حقوق التأليف والنشر محفوظة للمؤلفين جامعة بنها - كلية الحقوق

1. (205)
‫يف‬ ٤‫ايكنا‬ ‫رٚص‬
١ٝ‫املؾضٚع‬ ‫َبزأ‬ ٢ً‫ع‬ ‫اؿفاظ‬
ْْٞٛ‫ايكا‬ ‫اٱعتكضاص‬ ‫َٚبزأ‬
‫رنتٛص‬
ٞ‫ْٛه‬ ٟ‫فٛط‬ ‫قُز‬
‫املغاعز‬ ّ‫ايعا‬ ْٕٛ‫ايكا‬ ‫اعتاس‬
‫بٓٗا‬ ١‫جاَع‬ ‫اؿكٛم‬ ١ًٝ‫ن‬

2. (206)
ِِِٝ‫ح‬َّ‫ض‬‫اي‬ ِٔ‫ٳ‬ُ‫ٵ‬‫ح‬َّ‫ض‬‫اي‬ ًَِّ٘‫اي‬ ِِ‫ٵ‬‫غ‬ِ‫ب‬
ٍ‫م‬‫ٵ‬‫ز‬ِ‫ف‬ ‫ٳ‬ٌ‫ٳ‬‫خ‬‫ٵ‬‫ز‬‫ٴ‬َ ًِِِٞٓ‫خ‬‫ٵ‬‫ر‬َ‫أ‬ ِّ‫ب‬‫ٳ‬‫ص‬ ‫ٵ‬ٌُ‫ق‬‫ٳ‬ٚ
‫ٵ‬‫د‬‫ٴ‬َ ِٞٓ‫ٵ‬‫ج‬ِ‫ض‬‫ٵ‬‫خ‬َ‫أ‬‫ٳ‬ٍٚ‫م‬‫ٵ‬‫ز‬ِ‫ف‬ ‫ٳ‬‫ج‬‫ٳ‬‫ض‬
‫ٶا‬‫رل‬ِ‫ق‬‫ٳ‬ْ ‫ٶا‬ْ‫َا‬‫ط‬ًِ‫ٴ‬‫ع‬ َ‫و‬‫ٵ‬ْ‫ٴ‬‫ز‬َ‫ي‬ ‫ٵ‬َِٔ ِٞ‫ي‬ ‫ٵ‬ٌ‫ٳ‬‫ع‬‫ٵ‬‫ج‬‫ٳا‬ٚ(80)
ِٝ‫ايعظ‬ ‫اهلل‬ ‫فزم‬
١ٜ‫(آ‬ ٤‫اٱعضا‬ ٠‫عٛص‬80)

3. (207)
١َ‫عا‬ ١‫َكزَـ‬
: ‫ايبخـث‬ ‫َٛمٛع‬
ٛ‫ـ‬‫ـ‬ٗ‫ف‬ ِ‫ـ‬ ٔ‫َٚـ‬ ‫ـ١ه‬‫ـ‬َ‫ايعا‬ ١‫املقـًخ‬ ١‫ملاٜـ‬ ٞ‫قامـ‬ ٛ‫ـ‬‫ـ‬ٖ ١‫ايزٚيـ‬ ‫فًـػ‬ ‫ٜعـز‬
ِ‫ـت‬‫ـ‬ٜٗ ٛ‫ـ‬‫ـ‬ٗ‫ف‬ ‫ـشيو‬‫ـ‬‫ي‬ ‫ـضاره‬‫ـ‬‫ا٭ف‬ ‫ـٛم‬‫ـ‬‫حك‬ ٢‫ـ‬‫ـ‬ً‫ع‬ ‫ـافع‬‫ـ‬‫و‬ ‫ـ‬‫ـ‬‫ايٛق‬ ‫ساو‬ ‫ٚيف‬ ‫ـا‬‫ـ‬ًٗٝ‫ع‬ ‫ـافع‬‫ـ‬‫و‬
‫املضانـظ‬ ٢‫عًـ‬ ‫اـطرل‬ ‫ا٫عتكضاص‬ ّ‫عز‬ ٙ‫اعتباص‬ ‫يف‬ ‫ٜٚنع‬ ْْٞٛ‫ايكا‬ ‫ايفضاغ‬ ٟ‫بتفار‬
‫اٱراصٟه‬ ‫يًكـضاص‬ ٞ‫ايضجعـ‬ ٤‫ـا‬ ‫اٱي‬ ُٔ‫ضتنـ‬ ٕ‫أ‬ ّ‫ا‬‫أحٝاْـ‬ ٔ‫ميهـ‬ ‫اييت‬ ١ْٛ‫امله‬ ١ْْٝٛ‫ايكا‬
١‫ـف‬‫ـ‬‫بق‬ ٞ٥‫ـا‬‫ـ‬‫ايكن‬ ٤‫ـا‬‫ـ‬ ‫اٱي‬ ‫ـاص‬‫ـ‬ ‫آ‬ ‫يف‬ ٌٜ‫ـز‬‫ـ‬‫ايتع‬ ‫يل‬ ١ٝ٥‫ـتىلٓا‬‫ـ‬‫اع‬ ١‫ـف‬‫ـ‬‫بق‬ ‫ـو‬‫ـ‬‫سي‬ ٙ‫ـٛر‬‫ـ‬‫ٜٚك‬
.١ٝ‫ٚقت‬
‫ـ‬‫ـ‬‫ب‬ ٕ‫ـٛاط‬‫ـ‬‫ايت‬ ٢‫ـ‬‫ـ‬ً‫ع‬ ٘‫ـ‬‫ـ‬‫قافظت‬ ٌٝ‫ـب‬‫ـ‬‫ع‬ ‫ٚيف‬‫ـظ‬‫ـ‬‫املضان‬ ‫ـتكضاص‬‫ـ‬‫ٚاع‬ ١ٝ‫ـضع‬‫ـ‬‫ايؾ‬
‫يف‬ ‫ا٭ٚل‬ ٠‫يًُـض‬ ‫قـضص‬ ٕ ‫بـ‬ ٠‫رل‬ ‫فـ‬ ٠‫بىلـٛص‬ ٞ‫ايفضْغـ‬ ١‫ايزٚيـ‬ ‫فًـػ‬ ّ‫قا‬ ١ْْٝٛ‫ايكا‬
‫يف‬ ‫ايقارص‬ ُ٘‫حه‬11/5/2004١ٝ‫مجع‬ ١ٝ‫قن‬ ‫يف‬ACٜٔ‫ٚآخـض‬(1)
‫قـضاص‬ ‫ـاص‬ ‫آ‬ ٤‫يصجـا‬ ‫ه‬
َٔ‫ـظ‬‫ـ‬‫اي‬ ‫ـث‬‫ـ‬ٝ‫ح‬ ٔ‫ـ‬‫ـ‬َ ٌٜ‫ـز‬‫ـ‬‫يًتع‬ ٠‫ـز‬‫ـ‬ٜ‫جز‬ ١‫ـًط‬‫ـ‬‫ع‬ ٘‫ـ‬‫ـ‬‫يٓفغ‬ ّ‫ا‬‫ـ‬‫ـ‬ٝ‫َعط‬ ٟ‫يراص‬ ‫ـضاص‬‫ـ‬‫يك‬ ٤‫ـا‬‫ـ‬ ‫اٱي‬
‫اٱعتكض‬ ‫َبزأ‬ ‫صعٛذ‬ ٢ً‫ع‬ ٌ‫يٝزي‬.‫يفضْغا‬ ‫اؾزٜز‬ ْْٞٛ‫ايكا‬ ّ‫ايٓظا‬ ‫يف‬ ْْٞٛ‫ايكا‬ ‫اص‬
ٌُ‫ٜؾـ‬ ‫ايكـضاص‬ ٕ٬‫بط‬ ٕ‫أ‬ ٖٛ ٟ‫اٱراص‬ ٤‫ايكنا‬ ٣‫يز‬ ‫املغتكض‬ ‫املبزأ‬ ٕ‫نا‬ ‫ٚيسا‬
ٙ‫يفزاص‬ ‫ضاصٜخ‬ ‫َٓش‬ ٞ‫صجع‬ ‫ض‬ ‫ب‬ ‫ايكضاص‬ ٍ‫طٚا‬(2)
ّ‫قـا‬ ٞ‫ايفضْغ‬ ١‫ايزٚي‬ ‫فًػ‬ ٕ‫أ‬ ٫‫ي‬ ‫ه‬
‫ٖٚـش‬ ‫ا٭ٚله‬ ٠‫يًُـض‬ ٟ‫يراص‬ ‫قـضاص‬ ٍ‫يبطـا‬ ِ‫حهـ‬ ‫ـاص‬ ‫آ‬ ٤‫يصجـا‬ ‫بتكضٜض‬ ٠‫رل‬ ‫ف‬ ٠‫بىلٛص‬ٙ
‫َبـزأ‬ ٛ‫زلـ‬ ٢‫عًـ‬ ٍ‫ضـز‬ ٘‫يٓفغـ‬ ٟ‫اٱراص‬ ٞ‫يًكامـ‬ ‫بٗا‬ ‫ٜعذلف‬ ‫اييت‬ ٠‫اؾزٜز‬ ١‫ايغًط‬
٠‫اؾزٜـز‬ ‫ايـضٚابجل‬ ٙ‫ٖـش‬ ‫سيـو‬ ٞ‫ٜٚضاع‬ .ْْٞٛ‫ايكا‬ ّ‫ايٓظا‬ ٢ً‫ع‬ ْْٞٛ‫ايكا‬ ‫ا٫عتكضاص‬
‫ـيت‬‫ـ‬‫اي‬ ١‫ـ‬‫ـ‬‫اـاف‬ ‫ـضا٤او‬‫ـ‬‫اٱج‬ ‫ـز‬‫ـ‬ٜ‫يتخز‬ ١‫ـب‬‫ـ‬‫بايٓغ‬ ‫ـضٜع‬‫ـ‬‫ٚايتؾ‬ ٞ‫ـ‬‫ـ‬‫ايكام‬ ‫ـ‬‫ـ‬‫ب‬ ‫ـ‬‫ـ‬‫ضٓؾ‬ ‫ـيت‬‫ـ‬‫اي‬
.ْْٞٛ‫ايكا‬ ‫يٲعتكضاص‬ ‫املطًب‬ ‫ٖشا‬ ّ‫احذلا‬ ُٔ‫ضن‬
ٙ‫ٖٚش‬‫املٛقـ‬ ‫ساو‬ ‫يٝغـ‬ ١‫ايزٚيـ‬ ‫فًـػ‬ ‫ٜتبعٗـا‬ ‫اييت‬ ‫ايٓظض‬ َٔ ١ٗ‫ايٛج‬
٤‫ايكنـا‬ ‫صجـٛع‬ ١‫ي‬ ‫َغـ‬ ٖٞٚ ‫ً١ه‬ ‫مما‬ ١‫ي‬ ‫َغ‬ ٍٛ‫ح‬ ‫ايٓكض‬ ١ُ‫قه‬ ٘‫ب‬ ‫خش‬ ‫ض‬ ٟ‫ايش‬
(1
) CE 11/5L2004, Association Ac ! et autres.
(2
) CE 26/12/1925, Rec.Rodiére, Dalloz, 2001, No.44.

4. (208)
. ‫َع‬ ‫َبزأ‬ ٔ‫ع‬
ْْٞٛ‫ايكـا‬ ّ‫ايٓظا‬ ‫يف‬ ّ‫ا‬‫ٚجزٜز‬ ّ‫ا‬َ‫ٖا‬ ّ‫ا‬ْ‫َها‬ ْْٞٛ‫ايكا‬ ‫اٱعتكضاص‬ ‫َبزأ‬ ٌ ‫ٜٚؾ‬
ْ‫ـٛا‬‫ـ‬‫ايك‬ ٍ٬‫ـ‬‫ـ‬‫خ‬ ٔ‫ـ‬‫ـ‬َ ‫ـا‬‫ـ‬‫فضْغ‬ ‫يف‬ ٘‫ـ‬‫ـ‬‫ب‬ ٌ‫ـ‬‫ـ‬ُ‫ايع‬ ‫ـب‬‫ـ‬‫ٚاج‬ ٛ‫ـ‬‫ـ‬ٖٚ ٞ‫ـ‬‫ـ‬‫ايفضْغ‬‫ٚيف‬ ‫ـ١ه‬‫ـ‬ٝ‫ا٭ٚصٚب‬
.ٞ‫ايفضْغ‬ ْْٞٛ‫ايكا‬ ّ‫ايٓظا‬ ‫يف‬ ٟ‫ايزعتٛص‬ ‫ايطابع‬ ‫خش‬ ٜ ٔ‫ي‬ ٘‫طضٜك‬
‫ايكـاْْٛٞه‬ ‫ا٫عتكضاص‬ ٢ً‫ع‬ ‫ساضٗا‬ ٘‫ٚعًطت‬ ٞ‫ايكام‬ ‫َٛق‬ ‫ض‬ ٪ٜ ٕ‫أ‬ ٔ‫ٚميه‬
ِ‫بـاؿه‬ ‫ايكـضاص‬ ‫ٖـشا‬ ‫ـاص‬ ‫آ‬ ‫فُـٛع‬ ٌ‫ٜظٜـ‬ ٞ‫ايكامـ‬ ٕ‫نا‬ ‫يسا‬ ‫نشيو‬ ‫ا٭َض‬ ٕٛ‫ٜٚه‬
‫ق‬ ٍٚ‫بعز‬ ّ‫ايكٝا‬ ‫عٓز‬ ٚ‫أ‬ ٘ٓ‫ع‬ ‫و‬ ‫ْؾ‬ ‫اييت‬ ‫ايكضاص‬ ٤‫ا‬ ‫بإي‬‫َـا‬ ٞ‫صجع‬ ‫ض‬ ‫ب‬ ‫وزر‬ ٞ٥‫نا‬
ٌ‫يتزخ‬ ١ٝ‫ايضجع‬ ‫اص‬ ‫اٯ‬ ٕٛ‫ضه‬ ٕ‫أ‬ ٔ‫ٚميه‬ ‫جزٜز٠ه‬ ١ْْٝٛ‫قا‬ ٠‫قاعز‬ ٙ‫اعتباص‬ ٔ‫ميه‬
ٌ‫ضـزخ‬ ‫ضـدلص‬ ‫ايـيت‬ ٞ‫ٖـ‬ ‫املضانـظ‬ ٙ‫ٖٚش‬ ١‫املؾضٚع‬ ١ٜ‫ايفضر‬ ‫باملقاحل‬ ٙ‫ماص‬ ٞ‫ايكام‬
‫ضًـو‬ ٚ‫أ‬ ٙ‫ٖٚـش‬ ٠‫املفغـض‬ ْ‫ايكـٛا‬ ٚ‫أ‬ ‫ٚايتقـخٝذ‬ ٠‫اٱجـاط‬ ْ‫قـٛا‬ ١‫بٛاعـط‬ ‫املؾضع‬
.١ٝ‫صجع‬
‫امل‬ ‫ـظ‬‫ـ‬‫املضان‬ ٤‫ٚيطا‬‫ـشا‬‫ـ‬ٖ ٔ‫ـ‬‫ـ‬‫ع‬ ‫ـ‬‫ـ‬‫ضٓؾ‬ ٕ‫أ‬ ٔ‫ـ‬‫ـ‬‫ميه‬ ‫ـيت‬‫ـ‬‫اي‬ ٚ‫أ‬ ٞ٥‫ـا‬‫ـ‬‫قن‬ ‫ـضاص‬‫ـ‬‫بك‬ ١٦‫ـ‬‫ـ‬‫ٓؾ‬
‫املضانـظ‬ ١‫يتكٜٛـ‬ ٌ‫ٜتـزخ‬ ١‫ايعاَـ‬ ١‫املقـًخ‬ ١‫ملاٜـ‬ ٘‫بـ‬ ٛ‫املٓـ‬ ‫املؾضع‬ ٕ‫فإ‬ ‫ايكضاصه‬
‫ـضع‬‫ـ‬‫املؾ‬ ٕ‫ـإ‬‫ـ‬‫ف‬ ‫ـو‬‫ـ‬‫سي‬ ‫ـع‬‫ـ‬َ .ٞ٥‫ـا‬‫ـ‬‫ايكن‬ ‫ـضاص‬‫ـ‬‫ايك‬ ١‫ـ‬‫ـ‬ٝ‫يضجع‬ ‫ـزَض‬‫ـ‬‫امل‬ ‫ض‬ ‫ـا٭‬‫ـ‬‫ب‬ ٠‫ـزر‬‫ـ‬ٗ‫امل‬ ١‫ـ‬‫ـ‬ُ٥‫ايكا‬
ّ‫احـذلا‬ ٕ‫مـُا‬ ‫يل‬ ١‫خافـ‬ ١‫بقـف‬ ‫ضٗـزف‬ ‫ايـيت‬ ١ٝ٥‫ايكنـا‬ ١‫ايٛظٝفـ‬ ٢ً‫ع‬ ٟ‫ٜعتز‬
‫ا‬ ‫َبزأ‬.١ٝ‫ضضم‬ ٢ً‫ع‬ ٍٛ‫اؿق‬ ‫يف‬ ‫املتكام‬ ‫ٚحكٛم‬ ١ٝ‫يؾضع‬
‫املؾـضعه‬ ٌ‫ضـزخ‬ ‫ضـدلص‬ ‫اييت‬ ١‫املتٓاقن‬ ‫املقاحل‬ ‫ب‬ ٕ‫ضٛاط‬ ‫سيو‬ ٕ‫فإ‬ ِ َٔٚ
ٕ‫نـا‬ ‫يسا‬ ٫‫ي‬ ٟ‫عـار‬ ٌ‫عُـ‬ ‫فـضر‬ ٕٛ‫ٜٚهـ‬ ّ‫ا‬‫ضًكا٥ٝـ‬ ٕٛ‫ٜهـ‬ ٕ‫أ‬ ‫هـٛط‬ ٌ‫ايتـزخ‬ ‫ٖٚشا‬
‫با٫عـتكضاص‬ ّ‫ا‬‫مـاص‬ ّ‫ا‬‫حكٝكٝـ‬ ّ‫ا‬‫قاْْٛٝـ‬ ّ‫ا‬‫ؽـه‬ ١‫ايٓٗاٜـ‬ ‫يف‬ ‫ٚىًـل‬ ١ٝ‫ايؾضع‬ ‫َبزأ‬ ّ‫ٜٗز‬
ْ‫ايكا‬.ْٞٛ
‫ًـػ‬ ‫ا‬ ‫قٝـز‬ ‫اٱْغـإه‬ ‫ؿكـٛم‬ ١ٝ‫ا٭ٚصب‬ ١ُ‫احمله‬ ‫جل‬ ‫م‬ ‫ؼ‬ ْ٘‫فإ‬ ‫ٚشلشا‬
‫يل‬ ٤ٛ‫ـ‬‫ـ‬ ً‫اي‬ ٘‫ـ‬‫ـ‬‫اختقاف‬ ٍ‫ـا‬‫ـ‬‫ف‬ ‫يف‬ ٌ‫ـ‬‫ـ‬‫ن‬ ‫ـٓكض‬‫ـ‬‫اي‬ ١‫ـ‬‫ـ‬ُ‫قه‬ ‫ـشيو‬‫ـ‬‫ٚن‬ ٟ‫ـتٛص‬‫ـ‬‫ايزع‬
‫ايعًٝـا‬ ١‫ايعاَـ‬ ١‫املقًخ‬ ‫َطًب‬ ‫يل‬ ‫املؾضع‬ ‫ٜغتٓز‬ ٕ‫أ‬ ‫باؽذلا‬ ١ٝ‫ايتؾضٜع‬ ‫اٱجاطاو‬
.ً٘‫ضزخ‬ ‫يتدلٜض‬
‫قـ‬ ١ٝ‫ايتؾضٜع‬ ‫اٱجاطاو‬ ‫يل‬ ٤ٛ ً‫اي‬ ٕ‫نا‬ ‫ٚبُٝٓا‬‫ـاص‬ ٝ‫مـع‬ ٌ‫بؾـه‬ ‫زر‬
ٌ٥‫ـا‬‫ـ‬‫املغ‬ ٙ‫ـش‬‫ـ‬ٖ ‫يف‬ ٘‫ـ‬‫ـ‬‫بٓفغ‬ ٌ‫ـ‬‫ـ‬‫ٜفق‬ ٕ‫أ‬ ‫يف‬ ٟ‫اٱراص‬ ٞ‫ـ‬‫ـ‬‫ايكام‬ ١‫ـ‬‫ـ‬ْٝ‫يَها‬ ٍٛ‫ـ‬‫ـ‬‫ح‬ ٍ٩‫ـا‬‫ـ‬‫ايتغ‬

