ΥΛΙΚΟ

1. «Για έναν αρμονικό γάμο ο άνδρας θα πρέπει
να είναι κουφός και η γυναίκα τυφλή..»
ΙΣΠΑΝΙΚΗ ΠΑΡΟΙΜΙΑ
ΟΡΙΣΜΟΣ - ΜΟΡΦΕΣ
Τα λεξικά ορίζουν την οικογένεια ως ομάδα ανθρώπων που συνδέονται με δεσμούς
συναισθηματικούς, αίματος ή γάμου και συνήθως κατοικούν κάτω από την ίδια στέγη.. Είναι η πρώτη
και διαχρονικότερη μορφή κοινωνικής οργάνωσης και πάνω σε αυτήν στηρίζεται ολόκληρη η
οργανωμένη κοινωνία.. Ο θεσμός αυτός είναι πανάρχαιος και διατοπικός.. Στο πέρασμα του χρόνου
γνώρισε αλλαγές ως προς τον αριθμό των μελών του και τη δομή του.. Στην κοινωνιολογία γίνεται
λόγος για οικογένειες εκτεταμένες, πολυμελείς, πατριαρχικές, πολυγαμικές και μονογαμικές,
πυρηνικές, μονογονεϊκές και «ανασυγκροτημένες», ανάλογα με τα κριτήρια που χρησιμοποιούνται..
ΜΟΡΦΕΣ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΣ
• Στη χώρα μας τις τελευταίες δεκαετίες καθώς και γενικότερα στην Ευρώπη επικρατεί κυρίως η
πυρηνική οικογένεια ως αποτέλεσμα κοινωνικοοικονομικών συγκυριών.. Αυτή αποτελείται από τους
γονείς και το παιδί ή τα παιδιά.. Στο πλαίσιο της, τόσο ο άνδρας όσο και η γυναίκα αναλαμβάνουν
την οικονομική στήριξη και την αγωγή των παιδιών, επιλύουν από κοινού τα προβλήματα, ζουν με
συντροφικότητα, σεβασμό και αλληλεγγύη (με την προϋπόθεση ότι λειτουργεί σωστά και
εκπληρώνει τη αποστολή της)..
• Άλλη μορφή οικογένειας θεωρείται η ελεύθερη συμβίωση, η οποία άρχισε να εμφανίζεται κατά τη
δεκαετία του 1970 και υπήρξε αποτέλεσμα των αλλαγών στις κοινωνικές αξίες και τις αντιλήψεις
των νέων για το γάμο, το διαζύγιο και τα εκτός γάμου παιδιά… Οι ελεύθερες συμβιώσεις αυξάνονται
στην Ευρώπη συνεχώς, τουλάχιστον πριν το ζευγάρι αποκτήσει παιδιά (το ίδιο και στις Η.Π.Α. από
τη δεκαετία του ’80 και μετά)..
• Συνήθης μορφή οικογένειας είναι η μονογονεϊκή η οποία σχηματίζεται μετά από το θάνατο, το
διαζύγιο, το χωρισμό, την εγκατάλειψη ή τη συναινετική αποχώρηση του ενός εκ των δύο συζύγων
γονέων.. Συνήθως αρχηγός είναι η μητέρα, αλλά αυξάνει και ο αριθμός των μονογονεϊκών
οικογενειών με αρχηγό τον πατέρα μόνο..
• Η διευρυμένη οικογένεια, στο πλαίσιο της οποίας συνυπάρχουν τρεις γενιές (παιδιά, γονείς,
παππούδες), συναντάται σε αγροτικές περιοχές, όπου το μοίρασμα της γης θα σήμαινε τη μείωση της
οικονομικής δύναμης των μελών της.. Ωστόσο και εκεί αρχίζουν τα τελευταία χρόνια τα παιδιά να
επιλέγουν να ζουν μακριά από τους γονείς τους..
• Οι λεγόμενες «ανασυγκροτημένες» οικογένειες δημιουργούνται ύστερα από πρώτο γάμο ή εκ νέου
γάμο ή από ελεύθερη συμβίωση ατόμων που είχαν παιδιά με προηγούμενους συντρόφους ή
συζύγους..
Ο ΡΟΛΟΣ ΤΗΣ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΣ
↪ Ικανοποιεί την ανάγκη του ανθρώπου για συντροφιά, στις χαρές και τις λύπες, και υπέρβαση του
αισθήματος της μοναξιάς (υπαρξιακής και κοινωνικής)..
