εργασία στα ΚΝΛ Α Λυκείου

1. «Η ΤΙΜΗ ΚΑΙ ΤΟ ΧΡΗΜΑ»
Εργασία στην Λογοτεχνία
Υπ. καθηγήτρια: Μαγαλιού Λ.
Από τις μαθήτριες του Α1:
Γιαγιά Νικολέτα
Γκατζού Στεφανία
Γκορτσίλα Αλεξάνδρα
Δένη Βάγια
Καρτάλη Κατερίνα

2. Εργασίες

3. Ερώτηση 1.Η νουβέλα του Θεοτόκη ανήκει στη Νέα Αθηναϊκή Σχολή. Να
αναφέρετε: α) τα βασικά χαρακτηριστικά του ρεαλισμού και του νατουραλισμού
και β) να τα αναγνωρίσετε στα αποσπάσματα του βιβλίου σας.
Απάντηση 1.α
Ρεαλισμός:
Ο ρεαλισμός στη λογοτεχνία μπορεί να έχει δύο σημασίες: γενικά
την προσπάθεια για πιστή και αντικειμενική απόδοση της
πραγματικότητας και ειδικότερα την αντίδραση στις υπερβολές του
ρομαντισμού.
Νατουραλισμός:
Ο νατουραλισμός είναι εξέλιξη του ρεαλισμού και έχει πολλά
κοινά στοιχεία με αυτόν, αφού ξεκινά από την επιθυμία της
απεικόνισης της πραγματικότητας με ακρίβεια και χωρίς
ωραιοποίηση αλλά διαφέρει ως προς το φιλοσοφικό υπόβαθρο.
Μελετά την ηθική συμπεριφορά των προσώπων, αφήνει τα γεγονότα
να μιλήσουν μόνα τους, παρουσιάζει κοινές εμπειρίες και επιλέγει
κοινά θέματα.

4. Ερώτηση 1.β
Τα στοιχεία του ρεαλισμού και του νατουραλισμού συναντώνται σε όλο το
κείμενο. Συγκεκριμένα:
• Ο συγγραφέας τείνει σε μια μιμητική απεικόνιση της πραγματικότητας.
• Μελετά την ηθική συμπεριφορά των προσώπων, για να δείξει ότι είναι
παγιδευμένοι από εξωτερικές δυνάμεις (όπως η ανάγκη των ηρώων να
διατηρήσουν την τιμή τους, αλλά και η κυριαρχία του χρήματος, που ανεξάρτητα
από τη θέλησή τους, επηρεάζουν τη ζωή τους, αλλοιώνοντας τα αισθήματα, τη
συμπεριφορά τους και ρυθμίζοντάς τα, και μαζί με αυτά και την ηθική τους) και
από εσωτερικές παρορμήσεις (ο πατέρας μέθυσος, άρα έρμαιο του πάθους του
για το ποτό, ο Αντρέας υπόδουλος του χρήματος, η Ρήνη θύμα της αγάπης της
γι’ αυτόν, η Επιστήμη θύμα των περιστάσεων και των υποχρεώσεών της κτλ.) .
• Παρουσιάζεται η ζωή των φτωχών ανθρώπων και οι σκληρές επιπτώσεις που
έχουν η οικονομική ανέχεια, καθώς και η σπίλωση της τιμής τους στη ζωή τους
• Καταγγέλλει το κοινωνικό κατεστημένο της εποχής του και την πολιτική
κατάσταση
• Με σκληρό τρόπο, ίσως και προκλητικό, παρουσιάζεται η πιο άσχημη πλευρά
της ζωής σε αυτό το προάστιο της Κέρκυρας, σε κάθε σκηνή δείχνει το άσχημο
πρόσωπο της ζωής της κοινωνίας, των ανθρώπων: είτε στο σπίτι με το μέθυσο
πατέρα είτε στη σκηνή του λαθρεμπορίου είτε στην ταβέρνα του Τραγούδη,
παράλληλα με την πολιτική συζήτηση είτε όταν η αγάπη γίνεται αντικείμενο
συναλλαγής και η τιμή της Ρήνης αντικείμενο συμφέροντος για «χίλια τάλαρα»!