5. (209)
١‫ايبطاي‬ ّ‫٭حها‬ َٔ‫ايظ‬ ‫حٝث‬ َٔ ‫اص‬ ‫اٯ‬ ٌٜ‫بتعز‬(1)
.
ٕ‫املكـاص‬ ْٕٛ‫ايكـا‬ ‫يف‬ ‫بٗـا‬ ‫أخـش‬ ‫ايـيت‬ ١‫املدتًفـ‬ ٍٛ‫اؿًـ‬ َٔ ًِٗ‫املغت‬ ‫اٱقذلاح‬ ‫ٖٚشا‬
‫بٗـا‬ ًِ‫املغـ‬ ٨‫املبار‬ ‫َع‬ ‫ٚنىلرل‬ ‫َباؽض‬ ٌ‫بؾه‬ ‫صمبا‬ ّ‫ضقطز‬‫َٚـع‬ ‫اٱراصٜـ١ه‬ ١َٛ‫يًدقـ‬
‫ضٛجـز‬ ٘‫بـ‬ ّٛ‫احملهـ‬ ٤‫ـا‬ ‫اٱي‬ ِ‫حه‬ ‫اص‬ ‫آ‬ ٤‫بإصجا‬ ٟ‫اٱراص‬ ٞ‫يًكام‬ ١‫ايضخق‬ ٙ‫ٖش‬ ٕ‫فإ‬ ‫سيو‬
‫ا٭ملاْٝ١ه‬ ١ٜ‫ايزعتٛص‬ ِ‫احملان‬ ‫يف‬ ٘‫ب‬ ٍُٛ‫املع‬ ٖٛ ‫ٖٚشا‬ .١ْْٝٛ‫ايكا‬ ِ‫ايٓظ‬ َٔ ‫ايعزٜز‬ ‫يف‬
.١ْٝ‫ا٭عبا‬ ‫ايٝ١ه‬ ‫ايدلض‬ ‫ايُٓغاٜٚ١ه‬
‫فـضا‬ ٕ‫اٱْغا‬ ‫ؿكٛم‬ ١ٝ‫ا٭ٚصٚب‬ ١ُ‫احمله‬ ‫صجع‬ ‫ٚقز‬‫اٱعـتكضاص‬ ‫َبـزأ‬ ‫يل‬ ١‫ح‬
‫ٚػٝـظ‬ ‫ايكنـا٥ٞه‬ ٤‫ـا‬ ‫يٲي‬ ١‫ايضجعٝـ‬ ‫اص‬ ‫اٯ‬ َٔ ‫يًخز‬ ٤‫ا٭عنا‬ ٍٚ‫يًز‬ ‫يًغُاح‬ ْْٞٛ‫ايكا‬
٠‫املار‬174/2١‫ايضجعٝـ‬ ‫ـاص‬ ‫اٯ‬ ٍ‫ايعـز‬ ١‫قهُـ‬ ‫ضكٝـز‬ ٕ‫أ‬ ١‫يَهاْٝـ‬ ١‫ا٭ٚصبٝـ‬ ٠‫املعاٖـز‬ ٔ‫َـ‬
‫ايًٛا٥ذ‬ ٤‫ا‬ ‫بإي‬ ١‫املتعًك‬ ‫٭حهاَٗا‬(2)
.
‫ا٭ل‬ ْٕٛ‫ايكا‬ ‫يف‬ ‫سيو‬ ٞ‫ايكام‬ ‫وزر‬ ١َ‫عا‬ ١‫ٚبقف‬ٞ‫ايكامـ‬ ٕ‫فـإ‬ ‫ًٛعهغْٛٞه‬
ٕ‫ـا‬‫ـ‬َ‫ايظ‬ ‫ـث‬‫ـ‬ٝ‫ح‬ ٔ‫ـ‬‫ـ‬َ ّ‫ـا‬‫ـ‬‫ا٭حه‬ ٙ‫ـش‬‫ـ‬ٖ ‫ـل‬‫ـ‬ٝ‫ضطب‬ ٚ‫ـض‬‫ـ‬‫ؽ‬ ٘‫ـ‬‫ـ‬‫بٓفغ‬ ‫ـزر‬‫ـ‬‫و‬(3)
ٟ‫ـض‬‫ـ‬‫ه‬ ‫ـشا‬‫ـ‬‫ٖٚه‬ .
‫ا٫عـتكضاص‬ ‫ملبـزأ‬ ‫اــال‬ ‫ٚاملٓطـل‬ ١ٝ‫ايؾـضع‬ ‫ملبـزأ‬ ًٞ‫ايؾه‬ ‫املٓطل‬ ‫ب‬ ّ‫ا‬‫ضٛفٝك‬ ٞ‫ايكام‬
.ْْٞٛ‫ايكا‬
: ‫ايبخـث‬ ١‫أُٖٝـ‬
‫يل‬ ٟ‫ٜـ٪ر‬ ٘‫عًٝـ‬ ١‫احملافظـ‬ ّ‫ٚعـز‬ ١‫يًزٚيـ‬ ٠‫مضٚص‬ ْْٞٛ‫ايكا‬ ‫ا٫عتكضاص‬ ‫أفبذ‬
‫ٚج‬ٔ‫َـ‬ ‫املبـزأ‬ ‫ٖشا‬ ‫أفبذ‬ ‫يشا‬ ‫اعتكضاصه‬ ّ‫عز‬ ‫يل‬ ِ َٔٚ ١‫ايزٚي‬ ٌ‫راخ‬ ْْٞٛ‫قا‬ ‫قًل‬ ‫ٛر‬
.‫ا٭فضار‬ ‫حكٛم‬ ٢ً‫ع‬ ّ‫ا‬‫حفاظ‬ ّٚ‫ضكا‬ ٫ ‫اييت‬ ٨‫املبار‬
١‫ايكاْْٛٝـ‬ ١‫ايزٚي‬ ‫ٚجٛر‬ َٔ ‫ٜٗزر‬ ْ‫يًكٛا‬ ‫ايظا٥ز‬ ‫ايتعكٝز‬ ٠‫نىلض‬ ٕ‫أ‬ ‫ؽو‬ ٫ٚ
‫نىلـ‬ ‫يس‬ ‫ا٭فـضار‬ ٢‫عًـ‬ ٞ‫بايتـاي‬ ‫سيـو‬ ‫ٜٚـٓعهػ‬ ‫اعـتكضاصٖا‬ ٢‫عًـ‬ ‫اؿفاظ‬ َٔ ًٌ‫ٜٚك‬٠‫ض‬
‫ـاو‬‫ـ‬‫ع٬ق‬ ‫يف‬ ٍٛ‫ـزخ‬‫ـ‬‫ٚاي‬ ٣‫خض‬ ‫ـ‬‫ـ‬‫ب‬ ‫ـٛل‬‫ـ‬‫ايٓق‬ ٍ‫ـتبزا‬‫ـ‬‫اع‬ ١‫ـضع‬‫ـ‬‫ٚع‬ ‫ـزرٖا‬‫ـ‬‫ٚضع‬ ‫ـضٜعاو‬‫ـ‬‫ايتؾ‬
ْ‫ايكـٛا‬ ‫يف‬ ‫املعاٖـزاو‬ ٙ‫ٖش‬ ‫ض‬ ‫ٚأ‬ ١ٝ‫رٚي‬ ‫َعاٖزاو‬ َٔ ٙ‫ضعكز‬ ‫مبا‬ ٍٚ‫ايز‬ ّ‫ٚايتظا‬ ١ٝ‫رٚي‬
٤‫ـا‬‫ـ‬‫ايكن‬ ١‫ـ‬‫ـ‬‫ٚظٝف‬ ‫يف‬ ‫ـو‬‫ـ‬‫ؽ‬ ٬‫ـ‬‫ـ‬‫ب‬ ‫ض‬ ٪‫ـ‬‫ـ‬ٜٚ ١‫ـ‬‫ـ‬‫ايزٚي‬ ٌ‫ـ‬‫ـ‬‫راخ‬ ْْٞٛ‫ـا‬‫ـ‬‫ق‬ ِ‫ـ‬‫ـ‬‫طخ‬ ٞ‫ـ‬‫ـ‬‫ٜعط‬ ١‫ـ‬‫ـ‬ًٝ‫ايزاخ‬
(1
) B.Mathieu : Les validations legislativés, Economica, 1987, p. 287.
(2
) Ibid, p. 240.
(3
) F. de baecque : rapport general au congrés de l'association internationale
des hautes jurisdictions administratives, EDCE, 1983-1984, p. 319.

6. (210)
‫ـخ‬‫ـ‬‫أف‬ ٢‫ـ‬‫ـ‬ً‫ع‬ ٙ‫رل‬ ‫ـ‬‫ـ‬‫ض‬ ٔ‫ـ‬‫ـ‬‫ع‬ ‫ـو‬‫ـ‬ٖٝ‫ْا‬ ‫ـ٘ه‬‫ـ‬‫صجاي‬ ‫ـام‬‫ـ‬ٖ‫يص‬ ‫يل‬ ٟ‫ـ٪ر‬‫ـ‬ٜٚ٠‫ـض‬‫ـ‬‫يهىل‬ ّ‫ا‬‫ـض‬‫ـ‬‫ْظ‬ ‫ـاحل‬‫ـ‬‫املق‬ ‫اب‬
‫ـض‬‫ـ‬‫بع‬ ‫يف‬ ٌٝ‫ـ‬‫ـ‬‫يًتفق‬ ‫ـضع‬‫ـ‬‫املؾ‬ ٌ‫ـ‬‫ـ‬َٝ ‫ـع‬‫ـ‬َ ‫ـز‬‫ـ‬‫ايكٛاع‬ ‫ـزر‬‫ـ‬‫ٚضع‬ ١‫ـ‬‫ـ‬ٝ‫ٚاـاصج‬ ١‫ـ‬‫ـ‬ًٝ‫ايزاخ‬ ‫املقـارص‬
‫يل‬ ١‫ايزٚي‬ ٌ‫راخ‬ ‫ا٫عتكضاص‬ ‫َبزأ‬ ٢ً‫ع‬ ‫رل‬ ‫ايت‬ ْ٘ ‫ؽ‬ َٔ ‫ا٭َٛص‬ ٙ‫ٖش‬ ٌ‫ٚن‬ ‫املٛمٛعاو‬
.١ً‫املؾه‬ ٙ‫ٖش‬ ‫ٚجٛر‬
‫َبـزأ‬ ٛ‫ٖٚـ‬ ‫آخـض‬ ‫َبـزأ‬ ‫َـع‬ ٌ‫يٝتهاَـ‬ ‫فضْغـا‬ ‫يف‬ ّ‫ا‬‫حزٜىل‬ ‫املبزأ‬ ‫ٖشا‬ ‫ظٗض‬ ِ َٔ
‫اي‬‫ـٛم‬‫ـ‬‫حك‬ ‫ـزص‬‫ـ‬ٗ‫ض‬ ٫‫أ‬ ‫ـب‬‫ـ‬‫ه‬ ١ٝ‫ـضع‬‫ـ‬‫ايؾ‬ ٢‫ـ‬‫ـ‬ً‫ع‬ ١‫ـ‬‫ـ‬‫يًُخافظ‬ ‫ـعٝٗا‬‫ـ‬‫ع‬ ‫يف‬ ١‫ـ‬‫ـ‬‫ايزٚي‬ ٕ‫أ‬ ‫يس‬ ١ٝ‫ـضع‬‫ـ‬‫ؾ‬
.٠‫املغتكض‬ ‫ا٭فضار‬
١‫يًُخافظـ‬ ًٞ‫ايـزاخ‬ ٣ٛ‫املغـت‬ ٢‫عًـ‬ ١ٝ٥‫ايكنـا‬ ‫اؾٗـٛر‬ ‫بعض‬ ‫ٖٓاى‬ ْ‫ٚنا‬
‫عكـب‬ ‫فضْغـا‬ ٢‫عًـ‬ ‫أيكٝـ‬ ‫ايـيت‬ ١‫ايزٚيٝـ‬ ‫ا٫يتظاَـاو‬ ٠‫يهىلض‬ ّ‫ا‬‫ْظض‬ ٔ‫يه‬ ‫املبزأه‬ ‫ٖشا‬ ٢ً‫ع‬
‫با‬ ّ‫ٚا٫يتــظا‬ ٞ‫ا٭ٚصبــ‬ ‫ا٫ؼــار‬ ٠ ‫ْؾــ‬‫ايزٚيٝــ١ه‬ ْ‫بــايكٛا‬ ‫رل‬ ‫ٚايتــ‬ ‫ايزٚيٝــ١ه‬ ‫يكٛاعــز‬
‫بـشيو‬ ‫فضْغـا‬ ‫ضو‬ ‫ضـ‬ .ٞ‫ايـزٚي‬ ٣ٛ‫املغـت‬ ‫َـع‬ ‫املبـزأ‬ ‫ٖـشا‬ ٢ً‫ع‬ ْ‫ايكٛا‬ ٙ‫ٖش‬ ١‫ٚقافظ‬
ِ‫ـان‬‫ـ‬‫احمل‬ ٤‫ـا‬‫ـ‬‫بكن‬ ّ‫ا‬‫ض‬ ‫ـ‬‫ـ‬‫ض‬ ١ٝ٥‫ـا‬‫ـ‬‫ايكن‬ ‫ـا‬‫ـ‬َٗ‫أحها‬ ُٔ‫ـ‬‫ـ‬‫م‬ ‫ـزأ‬‫ـ‬‫املب‬ ‫ـشا‬‫ـ‬ٖ ٍ‫ـا‬‫ـ‬‫يرخ‬ ٢‫ـ‬‫ـ‬ً‫ع‬ ‫ـزأو‬‫ـ‬‫ٚب‬
‫ا٭خـش‬ ٍٛ‫حـ‬ ‫ٜظٗـض‬ ٞ‫ايفضْغـ‬ ١‫ايزٚيـ‬ ‫ـػ‬ ‫ضطـٛص‬ ‫ٚبزأ‬ .ٍٚ‫ايز‬ ‫بعض‬ ‫يف‬ ١ٜ‫ايزعتٛص‬
‫بت‬‫ايتطـٛص‬ ٠‫املغتكض‬ ‫املضانظ‬ ٢ً‫ع‬ ٘‫قافظت‬ ٌٝ‫عب‬ ‫يف‬ ٤‫ايكنا‬ ‫ٚاجتٗز‬ ‫املبزأ‬ ‫ٖشا‬ ‫كضٜض‬
ٔ‫ايطعـ‬ ٠‫َـز‬ ٍ٬‫خـ‬ ٘ٓ‫يه‬ ‫اٱراصٜ١ه‬ ‫ايكضاصاو‬ ٢ً‫ع‬ ٠‫َباؽض‬ ٤‫ا‬ ‫اٱي‬ ِ‫حه‬ ‫ضكضٜض‬ ّ‫عز‬ ‫يف‬
‫َـا‬ ‫يتقـخٝذ‬ ٠‫اٱراص‬ ١‫ؾٗـ‬ ١‫فضفـ‬ ٢‫أعطـ‬ ٟ‫اٱراص‬ ‫ايكـضاص‬ ١ٝ‫ؽـضع‬ ّ‫عز‬ ‫ضكضٜض‬ ‫ٚعٓز‬
‫ٚيصجا‬ ٔ‫ايطع‬ ٠‫َز‬ ٍ٬‫خ‬ ٤‫أخطا‬ َٔ ‫عٓٗا‬ ‫فزص‬٫‫ٚي‬ ‫ايٛمـع‬ ‫رل‬ ‫ٜـت‬ ٢‫حتـ‬ ‫ايكـضاص‬ ‫اص‬ ‫آ‬ ٤
.٤‫ا‬ ‫باٱي‬ ُ‫حه‬
٠‫َٗـاص‬ ٣‫َـز‬ ٢‫عًـ‬ ‫يًٛقـٛف‬ ‫يًبخـث‬ ‫وتـاج‬ ٞ٥‫ايكنا‬ ‫ايتطٛص‬ ‫ٖشا‬ ٕ‫أ‬ ‫ؽو‬ ٫ٚ
.‫ا٭فضار‬ ‫حكٛم‬ ٢ً‫ع‬ ٘‫حفاظ‬ ‫يف‬ ٟ‫اٱراص‬ ٞ‫ايكام‬
: ‫ايبخـث‬ ١‫خطـ‬
ِ‫ْضعـ‬ ٕ‫أ‬ ٔ‫ميه‬ ٟ‫ايش‬ ‫املٛمٛع‬ ‫ٖشا‬ ‫َعامل‬ ‫يٓا‬ ‫ضتنذ‬ ‫عٛف‬ ١‫ايغابك‬ ‫ايٓكا‬ ٍ٬‫خ‬ َٔ
‫بع‬ ‫ْٚٛطعٗا‬ ٘‫خطت‬: ٞ‫ايتاي‬ ٛ‫ايٓخ‬ ٢ً‫ع‬ ‫ٚسيو‬ ٍٛ‫فق‬ ١ ٬ ٢ً‫ع‬ ١َ‫املكز‬ ٙ‫ٖش‬ ‫ز‬
ٍٚ‫ا٭‬ ٌ‫ايفق‬.‫حًٗا‬ ‫ٚجٗٛر‬ ‫أعبابٗا‬ ْْٞٛ‫ايكا‬ ‫اٱعتكضاص‬ ّ‫عز‬ ١ً‫َؾه‬ :
ْٞ‫ايىلا‬ ٌ‫ايفق‬.ْْٞٛ‫ايكا‬ ‫اٱعتكضاص‬ ‫َبزأ‬ ‫ظٗٛص‬ :
‫ايىلايث‬ ٌ‫ايفق‬‫اٱعـتكضاص‬ ‫مببـزأ‬ ‫ا٭خـش‬ ٍٛ‫حـ‬ ٞ‫ايفضْغـ‬ ١‫ايزٚيـ‬ ‫فًـػ‬ ‫رٚص‬ ‫ضطـٛص‬ :
.ْْٞٛ‫ايكا‬

7. (211)
ٍٚ‫ا٭‬ ٌ‫ايفق‬
‫َؾ‬ْْٞٛ‫ايكا‬ ‫اٱعتكضاص‬ ّ‫عز‬ ١ً‫ه‬
‫حًٗا‬ ‫ٚجٗٛر‬ ‫أعبابٗا‬
ْ‫يًكـٛا‬ ‫ايظا٥ـز‬ ‫ايتعكٝز‬ ١ ٝ‫ْت‬ ْْٞٛ‫ايكا‬ ‫اٱعتكضاص‬ ّ‫عز‬ ١ً‫َؾه‬ ‫ظٗضو‬
٘‫ٚضٛطٜعـ‬ ‫ايٛاحز‬ ‫املٛمٛع‬ ‫ٚضؾعب‬ ٌ‫ب‬ ْٕٛ‫ايكا‬ ‫ٜتٓاٚشلا‬ ‫اييت‬ ‫املٛمٛعاو‬ ‫ٚضؾعب‬
‫ضطـضأ‬ ‫ايـيت‬ ‫يًتعـزٜ٬و‬ ‫املتظاٜـز‬ ١‫ٚايغـضع‬ ْٕٛ‫قا‬ َٔ ‫أنىلض‬ ٚ‫أ‬ ‫ْك‬ َٔ ‫أنىلض‬ ‫يف‬
‫ايك‬ ٢ً‫ع‬‫يف‬ ٍٛ‫ايـزخ‬ ١‫ـ‬ ٝ‫ْت‬ ٞ‫ايـزٚي‬ ٣ٛ‫املغـت‬ ٚ‫أ‬ ٞ‫احملًـ‬ ٣ٛ‫املغـت‬ ٢‫عًـ‬ ٤‫عٛا‬ ْٕٛ‫ا‬
‫ٚضؾـعبٗاه‬ ١‫ايزٚيٝـ‬ ‫ايع٬قـاو‬ ٢ً‫ع‬ ‫ضطضأ‬ ‫اييت‬ ‫ٚايتطٛصاو‬ ١‫َتؾعب‬ ١ٝ‫رٚي‬ ‫ع٬قاو‬
‫يل‬ ‫أرو‬ ‫ـباب‬‫ـ‬‫أع‬ ٔ‫ـ‬‫ـ‬َ ‫ـو‬‫ـ‬‫سي‬ ‫ـرل‬‫ـ‬‫ب‬ ‫يل‬ ١‫ـ‬‫ـ‬‫ايزٚي‬ ٌ‫ـ‬‫ـ‬‫راخ‬ ٞ‫ـزٚي‬‫ـ‬‫اي‬ ْٕٛ‫ـا‬‫ـ‬‫ايك‬ ‫ـشا‬‫ـ‬ٖ ١‫ـ‬‫ـ‬‫َٚٓظي‬
‫ٚيف‬ ‫ـضار‬‫ـ‬‫ا٭ف‬ ‫ـظ‬‫ـ‬‫َضان‬ ‫ـزر‬‫ـ‬ٜٗ ٟ‫ـش‬‫ـ‬‫اي‬ ْْٞٛ‫ـا‬‫ـ‬‫ايك‬ ‫ـتكضاص‬‫ـ‬‫ا٫ع‬ ّ‫ـز‬‫ـ‬‫ع‬ ١ً‫ـه‬‫ـ‬‫َؾ‬‫ـ‬‫ـ‬‫ايٛق‬ ‫ساو‬
.٘‫ساض‬ ‫حز‬ ‫يف‬ ْٕٛ‫ايكا‬ ١٥‫صرا‬
١‫َكاَٚـ‬ ّ‫ٚعـز‬ ْْٞٛ‫ايكـا‬ ‫ا٫عـتكضاص‬ ‫مببـزأ‬ ‫ا٭خش‬ ٟ‫اينضٚص‬ َٔ ‫ٚأفبذ‬
٢‫عًـ‬ ١‫احملافظـ‬ ‫يف‬ ّ‫ٖـا‬ ‫بـزٚص‬ ٞ‫ايفضْغـ‬ ٟ‫ايزعـتٛص‬ ‫ًػ‬ ‫ا‬ ّ‫قا‬ ِ َٔ ‫املبزأ‬ ‫ٖشا‬
‫ـتكضاص‬‫ـ‬‫ي٬ع‬ ّ‫ا‬ْ‫ـُا‬‫ـ‬‫م‬ ‫ـو‬‫ـ‬‫سي‬ ٢‫ـ‬‫ـ‬ً‫ع‬ ‫ـاظ‬‫ـ‬‫اؿف‬ ‫يف‬ ‫ـٛص‬‫ـ‬‫َتط‬ ‫ـزٚص‬‫ـ‬‫ب‬ ّ‫ـا‬‫ـ‬‫ٚق‬ ‫ـضٜع‬‫ـ‬‫ايتؾ‬ ٠‫ـٛر‬‫ـ‬‫ج‬
.ْْٞٛ‫ايكا‬
‫ْعضض‬ ٕ‫أ‬ ٣‫ْٚض‬: ١ٝ‫ايتاي‬ ‫املباحث‬ ‫يف‬ ١ٝ‫اٯض‬ ‫يًُٛمٛعاو‬ ٌ‫ايفق‬ ‫ٖشا‬ ‫يف‬
ٍٚ‫ا٭‬ ‫املبخث‬.٘‫َكاَٚت‬ ّ‫ٚعز‬ ْْٞٛ‫ايكا‬ ‫ا٫عتكضاص‬ ‫مببزأ‬ ‫ا٭خش‬ ٠‫مضٚص‬ :
ْٞ‫ايىلا‬ ‫املبخث‬.ْْٞٛ‫ايكا‬ ‫ا٫عتكضاص‬ ‫مببزأ‬ ‫خش‬ ‫ض‬ ‫فضْغا‬ ً‫جع‬ ‫اييت‬ ‫ا٭عباب‬ :
‫ايىلايث‬ ‫املبخث‬.‫ايتؾضٜع‬ ٠‫جٛر‬ ‫يف‬ ٟ‫ايزعتٛص‬ ‫ًػ‬ ‫ا‬ ١ُٖ‫َغا‬ :
‫ـ‬‫ـ‬‫ايضاب‬ ‫املبخـث‬‫ع‬ْ‫ـٛا‬‫ـ‬‫ايك‬ ١‫ـ‬‫ـ‬ٝ‫صجع‬ ّ‫ـز‬‫ـ‬‫ع‬ ‫َبـزأ‬ ‫ـام‬‫ـ‬‫ْط‬ ‫ـٛص‬‫ـ‬‫ٜط‬ ٟ‫ايزعـتٛص‬ ‫ـػ‬‫ـ‬ً ‫ا‬ :
.ْْٞٛ‫ايكا‬ ‫ي٬عتكضاص‬ ‫نُطًب‬
‫اـاَػ‬ ‫املبخث‬‫ؿفع‬ ْْٞٛ‫ايكا‬ ‫ا٫عتكضاص‬ ‫َطًب‬ ٌُ‫ٜغتع‬ ٟ‫ايزعتٛص‬ ‫ًػ‬ ‫ا‬ :
.‫ايتؾضٜع‬ ٠‫جٛر‬