↪ Διαιωνίζει το ανθρώπινο είδος και εξασφαλίζει τους όρους επιβίωσης (τροφή, στέγη, ενδυμασία)..
↪ Εγκλιματίζει το παιδί στον κόσμο (προσφέρει γνώσεις, λύνει τις πρώτες απορίες, διαμορφώνει την
εικόνα για τον κόσμο, για τα φυσικά και κοινωνικά φαινόμενα)..
↪ Παρέχει αίσθημα ασφάλειας στα μέλη της και ιδιαίτερα στα παιδιά που ακόμη διαπλάθονται ως
προσωπικότητες και έχουν ανάγκη να ανήκουν σε μια ομάδα και να λαμβάνουν αγάπη και φροντίδα,
ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ

2. συντελώντας στη συναισθηματική και ψυχική τους ισορροπία.. έτσι, αυτά βρίσκουν συμπαράσταση,
γνωρίζουν την ανιδιοτελή προσφορά, νιώθουν αποδοχή, σιγουριά, αυτοπεποίθηση, στοργή..
↪ Συμβάλλει στην πνευματική καλλιέργεια (δίνει ερεθίσματα για σκέψη και προβληματισμό,
αναπτύσσει στο παιδί ενδιαφέροντα, καλλιεργεί κλίμα διαλόγου, εξασφαλίζει πνευματική τροφή:
σπουδές – ξένες γλώσσες..)..
↪ Έχει ηθικοπλαστικό χαρακτήρα (παρέχει πρότυπα, αξίες, ιδανικά, κυρίως μέσα από τη στάση ζωής
των γονέων, οι οποίοι μεταφέρουν τις αντιλήψεις και τια απόψεις τους στο παιδί / γνωστοποιεί τον
ηθικό κώδικα)..
↪ Κοινωνικοποιεί (συμβάλλει στην εκμάθηση των κοινωνικών κανόνων και των όρων συνύπαρξης,
διδάσκει στο παιδί ότι τα δικαιώματα συνυφαίνονται με ανάλογες υποχρεώσεις, καλλιεργεί την
υπευθυνότητα, αναπτύσσει την κοινωνική συνείδηση και καθιστά το παιδί κοινωνικό: οικογενειακές
γιορτές – συγκεντρώσεις..)..
↪ Τα μέλη της οικογένειας συνηθίζουν να υπακούουν εκούσια σε άτυπους κανόνες συμβίωσης, έτσι
ώστε να συνυπάρχουν αρμονικά μεταξύ τους, ενισχύοντας τις αρετές του σεβασμού στον
συνάνθρωπο, της πειθαρχίας, στους θεσμούς και της αλληλοβοήθειας, με συνέπεια να σέβονται
περαιτέρω τους κοινωνικούς κανόνες..
↪ Αποτελεί παράγοντα αυτογνωσίας του παιδιού (με την παροχή κατάλληλων κινήτρων και
ερεθισμάτων το παιδί γνωρίζει τα όριά του, τις δυνατότητές του, τις κλίσεις του, τα θετικά και
αρνητικά στοιχεία του χαρακτήρα του..)..
↪ Στηρίζει τα μέλη οικονομικά καθώς οι εργαζόμενοι γονείς αναλαμβάνουν, από κοινού, τα έξοδα
της συμβίωσης, του νοικοκυριού και φυσικά πρώτα και πάνω από όλα των παιδιών τους (υγεία,
εκπαίδευση, ψυχαγωγία..)..
ΕΚΦΑΝΣΕΙΣ ΚΡΙΣΗΣ ΣΤΗ ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ
• η αύξηση του αριθμού των διαζυγίων..
 η αύξηση της υπογεννητικότητας..
• η αύξηση του αριθμού των ζευγαριών που συμβιώνουν ελεύθερα..
• η αμφισβήτηση του θεσμού του γάμου από τους νέους (κάτω των 30 ετών κυρίως)..
• η αύξηση του αριθμού των παιδιών εκτός γάμου (με φυσικό ή τεχνητό τρόπο)..
• η αύξηση του αριθμού των αμβλώσεων..
• η ενδοοικογενειακή βία (κυρίως εις βάρος της γυναίκας)..
• η κατακόρυφη αύξηση των κρουσμάτων βίας εις βάρος των παιδιών μέσα στο οικογενειακό
περιβάλλον (στενό και ευρύ) και εγκατάλειψη παιδιών από τους γονείς τους..
