn. C¸c giai
®o¹n mang tÝnh sinh häc mµ con ngêi ®· tr¶i qua tõ sinh thµnh, ph¸t triÓn ®Õn mÊt
®i quy ®Þnh b¶n tÝnh sinh häc trong ®êi sèng con ngêi. Nh vËy con ngêi tríc hÕt lµ
mét tån t¹i sinh vËt, biÓu hiÖn trong nh÷ng c¸ nh©n con ngêi sèng, lµ tæ chøc c¬
thÓ cña con ngêi vµ mèi quan hÖ cña nã víi tù nhiªn. Nh÷ng thuéc tÝnh, nh÷ng ®Æc
®iÓm sinh häc, qu¸ tr×nh t©m – sinh lý, c¸c giai ®o¹n ph¸t triÓn kh¸c nhau nãi lªn
b¶n chÊt sinh häc cña c¸ nh©n con ngêi.
Tuy nhiªn, cÇn kh¼ng ®Þnh r»ng, mÆt tù nhiªn kh«ng ph¶i yÕu tè duy nhÊt
quyÕt ®Þnh b¶n chÊt con ngêi. §Æc trng quy ®Þnh sù kh¸c biÖt gi÷a con ngêi víi thÕ
giíi loµi vËt lµ mÆt x· héi. Trong lÞch sö ®· cã nh÷ng quan niÖm kh¸c nhau ph©n
biÖt con ngêi víi loµi vËt, nh con ngêi lµ ®éng vËt sö dông c«ng cô lao ®éng, lµ
“mét ®éng vËt cã tÝnh x· héi”, hay con ngêi lµ ®éng vËt cã t duy Nh÷ng quan
…
niÖm nµy ®Òu phiÕn diÖn chØ v× nhÊn m¹nh mét khÝa c¹nh nµo ®ã trong b¶n chÊt
con ngêi mµ cha nªu lªn ®îc nguån gèc b¶n chÊt x· héi Êy.
2

3. Víi ph¬ng ph¸p biÖn chøng duy vËt, triÕt häc M¸c nhËn thøc vÊn ®Ò con ng-
êi mét c¸ch toµn diÖn, cô thÓ, trong toµn bé tÝnh hiÖn thùc x· héi cña nã, mµ tríc
hÕt lµ vÊn ®Ò lao ®éng s¶n xuÊt ra cña c¶i vËt chÊt.
C.M¸c vµ Ph.¡ngghen ®· nªu lªn vai trß cña lao ®éng s¶n xuÊt ë con ngêi:
“Cã thÓ ph©n biÖt con ngêi víi sóc vËt, b»ng ý thøc, b»ng t«n gi¸o, nãi chung b»ng
bÊt cø c¸i g× còng ®îc. B¶n th©n con ngêi b¾t ®Çu b»ng viÖc tù ph©n biÖt víi sóc
vËt ngay tõ khi con ngêi b¾t ®Çu s¶n xuÊt ra nh÷ng t liÖu sinh ho¹t cña m×nh - ®ã
lµ mét bíc tiÕn do tæ chøc c¬ thÓ cña con ngêi quy ®Þnh. S¶n xuÊt ra nh÷ng t liÖu
sinh ho¹t cña m×nh, nh vËy, con ngêi ®· gi¸n tiÕp s¶n xuÊt ra ®êi sèng vËt chÊt cña
m×nh”.
Th«ng qua ho¹t ®éng s¶n xuÊt vËt chÊt, con ngêi ®· lµm thay ®æi, c¶i biÕn
toµn bé giíi tù nhiªn: “Con vËt chØ t¸i s¶n xuÊt ra b¶n th©n nã, cßn con ngêi th× t¸i
s¶n xuÊt ra toµn bé giíi tù nhiªn”.
TÝnh x· héi cña con ngêi biÓu hiÖn trong ho¹t ®éng s¶n xuÊt vËt chÊt; ho¹t
®éng s¶n xuÊt vËt chÊt biÓu hiÖn mét c¸ch c¨n b¶n tÝnh x· héi cña con ngêi. Th«ng
qua ho¹t ®éng s¶n xuÊt, con ngêi t¹o ra cña c¶i vËt chÊt vµ tinh thÇn, phôc vô ®êi
sèng cña m×nh; h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn ng«n ng÷ vµ t duy; x¸c lËp quan hÖ x· héi.
Bëi vËy, lao ®éng lµ yÕu tè quyÕt ®Þnh h×nh thµnh b¶n chÊt x· héi cña con ngêi,
®ång thêi h×nh thµnh nh©n c¸ch c¸ nh©n trong céng ®ång x· héi.
Lµ s¶n phÈm cña tù nhiªn vµ x· héi nªn qu¸ tr×nh h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn
cña con ngêi lu«n lu«n bÞ quyÕt ®Þnh bëi ba hÖ thèng quy luËt kh¸c nhau, nhng
thèng nhÊt víi nhau. HÖ thèng c¸c quy luËt tù nhiªn nh quy luËt vÒ sù phï hîp c¬
thÓ víi m«i trêng, quy luËt vÒ sù trao ®æi chÊt, vÒ di truyÒn, biÕn dÞ, tiÕn hãa quy
…
®Þnh ph¬ng diÖn sinh häc cña con ngêi. HÖ thèng c¸c quy luËt t©m lý ý thøc h×nh
thµnh vµ vËn ®éng trªn nÒn t¶ng sinh häc cña con ngêi nh h×nh thµnh t×nh c¶m,
kh¸t väng, niÒm tin, ý chÝ. HÖ thèng c¸c quy luËt x· héi quy ®Þnh quan hÖ x· héi
gi÷a ngêi víi ngêi.