8. (212)
ٍٚ‫ا٭‬ ‫املبخث‬
٘‫َكاَٚت‬ ّ‫ٚعز‬ ْْٞٛ‫ايكا‬ ‫اٱعتكضاص‬ ‫مببزأ‬ ‫ا٭خش‬ ٠‫مضٚص‬
‫جل‬ ‫م‬ ٔ‫ع‬ ‫ْاضج‬ ‫َتظاٜز‬ ‫ؽعٛص‬ ‫ٜٛجز‬‫ْـٛعه‬ ٌ‫نـ‬ ٔ‫َـ‬ ‫ٚايهتـاب‬ ‫اؾُٗـٛص‬
ٕ‫أ‬ ‫نُـا‬ ‫َٚظـاٖضٙه‬ ْْٞٛ‫ايكـا‬ ‫اٱعـتكضاص‬ ّ‫عـز‬ ٠‫ظـاٖض‬ ٍٛ‫حـ‬ ‫فٛب‬ ٌ‫ن‬ َٔٚ
‫يل‬ ‫ضؾـرل‬ ١‫ايزٚيـ‬ ‫عًطاو‬ ٢ً‫أع‬ َٔ ٍ‫ا٭عُا‬ ‫ٚيع٬ْاو‬ ‫ايتكاصٜض‬ َٔ ‫ايعزٜز‬ ‫ٖٓاى‬
‫ٚأفـبذ‬ .ْْٞٛ‫ايكـا‬ ‫اٱعـتكضاص‬ ّ‫عـز‬ ١‫أطَـ‬ ٞ‫ٖـ‬ ‫ايٓظـاّه‬ ‫ٚامـعٛا‬ ‫ٜضٜـزٖا‬ ‫مل‬ ١َ‫أط‬
١‫ـ‬‫ـ‬ْْٝٛ‫ايكا‬ ِ‫ـٓظ‬‫ـ‬‫اي‬ ‫يف‬ ‫ـز‬‫ـ‬ٜ‫ضظا‬ ‫ـاى‬‫ـ‬ٖٓٚ‫أ‬ ‫ـضٜعاو‬‫ـ‬‫ضؾ‬ ‫ـ‬‫ـ‬ْ‫نا‬ ٤‫ـٛا‬‫ـ‬‫ع‬ ‫ـٛع‬‫ـ‬ْ ٌ‫ـ‬‫ـ‬‫ن‬ ٔ‫ـ‬‫ـ‬َ
ٞ‫ضضاعـ‬ ٤‫ايكنـا‬ ‫رصجـاو‬ ٌ‫نـ‬ ٔ‫َـ‬ ١ٝ٥‫قنـا‬ ّ‫ٚأحهـا‬ ٌ‫بـ‬ ‫َٓؾـٛصاوه‬ ٚ‫أ‬ ِٝ‫َضاع‬
.‫فضْغا‬ ‫يف‬ ١ٝٓ‫ٚط‬ ١ٜٛ‫أٚي‬ ‫ا٭َض‬ ‫ٖشا‬ ٕ‫أ‬ ‫اعتدل‬ ٢‫حت‬ ‫سيوه‬
‫ٚعٝـب‬ ٌ‫خًـ‬ ‫سيو‬ ٕ‫أ‬ ‫باعتباص‬ ّ‫ا‬َ‫اٖتُا‬ ‫ا٭َض‬ ‫ٖشا‬ ‫أٚي‬ ١‫ايقخاف‬ ٕ‫أ‬ ‫نُا‬
‫ـب‬‫ـ‬‫أف‬ ‫ـو‬‫ـ‬‫سي‬ ٕ‫أ‬ ‫يس‬ ‫ـاْْٛٞه‬‫ـ‬‫ايك‬ ّ‫ـا‬‫ـ‬‫يًٓظ‬ ٞ‫ـٛظٝف‬‫ـ‬‫اي‬ ٤‫ا٭را‬ ‫يف‬‫ـٝػ‬‫ـ‬‫ٚي‬ ‫ـع‬‫ـ‬ُ‫فت‬ ١ً‫ـه‬‫ـ‬‫َؾ‬ ‫ذ‬
‫يف‬ ِ‫ـد‬‫ـ‬‫ايتن‬ ٢‫ـ‬‫ـ‬ً‫ع‬ ْْٞٛ‫ـا‬‫ـ‬‫ايك‬ ‫ـتكضاص‬‫ـ‬‫ا٫ع‬ ّ‫ـز‬‫ـ‬‫ع‬ ٣‫ـش‬‫ـ‬ ‫ٜٚت‬ .‫ـجل‬‫ـ‬‫فك‬ ٤‫ـا‬‫ـ‬ٗ‫ايفك‬ ١ً‫ـه‬‫ـ‬‫َؾ‬
‫سيو‬ ‫ٜٚعز‬ ‫ه‬ ٓ‫ايتك‬ ‫يف‬ ‫ْكك‬ ٚ‫أ‬ ‫ايكٛاعز‬ ‫اعتكضاص‬ ّ‫عز‬ ٌ‫َىل‬ ‫ٚايكٛاعز‬ ‫ايتؾضٜعاو‬
.ْٕٛ‫ايكا‬ ١ٗ‫َٛاج‬ ‫يف‬ ‫قًل‬ ‫َضنظ‬ ‫سيو‬ ‫ٜٚقبذ‬ ‫بايكٛاعز‬ ًِ‫ايع‬ ّ‫أَا‬ ١‫عكب‬
٫‫ا‬ ّ‫ايٓظا‬ ‫يف‬ ْْٞٛ‫ايكا‬ ّ‫ايٓظا‬ ‫يرصاج‬ ‫ٜٚعز‬‫يل‬ ٘‫ًَٚٝـ‬ ‫ايغببه‬ ٖٛ ٞ‫جتُاع‬
‫يف‬ ‫ض‬ ٪‫ضـ‬ ‫ايـيت‬ ١ٝ‫املقـزاق‬ ّ‫عز‬ ‫اعتباص‬ ٕٚ‫ر‬ ْْٞٛ‫ايكا‬ ّ‫ايٓظا‬ ِ٥‫را‬ ٌ‫بؾه‬ ِ‫وه‬ ٕ‫أ‬
.ْٕٛ‫ايكا‬
‫َـع‬ ١‫ايعٛملـ‬ ٕ‫أ‬ ‫نُـا‬ ‫ايكاعـز٠ه‬ ٠ٛ‫ق‬ َٔ ٍ‫ٜٓا‬ ْْٞٛ‫ايكا‬ ‫ا٫عتكضاص‬ ّ‫عز‬ ٕ‫ي‬
‫أؽـاص‬ ‫نُـا‬ ٟ‫ضـ٪ر‬ ١‫ايكاعزٜـ‬ ٢‫ايفٛمـ‬ ٙ‫ٖـش‬ ٝ‫ٚضهـاي‬ ‫ايكاْْٛٞه‬ ‫ا٫عتكضاص‬ ّ‫عز‬
ٚ‫ايز‬ ‫فًػ‬ ‫ضكضٜض‬ّ‫يعا‬ ٞ‫ايفضْغ‬ ١‫ي‬1999ٔ‫ميهـ‬ ِ َٔٚ ‫ا٫عتىلُاصه‬ ‫يف‬ ‫رل‬ ‫ايت‬ ‫يل‬
‫نُـا‬ ‫ايضفاٖٝـ١ه‬ ِ‫ـ‬ َٔٚ ‫ايٛطٓٝ١ه‬ ١‫املٓافغ‬ ‫يف‬ ّ‫ا‬‫عٓقض‬ ٌ‫ٜزخ‬ ْٕٛ‫ايكا‬ ٕ‫أ‬ ٍٛ‫ايك‬
٣ٛ‫ـت‬‫ـ‬‫َغ‬ ٢‫ـ‬‫ـ‬ً‫ع‬ ١ٜ‫ـار‬‫ـ‬‫ا٫قتق‬ ١‫ـ‬‫ـ‬ًٝ‫ايفاع‬ ‫ـضاصاو‬‫ـ‬‫ق‬ ‫يف‬ ‫ض‬ ٪‫ـ‬‫ـ‬ٜ ٍٛ‫ـ‬‫ـ‬ً‫اؿ‬ ‫ـتكضاص‬‫ـ‬‫اع‬ ّ‫ـز‬‫ـ‬‫ع‬ ٕ‫أ‬
‫ٚاملؾضٚع‬ ١‫ٚايزٚي‬ ‫ايفضر‬(1)
.
(1
)ٟٔٛٔ‫اٌمب‬ ‫ا٨ظزمساز‬ ‫ؽٛي‬ ‫اٌدٌٚخ‬ ‫ِغٍط‬ ‫رمس٠س‬ ‫أظس‬1999ٟ‫اٌفسٔع‬ ‫اٌزٛص١ك‬ ٟ‫ـ‬ ‫ِٕشٛز‬ ،0222.

9. (213)
٤‫ـا‬‫ـ‬‫بك‬ ٕ‫أ‬ ‫ـا‬‫ـ‬ْ‫اعتباص‬ ‫يف‬ ‫ـعٓا‬‫ـ‬‫ٚم‬ ‫ٚيسا‬ٟ‫ـٛص‬‫ـ‬‫ايف‬ ‫ـل‬‫ـ‬ٝ‫ٚايتطب‬ ١‫ـ‬‫ـ‬‫ايكزمي‬ ٠‫ـز‬‫ـ‬‫ايكاع‬
ٔ‫َـ‬ ‫ايعزٜز‬ ‫يف‬ ْْٞٛ‫ايكا‬ ّ‫ايٓظا‬ ‫يطاص‬ ‫يف‬ ‫املؾذلى‬ ‫ايتٛاجز‬ ‫ع‬ ‫ٜؾ‬ ٠‫اؾزٜز‬ ٠‫يًكاعز‬
ْٕٛ‫ـا‬‫ـ‬‫ايك‬ ِ‫ـد‬‫ـ‬‫ضن‬ ‫ـل‬‫ـ‬ً‫ٚى‬ ‫ـ١ه‬‫ـ‬ً ‫َتُا‬ ‫ـظ‬‫ـ‬‫َضان‬ ٢‫ـ‬‫ـ‬ً‫ع‬ ١‫ـ‬‫ـ‬‫املطبك‬ ١ٝ‫ـع‬‫ـ‬‫ايٛم‬ ْ‫ـٛا‬‫ـ‬‫ايك‬
.١ْْٝٛ‫ايكا‬ ‫ايكٛاعز‬ ‫يتعاقب‬ ‫صاجع‬ ‫ٚسيو‬ ١ٝ‫فضع‬ ١ْْٝٛ‫قا‬ ِ‫ْظ‬ ١ٝ‫آي‬ ١‫بطضٜك‬
‫ض‬ ٕ‫فإ‬ ‫ه‬ ‫ايٛق‬ ‫ساو‬ ‫ٚيف‬‫َـا‬ ‫ٖٚشا‬ ْٕٛ‫ايكا‬ ٤‫ٚػظ‬ ‫ضٓٛع‬ َ٘‫ٜ٬ط‬ ‫ايكٛاعز‬ ‫عزر‬
ِ‫ايـٓظ‬ ‫يف‬ ِ‫ضنـد‬ ‫سيـو‬ ٔ‫عـ‬ ‫ٜٚٓـتج‬ ٞ‫ضؾـضٜع‬ ِ‫ضنـد‬ ٘‫عًٝـ‬ ‫ٜطًل‬(1)
ِ‫ـ‬ ٔ‫َٚـ‬ ‫ه‬
‫اٱختٝـاص‬ ‫يف‬ ‫ايتؾـت‬ ٚ‫أ‬ ‫ضطبٝكٗـا‬ ّ‫عـز‬ ٞ‫ٚبايتاي‬ ‫ايٓقٛل‬ ‫يف‬ ٠‫طٜار‬ ‫ٖٓاى‬ ٕٛ‫ٜه‬
.‫بٝٓٗا‬
‫ـٛص‬‫ـ‬‫ضط‬ ٍٛ‫ـ‬‫ـ‬‫ح‬ ‫ـتفهرل‬‫ـ‬‫اي‬ ‫يل‬ ‫ـاج‬‫ـ‬‫ؼت‬ ‫ـٛعاو‬‫ـ‬‫َٛم‬ ‫ـاى‬‫ـ‬ٖٓ ٕ‫أ‬ ‫ـو‬‫ـ‬‫سي‬ ‫يل‬ ‫ـاف‬‫ـ‬‫ٜن‬
‫ا‬ ‫يف‬ ١‫ايغًط‬ ‫َقارص‬ْٕٛ‫ايكـا‬ ٕ‫أ‬ ٢‫عًـ‬ ٌ‫ريٝـ‬ ْْٞٛ‫ايكـا‬ ‫ا٫عتكضاص‬ ‫ْكك‬ ٕ‫ي‬ .‫تُع‬
.ٞ‫ا٫جتُاع‬ ِٝ‫ايتٓظ‬ ‫طضم‬ ‫يف‬ ٍٛ‫ٚايتخ‬ ‫رل‬ ‫ايت‬ ٞ‫ٜضاع‬
١‫ـ‬‫ـ‬ٜ‫ايفضر‬ ‫ـاحل‬‫ـ‬‫املق‬ ‫ـ‬‫ـ‬ً‫خ‬ ١‫ـ‬‫ـ‬َ‫ايعا‬ ١‫ـًخ‬‫ـ‬‫املق‬ ‫ـضاف‬‫ـ‬‫ٚام‬ ْٕٛ‫ـا‬‫ـ‬‫ايك‬ ١‫ـ‬‫ـ‬َٝ‫ْظا‬ ٕ‫ي‬
‫أرو‬ ‫ـإْٛه‬‫ـ‬‫يًك‬ ١‫ـ‬‫ـ‬‫اؿاج‬ ‫ـافذلاض‬‫ـ‬‫ب‬ ‫ـ١ه‬‫ـ‬ٝ٥‫ٛبا‬ ‫ٚاي‬ ١‫ـ‬‫ـ‬ٝ‫ا٫ْفعاي‬ ‫ـضرٚر‬‫ـ‬‫ٚاي‬ ١‫ـ‬‫ـ‬ٝ‫ٚاؾُاع‬
١ًٝ‫نٛع‬ ْٕٛ‫ايكا‬ ّ‫٫عتدزا‬٠‫ايكاعـز‬ ‫أخـضج‬ ‫ممـا‬ ‫ا٫جتُاعٞه‬ ‫ا٫مطضاب‬ ‫يع٬ج‬
١‫ٚايعًُٝـ‬ ١‫ايتهٓٛيٛجٝـ‬ ‫املدـاطض‬ ‫ضظاٜـز‬ ٌ‫ظـ‬ ‫يف‬ ‫بٗـا‬ ٛ‫املٓـ‬ ‫ايـزٚص‬ ٔ‫ع‬ ١ْْٝٛ‫ايكا‬
١ٝ‫ايغٝاع‬ ‫رلاو‬ ‫ٚايت‬(2)
.
ٚ‫أ‬ ‫ـٛل‬‫ـ‬‫ايٓق‬ ‫عـزر‬ ٍ٬‫خـ‬ ٔ‫َـ‬ ‫ـٝخٗا‬‫ـ‬‫ٚضٛم‬ ‫ٚايكٛاعـز‬ ١‫ا٭ْظُـ‬ ِ‫فتنـد‬
‫ٚعـض‬ ًٛٝ‫بايه‬ ْ‫ايكٛا‬ ‫فُٛعاو‬ ٕ‫ٚٚط‬ ١ٝ‫ايتؾضٜع‬ ‫ايتعزٜ٬و‬ ‫ٚعزر‬ ‫ُٗا‬ ‫ح‬١‫ع‬
٠‫جـٛر‬ ّ‫ٚعـز‬ ‫ايٓقـٛل‬ ‫ضطبٝـل‬ ‫يف‬ ‫خض‬ ‫ٚايتـ‬ ‫ايكـاْْٛٞه‬ ٍ‫ـا‬ ‫ا‬ ‫يف‬ ‫ايكٛاعز‬ ‫ٝرل‬ ‫ض‬
ٔ‫ـ‬‫ـ‬َ ‫ـو‬‫ـ‬‫سي‬ ‫ـرل‬‫ـ‬‫ٚب‬ ْْٞٛ‫ـا‬‫ـ‬‫ايك‬ ‫ـز‬‫ـ‬ٝ‫ايتعك‬ ٠‫ـار‬‫ـ‬ٜ‫ٚط‬ ‫ـٝٓٗا‬‫ـ‬‫ؼغ‬ ّ‫ـز‬‫ـ‬‫ٚع‬ ١‫ـ‬‫ـ‬ْْٝٛ‫ايكا‬ ٠‫ـز‬‫ـ‬‫ايكاع‬
.ْْٞٛ‫ايكا‬ ‫اٱعتكضاص‬ ‫َبزأ‬ ٍٛ‫ح‬ ٍ٩‫ايتغا‬ ‫ضىلرل‬ ‫َٛمٛعاو‬
ٙ‫ٖٚـش‬ ِٝ‫يًتٓظـ‬ ّ٬‫قـ‬ ْْٞٛ‫ايكـا‬ ‫ا٫عـتكضاص‬ ّ‫عـز‬ ‫مز‬ ‫ايهفاح‬ ‫أفبذ‬ ‫يكز‬
(1
)‫٠ٛع‬ ‫ؽ١ش‬ ‫ا٦٠غبز‬ ‫عمٛد‬ ٟ‫ـ‬ ‫ذٌه‬ ‫ٍّٔؼ‬ ْ‫أ‬ ٓ‫٠ّى‬،‫ةخ‬ ٍ‫ِةز‬ ‫عمةٛد‬ ،‫عمبز٠ةخ‬ ،‫رغبز٠ةخ‬ ،‫شزاع١ةخ‬ ‫إ٠غبز‬ ‫عمٛد‬ ‫د‬
.‫...إٌخ‬ ،‫ٚإٌّٙ١خ‬ ٓ‫اٌعى‬ ‫عمٛد‬ ،‫اٌؾسـ١خ‬ ،‫اٌؾؼبٔخ‬ ‫إعبشح‬ ‫عمٛد‬
(2
) Nicolas Molfessis : Combattre l'insécurité juridique ou la lutte du systéme
juridique contre lui-Même.