5. Ερώτηση 2. α) Ποια εικόνα σχηματίζετε για το ιστορικοκοινωνικό πλαίσιο της εποχής
από τα αποσπάσματα του βιβλίου σας; Συμβουλευτείτε και την άποψη της Ειρήνης
Δεντρινού από το εισαγωγικό σημείωμα. β) Ποια η θέση της γυναίκας στο παραπάνω
πλαίσιο;
Απάντηση 2.α
Το έργο «Η τιμή και το χρήμα»
διαδραματίζεται στην Κέρκυρα του 19ου
αιώνα και η εικόνα της κοινωνίας αυτής
απεικονίζεται λεπτομερώς μέσα στο
έργο. Τα χαρακτηριστικά της είναι τόσο
η ξεχωριστή παρουσία μιας παλαιότερης
εποχής όσο και η εικόνα μιας
κατεστραμμένης κοινωνίας. Η κοινωνική
ζωή φαίνεται μέσα από τις συζητήσεις
των εργατών στην ταβέρνα με τα
τραγούδια, την βοήθεια των ανθρώπων
και τις κυριακάτικες συναντήσεις των
γυναικών. Θα μπορούσαμε να πούμε ότι
είναι μια κοινωνία αφελής, που όλα της
τα προβλήματα «κρύβονται» πίσω από
τη μουσική.
Κωνσταντίνος Θεοτόκης

6. Απάντηση 2.α (συνέχεια)
Παράλληλα εμφανίζεται η άλλη όψη
με την ύπαρξη κοινωνικών τάξεων. Ο
λαός της κοινωνίας χωρίζεται σε δύο
κοινωνικές τάξεις, την τάξη των
πλούσιων αριστοκρατών και την τάξη
των φτωχών ανθρώπων του λαού,
όπου υπάρχουν συγκεκριμένα όρια
που δεν επιτρέπουν το γάμο ανάμεσα
στις δύο τάξεις, αφού θεωρούνται
ντροπή και εξευτελισμός. Η μόνη
περίπτωση στην οποία επιτρέπεται
είναι όταν το άτομο από την κατώτερη
τάξη είναι εύπορο οικονομικά. Το
κοινωνικό αυτό πλαίσιο φαίνεται να
καθορίζει τη ζωή, την ηθική αντίληψη
και τη συμπεριφορά των ανθρώπων
που βρίσκονται δέσμιοι σ’ αυτό. Αυτό
έχει ως αποτέλεσμα το πλαίσιο του
κοινωνικού περιβάλλοντος να είναι και
το αίτιο της δυστυχίας τους. Από την ταινία «Η τιμή της aγάπης»,
στην οποία είναι βασισμένο το κείμενο.