Ba hÖ thèng quy luËt trªn cïng t¸c ®éng t¹o nªn thÓ thèng nhÊt trong ®êi
sèng con ngêi bao gåm c¶ mÆt sinh häc vµ mÆt x· héi. Mèi quan hÖ gi÷a sinh häc
vµ x· héi lµ c¬ së ®Ó h×nh thµnh hÖ thèng c¸c nhu cÇu sinh häc vµ nhu cÇu x· héi
3

4. trong ®êi sèng con ngêi nh nhu cÇu ¨n, mÆc, ë; nhu cÇu t¸i s¶n xuÊt x· héi; nhu
cÇu t×nh c¶m; nhu cÇu thÈm mü vµ hëng c¸c gi¸ trÞ tinh thÇn.
Víi ph¬ng ph¸p duy vËt biÖn chøng, chóng ta thÊy r»ng quan hÖ gi÷a mÆt
sinh häc víi mÆt x· héi còng nh nhu cÇu sinh häc vµ nhu cÇu x· héi trong mçi con
ngêi lµ thèng nhÊt. MÆt sinh häc lµ c¬ së tÊt yÕu tù nhiªn cña con ngêi, cßn mÆt x·
héi lµ ®Æc trng b¶n chÊt ®Ó ph©n biÖt con ngêi víi loµi vËt. Nhu cÇu sinh häc ph¶i
®îc nh©n hãa ®Ó mang gi¸ trÞ v¨n minh con ngêi, vµ ®Õn lît nã, nhu cÇu x· héi
kh«ng thÓ tho¸t ly khái tiÒn ®Ò cña nhu cÇu sinh häc. Hai mÆt trªn thèng nhÊt víi
nhau, hßa quyÖn vµo nhau ®Ó t¹o thµnh con ngêi viÕt hoa, con ngêi tù nhiªn – x·
héi.
1..2. Trong tÝnh hiÖn thùc cña nã, b¶n chÊt con ngêi lµ tæng hßa nh÷ng
quan hÖ x· héi
Tõ nh÷ng quan niÖm ®· tr×nh bµy ë trªn, chóng ta thÊy r»ng, con ngêi vît
lªn thÕ giíi loµi vËt trªn c¶ ba ph¬ng diÖn kh¸c nhau: quan hÖ víi tù nhiªn, quan
hÖ víi x· héi vµ quan hÖ víi chÝnh b¶n th©n con ngêi. C¶ ba mèi quan hÖ ®ã, suy
®Ðn cïng, ®Òu mang tÝnh x· héi, trong ®ã quan hÖ x· héi gi÷a ngêi víi ngêi lµ
quan hÖ b¶n chÊt, bao trïm tÊt c¶ c¸c mèi quan hÖ kh¸c vµ mäi ho¹t ®éng trong
chõng mùc liªn quan ®Õn con ngêi.
Bëi vËy, ®Ó nhÊn m¹nh b¶n chÊt x· héi cña con ngêi, C.M¸c ®· nªu lªn mét
mÖnh ®Ò næi tiÕng LuËn c¬ng vÒ Ph¬b¸ch: “B¶n chÊt con ngêi kh«ng ph¶i mét c¸i
trõu tîng cè h÷u cña c¸ nh©n riªng biÖt. Trong tÝnh hiÖn thùc cña nã, b¶n chÊt con
ngêi lµ tæng hßa nh÷ng mèi quan hÖ x· héi”.
LuËn ®Ò trªn kh¼ng ®Þnh r»ng, kh«ng cã con ngêi trõu tîng, tho¸t ly mäi
®iÒu kiÖn, hoµn c¶nh lÞch sö x· héi. Con ngêi lu«n lu«n cô thÓ, x¸c ®Þnh, sèng
trong mét ®iÒu kiÖn lÞch sö cô thÓ nhÊt ®Þnh, mét thêi ®¹i nhÊt ®Þnh. Trong ®iªu
kiÖn lÞch sö ®ã, b»ng ho¹t ®éng thùc tiÔn cña m×nh, con ngêi t¹o ra nh÷ng gi¸ trÞ
vËt chÊt vµ tinh thÇn ®Ó tån t¹i vµ ph¸t triÓn c¶ thÓ lùc vµ t duy trÝ tuÖ. ChØ trong
toµn bé c¸c mèi quan hÖ x· héi ®ã ( nh quan hÖ giai cÊp, d©n téc, thêi ®¹i; quan hÖ
chÝnh trÞ, kinh tÕ; quan hÖ c¸ nh©n, gia ®×nh, x· héi ) con ng
… êi míi béc lé toµn
bé b¶n chÊt x· héi cña m×nh.
4

5. §iÒu cÇn lu ý lµ luËn ®iÓm trªn kh¼ng ®Þnh b¶n chÊt x· héi kh«ng cã nghÜa
lµ phñ ®Þnh mÆt tù nhiªn trong ®êi sèng con ngêi; tr¸i l¹i, ®iÒu ®ã muèn nhÊn
m¹nh sù ph©n biÖt gi÷a con ngêi víi thÕ giíi ®éng vËt tríc hÕt lµ ë b¶n chÊt x· héi
vµ ®Êy còng lµ ®Ó kh¾c phôc thiÕu sãt cña c¸c nhµ triÕt häc tríc M¸c kh«ng thÊy
®îc b¶n chÊt x· héi cña con ngêi. MÆt kh¸c, c¸i b¶n chÊt víi ý nghÜa lµ c¸i phæ
biÕn, c¸i mang tÝnh quy luËt chø kh«ng thÓ lµ c¸i duy nhÊt; do ®ã cÇn ph¶i thÊy ®-
îc c¸c biÓu hiÖn riªng phong phó vµ ®a d¹ng cña mçi c¸ nh©n vÒ c¶ phong c¸ch,
nhu cÇu vµ lîi Ých cña mçi c¸ nh©n trong céng ®ång x· héi.