10. (214)
‫ـبخ‬‫ـ‬‫أف‬ْٕٛ‫ـا‬‫ـ‬‫ايك‬ ْٕٛ‫ـا‬‫ـ‬‫ق‬ ‫ـإْٛه‬‫ـ‬‫ايك‬ ٔ‫ـ‬‫ـ‬‫ؼغ‬ ‫ـاو‬‫ـ‬‫ضطًع‬ ‫ـ‬‫ـ‬ً‫خ‬ ‫ـاى‬‫ـ‬ٖٓ ٕ‫أ‬ ‫يس‬ ١ًُ‫ـ‬‫ـ‬‫َغ‬
ٕ‫أ‬ ‫ٜكقـز‬ ْْٞٛ‫ايكـا‬ ّ‫ايٓظـا‬ ٕ‫ي‬ ‫املدتًفـ١ه‬ ١‫ٚايطبٝعـ‬ ٘‫ٚضزصج‬ ٙ‫ٚقٛاعز‬ ٘٥‫مببار‬
‫ـ٘ه‬‫ـ‬‫قضاصاض‬ ‫ـزٙه‬‫ـ‬‫قٛاع‬ ٕ‫ـإ‬‫ـ‬‫ف‬ ْْٞٛ‫ـا‬‫ـ‬‫ايك‬ ّ‫ـا‬‫ـ‬‫ايٓظ‬ ٛ‫ـ‬‫ـ‬‫م‬ ٙ‫ـا‬‫ـ‬‫ٚبا٫ػ‬ .٘‫ـ‬‫ـ‬‫بٓفغ‬ ٘‫ـ‬‫ـ‬‫ْفغ‬ ‫ـان‬‫ـ‬‫ٜع‬
‫ـ‬‫ـ‬‫قٛاع‬ ِ‫ـ‬‫ـ‬‫حه‬ ‫ـز‬‫ـ‬‫ضكق‬ ٞ‫ـ‬‫ـ‬ٗ‫ف‬ ‫ـزاخًٞه‬‫ـ‬‫اي‬ ٛ‫ـ‬‫ـ‬ًُٓ‫ي‬ ٙ‫ـا‬‫ـ‬‫اػ‬ ‫ساو‬ ٘‫ـ‬‫ـ‬‫ضعًُٝاض‬ ٚ‫أ‬ ٘‫ـٝاض‬‫ـ‬‫ضٛف‬‫ز‬
‫ٚباعـتٗزاف‬ ‫ٚفاعًٝتٗـا‬ ١‫اؿاي‬ ‫حغب‬ ‫ايتبغٝجل‬ ٔ‫ع‬ ‫بايبخث‬ ‫ٚسيو‬ ‫ساضٗا‬ ْٕٛ‫ايكا‬
.ْٕٛ‫ايكا‬ ‫ؼغ‬ ‫ٖزف‬ ّ‫ا‬‫َع‬ ‫ٚشلا‬ ‫اٯَضه‬ ‫ُٛع‬ ‫ا‬ ‫ػُٝع‬ ٚ‫أ‬ ٝ‫ايتدف‬
١‫ايطا٥فـ‬ ‫يف‬ ٌ‫ضـزخ‬ ‫ايٓقـٛل‬ ٙ‫ٖـش‬ ٕ‫أ‬ ٞ‫ْضاعـ‬ ٕ‫أ‬ ‫هـب‬ ‫سيـو‬ ‫ـض‬ ‫ي‬ ٢‫ٚعًـ‬
‫ايكٛاعـز‬ ‫ٚبـ‬ ‫بٝٓٗـا‬ ١‫ايتفضقـ‬ ‫َع‬ ‫ايذلنٝبه‬ ‫ساو‬ ‫ايكٛاعز‬ َٔ ١َُٝٛ‫ع‬ ‫ا٭نىلض‬
‫ـع‬‫ـ‬‫ضن‬ ٞ‫ـ‬‫ـ‬ٖٚ .‫ـاو‬‫ـ‬َ‫ايتظا‬ ‫ـضض‬‫ـ‬‫ضف‬ ٚ‫أ‬ ّ‫ا‬‫ـ‬‫ـ‬‫حكٛق‬ ٞ‫ـ‬‫ـ‬‫ضعط‬ ‫ـيت‬‫ـ‬‫اي‬ ‫ـًٛنٝاو‬‫ـ‬‫ايغ‬ ِ‫ـ‬‫ـ‬‫ؼه‬ ‫ـيت‬‫ـ‬‫اي‬
‫٭ْٗـا‬ ّ‫ا‬‫َـدلص‬ ‫ٚجٛرٖا‬ ٕٛ‫ٜه‬ ‫اييت‬ ‫ضًو‬ ٚ‫أ‬ ْْٞٛ‫ايكا‬ ٤‫اٱْؾا‬ ٍٛ‫ح‬ ‫قٛاعز‬ ‫يف‬ ِٖ‫ٚضغا‬
.٣‫أخض‬ ِ‫ْظ‬ ‫يل‬ ‫ضضجع‬
ْٕٛ‫ايكـا‬ ‫يتخغـ‬ ‫ايكٛاعـز‬ ‫ضغـتٗزف‬ ‫ايـيت‬ ٠‫ا٭خـرل‬ ِ‫ايـٓظ‬ ٙ‫ٖش‬ ‫يطاص‬ ‫ٚيف‬
‫ر‬ ‫حزٜث‬ ‫ضطٛصٖا‬ ٕ‫أ‬ ‫نُا‬ ‫خاف١ه‬ ‫قٛاعز‬ ٕٛ‫ضه‬.‫ؽو‬ ٕٚ
١‫املدتًفـ‬ ‫ايكٛاعـز‬ ‫بـ‬ ١‫ايتفضق‬ ‫يل‬ َِٗ‫اٖتُا‬ ‫ٚجٗٛا‬ ٜٔ‫ايش‬ ٜ‫ايٓظض‬ ٕ‫ي‬
ٍٚ‫ضتٓـا‬ ‫أْٗـا‬ ٍٛ‫ايكـ‬ ٔ‫ٚميهـ‬ ‫ضهضاصٖاه‬ ‫املفٝز‬ َٔ ‫ٜضٚا‬ ‫مل‬ ‫ٚظٝفتٗا‬ ٚ‫أ‬ ‫شلزفٗا‬ ّ‫ا‬‫ٚفك‬
١‫بزاٜـ‬ ‫يف‬ ّ٫ٚ‫أ‬ ٌ‫ضتـزخ‬ ٖٞٚ ‫اصٖا‬ ‫ٚآ‬ ‫مجاشلا‬ ‫حغب‬ ٠‫ايكاعز‬ ١‫نتاب‬ ١‫اؿاي‬ ‫حغب‬
‫ٚضت‬ ّ‫ا‬‫٫حك‬ ٚ‫أ‬ ‫املٛمٛعٝ١ه‬ ‫ايكٛاعز‬ ‫يعزار‬.ْْٞٛ‫ايكا‬ ّ‫ايٓظا‬ ١‫َعاؾ‬ ‫يل‬ ‫طًع‬
‫ـاج‬‫ـ‬‫ْت‬ ٞ‫ـ‬‫ـ‬ٖٚ ‫ـز‬‫ـ‬‫ايكٛاع‬ ٔ‫ـ‬‫ـ‬َ ‫ـٛع‬‫ـ‬ٓ‫اي‬ ‫ـشا‬‫ـ‬ٖ ٠‫ـار‬‫ـ‬ٜ‫ط‬ ‫يل‬ ْٕٛ‫ـا‬‫ـ‬‫ايك‬ ‫ـٛص‬‫ـ‬‫ضط‬ ‫ـٛر‬‫ـ‬‫ٜٚك‬
‫ـظرار‬‫ـ‬‫ض‬ ْٕٛ‫ـا‬‫ـ‬‫ايك‬ ‫ـز‬‫ـ‬ٝ‫ضعك‬ ‫طار‬ ‫ـا‬‫ـ‬ًُ‫ٚن‬ ‫ـٛاٙه‬‫ـ‬‫قت‬ ٌٝ‫ـه‬‫ـ‬‫ضؾ‬ ‫يل‬ ‫ـزف‬‫ـ‬ٜٗ ٟ‫ـش‬‫ـ‬‫اي‬ ‫ـز‬‫ـ‬ٝ‫ايتعك‬
‫بـزٚص‬ ّٛ‫ٚضك‬ ‫ٚؼز‬ ٟ‫ايكاعز‬ ْٕٛ‫ايكا‬ ‫اٱْتاج‬ ّ‫ض٬ط‬ ‫اييت‬ ‫ايكٛاعز‬ ‫خًل‬ ‫يل‬ ١‫اؿاج‬
‫اٱ‬ ِٝ‫ايتٓظ‬ ٕ‫أ‬ ‫نُا‬ ‫اينبجله‬ٞ‫ٜهفـ‬ ٫ٚ ‫اؿزٜىل١ه‬ ْ‫ايكٛا‬ ‫ميٝظ‬ ‫يًكٛاعز‬ ٞ٥‫جضا‬
.٘‫ساض‬ ٟ‫ايكاعز‬ ِٝ‫بايتٓظ‬ ٌ‫ؼ‬ ٫ ‫عٓزَا‬ ‫جٛرضٗا‬ ٕ‫ينُا‬
‫ـ‬‫ـ‬‫ؼغ‬ ‫يل‬ ‫ـزف‬‫ـ‬ٗ‫ض‬ ‫ـيت‬‫ـ‬‫اي‬ ‫ـز‬‫ـ‬‫ايكٛاع‬ ‫ـٖٛض‬‫ـ‬‫ج‬ ‫ـض‬‫ـ‬‫وق‬ ٟ‫ـش‬‫ـ‬‫اي‬ ّ‫ا‬‫ـاسج‬‫ـ‬‫ع‬ ٕٛ‫ـ‬‫ـ‬‫ٜٚه‬
‫ـك‬‫ـ‬ً‫املد‬ ٛ‫ـ‬‫ـ‬ٖ ْْٞٛ‫ـا‬‫ـ‬‫ايك‬ ‫ـتكضاص‬‫ـ‬‫ا٫ع‬ ٌ‫ـزخ‬‫ـ‬‫ض‬ ٕ‫أ‬ ‫يس‬ ‫ـٝجله‬‫ـ‬‫ايتبغ‬ ‫يل‬ ٛ‫ـزع‬‫ـ‬ٜٚ ‫ـإْٛه‬‫ـ‬‫ايك‬

11. (215)
ْْٞٛ‫ايكا‬ ّ‫يًٓظا‬(1)
.
‫اؿغـاباو‬ ٍ‫ٚضز‬‫َـع‬ ْٕٛ‫ايكـا‬ ‫ضبغـٝجل‬ ‫يل‬ ‫ضٗـزف‬ ‫ايـيت‬ ‫ايكـضاصاو‬ ٕ‫أ‬ ٢‫عًـ‬
ٕ‫أ‬ ‫يس‬ ٟ‫ـز‬‫ـ‬‫ايكاع‬ ِ‫ـد‬‫ـ‬‫يًتن‬ ّ‫ا‬‫ـزص‬‫ـ‬‫َق‬ ‫ـزٚصٖا‬‫ـ‬‫ب‬ ‫ـبخ‬‫ـ‬‫أف‬ ‫ـز‬‫ـ‬‫ق‬ ٕ‫ـا‬‫ـ‬‫ايدلمل‬ ٌ‫ـ‬‫ـ‬ٝ‫ضعط‬ ٟ‫ـار‬‫ـ‬‫ضف‬
ٚ‫ضبـز‬ ‫٭ْٗـا‬ ٢‫ا٭عًـ‬ ‫ايٛمـع‬ ‫شلـا‬ ٢‫أعطـ‬ ‫ٚقز‬ ‫ايدلملإه‬ ٜٔ‫ر‬ َٔ ٢ً‫أع‬ ٜٔ‫املز‬ ‫جاْبٗا‬
.ْٕٛ‫بايكا‬ ِٗ‫ٚايف‬ ًِ‫يًع‬ ٟ‫ايزعتٛص‬ ‫اشلزف‬ ‫يل‬ ٍٛ‫يًٛف‬ ٠‫را‬ ‫ن‬
ْٛ‫ايكا‬ ‫ضعكٝز‬ ٕ‫ي‬‫ٜٛمـذ‬ ‫ُـٛع‬ ‫ٚا‬ ْ‫ايكـٛا‬ ‫أعـزار‬ ٠‫طٜـار‬ ‫يف‬ ‫عـبب‬ ٛ‫ٖـ‬ ٕ
‫ايتعًُٝـاو‬ ٚ‫أ‬ ‫املٓؾـٛصاو‬ ‫املضاعـِٝه‬ ‫ه‬ ْ‫ايكٛا‬ ‫ٚجٛر‬ ٟ‫اينضٚص‬ َٔ ‫أفبذ‬ ‫يس‬ ‫سيوه‬
‫ـز‬‫ـ‬‫قٛاع‬ ‫ـٓكك‬‫ـ‬‫اي‬ ٞ‫ـتزع‬‫ـ‬‫ٜٚغ‬ ‫ـاه‬‫ـ‬ٗ‫ضطبٝك‬ ‫ـعٛباو‬‫ـ‬‫ٚف‬ ‫ـٗا‬‫ـ‬‫ْٚكق‬ ‫ـٛل‬‫ـ‬‫ايٓق‬ ‫ـٛض‬‫ـ‬ُ ‫ي‬
ٛ‫ٖـ‬ ‫ٖٚـشا‬ ‫ايكـإْٛه‬ ٌ‫ضـزخ‬ ٞ‫ضغـتزع‬ ١‫ايٓاققـ‬ ٠‫اؾزٜز‬ ‫ايكٛاعز‬ ٙ‫ٖٚش‬ ٠‫جزٜز‬
‫امل‬ ٞ‫ايشاض‬ ‫اـًل‬.ْٕٛ‫يًكا‬ ‫عٝب‬
‫يف‬ ِٝ‫بـايتٓظ‬ ٍ٬‫اٱخـ‬ ‫سيـو‬ ٢‫عًـ‬ ٍ‫ٜٚـز‬ ‫ضعكٝـزه‬ ‫َقـزص‬ ٛ‫ٖـ‬ ‫ايتعكٝز‬ ٕ‫ي‬
ٔ‫عـ‬ ‫ضكضٜـض‬ ‫ٚمـع‬ ْٕٛ‫ايكا‬ ‫يتبغٝجل‬ ‫ٜٚفضض‬ ‫طا٥ز‬ ‫يٜناح‬ ‫ٖٚشا‬ ْ‫ايكٛا‬ ‫ضطبٝل‬
.٘‫ضطبٝك‬ ٍٛ‫ح‬ ٙ‫يفزاص‬ ِ‫ٜت‬ ْٕٛ‫قا‬ ٌ‫ن‬
(1
) Nicolas Molfessis : op. cit., p. 394.

12. (216)
ْٞ‫ايىلا‬ ‫املبخث‬
ْْٞٛ‫ايكا‬ ‫اٱعتكضاص‬ ‫مببزأ‬ ‫خش‬ ‫ض‬ ‫فضْغا‬ ً‫جع‬ ‫اييت‬ ‫ا٭عباب‬
‫ي‬ ‫ايظا٥ز‬ ‫ايتعكٝز‬: ١ْْٝٛ‫ايكا‬ ١‫ايزٚي‬ ‫ٜٗزر‬ ْ‫ًكٛا‬
١‫ايكاْْٛٝـ‬ ١‫ايزٚيـ‬ ‫اعـتكضاص‬ ٔ‫َـ‬ ‫ٜٗـزر‬ ْ‫يًكٛا‬ ‫ايظا٥ز‬ ‫ايتعكٝز‬ ١ًُٝ‫ع‬ ٕ‫ي‬
‫عًٝٗـا‬ ‫ضفـضض‬ ‫ايـيت‬ ١‫ايزٚيٝـ‬ ‫ا٫يتظاَـاو‬ ‫بـبعض‬ ١‫ايزٚيـ‬ ‫اصضبـا‬ ١‫حايـ‬ ‫يف‬ ١‫خاف‬
.١ٝ‫ايزٚي‬ ‫ايتطٛصاو‬ ‫َع‬ ‫ضتطٛص‬ ٠‫َٚغتُض‬ ٠‫جزٜز‬ ‫ضؾضٜعاو‬ ‫يفزاص‬
‫يف‬ ١ْْٝٛ‫ايكا‬ ‫ايكٛاعز‬ ‫يعزار‬ ١ًُٝ‫فع‬ٍ‫املىلـا‬ ٌٝ‫عـب‬ ٢‫عًـ‬ ‫فضْغـا‬ ٌ‫َىل‬ ١‫رٚي‬
‫يف‬ ١‫ـخ‬‫ـ‬‫ٚام‬ ‫ـرل‬‫ـ‬‫ب‬ ٞ‫ـٛع‬‫ـ‬‫املٛم‬ ّ‫ـظا‬‫ـ‬‫يٲي‬ ١‫ـ‬‫ـ‬َ‫رعا‬ ‫ـز‬‫ـ‬‫ضع‬ ١‫ـ‬‫ـ‬َ‫املتكز‬ ٣‫ـض‬‫ـ‬‫ا٭خ‬ ٍٚ‫ـز‬‫ـ‬‫ٚاي‬ ٌ‫ـ‬‫ـ‬‫ب‬
‫فُٓـش‬ ‫ايغٝاعـٝ١ه‬ ٠‫اٱصار‬ ٔ‫َـ‬ ١٦‫ايٓاؽـ‬ ١‫ايزٚيٝـ‬ ‫٫صضباطاضٗـا‬ ّ‫ا‬‫ْظض‬ ٕ‫ا٭حٝا‬ ‫بعض‬
ْْٞٛ‫ٚايكـا‬ ‫ا٭ٚصٚبـٞه‬ ٤‫ايبٓـا‬ ‫يف‬ ‫فضْغـا‬ ‫رخًـ‬ ‫ٚقـز‬ ١ْٝ‫ايىلا‬ ١ٝ‫ايعامل‬ ‫اؿضب‬ ٤‫اْتٗا‬
‫ٚا‬ ‫ـٞه‬‫ـ‬‫ا٭ٚصٚبـ‬ٌ‫ـ‬‫ـ‬‫قـ‬ ‫ـاو‬‫ـ‬‫ٚا٫ضفاقـ‬ ٕ‫ـا‬‫ـ‬‫اٱْغـ‬ ‫ـٛم‬‫ـ‬‫حكـ‬ ‫ـع‬‫ـ‬‫ؿفـ‬ ١‫ـ‬‫ـ‬‫ا٭ٚصٚبٝـ‬ ‫ـاو‬‫ـ‬‫٫ضفاقـ‬
.‫ا٭ٚصٚبٞ...يخل‬ ‫ًػ‬ ‫ا‬ ‫يطاص‬ ‫يف‬ ‫ايتفاٚض‬
٠‫ـزر‬‫ـ‬‫َٚتع‬ ‫ـضاف‬‫ـ‬‫ا٭ط‬ ١‫ـ‬‫ـ‬ٝ٥‫ٓا‬ ١‫ـ‬‫ـ‬ٝ‫ايزٚي‬ ‫ـاو‬‫ـ‬ٝ‫ا٫ضفاق‬ ‫ـز‬‫ـ‬ٜ‫ضظا‬ ‫ـو‬‫ـ‬‫سي‬ ‫يل‬ ‫ـاف‬‫ـ‬‫ٜن‬
٠‫جزٜـز‬ ‫فـا٫و‬ ‫ظٗٛص‬ ِٖ‫ٜٚغا‬ .‫ايعامل‬ ٍٚ‫ر‬ ٞ‫بباق‬ ‫فضْغا‬ ‫ضضبجل‬ ‫ٚاييت‬ ‫ا٭طضاف‬
‫ـ‬‫ـ‬‫َىل‬ ‫ـعب‬‫ـ‬‫ٚايق‬ ّ‫ا‬‫ـ‬‫ـ‬ْ‫أحٝا‬ ‫ـز‬‫ـ‬‫املعك‬ ‫ـضٜع‬‫ـ‬‫ايتؾ‬ ٔ‫ـ‬‫ـ‬َٞ‫ـاي‬‫ـ‬‫امل‬ ْٕٛ‫ـا‬‫ـ‬‫ٚايك‬ ‫ـ١ه‬‫ـ‬‫املٓافغ‬ ْٕٛ‫ـا‬‫ـ‬‫ق‬ ٌ
‫ـٞه‬‫ـ‬‫ايضقُـ‬ ‫ـار‬‫ـ‬‫ٚا٫قتقـ‬ ‫ـ١ه‬‫ـ‬‫ايبٝٛيٛجٝـ‬ ‫ـا‬‫ـ‬‫ٚايتهٓٛيٛجٝـ‬ ‫ـٛح‬‫ـ‬‫َفتـ‬ ‫ـاص‬‫ـ‬‫يطـ‬ ‫يف‬ ٟ‫ـز‬‫ـ‬‫ٚايٓكـ‬
١‫ٚاملضاجعـ‬ ‫ايتعـزر‬ ‫يف‬ ‫ايبٝ٦ـ١...يخل‬ ١‫ملاٜـ‬ ‫ايفهضٜ١ه‬ ١ٝ‫املًه‬ ‫يف‬ ٠‫اؾزٜز‬ ‫ا٫ػاٖاو‬
. ْ‫ٚايكٛا‬ ‫يًكٛاعز‬ ٠‫املتهضص‬
‫اي‬ ٌ‫ـ‬‫ـ‬‫َىلـ‬ ١‫ـ‬‫ـ‬‫ناًَـ‬ ‫ـاو‬‫ـ‬‫ايكطاعـ‬ ‫ـضص‬‫ـ‬‫ؼـ‬ ٕ‫ـإ‬‫ـ‬‫فـ‬ ٟ‫ـار‬‫ـ‬‫ا٫قتقـ‬ ٍ‫ـا‬‫ـ‬‫ـ‬ ‫ا‬ ‫ٚيف‬‫ـٌه‬‫ـ‬‫ٓكـ‬
ٍ‫ـا‬ ‫ا‬ ‫يف‬ ً ‫املؾـت‬ ‫عـًٛى‬ ‫قٛاعـز‬ ‫ؼزٜـز‬ ٞ‫ٜغـتزع‬ ١‫ٚايطاقـ‬ ١ٝ‫اٯي‬ ‫ا٫ضقا٫و‬
.‫املتُٝظ‬ ِٝ‫ايتٓظ‬ َٔ ٠‫جزٜز‬ ‫أْٛاع‬ ‫ظٗٛص‬ ‫ٜٚدلص‬ ‫ٚاملتطٛص‬ ١‫ايطبٝع‬ ‫حغب‬ ‫ايتكين‬
ٌ‫ايٓكـ‬ ‫َٚٓٗـا‬ ‫املؾـضع‬ ٚ‫أ‬ ‫امل٪عـػ‬ ‫اختٝاص‬ ١ ٝ‫ْت‬ ٞ‫ض‬ ‫ض‬ ٣‫أخض‬ ‫أَٛص‬ ‫ٖٚٓاى‬
‫اٱ‬ ‫ايٛحـزاو‬ ‫يقـاحل‬ ‫ٚا٫ختقافـاو‬ ‫يًغـًطاوه‬ ‫املتتابع‬ّ‫ْظـا‬ ‫ٚاختٝـاص‬ ‫قًُٝٝـ١ه‬
‫ٚامل٬َـذ‬ ‫اـقـا٥ك‬ ‫ضٓـتج‬ ‫َغـتكً١ه‬ ١ٜ‫يراص‬ ‫عًطاو‬ ٤‫يْؾا‬ ٚ‫أ‬ ‫ٚحز٠ه‬ ٌ‫يه‬ ‫خال‬
ٍ‫ا‬ ‫ٚا‬ ْٕٛ‫ايكا‬ ٢ً‫ع‬ ‫اٱط٬ع‬ ٠‫مضٚص‬ ١‫خاف‬ ١ٝ‫ايزميكضاط‬ ‫تُعاو‬ ًُ‫ي‬ ١‫اـاف‬