7. Απάντηση 2.β
Ο Θεοτόκης ασχολείται με τη θέση της γυναίκας, η οποία είναι για αυτόν ένα
κοινωνικό πρόβλημα. Αφού ερεύνησε τους κοινωνικούς θεσμούς και τις αντιλήψεις
των ανθρώπων, παρουσιάζει τη Ρήνη να είναι αντίθετη απέναντι στη μητέρα της
και στην κοινωνία.
Στο κείμενο η θέση της γυναίκας στην κοινωνία παρουσιάζεται πολύ
υποτιμημένη. Η γυναίκα εκείνης της εποχής πρέπει να έχει μια καθορισμένη
συμπεριφορά και να ακολουθεί ένα συγκεκριμένο πρότυπο αρετών, δηλαδή να είναι
ηθική, τίμια και εργατική. Αυτά πρέπει να συνδυάζονται με την ομορφιά και την
προίκα, για να έχει μια κοπέλα ελπίδες να παντρευτεί. Δηλαδή, πέρα από τις
γυναικείες αρετές που παρέχει, όπως η εξωτερική ομορφιά, η αθωότητα και η
ήρεμη προσωπικότητα, είναι πολύ σημαντικό να διατηρήσει την τιμή της χωρίς να
σχολιαστεί ποτέ αρνητικά, αφού αυτό θα κρίνει την εξασφάλιση του γάμου της. Η
γυναίκα εξαρτάται από τον άντρα, ο οποίος έχει κυρίαρχο ρόλο μέσα στην
οικογένεια. Η ίδια παίρνει το όνομά του, είναι υποχρεωμένη να τον υπακούει και να
τον υπηρετεί, ακόμα κι αν αυτός δεν είναι άξιος. Ο ρόλος της ως νοικοκυρά
περιορίζεται μέσα στο σπίτι, καθημερινά σηκώνεται νωρίς το πρωί και κάνει τις
κουραστικές δουλειές του σπιτιού και της φροντίδας της οικογένειας. Οι
υποχρεώσεις της περιορίζονται στα του σπιτιού της, ενώ σπάνια μπορεί να
συναντιέται με τις άλλες γυναίκες. Κύρια ιδέα όμως είναι ότι η γυναίκα είναι ο
ισχυρός παράγοντας, αφού καθορίζει τη μοίρα της οικογένειάς της, μπαίνει στο
χώρο της εργασίας δυναμικά και προσφέρει ουσιαστικά στην εξασφάλιση ενός
καλύτερου μέλλοντος.

8. «Η τιμή της αγάπης»

9. Ερώτηση 3. Πώς ερμηνεύετε τα τελευταία λόγια του Ανδρέα; Συσχετίστε τα
λόγια αυτά με την αρχή του νατουραλισμού ότι οι εξωτερικές δυνάμεις, είτε
φυσικές είτε κοινωνικές, περιορίζουν την ελευθερία των προσώπων και
επηρεάζουν την ηθική τους συμπεριφορά.
Απάντηση
Τα τελευταία λόγια του Ανδρέα
ήταν προς την Ρήνη ,την
αρραβωνιαστικιά του, που την
ρώτησε «Γιατί δεν χαίρεσαι;» όταν
της είπε ότι η μάνα της του δίνει τα
χρήματα που θέλει.
Τα λόγια του μπορούν να
ερμηνευτούν από διάφορες οπτικές
γωνίες, των αδερφών της Ρήνης,
την Ρήνη, τον πατέρα ,τον Ανδρέα
και του αναγνώστη.
Τα αδέρφια της Ρήνης θα
αισθάνονταν μεγάλη αδικία για την
μελλοντική οικονομική απορία στην
οποία επέρχονταν μετά από την
απόφαση της μητέρας τους να τους
στερήσει το δικό τους μερίδιο
προίκας. Θα σκεφτόντουσαν ότι
αυτή λειτουργεί υπέρ της Ρήνης και
αδιαφορεί για αυτά.
Ο Ανδρέας ,ένας οικονομικά
εξαθλιωμένος νέος ,υπόσχεται στην
μητέρα της Ρήνης ότι θα την
παντρευτεί και θα αποκαταστήσει την
τιμή της. Όμως δεν είχε να
προχωρήσει σε τέτοια πράξη αν δεν
κατοχύρωνε πρώτα την προίκα της
Ρήνης. Από τα λεγόμενα του φαίνεται
η φιλοχρηματία η υποκριτική
συμπεριφορά και η ανεντιμότητα του.
Τέλος ο αναγνώστης ταυτίζεται και
συμπονά την Ρήνη. Θεωρεί ότι
εξαπατήθηκε συναισθηματικά. Βιώνει
εν μέρει την υποκριτική συμπεριφορά
του Ανδρέα και όλη η αρχική εικόνα
που είχε για αυτόν μεταβάλλεται
αρνητικά.