Con ngêi lµ chñ thÓ vµ lµ s¶n phÈm cña lÞch sö
Kh«ng cã thÕ giíi tù nhiªn, kh«ng cã lÞch sö x· héi th× kh«ng tån t¹i con
ngêi. Bëi vËy con ngêi lµ s¶n phÈm cña lÞch sö, cña sù tiÕn hãa l©u dµi cña giíi
h÷u sinh. Song, ®iÒu quan träng h¬n c¶ lµ, con ngêi lu«n lu«n lµ chñ thÓ cña lÞch
sö – x· héi. C.M¸c ®· kh¼ng ®Þnh: “C¸i häc thuyÕt duy vËt chñ nghÜa cho r»ng
con ngêi lµ s¶n phÈm cña nh÷ng hoµn c¶nh vµ cña gi¸o dôc c¸i häc thuyÕt Êy
…
quªn r»ng chÝnh b¶n th©n nhµ gi¸o dôc còng cÇn ph¶i ®îc gi¸o dôc”. Trong t¸c
phÈm BiÖn chøng cña tù nhiªn. Ph.¡ngghen còng cho r»ng: “Thó vËt còng cã mét
lÞch sö ph¸t triÓn dÇn dÇn cña chóng cho tíi tr¹ng th¸i hiÖn nay cña chóng. Nhng
lÞch sö Êy kh«ng ph¶i do chóng lµm ra vµ trong chõng mùc mµ chóng tham dù vµo
viÖc lµm ra lÞch sö Êy th× ®iÒu ®ã diÔn ra mµ chóng kh«ng hÒ biÕt vµ còng kh«ng
ph¶i do ý muèn cña chóng. Ngîc l¹i, con ngêi cµng c¸ch xa con vËt, hiÓu theo
nghÜa hÑp cña tõ nµy bao nhiªu th× con ngêi l¹i cµng tù m×nh lµm ra lÞch sö mét
c¸ch cã ý thøc bÊy nhiªu”.
Nh vËy, víi t c¸ch lµ mét thùc thÓ x· héi, con ngêi ho¹t ®éng thùc tiÔn, t¸c
®éng vµo tù nhiªn, c¶i biÕn giíi tù nhiªn, ®ång thêi thóc ®Èy sù vËn ®éng ph¸t
triÓn cña lÞch sö x· héi. ThÕ giíi loµi vËt dùa vµo nh÷ng ®iÒu kiÖn cã s½n cña tù
nhiªn. Con ngêi th× tr¸i l¹i, th«ng qua ho¹t ®éng thùc tiÔn cña m×nh ®Ó lµm phong
phó thªm thÕ giíi tù nhiªn, t¸i t¹o l¹i mét tù nhiªn thø hai theo môc ®Ých cña
m×nh.
Trong qu¸ tr×nh c¶i biÕn tù nhiªn, con ngêi còng lµm ra lÞch sö cña m×nh.
Con ngêi lµ s¶n phÈm cña lÞch sö, ®ång thêi lµ chñ thÓ s¸ng t¹o ra lÞch sö cña
chÝnh b¶n th©n con ngêi, võa lµ ph¬ng thøc ®Ó lµm biÕn ®æi ®êi sèng vµ bé mÆt x·
5

6. héi. Trªn c¬ së n¾m b¾t quy luËt cña lÞch sö x· héi, con ngêi th«ng qua ho¹t ®éng
vËt chÊt vµ tinh thÇn, thóc ®Èy x· héi ph¸t triÓn tõ thÊp ®Õn cao, phï hîp víi môc
tiªu vµ nhu cÇu do con ngêi ®Æt ra. Kh«ng cã ho¹t ®éng cña con ngêi th× còng
kh«ng tån t¹i quy luËt x· héi, vµ do ®ã, kh«ng cã sù tån t¹i cña toµn bé lÞch sö x·
héi loµi ngêi.
Kh«ng cã con ngêi trõu tîng, chØ cã con ngêi cô thÓ trong mçi giai ®o¹n
ph¸t triÓn nhÊt ®Þnh cña lÞch sö x· héi. Do vËy, b¶n chÊt con ngêi, trong mèi quan
hÖ víi ®iÒu kiÖn lÞch sö x· héi lu«n lu«n vËn ®éng biÕn ®æi, còng ph¶i thay ®æi cho
phï hîp. B¶n chÊt con ngêi kh«ng ph¶i lµ mét hÖ thèng ®ãng kÝn, mµ lµ mét hÖ
thèng më, t¬ng øng víi ®iÒu kiÖn tån t¹i cña con ngêi. MÆc dï lµ “tæng hßa c¸c
quan hÖ x· héi”, con ngêi cã vai trß tÝch cùc trong tiÕn tr×nh lÞch sö víi t c¸ch lµ
chñ thÓ s¸ng t¹o. Th«ng qua ®ã, b¶n chÊt con ngêi còng vËn ®éng biÕn ®æi cho
phï hîp. Cã thÓ nãi r»ng mçi sù vËn ®éng vµ tiÕn lªn cña lÞch sö sÏ quy ®Þnh t¬ng
øng (mÆc dï kh«ng trung kh¾p) víi sù vËn ®éng vµ biÕn ®æi cña b¶n chÊt con ngêi.