13. (217)
ّ‫ا‬ٜٛ‫ـ‬‫ـ‬‫عن‬ ٚ‫أ‬ ّ‫ا‬‫ـ‬‫ـ‬ْْٛ‫قا‬ ١‫ـ‬‫ـ‬ٝ‫ا٭بًب‬ ‫ـٝرل‬‫ـ‬ ‫ض‬ ‫ـز‬‫ـ‬ٓ‫ع‬ ٘‫ـ‬‫ـ‬‫ي‬ ٘‫ـ‬‫ـ‬‫املٛج‬ ‫ـز‬‫ـ‬‫ٚايٓك‬ ٘‫ـ‬‫ـ‬‫ب‬ ‫ـال‬‫ـ‬‫اـ‬ ٟ‫ـظ‬‫ـ‬َ‫ايض‬
.ْٕٛ‫ايكا‬ ‫يف‬ ‫اعتكضاص‬ ّ‫ٚعز‬
ٙ‫ـش‬‫ـ‬‫ٖٚـ‬‫ـضاص‬‫ـ‬‫أمـ‬ ‫يل‬ ‫ـٛر‬‫ـ‬‫ضكـ‬ ٠‫ـٝطض‬‫ـ‬‫ايغـ‬ ‫ـ‬‫ـ‬‫ؼـ‬ ٕٛ‫ـ‬‫ـ‬‫ضهـ‬ ٫ ‫ـزَا‬‫ـ‬‫عٓـ‬ ٛ ‫ـ‬‫ـ‬‫اينـ‬
ٚ‫أ‬ ّ٬‫اٱعـ‬ ‫بـزافع‬ ِ‫ٜـت‬ ‫ايظا٥ز‬ ‫اؿنٛص‬ ٚ‫أ‬ ‫ايتؾضٜعٝ١ه‬ ٠‫ا٭را‬ ٍ‫اعتعُا‬ ‫يف‬ ‫ٚامضاف‬
‫يقـضاص‬ ِ‫ٜـت‬ ‫ٖٚٓـا‬ ‫عاَـ١ه‬ ١‫بقـف‬ ٟ‫ايـضأ‬ ٚ‫أ‬ ‫جل‬ ‫اينـ‬ ‫مجاعاو‬ ٤‫ٚيصما‬ ‫يؽباع‬ ‫بزافع‬
ٝ‫يـ‬ ّ‫ا‬‫رٚص‬ ْٕٛ‫ايكـا‬ ٤‫يعطـا‬ ‫ٜكذلح‬ ٚ‫أ‬ ‫فٝٗا‬ ‫نايف‬ ٌ‫بؾه‬ ‫ايتفهرل‬ ٌ‫قب‬ ‫ضعزٜ٬و‬٘‫يـ‬ ‫ػ‬
.‫يًضَٛط‬ ٖ‫َض‬ ‫فتُع‬ ‫يف‬
‫يتكضٜض‬ ٘‫حضٜت‬ ‫ٖاَؿ‬ ٕ‫أ‬ ‫يس‬ ‫ا٭ٚل‬ ١ٝ‫اينخ‬ ‫املؾضع‬ ٕٛ‫ٜه‬ ‫املٛق‬ ‫ٖشا‬ ‫ٚيف‬
‫يف‬ ٙ‫رٚص‬ ٤‫أرا‬ ‫املؾـضع‬ ‫ٜغتطٝع‬ ٫ٚ ‫قزٚر٠ه‬ ٕٛ‫ضه‬ ‫ضٓظُٝٗا‬ ‫هب‬ ‫اييت‬ ‫املٛمٛعاو‬
٘‫َُٗتـ‬ ٔ‫َـ‬ ٙ‫ػضٜـز‬ ‫يل‬ ‫سيـو‬ ‫ٜٚكـٛر‬ ‫جٝز٠ه‬ ‫ْقٛل‬ ‫بإعزار‬ ٘‫ي‬ ‫ضغُذ‬ ‫ظضٚف‬
‫َـ‬ ّ٫‫فبـز‬ ‫سيـوه‬ ٔ‫َـ‬ ‫تُع‬ ‫ا‬ ْٞ‫ٜٚعا‬‫ٜقـبذ‬ ‫اعـتكضاص‬ ٌ‫عاَـ‬ ْٕٛ‫ايكـا‬ ٕٛ‫ٜهـ‬ ٕ‫أ‬ ٔ
‫يف‬ ٠‫ايكنـا‬ ٕٛ‫ٜه‬ ٫ٚ ‫٭ٖزاف٘ه‬ ّ‫ا‬‫ٚفك‬ ‫ايتبغٝجل‬ ‫َغاص‬ ‫ٜٚغرل‬ ‫ٚؽو‬ ‫امطضاب‬ ٌَ‫عا‬
.‫ايتعكٝز‬ ٠‫طٜار‬ ‫يف‬ ِٖ‫رٚص‬ ٠‫ايكنا‬ ‫خش‬ ٜٚ ‫يشيوه‬ ‫ع٬ج‬ ١‫حاي‬
‫ص٥ٝغـٗا‬ ٢‫ٚعًـ‬ ١‫يًزٚيـ‬ ‫ايعًٝـا‬ ‫ايغـًطاو‬ َٔ ٠‫عزٜز‬ ‫َٓاعباو‬ ‫يف‬ ‫رل‬ ‫أ‬ ‫ٚقز‬
‫يف‬ ًٔ‫أع‬ ‫عٓزَا‬ ٞ‫ايفضْغ‬ ١‫ايزٚي‬ ‫ص٥ٝػ‬19ٜٛ‫َا‬1995‫يف‬ ٠‫ايظٜـار‬ ٕ‫"أ‬ ٘‫اْتدابـ‬ ‫بعـز‬
ًٌ‫يًؾـ‬ ّ‫ا‬‫َقـزص‬ ١‫ايكاْْٛٝـ‬ ‫ايكٛاعـز‬ ِ‫ضنـد‬ ‫أفبذ‬ ‫يكز‬ ْٕٛ‫ايكا‬ ٌ‫ضكت‬ ‫ايتؾضٜعاو‬
‫املؾـضٚع‬ ‫صٚح‬ ٖٔٛ‫ٜٚـ‬ ّ‫ا‬‫مـعف‬ ‫ا٭نىلـض‬ ّ‫هـض‬ ٟ‫ايش‬ ‫املٛق‬ ‫شلشا‬ ١ٜ‫ْٗا‬ ‫ٚمع‬ ‫هب‬
"ْٕٛ‫ٚايكا‬ ٔ‫املٛاط‬ ‫ب‬ ‫َٚاْع‬ ١‫ؽبه‬ ْٕٛٛ‫ٜه‬ ٜٔ‫ايش‬ ‫املتدقق‬ ‫يقاحل‬(1)
.
‫بعـز‬ ‫أعًٓـ‬ ‫نُا‬ّ‫عـا‬ ‫يف‬ ‫سيـو‬2005‫ايؾـٝٛذ‬ ‫فًـػ‬ ‫ص٥ـٝػ‬ ٔ‫َـ‬ ٌ‫نـ‬
‫ـضٜعاو‬‫ـ‬‫ايتؾ‬ ‫ـزر‬‫ـ‬‫ضع‬ ٕ‫أ‬ ٟ‫ـتٛص‬‫ـ‬‫ايزع‬ ‫ـػ‬‫ـ‬ً ‫ا‬ ‫ـٝػ‬‫ـ‬٥‫ٚص‬ ١‫ـ‬‫ـ‬ٝٓ‫ايٛط‬ ١‫ـ‬‫ـ‬ٝ‫اؾُع‬ ‫ـٝػ‬‫ـ‬٥‫ٚص‬
١ٝ‫ا٭عاع‬ ‫ا٭َٛص‬ ٢ً‫ع‬ ْٕٛ‫ايكا‬ ‫ضضنظ‬ ‫هب‬ ْ٘‫ٚأ‬ ٓ‫املٛاط‬ ‫ٜناٜل‬(2)
.
(1
) "Trop de lois tuent la loi… Aujourd'hui l'inflation normative est devenue
paralysant. Il faut mettre un terme à cette situation qui penalize les plus
faibles et entrave l'esprit d'entreprise au seul benefice des specialists qui
font écran entre le citoyen et le citoyen et le droit".
(2
) Josseline de clausade : rapporteur general de la section du rapport et des
=

14. (218)
١ٓ‫يغـ‬ ‫ايتبغـٝجل‬ ‫يجـضا٤او‬ ٍٛ‫حـ‬ ١َٛ‫اؿه‬ ‫ضكضٜض‬ ‫ٜؾرل‬ ‫نُا‬2003ٕ‫أ‬ ‫يل‬
‫ـ‬‫ـ‬‫َق‬ ‫ـبذ‬‫ـ‬‫أف‬ ْٕٛ‫ـا‬‫ـ‬‫يًك‬ ‫ـز‬‫ـ‬ٜ‫املتظا‬ ‫ـز‬‫ـ‬ٝ‫ايتعك‬‫ـار‬‫ـ‬‫ٚا٫قتق‬ ‫ـع‬‫ـ‬ُ‫ت‬ ‫ا‬ ‫ـع‬‫ـ‬‫ين‬ ّ‫ا‬‫ـبرل‬‫ـ‬‫ن‬ ّ‫ا‬‫زص‬
‫يل‬ ٝ‫ايفضْغ‬ ‫ٜٚكٛر‬ ٕ‫ٚايدلملا‬ ١َٛ‫اؿه‬ ‫قضاصاو‬ ِٗ‫ف‬ ١ًٝ‫قاب‬ َٔ ‫ٜزَض‬ ٕ‫أ‬ ٔ‫ٚميه‬
ٞ‫ايغٝاع‬ ‫ايكضاص‬ ١ًٝ‫فاع‬ ‫يف‬ ‫ايؾو‬(1)
.
‫اٱعتكضاص‬ ‫َبزأ‬ ‫ٜظٗض‬ ْٕٛ‫ايكا‬ ‫امطضاب‬ ١ٗ‫َٛاج‬ ‫يف‬ ْ٘‫فإ‬ ‫سيو‬ ٢ً‫ع‬ ٤‫ٚبٓا‬
‫احملـ‬ ٘‫ييٝـ‬ ‫ضغـتٓز‬ ٟ‫ايش‬ ‫ا٭خرل‬ ‫ايفضع‬ ٙ‫باعتباص‬ ْْٞٛ‫ايكا‬٘‫ؽـب‬ ‫ؿفـع‬ ‫ايعًٝـا‬ ِ‫ان‬
.٘‫ب‬ ١‫اـاف‬ ١ُٗ‫امل‬ ٟ‫ٜ٪ر‬ ٕ ‫ب‬ ْٕٛ‫يًكا‬ ‫ٜٚغُذ‬ ّ‫ْظا‬
‫ٜٚضجـع‬ .١‫املتكزَـ‬ ٍٚ‫ايز‬ ِ‫َعظ‬ ‫ب‬ ١‫َؾذلن‬ ٠‫ظاٖض‬ ْٕٛ‫ايكا‬ ‫ضعكز‬ ٕ‫ي‬
‫ـ‬‫ـ‬‫ايٛق‬ ‫ـػ‬‫ـ‬‫ْف‬ ‫ٚيف‬ ‫ـ١ه‬‫ـ‬ٝ‫ٚاؾُاع‬ ١‫ـ‬‫ـ‬ٝ‫ايزٚي‬ ١‫ـ‬‫ـ‬‫خاف‬ ْٕٛ‫ـا‬‫ـ‬‫ايك‬ ‫ـارص‬‫ـ‬‫َق‬ ‫ـزر‬‫ـ‬‫ضع‬ ‫يل‬ ‫ـو‬‫ـ‬‫سي‬
‫فـ‬ ‫ساو‬ ْٕٛ‫ايكـا‬ ١‫ْاحٝـ‬ َٔ ٠‫جزٜز‬ ‫ٚضٛقعاو‬ ١ْٝ‫يْغا‬ ١‫أْؾط‬ ‫فا٫و‬ ‫ظٗٛص‬١ً
.١ٝ‫ايتهٓٛيٛج‬ ١ًُٝ‫ايع‬ ‫ايتطٛصاو‬ ٔ‫ع‬ ٧‫ايٓاؽ‬ ‫بايكًل‬
‫اؾُاعـاو‬ ‫يطـاص‬ ‫يف‬ ‫ٚا٭ٚيٜٛـاو‬ ِٝ‫ايكـ‬ ‫يف‬ ‫اخـت٬ف‬ ‫ٚجـٛر‬ ٔ‫ع‬ ‫سيو‬ ‫ٜٚعدل‬
.١ٝ‫ايغٝاع‬ ٌ٥‫ايبزا‬ ١‫مبٓاعب‬ ‫َؾضٚع‬ ٌ‫ٜٚؾه‬ ّ‫ا‬ٝ‫َٓطك‬ ‫ٜظٗض‬ ١ُ‫املٓظ‬
ً ‫املؾ‬ ١‫أْؾط‬ ١‫ٱحاط‬ ١ٝ‫ايغٝاع‬ ٠‫اٱصار‬ ‫يف‬ ٙ‫َقزص‬ ‫هز‬ ‫ايتعكٝز‬ ‫ٖٚشا‬
‫ـا‬‫ـ‬‫يط‬ ‫يف‬ ٜ‫ا٫قتقــار‬ٌ‫قبــ‬ ٔ‫َــ‬ ‫ايكطاعــاو‬ ‫ؼــضص‬ ٠‫فــذل‬ ‫ٚيف‬ ‫ايغــٛمه‬ ‫اقتقــار‬ ‫ص‬
‫يف‬ ‫سيـو‬ ‫ٜٚظٗـض‬ ‫ٚاينـُاْاوه‬ ‫اٱجـضا٤او‬ ِٝ‫ضٓظ‬ ٌُ‫ٜؾ‬ ‫ٖٚشا‬ ‫اٱحتهاصه‬ ١‫بٛاعط‬
ٝ‫ـع‬‫ـ‬‫ٚاين‬ ٣ٛ‫ـ‬‫ـ‬‫ايك‬ ‫ـ‬‫ـ‬‫ٚب‬ .ّ‫ا‬‫ـعف‬‫ـ‬‫م‬ ‫ـض‬‫ـ‬‫ا٭نىل‬ ‫ـضف‬‫ـ‬‫ايط‬ ١‫ـ‬‫ـ‬ٜ‫ملا‬ ‫يف‬ ١‫ـ‬‫ـ‬‫ايضبب‬ ‫يف‬ ‫ـب‬‫ـ‬‫اي‬ ‫اي‬‫ه‬
ٟ‫ايـش‬ ٛ‫ٖـ‬ ْٕٛ‫ٚايكـا‬ ‫ضكٗـض‬ ‫ايـيت‬ ٞ‫ٖـ‬ ١ٜ‫اؿض‬ ٕ‫فإ‬ ّ‫ٚاـار‬ ‫ٚايغٝز‬ ‫ٚايفكرله‬ ٢ٓ ‫ٚاي‬
ًٛ‫ٜع‬(2)
.
: ١ْْٝٛ‫ايكا‬ ٠‫يًٛفض‬ ١ٝ‫املٛمٛع‬ ‫ا٭عباب‬
١‫ا٭ٚصٚبٝـ‬ ١‫خافـ‬ ْٕٛ‫يًكـا‬ ٠‫اؾزٜـز‬ ‫املقارص‬ ‫ضطٛص‬ ‫ا٭عباب‬ ٙ‫ٖش‬ ٌُ‫ضؾ‬
٢‫عًــ‬ ‫اٱقتقــاص‬ ّ‫عــز‬ ‫يل‬ ‫املؾــضع‬ ٌ‫َٚٝــ‬ ‫ا٭خــض٣ه‬ ‫ايكٛاعــز‬ ‫ٚضعــزر‬ ‫ٚايزٚيٝــ١ه‬
=
etudes, la documentation francaise, Paris 2006, p. 229.
(1
) Ibid.
(2
) Ibid.

15. (219)
.‫رعتٛصٜا‬ ٘‫ي‬ ٠‫املكضص‬ ‫ا٫ختقافاو‬
1-‫ايٛق‬ ‫ساو‬ ‫ٚيف‬ : ْٕٛ‫يًكا‬ ١ٝ‫ٚاـاصج‬ ١ًٝ‫ايزاخ‬ ‫املقارص‬ ‫ضعزر‬‫فـا٫و‬ ‫ظٗـٛص‬
١‫ايزٚيـ‬ ‫فًـػ‬ ‫أؽـاص‬ ‫ٚيكز‬ ‫تُعه‬ ‫ا‬ ٌ‫راخ‬ ٌ‫قب‬ َٔ ١‫َعضٚف‬ ٔ‫ضه‬ ‫مل‬ ٠‫جزٜز‬
ّ‫عا‬ ‫ْؾضو‬ ‫اييت‬ ٘‫رصاعت‬ ‫يف‬ ٞ‫ايفضْغ‬2000١‫ايزٚيٝـ‬ ‫يًكٛاعـز‬ ‫خققـٗا‬ ‫ٚاييت‬
ٞ‫ايفضْغ‬ ْٕٛ‫ايكا‬ ‫يف‬(1)
‫قٛاعـز‬ ‫ٚيقـضاص‬ ٤‫ٚايكنـا‬ ٟ‫ايزعتٛص‬ ‫اٱطاص‬ ‫ضطٛص‬ ٕ ‫ب‬ ‫ه‬
‫أْـ‬ ّ‫ا‬‫جـز‬ ١‫َتٓٛعـ‬ ‫فـا٫و‬ ‫يف‬ ١‫ٚأٚصٚبٝـ‬ ١‫رٚيٝـ‬ ١ْْٝٛ‫قا‬‫عـٓٛاو‬ ‫ايعؾـض‬ ‫يف‬ ‫تج‬
‫املقـزص‬ ٚ‫س‬ ْٕٛ‫يًكـا‬ ْٕٛ‫ايكـا‬ ٘‫خقق‬ ٟ‫ايش‬ ٕ‫املها‬ ‫يف‬ ٠‫نبرل‬ ١‫قطٝع‬ ٠‫ا٭خرل‬
.ٞ‫اـاصج‬
2-١ٝ‫ايض٥ٝغـ‬ ‫ايتطـٛصاو‬ ٙ‫ٖـش‬ ‫بـ‬ ٔ‫َـ‬ : ٞ‫ا٭ٚصٚبـ‬ ْٕٛ‫يًكا‬ ١‫اؿزٜىل‬ ‫ايتطٛصاو‬
‫ايتعـزٜ٬و‬ ‫ـض‬ ‫ي‬ ٢‫عًـ‬ ٘‫ضطبٝكـ‬ ٍ‫فـا‬ ‫ٚاضغـاع‬ ٞ‫ا٭ٚصٚبـ‬ ْٕٛ‫ايكـا‬ ‫ضطٛص‬ ‫لز‬
‫ايب‬ ٌ‫ـ‬‫ـ‬‫َضاح‬ ٕ‫أ‬ ‫ـع‬‫ـ‬‫امل٬ح‬ ٔ‫ـ‬‫ـ‬َٚ .١‫ـ‬‫ـ‬‫املتتابع‬‫يل‬ ‫ـا‬‫ـ‬‫فضْغ‬ ‫ـارو‬‫ـ‬‫ق‬ ‫ـز‬‫ـ‬‫ق‬ ٞ‫ـ‬‫ـ‬‫ا٭ٚصٚب‬ ٤‫ـا‬‫ـ‬ٓ
ٞ‫ايفضْغـ‬ ‫تُـع‬ ‫ٚا‬ ‫ا٫قتقـار‬ ‫يف‬ ‫نًـٗا‬ ‫ايكطاعاو‬ ٌٜ‫ضعز‬‫يطـٛص‬ ‫أرو‬ ‫ٚقـز‬ ‫ه‬
‫ٚضظاٜـز‬ ٣‫أخـض‬ ٤‫أعنـا‬ ٍٚ‫ر‬ ٛ‫مـ‬ ‫ايقارصاو‬ ‫بتظاٜز‬ ‫عًٝٗا‬ ‫املؾٗٛر‬ ١ٝ‫ايتٓافغ‬
‫سيـو‬ ٢‫عًـ‬ ٍ‫ر‬ ‫ٚقز‬ .٘‫ٚخاصج‬ ٞ‫ا٭ٚصٚب‬ ‫ا٫ؼار‬ ‫يل‬ ‫اـاصج‬ ٛ‫م‬ ‫ا٫عتىلُاصاو‬
‫املض‬ ١‫ايكاْْٛٝــ‬ ‫ايكٛاعــز‬ ‫ضظاٜــز‬‫َهْٛــاو‬ ٌ‫يهــ‬ ٟ‫اينــضٚص‬ ‫بــايتٛفٝل‬ ١‫ضبطــ‬
.ْٕٛ‫ايكا‬
3-٠‫املـار‬ ‫يـٓك‬ ّ‫ا‬‫طبك‬ : ًٞ‫ايزاخ‬ ْٕٛ‫ايكا‬ ٢ً‫ع‬ ٞ‫ا٭ٚصب‬ ْٕٛ‫ايكا‬ ١ٝ‫أعبك‬88/1ٔ‫َـ‬
ٟ‫ايـش‬ ٌٜ‫ايتعـز‬ ٢‫مبكتنـ‬ ‫قـ‬ ‫ايـيت‬ ‫فـٝابتٗا‬ ‫يف‬ ٞ‫اؿـاي‬ ‫فضْغـا‬ ‫رعتٛص‬
ِ‫صق‬ ْٕٛ‫بايكا‬554١ٓ‫يغ‬1992‫يف‬22ٛٝ‫ٜٛي‬1992‫ايتقـزٜل‬ ٌ‫قبـ‬ ‫فـزص‬ ٟ‫ٚايش‬
‫ـذلخ‬‫ـ‬‫َغ‬ ٠‫ـز‬‫ـ‬ٖ‫َعا‬ ٢‫ـ‬‫ـ‬ً‫ع‬‫ٚيف‬ ١‫ـ‬‫ـ‬ٝ‫ا٭ٚصٚب‬ ‫ـاو‬‫ـ‬‫اؾُاع‬ ‫يف‬ ١‫ـ‬‫ـ‬ٜ‫اؾُٗٛص‬ ِٖ‫ـا‬‫ـ‬‫"ضغ‬
‫ايـيت‬ ‫يًُعاٖـزاو‬ ّ‫ا‬‫ٚطبكـ‬ ‫عضٜـ١ه‬ ‫اختـاصو‬ ٍٚ‫ر‬ ٔ‫َـ‬ ٕٛ‫امله‬ ٞ‫ا٭ٚصٚب‬ ‫ا٫ؼار‬
.‫اختقافاضٗا‬ َٔ ّ‫ا‬‫بعن‬ ّ‫ا‬‫َع‬ ‫قاصؼ‬ ٕ‫أ‬ ‫ٚمعتٗا‬
(1
)،‫اٌدٌٚةخ‬ ٟ‫ِغٍع‬ ‫دزاظبد‬ ،ٟ‫اٌفسٔع‬ ْٛٔ‫اٌمب‬ ٟ‫ـ‬ ‫اٌدٌٚ١خ‬ ‫اٌمٛاعد‬ : ‫أظس‬‫ظةٕخ‬ ،ٟ‫اٌفسٔعة‬ ‫اٌزٛص١ةك‬0222،
‫ص‬7.‫ثعد٘ب‬ ‫ِٚب‬