10. Συσχετίζοντας τα λόγια του
Ανδρέα με την αρχή του
νατουραλισμού ότι οι εξωτερικές
δυνάμεις ,είτε φυσικές είτε
κοινωνικές, περιορίζουν την
ελευθερία των προσώπων και
επηρεάζουν την ηθική τους
συμπεριφορά κατανοούμε και
συμπεραίνουμε ότι αν ο
πρωταγωνιστής βρισκόταν σε
ευνοϊκότερη οικονομική κατάσταση η
σχέση του με την Ρήνη θα είχε
εντελώς διαφορετική κατάληξη.
Οι εξωτερικές κοινωνικές δυνάμεις
που στην περίπτωση του ήταν το
υποθηκευμένο του σπίτι ,ο κίνδυνος
να το χάσει αλλά και τα χρέη που του
άφησε ο πατέρας του αποτέλεσαν
βασικούς παράγοντες στην
διαμόρφωση του τωρινού του
χαρακτήρα. Αυτές οι συνθήκες
περιορίζουν την ελευθερία του να
δείξει στην Ρήνη αυτό που πραγματικά
αισθάνεται και να της συμπεριφερθεί
όπως της αξίζει.
Η αξιοπρέπεια και η τιμή του είναι
εφάμιλλα με την σωτηρία του σπιτιού
του. Αυτό είναι η προτεραιότητα του
και διαμορφώνει ένα ηθικό κώδικα
ανάλογο.
« Η τιμή της aγάπης»

11. Ερώτηση 4. Ανάμεσα στην υπόληψη της τιμής και στην αξία του χρήματος
βρίσκεται η αγάπη της Ρήνης. Πώς χαρακτηρίζεται και πώς ερμηνεύετε την
στάση της ηρωίδας, στο τέλος του έργου, να θυσιάσει την αγάπη της και να
συγκρουστεί με τις αντιλήψεις της κοινωνίας στην οποία ζει, ακολουθώντας το
δρόμο της χειραφέτησης; Να λάβετε υπόψη σας και την εποχή που
διαδραματίζεται το έργο, σε συνδυασμό με τις επιδράσεις που είχε δεχτεί ο
συγγραφέας από τις σοσιαλιστικές ιδέες.

12. Απάντηση
Η Ρήνη είναι μια κοπέλα με αγνά συναισθήματα, ανιδιοτελής, εργατική, τολμηρή,
αποφασιστική και με αυτοπεποίθηση. Δίνει αξία μόνο στην αληθινή αγάπη και υπηρετεί
στο τέλος με κάθε τίμημα την αξία της αξιοπρέπειας. Για χάρη της αγάπης παραβιάζει
όλους τους κώδικες τιμής που της επιβάλλουν οι κοινωνικές συνθήκες και για χάρη της
αξιοπρέπειας αρνείται να καταδεχτεί τη συμφεροντολογική αγάπη και το συμβιβασμό της
κοινωνικής αποκατάστασης. Στην αρχή του έργου η Ρήνη ερωτεύεται έναν νέο ανώτερης
κοινωνικής τάξης, συναντιέται κρυφά με τον αγαπημένο της και εναντιώνεται στη μητέρα
της, όταν διεκδικεί τα δεδουλευμένα της. Στη συνέχεια ακολουθεί τον Αντρέα στο σπίτι
του, όπου ζουν χωρίς να είναι παντρεμένοι. Τέλος, όταν αυτός έπειτα από τη συνάντησή
του με τη μητέρα της, πηγαίνει στο σπίτι της και ζητάει όλη την περιουσία προκειμένου
να την παντρευτεί, η Ρήνη δεν καταδέχεται να “κλέψει” την προίκα που αντιστοιχεί στα
αδέρφια της. Είναι κάθετη, χωρίς να αφήνει περιθώρια απολογίας στον Αντρέα και
καταδικάζει την συμφεροντολογική του στάση.
Σκηνή στο καφενείο