V× vËy, ®Ó ph¸t triÓn b¶n chÊt con ngêi theo híng tÝch cùc, cÇn ph¶i lµm cho
hoµn c¶nh ngµy cµng mang tÝnh ngêi nhiÒu h¬n. Hoµn c¶nh ®ã chÝnh lµ toµn bé
m«i trêng tù nhiªn vµ x· héi t¸c ®éng ®Õn con ngêi theo khuynh híng ph¸t triÓn
nh»m ®¹t tíi c¸c gi¸ trÞ cã tÝnh môc ®Ých, tù gi¸c, cã ý nghÜa ®Þnh híng gi¸o dôc.
Th«ng qua ®ã con ngêi tiÕp cËn hoµn c¶nh mét c¸ch tÝch cùc vµ t¸c ®éng trë l¹i
hoµn c¶nh trªn nhiÒu ph¬ng diÖn kh¸c nhau: ho¹t ®éng thùc tiÔn, quan hÖ øng xö ,
hµnh vi con ngêi, sù ph¸t triÓn cña phÈm chÊt trÝ tuÖ vµ n¨ng lùc t duy, c¸c quy
luËt nhËn thøc híng con ngêi vµ hoµn c¶nh trong bÊt kú giai ®o¹n nµo cña lÞch sö
x· héi loµi ngêi.
1.3 Sù ph¸t triÓn x· héi loµi ngêi trong nÒn kinh tÕ tri thøc
Trong thêi gian 150 n¨m, tõ n¨m 1750 ®Õn 1900 (thêi kú cña c¸ch m¹ng
c«ng nghiÖp), chñ nghÜa t b¶n vµ c«ng nghÖ ®· chinh phôc toµn thÕ giíi vµ t¹o ra
mét nÒn v¨n minh thÕ giíi míi. NÐt míi quan träng cña t b¶n vµ c¸c ph¸t triÓn
c«ng nghÖ trong thêi kú nµy lµ nhÞp ®é lan truyÒn vµ ¶nh hëng cã tÝnh toµn cÇu
cña chóng ®èi víi nhiÒu nÒn v¨n hãa, giai cÊp vµ khu vùc ®Þa lý. NhÞp ®é vµ ph¹m
vi ®ã ®· biÕn t b¶n thµnh “chñ nghÜa t b¶n”, vµ biÕn nh÷ng tiÕn bé vÒ khoa häc
c«ng nghÖ thµnh cuéc “ C¸ch m¹ng c«ng nghiÖp”. Chñ nghÜa t b¶n vµ C¸ch m¹ng
6

7. c«ng nghiÖp – do nhÞp ®é vµ quy m« cña chóng - ®· t¹o ra mét nÒn v¨n minh thÕ
giíi míi.
Sù chuyÓn ®æi nµy ®· ®îc thóc ®Èy bëi nh÷ng thay ®æi c¨n b¶n vÒ ý nghÜa
tri thøc. ë c¶ ph¬ng §«ng vµ ph¬ng T©y tríc ®©y, tri thøc ®îc quan niÖm lµ phôc
vô cho chÝnh nã. Nhng sau mét kho¶ng thêi gian ng¾n, tri thøc ®· ®îc ¸p dông vµo
tæ chøc lao ®éng, trë thµnh mét nguån lùc cã gi¸ trÞ sö dông vµ trë thµnh mét lo¹i
hµng hãa c«ng céng.
Sù biÕn ®æi ý nghÜa cña tri thøc tr¶i qua 3 giai ®o¹n:
Trong giai ®o¹n ®Çu (kho¶ng 100 n¨m), tri thøc ®îc ¸p dông cho c¸c c«ng
cô s¶n xuÊt, ph¬ng ph¸p s¶n xuÊt vµ s¶n phÈm. §iÒu nµy t¹o ra cuéc C¸ch m¹ng
c«ng nghiÖp ®ång thêi còng t¹o ra ®iÒu mµ Marx gäi lµ c¸c giai cÊp míi, c¸c cuéc
®Êu tranh giai cÊp vµ g¾n liÒn víi chóng lµ Chñ nghÜa céng s¶n.
Trong giai ®o¹n thø hai, b¾t ®Çu tõ kho¶ng cuèi thÓ kû 19 vµ kÕt thóc vµo
ChiÕn tranh thÕ giíi thø 2, tri thøc ®îc ¸p dông cho tæ chøc lao ®éng. Giai ®o¹n
nµy t¹o ra cuéc C¸ch m¹ng n¨ng suÊt trong 75 n¨m vµ chuyÓn nh÷ng ngêi v« s¶n
trë thµnh tÇng líp trung lu víi thu nhËp gÇn víi tÇng líp thîng lu.
Giai ®o¹n cuèi cïng th× tri thøc ®ang ®îc ¸p dông cho chÝnh b¶n th©n tri
thøc. §ã lµ cuéc c¸ch m¹ng qu¶n lý. Tri thøc trë thµnh mét nh©n tè s¶n xuÊt, lµm
gi¶m vai trß cña c¶ vèn lµ lao ®éng. Cã thÓ lµ hÊp tÊp khi nãi r»ng chung ta hiÖn
nay ®ang ë trong “x· héi tri thøc”- hiÖn nay chóng ta míi chØ cã mét nÒn kinh tÕ
tri thøc. Nhng râ rµng x· héi cña chóng ta hiÖn nay ®· lµ “x· héi hËu t b¶n”
C¸c ph¸t minh trong thêi tríc c¸ch m¹ng c«ng nghiÖp (ch¼ng h¹n nh kÝnh
m¾t) còng ®· ®îc lan truyÒn rÊt nhanh nhng chóng ta chØ g¾n víi mét ngµnh, nghÒ
thñ c«ng hoÆc mét øng dông cô thÓ nµo ®ã. Nh÷ng ph¸t minh trong thêi c¸ch
m¹ng c«ng nghiÖp (ch¼ng h¹n nh ®éng c¬ h¬i níc) nhanh chãng ®îc øng dông
trªn diÖn réng vµ t¸c ®éng ®Õn tÊt c¶ c¸c ngµnh, nghÒ thñ c«ng.