16. (220)
‫يف‬ ‫ايقارص‬ ٙ‫قضاص‬ ‫يف‬ ٟ‫ايزعتٛص‬ ‫ًػ‬ ‫ا‬ ‫سنض‬ ‫ٚقز‬2004(1)
‫ببخـث‬ ‫املتعًـل‬
‫صَٚا‬ ٠‫َعاٖز‬29‫أنتٛبض‬2004‫ي‬ ١٦‫املٓؾ‬‫قضص‬ ‫قز‬ ‫ايزعتٛص‬ ‫ٚامع‬ ٕ‫أ‬ ‫أٚصبا‬ ‫زعتٛص‬
ًٞ‫ايـزاخ‬ ْْٞٛ‫ايكـا‬ ّ‫ايٓظـا‬ ‫يف‬ ‫َٓـزَج‬ ٞ‫أٚصٚبـ‬ ْْٞٛ‫قـا‬ ّ‫ْظـا‬ ‫ٚجـٛر‬ ٠‫املـار‬ ٙ‫بٗش‬
.ٞ‫ايزٚي‬ ْْٞٛ‫ايكا‬ ّ‫ايٓظا‬ ٔ‫ع‬ ‫َٚتُٝظ‬
ِ‫عهـ‬ ًٞ‫ايـزاخ‬ ْٕٛ‫ايكـا‬ ٢‫عًـ‬ ٞ‫ا٭ٚصٚبـ‬ ْٕٛ‫يًكـا‬ ُٛ‫ايغ‬ ‫ٖشا‬ ‫نز‬ ‫ض‬ ‫ٚقز‬
‫يف‬ ‫ايقارص‬ ١ٝ‫ا٭ٚصٚب‬ ٍ‫ايعز‬ ١ُ‫قه‬15ٛٝ‫ٜٛي‬1964(2)
َ ٟ‫ٚايش‬‫يل‬ ٘‫بـ‬ ّ٫ُٛ‫َع‬ ٍ‫طا‬ ‫ا‬
.ٟ‫ٚاٱراص‬ ٟ‫ايعار‬ ٤‫ايكنا‬ ‫جٗاو‬ ‫مجٝع‬ ّ‫أَا‬ ّٛٝ‫اي‬
‫املبزأ‬ ‫ٖٚشا‬–ًٞ‫ايـزاخ‬ ْٕٛ‫ايكـا‬ ٢ً‫ع‬ ٞ‫ا٭ٚصٚب‬ ْٕٛ‫ايكا‬ ًٛ‫ع‬–‫يف‬ ‫ٜكـٛر‬ ٫
١‫ايزٚيـ‬ ‫فًـػ‬ ٘‫عًٝـ‬ ‫أنز‬ ‫َا‬ ‫ٖٚشا‬ ‫ايزعتٛص‬ ٛ‫زل‬ َٔ ٌٝٓ‫اي‬ ‫يل‬ ًٞ‫ايزاخ‬ ّ‫ايٓظا‬
٠‫َض‬ َٔ ‫أنىلض‬ ٞ‫ايفضْغ‬(3)
.
‫ب‬ ٠‫اٱراص‬ ّ‫ضًتظ‬ ‫سيو‬ ٢ً‫ع‬ ٤‫ٚبٓا‬١ٝ‫ايتؾـضٜع‬ ‫ايكٛاعـز‬ ‫ضطبٝـل‬ ‫ضغـتبعز‬ ٕ
‫ْـك‬ ٟ‫أ‬ ‫ضطبٝـل‬ ّ‫عـز‬ ٢‫عًـ‬ ٞ‫ايكامـ‬ ‫ٚهدل‬ ١ٝ‫ا٭ٚصٚب‬ ‫ايكٛاعز‬ ‫َع‬ ١‫املتٛافك‬ ‫برل‬
.٘ٗٝ‫ضٛج‬ ‫٭ٖزاف‬ ٚ‫أ‬ ٞ‫أٚصٚب‬ ‫يٓك‬ ‫كاي‬ ٞ‫ضؾضٜع‬
ٞ‫ا٭ٚصٚبـ‬ ‫ٚا٫ؼـار‬ ١‫ا٭ٚصٚبٝـ‬ ‫ُٛعـاو‬ ‫ا‬ ‫يف‬ ‫فضْغـا‬ ١‫َؾـاصن‬ ٢ً‫ع‬ ٤‫ٚبٓا‬
‫عـ‬ ‫ايـيت‬ ١ْٛ‫يؾـب‬ ٠‫َعاٖـز‬ ‫يف‬ ‫عًٝٗـا‬ ‫املٓقـٛل‬ ٚ‫ايؾض‬ ‫ٚفل‬‫ا٫ؼـار‬ ٠‫َعاٖـز‬ ‫زي‬
‫يف‬ ١‫املٛقع‬ ١ٝ‫ا٭ٚصٚب‬ ١‫ُٛع‬ ‫ا‬ ‫أعغ‬ ‫اييت‬ ٠‫ٚاملعاٖز‬ ٞ‫ا٭ٚصٚب‬13‫رٜغُدل‬2007(4)
٠‫ـار‬‫ـ‬‫امل‬ ‫يف‬ ٠‫ـضص‬‫ـ‬‫املك‬ ١‫ـ‬‫ـ‬‫ايزٚي‬ ٔ‫ـ‬‫ـ‬َ ‫ـاعزاو‬‫ـ‬‫املغ‬ ١‫ـ‬‫ـ‬‫صقاب‬ ٕ‫ـإ‬‫ـ‬‫ف‬88(5)
٠‫ـز‬‫ـ‬ٖ‫املعا‬ ٔ‫ـ‬‫ـ‬َ
(1
) C.C. No.2004-505DC du 19 Novembre 2004.
(2
) CJCE, 6164, 15/7/1964, Costa C/ENEL.
(3
): ‫اٌّضبي‬ ً١‫ظج‬ ٍٝ‫ع‬ ‫أظس‬
CE. Ass. 30/10/1998, Sarran et levacher. Rec. P. 369.
CE. 3/12/2011, Syndicat National de L'industrie Pharmacautique et autres.
Rec. P. 624.
(4
)‫اٌّبدح‬ ِٓ ‫اٌضبٔ١خ‬ ‫اٌفمسح‬ ‫أظس‬88/1‫ـسٔعب‬ ‫دظزٛز‬ ِٓ1958ٟ‫ـ‬ ٍٗ٠‫رعد‬ ‫ثعد‬03ٛ١ٌٛ٠0228.
(5
)‫اٌّبدح‬ ‫رٕض‬88: ْ‫أ‬ ٍٝ‫ع‬ ٟ‫ا٤ٚزٚث‬ ‫ٌٍدظزٛز‬ ‫إٌّشئخ‬ ‫اٌّعب٘دح‬ ِٓ
1-‫اٌمبئّخ‬ ‫اٌّعبعداد‬ ُ‫ٌٕظ‬ ُ‫اٌدائ‬ ‫ثبٌفؾض‬ ‫اٌدٚي‬ ‫ثّعبعدح‬ ‫اٌٍغٕخ‬ َٛ‫رم‬ُٙ١ٍ‫ع‬ ‫ٚرمزسػ‬ ،‫اٌدٚي‬ ٖ‫٘ر‬ ٟ‫ـ‬
.‫اٌّشزسن‬ ‫اٌعٛق‬ ًّ‫ٌٚع‬ ‫اٌّزدزط‬ ‫ٛز‬ ‫ٌٍز‬ ‫اٌ٩شِخ‬ ‫اٌّف١دح‬ ‫ا٦عساءاد‬
=

17. (221)
‫ـ١ه‬‫ـ‬ٝٓ‫ايٛط‬ ‫ايتؾـضٜعاو‬ ‫بعـض‬ ‫قـػ‬ ٕ‫أ‬ ٔ‫ـ‬‫ـ‬‫املُه‬ ٔ‫َـ‬ ١‫ا٭ٚصٚبٝـ‬ ١‫ُاعـ‬ ً‫ي‬ ١٦‫املٓؾـ‬
‫امل٪ع‬ ٌ‫ـ‬‫ـ‬ُ‫ٚع‬ ‫ـٗاه‬‫ـ‬ًٜٛ‫ق‬ ١‫ـ‬‫ـ‬‫ٚطضٜك‬‫ـو‬‫ـ‬‫ايتُغ‬ ‫ـشيو‬‫ـ‬‫ن‬ ٔ‫ـ‬‫ـ‬‫املُه‬ ٔ‫ـ‬‫ـ‬َٚ .١‫ـ‬‫ـ‬َ‫ايعا‬ ‫ـاو‬‫ـ‬‫غ‬
٫ٚ ١‫ايٛطٓٝـ‬ ِ‫احملـان‬ ّ‫أَـا‬ ٞ‫َتكامـ‬ ٟ‫أ‬ ٍ٬‫خـ‬ ٔ‫َـ‬ ٞ‫ا٭ٚصٚب‬ ْٕٛ‫ايكا‬ ١‫مبدايف‬
.ْْٞٛ‫قا‬ ‫اعتكضاص‬ ّ‫عز‬ ٌ‫ميىل‬ ‫عٛف‬ ‫سيو‬ ٕ‫أ‬ ‫ؽو‬
‫أعـاؼ‬ ٢‫عًـ‬ ‫ا٥ٗـا‬ ‫يي‬ ٔ‫ميهـ‬ ‫ايٛطين‬ ‫ايتؾضٜع‬ ٢ً‫ع‬ ٤‫بٓا‬ ٠‫ايقارص‬ ّ‫فا٭حها‬
٤‫ـا‬‫ـ‬ ‫يي‬ ‫ـوه‬‫ـ‬‫سي‬ ١‫ـ‬‫ـ‬ً‫أَىل‬ ٔ‫ـ‬‫ـ‬َٚ ٞ‫ـ‬‫ـ‬‫ا٭ٚصٚب‬ ْٕٛ‫ـا‬‫ـ‬‫ايك‬ ٞ‫ـ‬‫ـ‬‫ضضاع‬ ‫مل‬ ‫ـا‬‫ـ‬ْٗ‫أ‬‫ـاو‬‫ـ‬‫اؾُاع‬ ‫ـضاصاو‬‫ـ‬‫ق‬
ّ‫ـذلا‬‫ـ‬‫اح‬ ّ‫ـز‬‫ـ‬‫يع‬ ‫ـضٚع‬‫ـ‬‫املؾ‬ ‫ـاط‬‫ـ‬ٝ‫ٚاَت‬ ٍ‫ـُا‬‫ـ‬‫ايؾ‬ ‫ـجل‬‫ـ‬‫خ‬ ١‫ـ‬‫ـ‬َ‫ٱقا‬ ‫ـضص‬‫ـ‬‫املك‬ ٕٛ‫ـ‬‫ـ‬ٝ‫ي‬ ‫يف‬ ١‫ـ‬‫ـ‬ْٝ‫ايعُضا‬
٠‫باملار‬ ‫املكضص‬ ٕ٬‫باٱع‬ ّ‫ا٫يتظا‬12٘ٝ‫ضٛج‬ َٔ305١ٓ‫يغ‬1971‫يف‬26ٛٝ‫ٜٛي‬1971ٔ‫ع‬
٘‫ـ‬‫ـ‬‫بتٛجٝـ‬ ٍ‫ـز‬‫ـ‬‫املعـ‬ ١‫ـ‬‫ـ‬‫ا٭ٚصٚبٝـ‬ ‫ـاو‬‫ـ‬‫اؾُاعـ‬ ‫ـػ‬‫ـ‬‫فًـ‬440١ٓ‫ـ‬‫ـ‬‫يغـ‬1989‫يف‬18/7/1989
‫ـض‬‫ـ‬‫يب‬ ‫يجـضا٤او‬ ‫ـٝل‬‫ـ‬‫ضٓغ‬ ُٔ‫املتنـ‬‫ـز‬‫ـ‬‫ق‬ ٔ‫ٜهـ‬ ‫مل‬ ٟ‫ـش‬‫ـ‬‫ٚاي‬ ١‫ايعاَـ‬ ٍ‫ا‬ ‫ـ‬‫ـ‬‫ا٭ؽ‬ ‫عكـٛر‬ ّ‫ا‬
ًٞ‫ايزاخ‬ ْٕٛ‫ايكا‬ ‫يف‬ ٘‫يرخاي‬(1)
.
‫يف‬ ١‫ـ‬‫ـ‬‫ا٭ٚصٚبٝـ‬ ٍ‫ـز‬‫ـ‬‫ايعـ‬ ١‫ـ‬‫ـ‬‫قهُـ‬ ‫يل‬ ١‫ـ‬‫ـ‬‫ا٭ٚيٝـ‬ ١‫ـ‬‫ـ‬‫اٱحايـ‬ ‫ـضا٤او‬‫ـ‬‫يجـ‬ ‫ـُذ‬‫ـ‬‫ٚضغـ‬
٠‫باملـار‬ ١‫املٓظُـ‬ ‫يهغُبٛصج‬234(2)
ٕ‫أ‬ ٞ‫ا٭ٚصٚبـ‬ ‫يًزعـتٛص‬ ١٦‫املٓؾـ‬ ٠‫املعاٖـز‬ ٔ‫َـ‬ ‫ه‬
ٞ‫ايكام‬ ‫ْطام‬ ٍٛ‫ح‬ ‫ايٛطين‬ ٞ‫ايكام‬ ‫طًب‬ ‫يف‬ ‫ٚق‬ ٟ‫أ‬ ‫يف‬ ٌ‫ضفق‬.ٞ‫اؾُاع‬
٠‫املعاٖـز‬ ١‫املدتقـ‬ ١‫ٓـ‬ ً‫اي‬ ‫ضفخـك‬ ٞ‫ا٭ٚصٚب‬ ْٕٛ‫ايكا‬ ٛ‫زل‬ ‫ملبزأ‬ ّ‫ا‬‫ٚضطبٝك‬
=
0-‫اٌّشةزسوخ‬ ‫اٌعٛق‬ ‫ِع‬ ‫رزفك‬ ٨ ‫ِٛازد٘ب‬ ‫خ‬ ‫ثٛاظ‬ ٚ‫أ‬ ‫ٌٍدٌٚخ‬ ‫إٌّّٛؽخ‬ ‫اٌّعبعدح‬ ْ‫أ‬ ‫اٌٍغٕخ‬ ‫أودد‬ ‫ٚإذا‬
‫ٌٍّبدح‬ ً‫ب‬‫ٚـم‬87‫رععةف‬ ‫س٠مةخ‬ ‫ث‬ ‫جةك‬ ‫ر‬ ‫اٌّعبعدح‬ ٖ‫٘ر‬ ْ‫ٚأ‬ ‫ِ٩ؽظبرٙب‬ ُ٠‫ٌزمد‬ ‫إٔراز٘ب‬ ‫ثعد‬ْ‫أ‬ ‫رمةسز‬ ،‫١خ‬
‫اٌّعٕ١خ‬ ‫اٌدٌٚخ‬ ‫جك‬ ‫ر‬ ٌُ ‫ٚإذا‬ ،‫زٙب‬ ‫ثٛاظ‬ ‫اٌّؾددح‬ ‫اٌّدح‬ ٟ‫ـ‬ ‫رعد٠ٍٙب‬ ٚ‫أ‬ ‫رٍؽ١ٙب‬ ْ‫أ‬ ‫٠غت‬ ‫اٌّعٕ١خ‬ ‫اٌدٌٚخ‬
‫اٌعةدي‬ ‫ِؾىّةخ‬ ٝ‫عٍة‬ ‫ا٤ِةس‬ ‫٠عةسع‬ ْ‫أ‬ ْ‫نةي‬ ٞ‫ذ‬ ً‫وة‬ ٚ‫أ‬ ‫ٌٍغٕةخ‬ ‫٠غةٛش‬ ‫اٌّؾةددح‬ ‫اٌّةدح‬ ‫خ٩ي‬ ‫اٌمساز‬ ‫٘را‬
‫ٌٍّبدح‬ ‫ثبٌّةبٌفخ‬006،007.
(1
) CE, Ass. 6/2/1998, Tête et Association de Sauvegarde de L'ouest Lyonnais.
Rec. P. 30.
(0
)‫اٌّبدح‬ ‫رٕض‬034‫ِةزظةخ‬ ‫ا٤ٚزٚث١خ‬ ‫اٌّؾىّخ‬ ْٛ‫:"رى‬ ْ‫أ‬ ٍٝ‫ع‬ ٟ‫ا٤ٚزٚث‬ ‫ٌٍدظزٛز‬ ‫إٌّشئخ‬ ‫اٌّعب٘دح‬ ِٓ
: ٟ‫ـ‬ ‫أٌٚ١خ‬ ‫ثظفخ‬ ً‫ثبٌفظ‬
‫أ‬–.‫اٌّعب٘دح‬ ٖ‫٘ر‬ ‫رفع١س‬
‫ة‬-.‫اٌغّبعخ‬ ‫ِٚىزت‬ ‫اٌغّبعخ‬ ‫٘١ئبد‬ ٓ‫ع‬ ‫اٌظبدزح‬ ‫اٌمسازاد‬ ‫ٚرفع١س‬ ‫طؾخ‬
‫عـ‬-ٟٕ‫اٌةٛؽ‬ ‫اٌمؼةبء‬ َ‫أِةب‬ ‫أص١سد‬ ‫ٚإذا‬ ،‫ذٌه‬ ٍٝ‫ع‬ ‫ـ١ٙب‬ ‫٠ٕض‬ ‫عٕدِب‬ ‫اٌّغٍط‬ ‫ثمساز‬ ‫إٌّشيح‬ ‫ا٤عٙصح‬ ُ‫ٔظ‬ ‫رفع١س‬
ْ‫أ‬ ‫اٌعدي‬ ‫ِؾىّخ‬ ِٓ ‫ٍت‬ ٠ ْ‫أ‬ ‫اٌّؾىّخ‬ ِٓ ُ‫ؽى‬ ‫طدٚز‬ ٞ‫اٌؼسٚز‬ ِٓ ْ‫أ‬ ٜ‫زأ‬ ‫إذا‬ ٌٗ ‫٠غٛش‬ ،ً‫اٌّعبئ‬ ٖ‫٘ر‬
ٓ‫ع‬ ٌ‫ا‬ ‫ؽىّٙب‬ ً‫٠مج‬ ٨ ‫ٚؽٕ١خ‬ ‫ِؾىّخ‬ َ‫أِب‬ ‫أص١سد‬ ‫ٚإذا‬ ،‫اٌّعيٌخ‬ ٖ‫٘ر‬ ٟ‫ـ‬ ً‫رفظ‬‫ا٤ِس‬ ‫رعسع‬ ْ‫ثي‬ َ‫رٍزص‬ ٗ١‫ـ‬
.‫اٌعدي‬ ‫ِؾىّخ‬ ٍٝ‫ع‬