• επιθυμία φυγής των νέων από την οικογενειακή εστία..
ΑΙΤΙΑ ΤΗΣ ΚΡΙΣΗΣ ΣΤΗ ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ
• Η αλλαγή των ηθικών αντιλήψεων επιτρέπει τις προγαμιαίες σχέσεις των ζευγαριών, τα διαζύγια
και οι αμβλώσεις δεν καταδικάζονται από την κοινή γνώμη, όπως συνέβαινε στο παρελθόν, οπότε οι
πολίτες αποδεσμεύονται από ταμπού που καθόριζαν τις επιλογές τους..
• Ο εργένης και ιδίως η εργένισσα όπως και ο/η διαζευγμένος/η δεν θεωρούνται αποτυχημένοι, όπως
συνέβαινε στο παρελθόν, και έτσι δεν προβαίνουν σε «συμβατικούς» γάμους για να αποφύγουν τον
κοινωνικό στιγματισμό..
• Η χειραφέτηση της γυναίκας στην επαγγελματική, πολιτική, κοινωνική ζωή της επιτρέπει να ζήσει
χωρίς σύζυγο- προστάτη, εφόσον το επιθυμεί..Αλλά, ταυτόχρονα, η κοινωνία επιβαρύνει τη γυναίκα
- σύζυγο και μητέρα με τις βαριές ευθύνες της εργαζόμενης, γεγονός που έχει ως αποτέλεσμα να μην
μπορεί πάντα να αντεπεξέρχεται στους πολλαπλούς ρόλους της και να παύει να είναι ο
συναισθηματικός πόλος του «σπιτιού» όπως συνέβαινε στο παρελθόν..
• Αν και ο γάμος είναι μια πολύ σοβαρή υπόθεση, πολλοί δεν έχουν την απαιτούμενη ωριμότητα να
ανταποκριθούν στις απαιτήσεις και υποχρεώσεις μιας έγγαμης συμβίωσης..Συχνά γίνονται και γάμοι
μεταξύ νέων ανθρώπων (ενθουσιασμός) που δεν έχουν την απαιτούμενη πείρα, με αποτέλεσμα οι
περισσότεροι από αυτούς να διαλύονται..

3. • Η διαδικασία της εκπαίδευσης των παιδιών πραγματοποιείται εκτός οικογένειας στους ειδικούς
παιδικούς σταθμούς, τα νηπιαγωγεία και σχολεία της χώρας.. Η φροντίδα της περίθαλψης των
αδύναμων μελών, όπως των ατόμων τρίτης ηλικίας, ανατίθεται σε ειδικά ιατρικά κέντρα, κλινικές ή
οίκους ευγηρίας.. Η ψυχαγωγία πραγματοποιείται εκτός σπιτιού σε εστιατόρια, καφετέριες, μουσικές
σκηνές ή μεφαγητό έτοιμο που είναι συχνά και πιο οικονομικό και δεν δεσμεύειτη νοικοκυρά πολλές
ώρες στην κουζίνα.. ⇒ πολλοί από τους βασικούς ρόλους της οικογένειας έχουν αναληφθεί από
άλλους φορείς..
• Πολλοί γονείς, για να ανταποκριθούν στις οικονομικές απαιτήσεις της σύγχρονης οικογένειας,
υπερεργάζονται με συνέπεια να λείπουν πολλές ώρες από το σπίτι και να κλονίζεται, σταδιακά, η
μεταξύ τους επαφή και επικοινωνία, καθώς και η επαφή με τα ίδια τα παιδιά τους (έλλειψη θαλπωρής
στο σπίτι, απουσία διαλόγου και κοινής ψυχαγωγίας, αποξένωση)..
• Η επιθυμία για βελτίωση του βιοτικού επιπέδου, τα πολλά έξοδα συντήρησης ενός παιδιού, η
επιλογή από πολλές γυναίκες αποκλειστικά της σταδιοδρομίας και η μη επαρκής κρατική συνδρομή
στις πολυμελείς οικογένειες συντελούν στην υπογεννητικότητα..