Chóng ta hiÓu r»ng nh÷ng sù kiÖn lÞch sö träng ®¹i b¾t nguån kh«ng chØ tõ
mét nguyªn nh©n duy nhÊt vµ mét c¸ch gi¶i thÝch duy nhÊt mµ thêng lµ kÕt qu¶
héi tô cña nhiÒu tiÕn triÓn riªng rÏ vµ ®éc lËp. Cã thÓ lÊy vÝ dô vÒ viÖc ph¸t triÓn
m¸y tÝnh ph¶i dùa vµo rÊt nhiÒu ph¸t minh khoa häc tríc ®ã.
7

8. Tuy nhiªn, cã mét nh©n tè rÊt quan träng mµ kh«ng cã nã th× t b¶n vµ tiÕn
bé kü thuËt cã lÏ kh«ng thÓ cã t¸c ®éng lan truyÒn mang tÝnh x· héi vµ réng kh¾p
®Õn thÕ trªn thÕ giíi. §ã lµ sù thay ®æi c¨n b¶n ý nghÜa cña tri thøc vµo nh÷ng n¨m
1700 vµ mét thêi gian ng¾n sau ®ã.
Vµo thêi kú Plato (nh÷ng n¨m 400 tríc c«ng nguyªn) cã 2 häc thuyÕt ë ph-
¬ng §«ng vµ 2 häc thuyÕt ë ph¬ng T©y vÒ ý nghÜa vµ chøc n¨ng cña tri thøc. Nhµ
hiÒn triÕt Socrates, ngêi ph¸t ng«n cña ph¸i triÕt häc Plato, cho r»ng chøc n¨ng cña
tri thøc lµ v× chÝnh tri thøc: sù ph¸t triÓn tri thøc, ®¹o ®øc vµ tinh thÇn cña c¸ nh©n.
§Þch thñ cña «ng ta, nhµ triÕt häc Protagoras l¹i cho r»ng môc ®Ých cña tri thøc lµ
lµm cho ngêi cã tri thøc cã thÓ hiÓu ®îc nh÷ng g× cÇn ph¶i nãi vµ lµm thÕ nµo ®Ó
nãi chóng. Theo Protagoras, tri thøc cã nghÜa lµ logich, ng÷ ph¸p vµ hõng biÖn (tu
tõ).
ë ph¬ng §«ng còng cã hai häc thuyÕt t¬ng tù vÒ tri thøc. §èi víi Khæng
gi¸o, tri thøc lµ biÕt ®îc nh÷ng g× cÇn nãi vµ lµm thÕ nµo ®Ó nãi chóng lµ con ®êng
dÉn tíi tiÕn bé vµ thµnh c«ng trªn trÇn thÕ. Theo §¹o L·o vµ ph¸i ThiÒn (PhËt
gi¸o) th× tri thøc lµ vi tri thøc, vµ lµ con ®êng ®i ®Õn sù th«ng th¸i vµ kh«n ngoan.
Kh¸c víi nh÷ng ngêi ®¬ng thêi cña m×nh cña m×nh ë ph¬ng §«ng, tøc lµ
nh÷ng ngêi theo Khæng gi¸o ë Trung Quèc, nh÷ng ngêi coi thêng bÊt cø nh÷ng g×
kh«ng thuéc nghiªn cøu s¸ch vë, c¶ Socrates lÉn Protagoras ®Òu coi träng kü thuËt
(techne) mÆc dï c¶ hai «ng nµy ®Òu cho r»ng kü thuËt kh«ng ph¶i lµ tri thøc dï nã
cã ®¸ng kh©m phôc ®Õn ®©u. Kü thuËt g¾n víi mét øng dông cô thÓ vµ kh«ng cã
tÝnh nguyªn t¾c ®Ó ¸p dông cho tÊt c¶ c¸c trêng hîp.
NÒn t¶ng t¹o ra 3 giai ®o¹n cña tri thøc – C¸ch m¹ng c«ng nghiÖp, C¸ch
m¹ng n¨ng suÊt, vµ C¸ch m¹ng qu¶n lý – lµ sù thay ®æi vÒ c¨n b¶n ý nghÜa cña tri
thøc. Chóng ta ®· chuyÓn tõ chç tri thøc lµ sè Ýt lªn tri thøc lµ sè nhiÒu.
Tri thøc theo kiÓu truyÒn thèng lµ mét thøc chung chung. Cßn tri thøc b©y
giê lµ nh÷ng kiÕn thøc cÇn thiÕt cùc kú chuyªn s©u.
Kh¸c víi c¸ch hiÓu vÒ tri thøc trong thêi kú Plato nh ®· nãi ë trªn, tri thøc
b©y giê ®îc hiÓu lµ tri thøc th«ng minh cho chÝnh nã trong ho¹t ®éng. C¸i mµ b©y
giê chóng ta hiÓu vÒ tri thøc chÝnh lµ th«ng tin thùc tÕ ®èi víi ho¹t ®éng, th«ng tin
8

9. nhÊn m¹nh ®Õn kÕt qu¶. Nh÷ng kÕt qu¶ nµy n»m ngoµi mét c¸ nh©n- n»m trong
mét x· héi vµ mét céng ®ång.