18. (222)
‫ضـدلص‬ ٕ‫أ‬ ٛ‫عنـ‬ ١‫رٚيـ‬ ٔ‫َـ‬ ‫ضطًـب‬ ٕ‫أ‬ ‫شلا‬ ‫ٚهٛط‬ ‫اؾُاعٞه‬ ْٕٛ‫ايكا‬ ‫ضطبٝل‬ ‫حغب‬
ٕ‫فـإ‬ ١‫نافٝـ‬ ‫بـرل‬ ‫ايـضرٚر‬ ٙ‫ٖش‬ ‫اعتدلو‬ ‫ٚيسا‬ ٞ‫اؾُاع‬ ْٕٛ‫ايكا‬ ‫َع‬ ‫قاْْٛٗا‬ ‫ضٛافل‬
‫صأ‬ ِ‫ـ‬ ‫يْـشاص‬ ٘‫ٜتبعـ‬ ٕ‫أ‬ ٔ‫ميهـ‬ ‫املعًَٛـاو‬ ١‫ٓـ‬ ً‫اي‬ ‫طًب‬‫يف‬ ٕٛ‫ٜهـ‬ ‫ٖٚـشا‬ ‫َغـببه‬ ٟ
٢‫ـ‬‫ـ‬ً‫ع‬ ‫ـظاع‬‫ـ‬ٓ‫اي‬ ‫ـضض‬‫ـ‬‫ع‬ ‫يل‬ ‫ـض‬‫ـ‬َ‫ا٭‬ ٌ‫ـ‬‫ـ‬‫ٜق‬ ٕ‫أ‬ ٔ‫ـ‬‫ـ‬‫ٚميه‬ ‫ـظاعه‬‫ـ‬ٓ‫اي‬ ٢‫ـ‬‫ـ‬ً‫ع‬ ١‫ـابك‬‫ـ‬‫ايغ‬ ١‫ـ‬‫ـ‬ً‫املضح‬
٠‫ـار‬‫ـ‬ًُ‫ي‬ ّ‫ا‬‫ـ‬‫ـ‬‫ضطبٝك‬ ١‫ـ‬‫ـ‬ٝ‫ا٭ٚصٚب‬ ٍ‫ـز‬‫ـ‬‫ايع‬ ١‫ـ‬‫ـ‬ُ‫قه‬226١‫ـ‬‫ـ‬‫ُاع‬ ً‫ي‬ ١٦‫ـ‬‫ـ‬‫املٓؾ‬ ٠‫ـز‬‫ـ‬ٖ‫املعا‬ ٔ‫ـ‬‫ـ‬َ
٘‫أْـ‬ ٢‫عًـ‬ ‫ايـشنض‬ ١‫عـايف‬ ٠‫املار‬ ‫ْق‬ ‫حٝث‬ ‫يًُدايف١ه‬ ٔ‫ايطع‬ ١‫حاي‬ ‫يف‬ ١ٝ‫ا٭ٚصٚب‬
‫قـ‬ ٛ‫عنـ‬ ١‫رٚي‬ ٕ‫أ‬ ١ٓ ً‫اي‬ ‫قزصو‬ ‫:"يسا‬ّ‫ا‬‫ٚفكـ‬ ّ‫ا‬‫َغـبب‬ ّ‫ا‬‫صأٜـ‬ ‫ضنـع‬ ‫ايتظاَٗـاه‬ ‫خايفـ‬ ‫ز‬
‫ـل‬‫ـ‬‫ضتٛاف‬ ‫مل‬ ‫ـإسا‬‫ـ‬‫ف‬ ‫ـاه‬‫ـ‬ٗ‫َ٬حظاض‬ ِٜ‫ـز‬‫ـ‬‫يتك‬ ١‫ايزٚيـ‬ ٙ‫ـش‬‫ـ‬ٖ ‫ـاص‬‫ـ‬‫يخط‬ ‫ـز‬‫ـ‬‫بع‬ ‫ـز٠ه‬‫ـ‬ٖ‫املعا‬ ٙ‫شلـش‬
ٕ‫أ‬ ‫شلـا‬ ‫هـٛط‬ ٙ‫ٖـش‬ ٕ‫فإ‬ ‫ٓ١ه‬ ً‫اي‬ ١‫بٛاعط‬ ٠‫احملزر‬ ٠‫املز‬ ٍ٬‫خ‬ ٟ‫ايضأ‬ ‫ٖشا‬ ‫َع‬ ١‫ايزٚي‬
."ٍ‫ايعز‬ ١ُ‫قه‬ ٢ً‫ع‬ ‫ا٭َض‬ ‫ضعضض‬
٠‫ـار‬‫ـ‬‫امل‬ ‫ـٓك‬‫ـ‬‫ي‬ ّ‫ا‬‫ـ‬‫ـ‬‫ٚٚفك‬228‫ق‬ ‫يسا‬ ٠‫ـز‬‫ـ‬ٖ‫املعا‬ ‫ساو‬ ٔ‫ـ‬‫ـ‬َ١‫ـ‬‫ـ‬‫رٚي‬ ٕ ‫ـ‬‫ـ‬‫ب‬ ١‫ـ‬‫ـ‬ُ‫احمله‬ ‫ـ‬‫ـ‬‫ن‬
ٕ ‫بـ‬ ّ‫ضًتـظ‬ ١‫ايزٚيـ‬ ٙ‫ٖش‬ ٕ‫فإ‬ ‫املعاٖز٠ه‬ ٙ‫ٖش‬ ‫مبٛجب‬ ‫ايتظاَاضٗا‬ ‫خايف‬ ‫قز‬ ٛ‫عن‬
ّ‫ا‬‫َغبب‬ ّ‫ا‬ٜ‫صأ‬ ١ٓ ً‫اي‬ ‫ٚضنع‬ ‫ايعزٍه‬ ١ُ‫قه‬ ِ‫حه‬ ‫ضٓفٝش‬ ٌُ‫ٜؾ‬ ٟ‫ايش‬ ٤‫اٱجضا‬ ‫ضتدش‬
ِ‫ـ‬‫ـ‬‫ؿه‬ ١‫ـ‬‫ـ‬‫ايزٚي‬ ‫ـش‬‫ـ‬ٝ‫ضٓف‬ ّ‫ـز‬‫ـ‬‫ع‬ ٘‫ـ‬‫ـ‬ٝ‫ف‬ ‫ـب‬‫ـ‬‫ض‬ ٤‫ـضا‬‫ـ‬‫اٱج‬ ‫ـشا‬‫ـ‬ٖ ‫ـاس‬‫ـ‬‫باؽ‬ ١‫ـ‬‫ـ‬‫ايزٚي‬ ِ‫ـ‬‫ـ‬‫ضك‬ ‫مل‬ ‫يسا‬
‫احملز‬ ٠‫املز‬ ٍ٬‫خ‬ ٍ‫ايعز‬ ١ُ‫قه‬١‫احملهُـ‬ ٢ً‫ع‬ ‫ا٭َض‬ ‫ٚضعضض‬ ‫ٓ١ه‬ ً‫اي‬ ١‫بٛاعط‬ ٠‫ر‬
‫ـضٚف‬‫ـ‬‫يًظ‬ ١‫ـ‬‫ـ‬ُ٥٬َ ‫ـا‬‫ـ‬ْٗ‫أ‬ ٣‫ـض‬‫ـ‬‫ض‬ ‫ـيت‬‫ـ‬‫اي‬ ١‫ـ‬‫ـ‬ٜ‫ايتٗزٜز‬ ١‫ـ‬‫ـ‬َ‫ضا‬ ‫اي‬ ٚ‫أ‬ ‫ـظايف‬‫ـ‬‫اؾ‬ ‫ـز‬‫ـ‬ً‫املب‬ ‫ـزص‬‫ـ‬‫ٚضك‬
٠‫باملار‬ ‫َغاؼ‬ ٕٚ‫ر‬ ١ٜ‫ضٗزٜز‬ ١َ‫بضا‬ ٚ‫أ‬ ‫جظايف‬ ‫َبًز‬ ‫بزفع‬ ‫ٚضًظَٗا‬227.
‫يف‬ ٕ‫ـا‬‫ـ‬ْٛٝ‫ٚاي‬ ‫ـا‬‫ـ‬‫فضْغ‬ ٢‫ـ‬‫ـ‬ً‫ع‬ ٠‫ـار‬‫ـ‬‫امل‬ ٙ‫ـش‬‫ـ‬ٖ ‫ـل‬‫ـ‬ٝ‫ضطب‬ ‫ـز‬‫ـ‬‫ٚق‬12ٛ‫ـ‬‫ـ‬ٝ‫ٜٛي‬2005(1)
‫ا‬ ‫املدايفاو‬ ‫بغبب‬.‫ايقٝز‬ ‫يف‬ ١‫املؾذلن‬ ١‫ايغٝاع‬ ‫ضطبٝل‬ ‫يف‬ ٠‫ملتهضص‬
‫ـل‬‫ـ‬ٝ‫ٚضطب‬ ٞ‫ـ‬‫ـ‬‫ا٭ٚصٚب‬ ْٕٛ‫ـا‬‫ـ‬‫ايك‬ ٌ‫ـ‬‫ـ‬‫يٓك‬ ‫ـاو‬‫ـ‬‫املٛجب‬ ٙ‫ـش‬‫ـ‬ٖ ٕ‫أ‬ ‫يف‬ ‫ـو‬‫ـ‬‫ؽ‬ ٔ‫ـ‬‫ـ‬َ ‫ـا‬‫ـ‬َٚ
.ٞ‫ٚاي٬٥خ‬ ٞ‫ايتؾضٜع‬ ‫ايتزفل‬ ‫َقزص‬ ٖٞ ١ٝٓ‫ايٛط‬ ‫ايٓقٛل‬
(1
) CJCE., 304/02, 12/7/2005, Commission des communautés européennes
c/Répuplique Française.

19. (223)
4-: ٞ‫ايضزل‬ ْٕٛ‫ايكا‬ ‫يف‬ ‫اٱعاص‬
ْ‫ايكـٛا‬ ‫يف‬ ‫ضٛعـعاو‬ ‫يل‬ ‫أرو‬ ٠‫ايٛاحـز‬ ١ًُ‫ٚايع‬ ١ٝ‫ا٭ٚصٚب‬ ‫ايغٛم‬ ّ‫قٝا‬ ٕ‫ي‬
‫ايضزل‬١‫خافـ‬ ١‫املؾـذلن‬ ‫ايغٝاعـاو‬ ‫ضطبٝـل‬ ‫ٜٚغتٓز‬ ‫ا٭ٚصٚبٞه‬ ‫ا٫ؼار‬ ٍٚ‫يز‬ ١ٝ
‫يـٛا٥ذ‬ ٢‫عًـ‬ ١ٝ‫أعاع‬ ١‫بقف‬ ١ٜ‫اص‬ ‫ايت‬ ١‫ايغٝاع‬ ‫ايقٝزه‬ ١‫عٝاع‬ ‫ايظصاعٝ١ه‬ ١‫ايغٝاع‬
.١ٝٓ‫ايٛط‬ ١ْْٝٛ‫ايكا‬ ِ‫ايٓظ‬ ‫يف‬ ٠‫َباؽض‬ ١‫املطبك‬ ‫ٚايكضاصاو‬ ٠‫اٱراص‬
ٚ‫ا٭‬ ‫ايٛحٝـز‬ ‫ايكضاص‬ ‫٭ٖزاف‬ ّ‫ا‬‫ٚفك‬ ‫احملزر‬ ًٞ‫ايزاخ‬ ‫ايغٛم‬ ‫قٝظ‬ ‫ٚقز‬ٞ‫صٚبـ‬
١ٓ‫ـ‬‫ـ‬‫يغ‬1985(1)
ٍ‫ـٛا‬‫ـ‬َ‫ا٭‬ ‫ٚص٩ٚؼ‬ ‫ـزَاو‬‫ـ‬‫اـ‬ ‫ـٛاٍه‬‫ـ‬َ‫ٚا٭‬ ‫ـدال‬‫ـ‬‫ا٭ؽ‬ ٍٚ‫ـزا‬‫ـ‬‫ض‬ ١‫ـ‬‫ـ‬ٜ‫عض‬ ‫ه‬
‫َــٓذ‬ ‫ٚعــع‬ ‫ـز‬‫ـ‬‫ٚق‬ ‫ايــزاخًٞه‬ ْٕٛ‫ايكــا‬ ‫يف‬ ّ٫‫ـا‬‫ـ‬‫يرخ‬ ١ُٓ‫املتنــ‬ ‫بايتٛجٝٗــاو‬ ِ‫ـ‬‫ـ‬‫ْٚظ‬
ٝ‫َاعـذلخ‬ ٠‫َعاٖـز‬ ٔ‫َـ‬ ١‫ايٓاػـ‬ ٞ‫ا٭ٚصٚبـ‬ ‫ي٬ؼار‬ ٠‫جزٜز‬ ‫اختقافاو‬1992‫ه‬
ّ‫أَغـذلرا‬ ٠‫َٚعاٖز‬1997٠‫َٚعاٖـز‬Nice2001‫ايكٛا‬ ‫ضطبٝـل‬ ٔ‫َـ‬١‫ا٭ٚصٚبٝـ‬ ‫عـز‬
.ْٕٛ‫ايكا‬ َٔ ٠‫جزٜز‬ ‫أفضع‬ ٢ً‫ع‬
‫ا٭ٖـزاف‬ ‫ؼزٜـز‬ ‫يل‬ ١‫َٛجٗـ‬ ‫املبـزأ‬ ‫حٝـث‬ ٔ‫َـ‬ ‫ايتٛجٝٗاو‬ ‫أفبخ‬ ‫يكز‬
‫بغـبب‬ ّ٬ٝ‫ٚضفق‬ ّ‫ا‬‫ؼزٜز‬ ‫أنىلض‬ ٤‫ا٭عنا‬ ٍٚ‫يًز‬ ‫اـٝاص‬ ‫بذلى‬ ‫ؼكٝكٗا‬ ‫ٜضار‬ ‫اييت‬
‫ـض‬‫ـ‬‫أنىل‬ ‫ـدل‬‫ـ‬‫اعت‬ ٟ‫ـش‬‫ـ‬‫اي‬ ‫ـٝل‬‫ـ‬‫ايتٓغ‬ ٙ‫ـا‬‫ـ‬‫اػ‬ ‫ـاحل‬‫ـ‬‫يق‬ ١ٝ‫ـ‬‫ـ‬‫ايض٥ٝغ‬ ٤‫ـا‬‫ـ‬‫ا٭عن‬ ٍٚ‫ـز‬‫ـ‬‫اي‬ ‫ـاص‬‫ـ‬ٝ‫اخت‬
‫ا‬ َٔ ١ٜ‫ٚملا‬ ّ‫ا‬‫نٝز‬ ‫ض‬.ًٞ‫ايزاخ‬ ْٕٛ‫ايكا‬ ‫بكٛاعز‬ ٍ‫املتبار‬ ‫٫عذلاف‬
‫ايـٛطين‬ ْٕٛ‫ايكـا‬ ‫ضطـابل‬ ٢‫عًـ‬ ‫فضْغـا‬ ‫يف‬ ٟ‫ايغـاص‬ ٌ‫ايٓكـ‬ ‫أعـًٛب‬ ‫ٜٚغتٓز‬
‫ايٓقــٛل‬ ٌٜ‫ضعــز‬ ‫سيــو‬ ‫ٜٚتطًــب‬ ‫ايتٛجٝــ٘ه‬ ‫أٖــزاف‬ ‫َــع‬ ٌ‫قبــ‬ ٔ‫َــ‬ ‫املٛجــٛر‬
‫ضكتقـض‬ ‫ايـيت‬ ٤‫ا٭عنا‬ ٍٚ‫ايز‬ ‫اصضنتٗا‬ ‫اييت‬ ‫ضًو‬ َٔ ٢ً‫ا٭ع‬ ١ٝ‫ٚاي٬٥خ‬ ١ٝ‫ايتؾضٜع‬
‫اي‬ ‫يف‬ ‫ايتٛجٝٗاو‬ ٍ‫يرخا‬ ٢ً‫ع‬.١ٝٓ‫ايٛط‬ ْ‫كٛا‬
ٛ‫ٖـ‬ ‫نُـا‬ ‫فـعب‬ ‫ضطبٝـل‬ ١ٜ‫ايغـاص‬ ١‫ا٭ٚصٚبٝـ‬ ‫ايٓقـٛل‬ ٤‫يحقا‬ ‫ٜٚعتدل‬
‫َعاٖـزاو‬ ٔ‫َـ‬ ٕٛ‫امله‬ ًٞ‫ا٭ف‬ ٞ‫ا٭ٚصٚب‬ ْٕٛ‫فايكا‬ .‫ايٛطين‬ ْٕٛ‫يًكا‬ ١‫بايٓغب‬ ‫ا٭َض‬
(1
)‫ةبدح‬‫ة‬ٌّ‫ا‬ ‫ةٕض‬‫ة‬‫ر‬13‫ةخ‬‫ة‬١‫ا٤ٚزٚث‬ ‫ةبد٠خ‬‫ة‬‫ا٨لزظ‬ ‫ةخ‬‫ة‬‫اٌغّبع‬ ‫ةدح‬‫ة‬٘‫ِعب‬ ً‫ة‬‫ة‬ّ‫"رى‬ ْ‫أ‬ ٝ‫ة‬‫ة‬ٍ‫ع‬ ‫ةد‬‫ة‬١‫اٌٛؽ‬ ٟ‫ة‬‫ة‬‫ا٤ٚزٚث‬ ‫ةساز‬‫ة‬‫اٌم‬ ٓ‫ة‬‫ة‬ِ
‫ِبدح‬ ‫ا٢ر١خ‬ ‫ثبٌٕظٛص‬8‫رٛلؿ‬ ‫أ‬‫خة٩ي‬ ً‫ب‬١‫ردز٠غ‬ ٍٟ‫اٌداخ‬ ‫اٌعٛق‬ ‫رٙ١ئخ‬ ٌٝ‫إ‬ ‫اٌّٛعٙخ‬ ‫ا٦عساءاد‬ ‫اٌغّبعخ‬
ٟ‫ـ‬ ٟٙ‫رٕز‬ ‫ـزسح‬31‫د٠عّجس‬1990‫ٚاٌّبدح‬ ‫اٌؾبٌ١خ‬ ‫اٌّبدح‬ َ‫٤ؽىب‬ ً‫ب‬‫ؽجم‬ ،8،‫ة‬8ٚ ،‫عـ‬08‫ٚاٌّةبدح‬57
‫اٌّبدح‬ ِٓ ‫اٌضبٔ١خ‬ ‫ٚاٌفمسح‬59."....

20. (224)
‫َتظاٜـز‬ ١‫فُٛعـ‬ ‫باملعاٖـزاو‬ ١‫ًَخكـ‬ ‫ٚبضٚضٛنـٛ٫و‬ ّ‫اْنُا‬ ‫ٚقضاصاو‬ ١‫َعزي‬
ٝ‫املتتاي‬ ‫ٚايتٛععاو‬ ‫ايتعزٜ٬و‬ ٠‫َضاعا‬ ‫َع‬ ِ‫ايٓظ‬ َٔ.١
ٔ‫َـ‬ ‫أنىلـض‬ ‫يل‬ ٌ‫ضقـ‬ ‫ايـيت‬ ١‫اـاصجٝـ‬ ‫ا٫ضفاقٝـاو‬ ‫سيـو‬ ‫يل‬ ‫ٜناف‬3.000
‫ٜتعًـل‬ ‫فُٝـا‬ ١‫خافـ‬ ‫ا٭خـض٣ه‬ ٍٚ‫ٚايز‬ ٞ‫ا٭ٚصٚب‬ ‫اٱؼار‬ ٚ‫أ‬ ١‫اؾُاع‬ ‫ب‬ ١ٝ‫اضفاق‬
١‫املؾـذلن‬ ١ٜ‫اص‬ ‫ايت‬ ١‫بايغٝاع‬–٠‫ـاص‬ ‫يًت‬ ١‫ايعاملٝـ‬ ١‫املٓظُـ‬ ١‫اضفاقٝـ‬–‫ا٭َـٔه‬ ٚ‫أ‬
‫ـبتُدل‬‫ـ‬‫ع‬ ‫ـزا٤او‬‫ـ‬‫اعت‬ ‫ـش‬‫ـ‬َٓ ١‫ـ‬‫ـ‬‫خاف‬2001‫ـه‬‫ـ‬‫يًغ‬ ١‫ـ‬‫ـ‬‫رصاع‬ ‫ـزص‬‫ـ‬‫ٚضك‬ٕٛ٦‫ـ‬‫ـ‬‫يًؾ‬ ّ‫ـا‬‫ـ‬‫ايع‬ ‫ضضرل‬
١ٝ‫ا٭ٚصٚب‬(1)
ٞ‫ٚحٛاي‬ ١ٜ‫ايغاص‬ ‫ٚاملعاٖزاو‬ ‫اـال‬ ْٕٛ‫ايكا‬17.000‫ضٛجٝـ٘ه‬ ١‫٫٥خـ‬
١‫ـ‬‫ـ‬‫ٚعٝاع‬ ‫ـ١ه‬‫ـ‬ٝ‫ايظصاع‬ ١‫ـ‬‫ـ‬‫ايغٝاع‬ ١‫ـ‬‫ـ‬‫خاف‬ ‫ـٞه‬‫ـ‬‫ا٭ٚصٚب‬ ‫ـار‬‫ـ‬‫ي٬ؼ‬ ١ٝ‫ـ‬‫ـ‬‫ا٭عاع‬ ‫ـضاصاو‬‫ـ‬‫ٚايك‬
ٞ‫ٚحٛاي‬ .‫ايقٝز‬1516‫َٓـش‬ ‫يقضاصٖـا‬ ‫ايـيت‬ ‫ايتٛجٝٗـاو‬ ٔ‫َـ‬ ٠‫َـار‬1990‫ٖٚٓـاى‬ ‫ه‬
1244٢‫حت‬ ٍٛ‫املفع‬ ٟ‫عاص‬ ٘ٝ‫ضٛج‬‫ايٓقٛل‬ ‫ضٛفٝل‬ ٟ‫أ‬ ٌ‫ْك‬ ‫اعتٛجب‬ ‫ٚقز‬ ‫اٯٕه‬
.١ٝٓ‫ايٛط‬
‫بضفٝز‬ ١ْ‫َكاص‬ ‫قزٚر‬ ‫ْطام‬ ‫ساو‬ ‫ضطبل‬ ‫ايٓقٛل‬ ٙ‫ٖٚش‬10500ْٕٛ‫قا‬
ٚ120‫ايـٛطين‬ ّ‫املًـظ‬ ‫ا٭َـض‬ ‫ايٓؾا‬ ٢ً‫ع‬ ‫رل‬ ‫ٚض‬ ‫فضْغا‬ ‫يف‬ ‫ْافش‬ ٞ‫٫٥خ‬ ّٛ‫َضع‬ ‫أي‬
‫ايًـٛا٥ذ‬ ‫عزر‬ ٌ‫ٜق‬ ‫ايتزفل‬ ٢ٓ‫ٚمبع‬ .‫ايقخٝذ‬ ‫ملكٝاؼ‬ ّ‫ا‬‫ٚفك‬ ‫ٜكزص‬ ٕ‫أ‬ ‫هب‬ ٟ‫ٚايش‬
١ٝ‫ا٭ٚصٚب‬ٞ‫حٛاي‬ ‫يل‬600‫ا٭خـرل٠ه‬ ١ٝ‫ايتؾـضٜع‬ ٠‫يًـزٚص‬ ١‫بايٓغـب‬ ١‫أٚصٚبٝـ‬ ١‫٫٥خـ‬
‫يل‬ ّ‫ا‬ٜٛٓ‫عـ‬ ‫ايتٛجٝٗـاو‬ ‫عـزر‬ ٌ‫ٜٚق‬96ٔ‫َـ‬ ٠‫ايفـذل‬ ٔ‫عـ‬ ّ‫ا‬‫ضٛجٝٗـ‬1990-1999ٚ99
َٔ ٠‫يًفذل‬ ١‫بايٓغب‬2000-2004(2)
.
‫يل‬ ٌ‫ـ‬‫ـ‬‫ٜق‬ ‫ـاو‬‫ـ‬ٗٝ‫ايتٛج‬ ٔ‫ـ‬‫ـ‬َ ‫ـزر‬‫ـ‬‫ع‬ ‫ـاى‬‫ـ‬ٖٓٚ510ٍ٬‫ـ‬‫ـ‬‫خ‬ ٙ‫ـضاصا‬‫ـ‬‫يق‬ ّ‫ا‬‫ـ‬‫ـ‬ٗٝ‫ضٛج‬
‫ضط‬ ٍ‫ـا‬‫ـ‬‫ف‬ ‫ـا‬‫ـ‬‫ٚشل‬ ٠‫ـرل‬‫ـ‬‫ا٭خ‬ ‫ـٓٛاو‬‫ـ‬‫ع‬ ‫اـُـػ‬١ٜ‫ـار‬‫ـ‬‫ا٫قتق‬ ‫ـار٫و‬‫ـ‬‫املب‬ ٛ‫ـ‬‫ـ‬ٖ ‫ـال‬‫ـ‬‫خ‬ ‫بٝـل‬
١ٜ‫اص‬ ‫ٚايت‬(3)
.
(1
) Jean Maia : la contrainte européenne sur la loi. Pouvoirs, No.114, Septembre
2005, p. 54.
(2
) Ibid.
(3
) Ibid.