13. Απάντηση (συνέχεια)
Παρουσιάζεται δυναμική, υπερασπίζεται την άποψή της για την αληθινή
αγάπη και αρνείται να δεχθεί οτιδήποτε κατώτερο από αυτήν. Πηγαίνει
κόντρα στις κοινωνικές αντιλήψεις της εποχής, οι οποίες υποστηρίζουν ότι
αν μια γυναίκα έρθει σε οποιαδήποτε επαφή με έναν άντρα, εκτός της
οικογενείας της, θα πρέπει να τον παντρευτεί και υποστηρίζει ακάθεκτα τη
γυναικεία υπόστασή της καθώς και όσα πιστεύει. Η στάση της απέναντι
στον Αντρέα είναι απολύτως σωστή, αφού πάει κόντρα στα δεδομένα
εκείνης της εποχής και επαναστατεί προκειμένου να αποκτήσει κάποια
στιγμή τη ζωή που πραγματικά της αρμόζει. Μια ζωή ευτυχισμένη, και έναν
γάμο ο οποίος θα στηρίζεται στην αγάπη και την αλληλοϋποστήριξη των
συζύγων και όχι στην προσκόλληση στις ανέσεις και στο χρήμα.
«Η τιμή της αγάπης»

14. Ερώτηση 5. Υποθέστε ότι είστε ο αφηγητής του έργου. Να αφηγηθείτε το τελευταίο
απόσπασμα από την μεριά του αναγνώστη-εφήβου και να προτείνετε μια άλλη λύση της
ιστορίας, η οποία όμως να δικαιολογεί τις σοσιαλιστικές αντιλήψεις του Θεοτόκη.
Απάντηση
Μετά τον καβγά του Αντρέα με
την σιόρα Επιστήμη, ο Αντρέας
πηγαίνει στο σπίτι της Ρήνης.
Χαρούμενος της ανακοινώνει πως
επιτέλους μπορούν να παντρευτούν,
αφού πρώτα του δώσει όλα τα
τάλαρα από τον κομό, όπως είχε
συμφωνήσει με την μητέρα της. Η
Ρήνη δεν του αποκρίνεται και
κατεβάζει σιγά σιγά το βλέμμα της.
Την στιγμή αυτή μπαίνει στο σπίτι
ο πατέρας της, ξεμέθυστος αυτή τη
φορά, και έχοντας ακούσει τα λόγια
του Αντρέα αγκαλιάζει συγκινημένος
την κόρη του. Ο Αντρέας πιστεύει
πως αυτός είναι η αιτία που
υπέφεραν η Ρήνη και ο πατέρας κι
έτσι στενοχωρημένος παραδέχεται
το σφάλμα του και λέει πως την
Κυριακή θα παντρευτούν.

15. Απάντηση (συνέχεια)
Της δίνει τα κλειδιά από τον κομό
για να του δώσει τα τάλαρα. Η Ρήνη,
η οποία πιστεύει ότι εξαγοράζει την
αγάπη της δεν δέχεται να τον
παντρευτεί λέγοντας πως η αγάπη
τους πλέον τελείωσε. Ο Αντρέας
επιμένει και τότε η Ρήνη του λέει πως
θα τον παντρευτεί μόνο αν αποφασίσει
να μην ζητήσει καμιά προίκα, γιατί το
χρήμα τον είχε διαφθείρει. Θα
δουλέψουν και οι δύο και θα
ξεχρεώσουν. Φωνάζει λέγοντας του
πως το χρήμα δεν φέρνει την ευτυχία
και ότι οι γυναίκες δεν είναι
αντικείμενο που πουλιέται και
αγοράζεται, αλλά είναι ίσες με τους
άνδρες και με προσωπικότητα που
πρέπει να τη σέβονται. Οι άνθρωποι
δεν εξαγοράζονται, δεν είναι
αντικείμενα, είναι όλοι ίσοι μεταξύ
τους, πλούσιοι και φτωχοί, άνδρες και
γυναίκες.
Ο Αντρέας ακούγοντας τα λόγια
της, σκύβει το κεφάλι σκεπτικός και
μετανιωμένος και την αγκαλιάζει
δακρυσμένος.

16. Σας ευχαριστούμε για την προσοχή σας!
ΤΕΛΟΣ!!