§Ó cã thÓ thùc hiÖn ®îc c«ng viÖc, tri thøc ph¶i cã tÝnh chuyªn m«n hãa
cao. §©y chÝnh lµ lý do gi¶i thÝch t¹i sao tríc ®©y ngêi ta l¹i coi tri thøc chuyªn
s©u cã vÞ trÝ tÇm thêng nh kü thuËt vµ kü x¶o. Nã kh«ng häc ®îc còng kh«ng d¹y
®îc; nã còng kh«ng cã mét nguyªn t¾c chung nµo. Nhng ngµy nay, chóng ta
kh«ng gäi nh÷ng tri thøc chuyªn s©u nµy lµ “bÝ quyÕt”, chóng ta nãi ®ã lµ “nh÷ng
m«n häc”. §©y chÝnh lµ mét sù thay ®æi lín h¬n bÊt cø sù thay ®æi nµo trong lÞch
sö tri thøc.
Mçi m«n häc sÏ chuyÓn mét “bÝ quyÕt” thµnh mét ph¬ng ph¸p luËn, sÏ
chuyÓn tõng kinh nghiÖm riªng lÎ thµnh mét hÖ thèng vµ chuyÓn giai tho¹i thµnh
th«ng tin. Mçi m«n häc sÏ chuyÓn c¸c kü n¨ng thµnh c¸c thø cã thÓ dËy vµ häc ®-
îc.
Bíc chuyÓn tõ ®¬n tri thøc lªn ®a tri thøc ®· lµm cho tri thøc cã søc m¹nh
t¹o ra mét x· héi míi. Nhng x· héi nµy ph¶i ®îc x©y dùng trªn nh÷ng tri thøc cã
tÝnh chuyªn s©u, vµ nh÷ng con ngêi cã tri thøc nh lµ mét chuyªn gia. Nã còng ®Æt
ra nh÷ng c©u hái c¬ b¶n – vÒ gi¸ trÞ, vÒ nh©n sinh quan, vÒ niÒm tin, vÒ tÊt c¶ mäi
thø lµm cho x· héi g¾n kÕt víi nhau vµ lµm cho cuéc sèng cña chóng ta cã ý
nghÜa.
II. Nh©n tè con ngêi trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ ë
ViÖt Nam
2.1 Vai trß cña con ngêi ®èi víi sù ph¸t triÓn kinh tÕ ë ViÖt Nam
Sù thµnh c«ng cña qu¸ tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ ë níc ta ®ßi hái ngoµi m«i
trêng chÝnh trÞ æn ®Þnh, ph¶i cã nh÷ng nguån lùc cÇn thiÕt nh : nguån lùc con ng-
êi, vèn, tµi nguyªn thiªn nhiªn, c¬ së vËt chÊt kü thuËt, vÞ trÝ ®Þa lý... C¸c nguån
lùc nµy cã quan hÖ chÆt chÏ víi nhau cïng tham gia vµo qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp
hãa hiÖn ®¹i hãa nhng víi møc ®é kh¸c nhau trong ®ã nguån lùc con ngêi lµ yÕu
tè quyÕt ®Þnh.
Vai trß nguån lùc con ngêi quan träng nh thÕ nµo ®· ®îc chøng minh trong
lÞch sö kinh tÕ cña nh÷ng níc t b¶n ph¸t triÓn nh NhËt B¶n, Mü.
9

10. Ngµy nay, ®èi víi nh÷ng níc l¹c hËu ®i sau, kh«ng thÓ ph¸t triÓn nhanh
chãng nÕu kh«ng tiÕp thu nh÷ng tiÕn bé khoa häc kü thuËt- c«ng nghÖ hiÖn ®¹i
cña c¸c níc ph¸t triÓn. Nhng kh«ng ph¶i cø nhËp c«ng nghÖ tiªn tiÕn b»ng mäi gi¸
mµ kh«ng cÇn tÝnh ®Õn yÕu tè con ngêi, cßn nhí r»ng c«ng nghÖ tiªn tiÕn cña níc
ngoµi khi ®îc tiÕp thu sÏ ph¸t huy t¸c dông tèt hay bÞ l·ng phÝ thËm chÝ bÞ ph¸
ho¹i lµ hoµn toµn phô thuéc vµo hµnh vi cña con ngêi khi sö dông chóng. §ã lµ
mét ®iÒu rÊt ®¸ng lu ý.
Nh mäi quèc gia kh¸c trªn thÕ giíi, sù nghiÖp ph¸t triÓn kinh tÕ ë ViÖt Nam
còng ph¶i phô thuéc vµo nguån lùc con ngêi vµ do nguån lùc nµy quyÕt ®Þnh. Bëi
nh÷ng lÝ do sau:
Thø nhÊt, c¸c nguån lùc kh¸c nh vèn tµi nguyªn thiªn nhiªn, vÞ trÝ ®Þa
lý... chØ tån t¹i díi d¹ng tiÒm n¨ng chóng, chØ ph¸t huy t¸c dông vµ cã ý nghÜa tÝch
cùc khi ®îc kÕt hîp víi nguån lùc con ngêi th«ng qua ho¹t ®éng cã ý thøc cña con
ngêi. Bëi lÏ con ngêi lµ nguån lùc duy nhÊt biÕt t duy cã trÝ tuÖ vµ cã ý chÝ, biÕt lîi
dông c¸c nguån lùc kh¸c vµ g¾n kÕt chóng l¹i víi nhau, t¹o thµnh mét søc m¹nh
tæng hîp cïng t¸c ®éng vµo qu¸ tr×nh CNH-H§H ph¸t triÓn kinh tÕ. C¸c nguån lùc
kh¸c ®Òu lµ kh¸ch thÓ chÞu sù c¶i t¹o vµ khai th¸c cña con ngêi, v× thÕ cho nªn hÕt
th¶y chóng ®Òu phôc vô cho nhu cÇu, lîi Ých con ngêi nÕu hä biÕt c¸ch t¸c ®éng vµ
chi phèi. Do ®ã trong c¸c yÕu tè cÊu thµnh lùc lîng s¶n xuÊt, ngêi lao ®éng lµ yÕu
tè quan träng nhÊt, lµ lùc lîng s¶n xuÊt hµng ®Çu cña nh©n lo¹i.