21. (225)
ٌ‫ـ‬‫ـ‬‫ايٓك‬ ٍٛ‫ـ‬‫ـ‬‫ٚح‬77ٞ‫ـ‬‫ـ‬‫ايظصاع‬ ٞ٥‫ـشا‬‫ـ‬ ‫اي‬ ‫ـاع‬‫ـ‬‫ٚايكط‬74١‫ـ‬‫ـ‬‫ٚايظصاع‬63١‫ـ‬‫ـ‬ٝ‫ٚاملاي‬52
١٦ٝ‫ٚايب‬36١ٝ‫ا٫جتُاع‬ ٌ٥‫ٚاملغا‬34١ٝ‫ٚايقٓاع‬28ٌُ‫ٚايع‬ ٌ ‫ٚايؾ‬21(1)
.
‫ـزفل‬‫ـ‬‫ايت‬ ٔ‫ـ‬‫ـ‬َ ٧‫ـ‬‫ـ‬‫ضبط‬ ٕ‫أ‬ ‫ـٛا٥ذ‬‫ـ‬ً‫اي‬ ٠‫جـٛر‬ ٢‫ـ‬‫ـ‬ً‫ع‬ ّ‫ا‬‫ـ‬‫ـ‬‫حضف‬ ١‫ـ‬‫ـ‬ٓ ً‫اي‬ ‫ـضصو‬‫ـ‬‫ق‬ ‫ٚقـز‬
ٚ ٞ‫ا٭ٚصٚبـ‬ ‫ا٭َض‬‫عـبتُدل‬ ‫يف‬ ‫عـخب‬2005‫ًـػ‬ ‫ا‬ ّ‫أَـا‬ ١‫ايكا٥ُـ‬ ‫املكذلحـاو‬ ‫ًـث‬
ٚ68ٌ‫أف‬ َٔ ‫ايٓقٛل‬ َٔ183.
5-١‫ٚايعزاي‬ ١ًٝ‫ايزاخ‬ ٕٛ٦‫ايؾ‬ ‫يف‬ ٕٚ‫ايتعا‬ ١ٝ‫خقٛف‬:
‫ا٭ٚصٚبٝـ١ه‬ ١‫اؾُاعـ‬ ٞ‫ٖـ‬ ‫صنـا٥ظ‬ ١‫ـ‬ ٬ ٢‫عًـ‬ ٞ‫ا٭ٚصٚبـ‬ ‫ا٫ؼـار‬ ‫ٜغتٓز‬
‫اي‬ ‫يف‬ ٕٚ‫ايتعـا‬ ‫بـزأ‬ ‫ٚقـز‬ .ٞ‫ٚايؾـضط‬ ٞ٥‫ايكنا‬ ٕٚ‫ٚايتعا‬ ‫اـاصجٝ١ه‬ ١‫ايغٝاع‬ٕٛ٦‫ؾـ‬
١‫ـ‬‫ـ‬ْٜٝٛ ‫يف‬ ١‫ـ‬‫ـ‬‫ٚايعزاي‬ ١‫ـ‬‫ـ‬ًٝ‫ايزاخ‬1985٤‫ـا‬‫ـ‬‫قن‬ ‫ـزٚص‬‫ـ‬‫ف‬ ‫ـع‬‫ـ‬َSchengen‫ـ‬‫ـ‬‫ب‬ ‫ـاص‬‫ـ‬‫يط‬ ‫يف‬
‫ٖٛيٓـزاه‬ ‫يهغـُبٛصجه‬ ‫ٝهـاه‬ ً‫ب‬ ‫أملاْٝـاه‬ ‫فضْغاه‬ ٖٞ ٍٚ‫ر‬ ‫مخػ‬ ‫ٚهُع‬ ‫اؿهَٛاو‬
١‫ايضقابـ‬ ٤‫ـا‬ ‫ٚيي‬ ٤‫ايكنـا‬ ‫شلـشا‬ ١‫اـاصجٝـ‬ ‫اؿـزٚر‬ ١‫صقابـ‬ ‫يجـضا٤او‬ ٌٝٗ‫ضغ‬ ‫ضض‬ ‫ب‬
.١ًٝ‫ايزاخ‬ ‫اؿزٚر‬ ٢ً‫ع‬ ّ‫ا‬ٝ‫ضزصه‬
٫‫فـا‬ ‫يل‬ ‫سيـو‬ ‫ٚاَتز‬‫اضفـام‬ ‫يف‬ ٞ٥‫ايكنـا‬ ٕٚ‫ايتعـا‬ ‫يف‬ ١‫خافـ‬ ١‫ضهًُٝٝـ‬ ‫و‬
‫اضفاقاو‬ ‫ضطبٝل‬Schengen‫يف‬ ‫املٛقع‬19١ْٜٝٛ1990(2)
.
١‫ايىلـ‬ ٠‫صنٝـظ‬ ‫ٚجٛر‬ ‫يل‬ ‫سيو‬ ‫ٜٚكٛر‬ ‫سيو‬ ‫يف‬ ٍٚ‫ايز‬ ٌ‫ن‬ ‫ؽاصن‬ ‫ٚقز‬
‫ـز‬‫ـ‬‫ٚق‬ ‫ـضطٞه‬‫ـ‬‫ٚايؾ‬ ٞ٥‫ـا‬‫ـ‬‫ايكن‬ ٍ‫ـا‬‫ـ‬ ‫ا‬ ‫يف‬ ٕٚ‫ـا‬‫ـ‬‫ايتع‬ ٍ‫ـا‬‫ـ‬ ‫مب‬ ‫ـال‬‫ـ‬‫خ‬ ٞ‫ـ‬‫ـ‬‫ا٭ٚصٚب‬ ‫ـار‬‫ـ‬‫ي٬ؼ‬
‫ـذلى‬‫ـ‬‫َاع‬ ١‫ـ‬‫ـ‬ٝ‫باضفاق‬ ‫ـار‬‫ـ‬‫ا٫ؼ‬ ٧‫ـ‬‫ـ‬‫أْؾ‬19ٜٛ١‫ـ‬‫ـ‬ْٝ1990ٕٚ‫ـا‬‫ـ‬‫ايتع‬ ‫ـشا‬‫ـ‬ٖ ‫ـل‬‫ـ‬ُ‫ضع‬ ‫ـز‬‫ـ‬‫ٚق‬ ‫ه‬
٢‫ـ‬‫ـ‬‫مبكتن‬ ١‫ـ‬‫ـ‬ٝ‫اؾُاع‬ ‫ـضا٤او‬‫ـ‬‫اٱج‬ ٔ‫ـ‬‫ـ‬َ ّ‫ا‬ٝ‫ـزصه‬‫ـ‬‫ض‬ ٙ‫ـضاص‬‫ـ‬‫ٚق‬ ٘‫ـ‬‫ـ‬ًُ‫ع‬ ‫ـايٝب‬‫ـ‬‫أع‬ ‫ـب‬‫ـ‬ٜ‫يتكض‬
ّ‫أَغذلرا‬ ٠‫َعاٖز‬1997٠‫َٚعاٖز‬Nice2001ٍٛ‫يًـزخ‬ ١‫املؾذلن‬ ١‫ايغٝاع‬ ٍٛ‫ح‬
.ْٞ‫املز‬ ٞ٥‫ايكنا‬ ٕٚ‫ايتعا‬ ‫ٚقضاصاو‬
‫ي‬ ‫يل‬ ١‫ـ‬‫ـ‬ٜ‫اٱطاص‬ ‫ـضاصاو‬‫ـ‬‫ايك‬ ‫ـٛا٥ذ‬‫ـ‬‫ٚي‬ ١ٝ‫ـ‬‫ـ‬‫امل٪عغ‬ ‫رلاو‬ ‫ـت‬‫ـ‬‫امل‬ ٙ‫ـش‬‫ـ‬ٖ ‫أرو‬ ‫ـز‬‫ـ‬‫ٚق‬‫ـضاص‬‫ـ‬‫ق‬
‫ؼزٜـز‬ ‫يل‬ ٟ‫اينـضٚص‬ ‫اٱختقـال‬ ٌ‫بٓكـ‬ ‫يتغـُذ‬ ٞ‫ايفضْغـ‬ ‫ايزعـتٛص‬ ‫ضعزٜ٬و‬
(1
) Ibid.
(0
)ٟ‫ـ‬ ‫ا٨رفبل١خ‬ ٖ‫٘ر‬ ‫ٚلعذ‬19/6/1992‫اٌؾةدٚد‬ ‫إٌؽبء‬ ٓ‫ع‬ ً‫ب‬‫عٛػ‬ ‫ٚاٌعداٌخ‬ ِٓ٤‫ا‬ ِٓ ‫ِشزسن‬ ‫لؼبء‬ ‫٦ٔشبء‬
.‫اٌدٚي‬ ٓ١‫ث‬ ‫اٌداخٍ١خ‬

22. (226)
ِٝ‫يتٓظـ‬ ٚ‫أ‬ ‫بٗـا‬ ١‫املضضبطـ‬ ‫ـا٫و‬ ‫ٚا‬ ‫ا٭ؽـدال‬ ١‫حضن‬ ١ٜ‫عض‬ ١‫املتعًك‬ ‫ايكٛاعز‬
‫اعتـزا٤او‬ ‫ـض‬ ‫ي‬ ٢‫عًـ‬ ‫ايكـبض‬ ‫أٚاَـض‬ ١‫خافـ‬ ٞ٥‫اؾٓا‬ ٞ٥‫ايكنا‬ ٕٚ‫ايتعا‬11‫عـبتُدل‬
2001ْٛ‫قا‬ ‫اؾٓا٥ٞه‬ ْٕٛ‫ايكا‬ ٌ‫َىل‬ ْ‫قٛا‬ ٌٜ‫ضعز‬ ‫يل‬ ‫ٚأرو‬١‫اؾٓا٥ٝـ‬ ‫اٱجـضا٤او‬ ٕ
.ْٞ‫املز‬ ْٕٛ‫ٚايكا‬
ٌ‫ضزخ‬ ٕ ‫ايؾ‬ ‫ٖشا‬ ‫يف‬ ١ُ‫املٓظ‬ ‫ايكضاصاو‬ ‫ْقٛل‬ ٕ‫أ‬ ‫يل‬ ٝ‫ايفضْغ‬ ‫ٜٚٓظض‬
١ٝ‫ا٭عاعـ‬ ٨‫املبار‬ ١‫طا٥ف‬ ُٔ‫م‬ ‫َٓٗا‬ ١ٜ‫ايزعتٛص‬ ١‫خاف‬ ١ٜ‫ايزعتٛص‬ ١ٝ‫ايٓاح‬ َٔ
‫ييٝٗا‬ ‫ضناف‬ ِ َٔٚ ١ٜ‫اؾُٗٛص‬ ْ‫قٛا‬ ١‫بٛاعط‬ ٠‫املكضص‬(1)
.
‫ضعـا‬ ّ‫عز‬ ٣‫َز‬ ١‫ايزٚي‬ ‫فًػ‬ ‫عث‬ ‫ٚقز‬٤ٞ‫ايؾـ‬ ٠ٛ‫قـ‬ ‫ضعـاصض‬ ّ‫عـز‬ ‫صض‬
ٌ‫ْٚكـ‬ ‫ايزعـتٛص‬ ‫َـع‬ ‫َـضض‬ ٌ‫ايفعـ‬ ‫ساو‬ ٔ‫عـ‬ ‫اٱجـضا٤او‬ ‫ضهضاص‬ ّ‫ٚعز‬ ٘‫ب‬ ٞ‫املكن‬
ٞ‫ا٭ٚصٚب‬ ‫ا٫ؼار‬ ًِٝ‫يق‬ ٌ‫ن‬ ‫يف‬ ١ٝ٥‫ايكنا‬ ٠‫املغاعز‬ ٍ‫فا‬ ‫يف‬ ‫باو‬ ‫اٱ‬(2)
.
‫ٜٚطبـل‬ ٞ‫ا٭ٚصٚبـ‬ ْٕٛ‫يًكـا‬ ّ‫ا‬‫طبكـ‬ ‫ايـٛطين‬ ْٕٛ‫ايكـا‬ ‫ضفغرل‬ ‫املبزأ‬ ‫ٜٚفضض‬
‫يف‬ ٠‫ايقارص‬ ١ُ‫املٓظ‬ ‫ايكضاصاو‬ ٢ً‫ع‬ ّ‫ا‬‫أٜن‬‫ايغـارؼ‬ ِ‫يًكغـ‬ ّ‫ا‬‫ضطبٝكـ‬ ١‫اؾٓا٥ٝـ‬ ‫املـٛار‬
‫يف‬ ١‫ا٭ٚصٚبٝـ‬ ٍ‫ايعـز‬ ١‫قهُـ‬ ‫بـشيو‬ ‫قنـ‬ ‫نُـا‬ ٞ‫ا٭ٚصٚبـ‬ ‫ا٫ؼار‬ ٠‫َعاٖز‬ َٔ
ِ‫حه‬16١ْٜٝٛ2005(3)
.
6-: ‫أٚصبا‬ ٞ‫فًغ‬ ١‫بٛاعط‬ ١َ‫املدل‬ ‫ا٫ضفاقٝاو‬
١‫ايٛطٓٝـ‬ ١‫ايكاْْٛٝـ‬ ِ‫ايـٓظ‬ ‫بـ‬ ‫ايتكضٜـب‬ ‫يف‬ ّ‫ا‬َُٗ ّ‫ا‬‫رٚص‬ ‫أٚصٚبا‬ ٞ‫فًغ‬ ٟ‫ٜ٪ر‬
‫سيو‬ ٢ً‫ع‬ ٌٝ‫ٚايزي‬‫ٚقع‬ ْ٘‫أ‬198‫َٓٗا‬ ٠‫ْافش‬ ٠‫َعاٖز‬ ٚ‫أ‬ ١ٝ‫اضفاق‬186‫يتٛقٝـع‬ ١‫َفتٛحـ‬
ٍ‫ـا‬‫ـ‬‫ف‬ ‫يف‬ ٌ‫ـ‬‫ـ‬ُ‫ٚضع‬ ٤‫ـا‬‫ـ‬‫ا٭عن‬ ٍٚ‫ـز‬‫ـ‬‫اي‬ ‫ـ‬‫ـ‬‫ب‬ ٕٚ‫ـا‬‫ـ‬‫ايتع‬ ‫ـجل‬‫ـ‬‫ٚضبغ‬ ١‫ـ‬‫ـ‬ٝ‫ا٫ضفاق‬ ٌٗ‫ـ‬‫ـ‬‫ٚضغ‬ ‫ـزٍٚه‬‫ـ‬‫اي‬
‫رخًـ‬ ‫ٚايـيت‬ ٍ‫با٭طفـا‬ ١‫املتعًكـ‬ ١ٝ‫ايؾدقـ‬ ‫ايع٬قـاو‬ ١‫اضفاقٝـ‬ ٌ‫َىلـ‬ ٕ‫اٱْغـا‬ ‫حكٛم‬
‫ـبتُدل‬‫ـ‬‫ع‬ ٔ‫ـ‬‫ـ‬َ ٍٚ‫ا٭‬ ‫يف‬ ‫ـش‬‫ـ‬ٝ‫ايتٓف‬ ‫ـظ‬‫ـ‬ٝ‫ح‬2005ْْٛ‫ـا‬‫ـ‬‫ايك‬ ٕٚ‫ـا‬‫ـ‬‫ايتع‬ ‫ـشا‬‫ـ‬‫ٚن‬ ‫ه‬١‫ـ‬‫ـ‬ٝ‫اضفاق‬ ٌ‫ـ‬‫ـ‬‫َىل‬ ٞ
‫يف‬ ‫ٚقعـ‬ ‫ايـيت‬ ٞ‫ا٫فذلامـ‬ ّ‫اٱجضا‬1/7/2004‫ايىلكـايف‬ ٕٚ‫ٚايتعـا‬ ٞ‫ا٫جتُـاع‬ ٍ‫ـا‬ ‫ا‬ ‫ٚيف‬
‫يف‬ ‫ايغُٝٓا‬ ‫يف‬ ٕٚ‫ايتعا‬ ١ٝ‫اضفاق‬ ٌ‫َىل‬ ًُٞ‫ٚايع‬1/4/1994.
(1
) Bruno Genevois : Principes fondamentaux, Principes généraux. RFDA, 14/3,
Mai-Juin1998, p. 477.
(0
)ٟ‫ـ‬ ‫اٌظبدز‬ ‫اٌدٌٚخ‬ ٟ‫ِغٍع‬ ٞ‫زأ‬ ٟ‫ـ‬ ‫ذٌه‬ ‫عبء‬09/4/0224ُ‫زل‬372136
(3
) CJCE, Affaire C. 105103, 16 Juin 2005, Maria Pupino.

23. (227)
ٚ‫أ‬ ١‫اؾُاعٝـ‬ ‫أٚصبـا‬ ٞ‫فًغـ‬ ١‫بٛاعـط‬ ‫ضٛقـع‬ ‫ايـيت‬ ‫ا٫ضفاقـاو‬ ٠‫نىلـض‬ ‫َٚع‬
٬‫ـ‬‫ـ‬‫ب‬ ٌ‫ـ‬‫ـ‬‫ميىل‬ ‫ـا٫و‬‫ـ‬ ‫ا‬ ٔ‫ـ‬‫ـ‬َ ‫ـىلرل‬‫ـ‬‫ن‬ ‫يف‬ ١ٓ‫ـ‬‫ـ‬‫ع‬ ٌ‫ـ‬‫ـ‬‫ن‬ ‫ـضاف‬‫ـ‬‫ا٭ط‬ ١‫ـ‬‫ـ‬ٝ٥‫ٓا‬ّ‫ا‬‫ـزص‬‫ـ‬‫َق‬ ‫ـو‬‫ـ‬‫ؽ‬
.‫ا٫عتكضاص‬ ّ‫عز‬ ّ‫ا‬ْ‫ٚأحٝا‬ ْْٞٛ‫ايكا‬ ‫يًتعكٝز‬
7-:١‫ايبٝٛيٛجٝـ‬ ‫ا٭خ٬م‬ ٍ‫فا‬ ‫يف‬
‫ا٭خـ٬م‬ ٍ‫فـا‬ ‫يف‬ ٌ‫ضـزخ‬ ‫ايـيت‬ ‫ا٫ضفاقٝـاو‬ ‫بعـض‬ ٞ‫ا٭ٚصٚبـ‬ ‫ًـػ‬ ‫ا‬ ‫أقض‬
‫يف‬ ‫ٚقعــ‬ ‫ايــيت‬ ١‫ا٫ضفاقٝــ‬ ٌ‫َىلــ‬ ١‫ايبٝٛيٛجٝــ‬1997ٞ‫ايبٝٛيــٛج‬ ‫ايطــب‬ ٍٛ‫حــ‬(1)
ْٛٝ‫"اي‬ ١‫ـ‬‫ـ‬‫ٚايىلكاف‬ ِٝ‫ـ‬‫ـ‬ً‫ٚايتع‬ ١‫ـ‬‫ـ‬ٝ‫ايذلب‬ ١‫ـ‬‫ـ‬ُ‫َٓظ‬ ‫ـزصو‬‫ـ‬‫ٚأف‬‫ـ‬‫ـ‬‫اؾ‬ ٍٛ‫ـ‬‫ـ‬‫ح‬ ّ‫ا‬‫ـ‬‫ـ‬ْ٬‫يع‬ "ٛ‫ـه‬‫ـ‬‫غ‬
ٟ‫ايبؾض‬(2)
ٕ٬‫اٱع‬ ‫ٖشا‬ ٠‫املتخز‬ َِ‫يٮ‬ ١َ‫ايعا‬ ١ٝ‫اؾُع‬ ‫ٚأقضو‬(3)
.
8-: ١‫ايبٝ٦ـ‬ ٕٛ‫قاْـ‬
١‫ـ‬‫ـ‬٦ٝ‫ايب‬ ٍ‫ـا‬‫ـ‬‫ف‬ ‫ـز‬‫ـ‬‫ٜٚع‬ ٞ‫ـزٚي‬‫ـ‬‫اي‬ ‫ـام‬‫ـ‬‫ايٓط‬ ٢‫ـ‬‫ـ‬ً‫ع‬ ٞ‫ـ‬‫ـ‬٦ٝ‫ايب‬ ٍ‫ـا‬‫ـ‬ ‫با‬ ّ‫ـا‬‫ـ‬ُ‫اٱٖت‬ ‫طار‬
‫اضفاقـاو‬ ٔ‫َـ‬ ‫ايعزٜـز‬ َ‫أبض‬ ‫ٚقز‬ ١ٝ‫ايزٚي‬ ‫املٓظُاو‬ ٣‫يز‬ ‫يًتفاٚض‬ ّ‫ا‬‫خقب‬ ّ٫‫فا‬
١‫ـ‬‫ـ‬َٚ‫َٚكا‬ ‫ـٛاص‬‫ـ‬‫اؾ‬ ٔ‫ـ‬‫ـ‬‫حغ‬‫ـع‬‫ـ‬‫ٚحف‬ ٟٛ‫ـ‬‫ـ‬‫اؾ‬ ٍ‫ـا‬‫ـ‬ ‫ا‬ ‫ـع‬‫ـ‬‫ٚحف‬ ‫ـزٚر‬‫ـ‬‫يًخ‬ ‫ـابض‬‫ـ‬‫ايع‬ ‫ـٛا‬‫ـ‬ً‫ايت‬
١ٝ٦ٝ‫ايب‬ ِ‫ايٓظ‬(4)
.
‫ايتعـاصض‬ ‫ٜٚعتدل‬ ‫ايبٝ٦ٞه‬ ٍ‫ا‬ ‫ا‬ ‫ٖشا‬ ‫يف‬ ‫ا٫ضفاقاو‬ َٔ ‫ايعزٜز‬ َ‫أبض‬ ‫ٚقز‬
ٞ‫فًغـ‬ ٞ‫حهُـ‬ ‫سيو‬ ‫ٜٛمذ‬ ‫نُا‬ ‫ايٛطين‬ ٞ‫يًكام‬ ّ‫ا‬ُٖ ١ٝ‫ايزٚي‬ ‫ا٫ضفاقٝاو‬ ‫ب‬
: ١‫ايزٚي‬
‫أ‬–ِ‫حه‬Zaidi‫يف‬ ‫ايقارص‬21/4/2000‫ا٫ضفـا‬ ‫ضطبٝـل‬ ٍٛ‫ح‬ٟ‫اؾظا٥ـض‬ ٞ‫ايفضْغـ‬ ‫م‬
‫اضفاقاو‬ ‫ضطبٝل‬ ١ٝ‫اضفاق‬ ‫َع‬Schengenِ‫صق‬ ٟ‫ايٛطاص‬ ‫ٚا٭َض‬ ‫ايشنض‬ ١‫عايف‬2658
(1
) Convention pour la protection des droits de l'homme et de la dignité de l'être
humainh à l'égard des applications de la biologie et de la medicine :
convention sur les droits de l'homme et la biomedicine, entrée en vigueur le
1er
Décembre 1999.
(2
) Adoption de la "declaration universelle sure le genome human et les droits d
l'homme" le 11 Novembre 1997 par la conference générale de l'unesco.
(3
) Résolution 53/152 9 décembre 1998, Assemblée générale des nations unies.
(4
) Gilbert Guillaume : l'unité du droit international public? Revue
internationale de droit compare 2003, p.25