• Η διεύρυνση του «χάσματος» των γενεών, που οφείλεται στις ραγδαίες ανακατατάξεις στο χώρο
της επιστήμης και της τεχνολογίας που επηρεάζουν την οικονομία, την πολιτική, τις ιδεολογίες.. Οι
ταχύτατες αλλαγές αφομοιώνονται γρήγορα από τους νέους, αλλά όχι από τους ηλικιωμένους με
αποτέλεσμα την ασυνεννοησία και τη σύγκρουση.. Τα παιδιά διεκδικούν πολύ νωρίς την
ανεξαρτησία τους και απομακρύνονται από την οικογενειακή εστία για σπουδές ή εργασία.. Εξάλλου,
τα μηνύματα που δέχονται από το κοινωνικό περιβάλλον (ΜΜΕ, συναναστροφές) συχνά τα φέρνει
σε σύγκρουση με το οικογενειακό πνεύμα..
• Τα σύγχρονα ποσοστά ανεργίας και η καθυστερημένη κατά πολύ επαγγελματική αποκατάσταση
θέτουν σε δεύτερη μοίρα τη δημιουργία οικογένειας.. Άλλωστε, πολλά πρότυπα (ιδίως από την
τηλεόραση) αντιπαρέρχονται τον παραδοσιακό αυτό θεσμό..
ΤΡΟΠΟΙ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗΣ ΤΗΣ ΚΡΙΣΗΣ
• καλλιέργεια του σεβασμού ανάμεσα στους δύο συζύγους (π.χ. από το σύζυγο στη γυναίκα -
νοικοκυρά)..
• ισότιμη γονεϊκή ευθύνη (ανάμεσα στον άνδρα και τη γυναίκα και όχι άμετρη επιβάρυνση της
δεύτερης)..
• λήψη της απόφασης για γάμο με σύνεση και αίσθημα ευθύνης απέναντι στον εαυτό μας και το
σύνολο..
• οικονομική ενίσχυση των νέων ζευγαριών από το κράτος..
• περισσότεροι και εκσυγχρονισμένοι παιδικοί σταθμοί στους χώρους εργασίας των γονέων από την
πολιτεία..
• επιμορφωτικά σεμινάρια/ημερίδες προς τους γονείς σε όλα τα σχολεία της χώρας ή στους δήμους
και τις κοινότητες (για τις ευθύνες της μητρότητας και της πατρότητας)..
• ειδικό μάθημα «οικογενειακής αγωγής» για προγράμματα της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης, ώστε
και τα παιδιά να κατανοήσουν τη «δυναμική» της οικογένειας και να συμβάλουν αργότερα ως
ενήλικες στην εξυγίανση του θεσμού..
ΤΟ ΜΕΛΛΟΝ ΤΟΥ ΘΕΣΜΟΥ ΤΗΣ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΣ
► Θα αναπροσαρμοστεί ίσως στις νέες συνθήκες ζωής, όπως από εκτεταμένη έγινε πυρηνική, θα
επιβιώσει όμως σαν θεσμός.. Κι αυτό γιατί είναι αναντικατάστατη στον τομέα της αγωγής, στη
συναισθηματική κάλυψη, στην ηθική διάπλαση..
► Δεν είναι τυχαία η επιβίωσή της δια των αιώνων.. Αποτελεί μια αναγκαιότητα..
► Στις κοινωνίες της Δύσης (Αμερική, Αγγλία) παρατηρείται επιστροφή των νέων στην παράδοση
και αύξηση των γάμων..Εντοπίζεται πλέον ένας σεβασμός στα ήθη, γιατί οι νέοι κουράστηκαν να
ζουν χωρίς αξίες..

4. Οικογένεια: Τι είναι αυτό που φέρνει την ευτυχία;
Η οικογένεια συχνά δεν αποτελείται μόνο από τους δύο γονείς με τα παιδιά τους. Ένα
σημαντικό ποσοστό αποτελείται από μονογονεϊκές οικογένειες, από οικογένειες που έχουν προκύψει
μετά από διαζύγια ή χωρισμό των γονιών και άλλες μικτές καταστάσεις όπου διάφορα άτομα
επιλέγουν ή καλούνται να ζήσουν μαζί. Η οικογενειακή ευτυχία δεν εξαρτάται από τη δομή της. Η
δυναμική που αναπτύσσεται μεταξύ των μελών που την αποτελούν, ανεξάρτητα από τους
βιολογικούς ή άλλους συσχετισμούς, είναι αυτή που καθορίζει την ευτυχία μιας οικογένειας.