- Thø hai, c¸c nguån kh¸c lµ h÷u h¹n, cã thÓ bÞ khai th¸c c¹n kiÖt, trong khi
®ã nguån lùc con ngêi lµ v« tËn. Nã kh«ng chØ t¸i sinh vµ tù sinh s¶n vÒ mÆt sinh
häc mµ cßn tù ®æi míi kh«ng ngõng nÕu biÕt ch¨m lo, båi dìng vµ khai th¸c hîp
lÝ. §ã lµ c¬ së lµm lµm cho n¨ng lùc nhËn thøc vµ ho¹t ®éng thùc tiÔn cña con ng-
êi ph¸t triÓn kh«ng ngõng, nhê vËy con ngêi ®· biÕt lµm chñ tù nhiªn, kh¸m ph¸
ra nhiÒu nguån tµi nguyªn míi, ph¸t minh ra nhiÒu c«ng cô s¶n xuÊt hiÖn ®¹i h¬n,
®a x· héi chuyÓn tõ thÊp ®Õn cao.
- Thø ba, trÝ tuÖ con ngêi cã søc m¹nh v« cïng to lín mét khi nã ®îc vËt thÓ
hãa, trë thµnh lùc lîng s¶n xuÊt trùc tiÕp. Sù ph¸t triÓn nh vò b·o cña cuéc c¸ch
m¹ng khoa häc kÜ thuËt vµ c«ng nghiÖp hiÖn ®¹i ®ang dÉn nÒn kinh tÕ cña c¸c níc
c«ng nghiÖp ph¸t triÓn vµ vËn ®éng ®Õn nÒn kinh tÕ cña trÝ tuÖ. G׬ ®©y søc m¹nh
10
Tải bản FULL (file word 23 trang): bit.ly/2Ywib4t
Dự phòng: fb.com/KhoTaiLieuAZ

11. cña trÝ tuÖ ®· ®¹t ®Õn møc mµ nhê nã con ngêi cã thÓ s¸ng t¹o ra nh÷ng ngêi m¸y
“ b¾t chíc’’ hay “pháng theo’’ nh÷ng ®Æc tÝnh trÝ tuÖ cña chÝnh con ngêi. Râ rµng
lµ b»ng nh÷ng kü thuËt c«ng nghÖ hiÖn ®¹i do chÝnh bµn tay khèi ãc con ngêi lµm
ra mµ ngµy nay nh©n lo¹i ®îc chøng kiÕn nhiÒu biÕn ®æi thÇn kú tríc c¶ qu¸ tr×nh
ph¸t triÓn cña m×nh.
- Thø t, kinh nghiÖm nhiÒu níc vµ thùc tiÔn cña chÝnh níc ta cho thÊy sù
thµnh c«ng cña ph¸t triÓn kinh tÕ phô thuéc chñ yÕu vµo viÖc ho¹ch ®Þnh ®êng lèi
chÝnh s¸ch còng nh c¸ch tæ chøc thùc hiÖn cña con ngêi. C¬ cÊu lao ®éng cÇn cho
qu¸ tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ ph¶i bao gåm : c¸c chÝnh kh¸ch, c¸c nhµ ho¹ch ®Þnh
chÝnh s¸ch, c¸c häc gi¶, c¸c nhµ kinh doanh, nhµ kü thuËt vµ c«ng nghÖ, c¸c c«ng
nh©n lµnh nghÒ...NÕu kh«ng cã c¸c nhµ chÝnh kh¸ch, c¸c häc gi¶ th× khã cã thÓ cã
®îc nh÷ng chiÕn lîc nh÷ng chÝnh s¸ch ph¸t triÓn ®óng ®¾n. NÕu kh«ng cã c¸c nhµ
kinh doanh th× còng sÏ kh«ng cã nh÷ng ngêi sö dông mét c¸ch cã hiÖu qu¶ c¸c
nguån vèn nh©n lùc c«ng nghÖ. Sù thiÕu v¾ng, kÐm cái cña mét trong c¸c bé phËn
cÊu thµnh nh©n lùc trªn sÏ cã h¹i cho qu¸ tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ ®Êt níc.
Qua toµn bé ph©n tÝch trªn ®©y, ta cã thÓ ®i ®Õn kÕt luËn r»ng nguån lùc con
ngêi cã vai trß quyÕt ®Þnh cho sù thµnh c«ng cña qu¸ tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ ®Êt n-
íc. Do vËy, muèn ph¸t trriÓn kinh tÕ thµnh c«ng th× ph¶i ®æi míi c¬ b¶n c¸c chÝnh
s¸ch ®Çu t cho c¸c ngµnh khoa häc, v¨n hãa, y tÕ, gi¸o dôc ë ViÖt Nam nh»m ph¸t
triÓn nguån lùc con ngêi. §©y lµ nhiÖm vô lín nhÊt vµ còng ®îc coi lµ khã kh¨n
nhÊt trong c«ng cuéc ®æi míi hiÖn nay.
2.2. Thùc tr¹ng cña vÊn ®Ò ®µo t¹o, sö dông vµ ph¸t triÓn con ngêi ë ViÖt
Nam.
XÐt vÒ mÆt tæng thÓ mµ nãi th× sau 10 n¨m thùc hiÖn CNH-H§H, chóng ta ®·
®i nh÷ng bíc v÷ng ch¾c vµ quan träng, t¹o tiÒn ®Ò cho qu¸ tr×nh ph¸t triÓn sau nµy.
Con ®êng ®i lªn chñ nghÜa x· héi ngµy cµng ®îc x¸c ®Þnh râ h¬n. Nhng nh×n l¹i
nguån lùc con ngêi ViÖt Nam chóng ta kh«ng khái b¨n kh¬¨n lùc lîng lao ®éng
tuy dåi dµo, cÇn cï, s¸ng t¹o song chÊt lîng cßn h¹n chÕ, sù bÊt hîp lý vÒ ph©n
c«ng lao ®éng, khã kh¨n vÒ ph©n bè d©n c. Theo thèng kª n¨m 1989 cho thÊy ;
nguån lao ®éng ph©n bè kh«ng ®ång ®Òu gi÷a c¸c ngµnh c¸c vïng :80%ë n«ng
11
Tải bản FULL (file word 23 trang): bit.ly/2Ywib4t
Dự phòng: fb.com/KhoTaiLieuAZ

12. th«n ,70%lµm trong lÜnh vùc nhµ níc; 14% sèng, lµm viÖc trong khu vùc nhµ nhµ
níc ; 10% lao ®éng tiÓu thñ c«ng nghiÖp; 90% lao ®éng thñ c«ng.
Do n¨ng suÊt lao ®éng thÊp nªn t×nh tr¹ng thiÕu viÖc lµm vÉn diÔn ra thêng
xuyªn c¶ ë thµnh thÞ vµ n«ng th«n, c¶ sè lao ®éng trong khu vùc nhµ níc vµ quèc
doanh.
Theo mét sè nhËn ®Þnh th× trong nh÷ng n¨m ®Çu cña thÕ kû nµy t×nh tr¹ng d
thõa lao ®éng vÉn diÔn ra. Lao ®éng ë níc ta chñ yÕu lµ lao ®éng phæ th«ng, lao
®éng nhµn rçi trong n«ng nghiÖp c«ng nh©n phÇn biªn chÕ... Song do nhu cÇu
CNH, H§H yªu cÇu con ngêi lao ®éng ph¶i cã tay nghÒ, cã chuyªn m«n th× vÊn
®Ò viÖc lµm mét nan gi¶i.
Trong qu¸ tr×nh CNH, H§H ®Êt níc hiÖn nay ®ang cÇn nhiÒu lao ®éng cã trÝ
tuÖ, cã thÓ coi ®©y lµ ®iÒu kiÖn ®Ó ®¶m bao cho sù ph¸t triÓn bÒn v÷ng, nhanh
chãng nÒn kinh tÕ.
Trong mét sè n¨m gÇn ®©y trÝ thøc ViÖt Nam ph¸t triÓn nhanh c¶ vÒ sè lîng
vµ chÊt lîng. HiÖn nay c¶ níc cã kho¶n trªn 80 v¹n trÝ thøc ®· ®ãng gãp rÊt lín
trong qu¸ tr×nh x©y dùng ®Êt níc. Song so víi yªu cÇu thùc tÕ cña qu¸ tr×nh CNH,
H§H th× con sè ®ã qu¶ lµ khiªm tèn vµ chÊt lîng cßn h¹n chÕ.
Kh«ng nh÷ng thÕ, ®éi ngò tri thøc ë níc ta cßn ph©n bè kh«ng ®Òu phÇn lín
tËp trung ë c¸c thµnh phè lín nh Hµ Néi... vµ mét sè trung t©m c«ng nghiÖp kh¸c.
§iÒu ®ã lµ do t¸c ®éng cña c¬ chÕ thÞ trêng ®èi víi sù ph©n c«ng lao ®éng trong c¶
níc. Do chÝnh s¸ch ®Çu t kh«ng ®¶m b¶o c©n ®èi gi÷a c¸c ngµnh, gi÷a c¸c vïng
nhÊt lµ vïng cao, vïng s©u, vïng xa. ë nh÷ng vïng nµy rÊt Ýt trÝ thøc mµ nÕu cã th×
chÊt lîng rÊt h¹n chÕ do nhiÒu nguyªn nh©n c¶ kh¸ch quan vµ chñ quan do yÕu tè
t©m lý cña ngêi d©n téc nªn viÖc båi dìng, n©ng cao viÖc gi¸o dôc ®µo t¹o l¹i cha
®îc chó ý mét c¸ch tho¶ ®¸ng.
Trong khi sè ngêi ®îc ®µo t¹o gi¶m th× sè sinh viªn tèt nghiÖp, ®¹i häc, cao
®¼ng, kh«ng t×m ®îc viÖc lµm l¹i t¨ng lªn theo thèng kª cha ®Çy ®ñ th× tõ n¨m
1988 ®Õn nay sè sinh viªn tèt nghiÖp ë c¸c trêng ®¹i häc, cao ®¼ng ë khu vùc Hµ
Néi cha t×m ®îc viÖc lµm t¨ng dÇn tõ 13,4% lªn 35,38* ®Õn nay kho¶ng 40%.
ViÖc sè sinh viªn tèt nghiÖp cha t×m ®îc viÖc lµm lµ do mét sè ngµnh ®µo t¹o cha
®îc c¬ chÕ thÞ trêng ch©ps nhËn.
12
1896