Η επικοινωνία που χαρακτηρίζεται από κατανόηση, αγάπη και υπομονή είναι ευεργετική για
τα παιδιά και για τους γονείς. Η θετική αυτή επικοινωνία πρέπει να είναι αμφίδρομη και να υπάρχει
μεταξύ όλων των ατόμων που απαρτίζουν μια οικογένεια. Μιλώντας με ειλικρίνεια, ακούγοντας
προσεκτικά και υπομονετικά, είναι η αρχή μιας εποικοδομητικής επικοινωνίας. Η έκφραση αγάπης
με λόγια και δίνοντας χρόνο, επιτρέπουν τη δημιουργία θετικού κλίματος. Η ανταλλαγή απόψεων
και σκέψεων, χωρίς κριτική διάθεση, η ελεύθερη έκφραση αρνητικών ή θετικών συναισθημάτων,
συμβάλλουν στην αποφυγή δημιουργίας έντασης. Επίσης, ο έπαινος για καλή συμπεριφορά ή
επιτεύγματα, όπως επίσης η συνεργασία για την επίλυση προβλημάτων δημιουργούν προϋποθέσεις
για μια οικογένεια της οποίας τα μέλη επικοινωνούν καλύτερα μεταξύ τους.
Δυστυχώς, οι πιέσεις της σύγχρονης ζωής, επηρεάζουν αρνητικά τη ζωή της οικογένειας σαν
σύνολο. Σε μερικές περιπτώσεις, ορισμένες οικογένειες είναι ένα σύνολο από άτομα που ζουν ο
καθένας τη δική του ξεχωριστή ζωή χωρίς να υπάρχουν πολλές αλληλεπιδράσεις μεταξύ τους. Οι
ευτυχισμένες οικογένειες έχουν το κοινό χαρακτηριστικό ότι τα μέλη τους, ξοδεύουν σημαντικό
χρόνο μαζί. Υπάρχουν πολλές ευκαιρίες για να δίνεται ο πολύτιμος αυτός χρόνος. Στις ώρες του
φαγητού είναι ευκαιρία γύρω από το τραπέζι να γίνονται οικογενειακές συζητήσεις. Οι συνομιλίες
των μελών της οικογένειας μεταξύ τους, οι τακτικές οικογενειακές έξοδοι, οι αποφάσεις όλων μαζί
για σημαντικά ζητήματα, οι διακοπές για όλη την οικογένεια μαζί, είναι παράγοντες που
ενδυναμώνουν τις σχέσεις μεταξύ αυτών που απαρτίζουν την οικογένεια, μικρούς ή μεγάλους και
θέτουν τα θεμέλια μιας ευτυχισμένης οικογένειας.
Όλοι μέσα στην οικογένεια πρέπει να συμμετέχουν στη διαδικασία λήψης αποφάσεων. Τα
παιδιά είναι απαραίτητο να εμπλέκονται με κάποιο τρόπο στις αποφάσεις για να νιώθουν ότι είναι
μέλη της οικογένειας που αξίζουν και για να ενισχύεται η αυτοπεποίθηση τους. Οι ευτυχισμένες
οικογένειες ενεργούν σαν ομάδα. Κάνουν τις δουλειές του σπιτιού όλοι μαζί. Οι ανάγκες και οι
επιθυμίες του καθενός λαμβάνονται υπ' όψη. Οι κανόνες του σπιτιού που διέπουν την οικογενειακή
ζωή ισχύουν για όλους. Τα παιδιά έχουν την ελευθερία τους μέσα στα πλαίσια που καθορίζονται από
τους γονείς. Η πειθαρχία επιτυγχάνεται με την αγάπη, την υπομονή και την κατανόηση.
Στη ζωή τίποτα δεν πρέπει να θεωρείται δεδομένο. Η εκτίμηση και η αγάπη χρειάζονται
συνεχή φροντίδα και προσοχή για να επιτυγχάνονται οι αρμονικές σχέσεις μεταξύ των μελών μιας
οικογένειας. Οι βιολογικοί δεσμοί από μόνοι τους δεν είναι αρκετοί για τη δημιουργία και διατήρηση
καλών σχέσεων. Οι οικογένειες αποτελούνται από άτομα που έχουν διαφορετικά γούστα,
αντιπάθειες, γνώμες και πεποιθήσεις. Στις ευτυχισμένες οικογένειες οι διαφορές αυτές δεν
καταστέλλονται αλλά ενθαρρύνονται και εκτιμώνται. Επίσης, είναι σημαντικό τα άτομα που
απαρτίζουν μια οικογένεια να δείχνουν ενδιαφέρον για τις καθημερινές δραστηριότητες των άλλων
και να συνομιλούν για αυτά μεταξύ τους.