2. ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ
4-5.Ο πατέρας δηλαδή πριν από τη συμφορά στον Ελλήσποντο μας έστειλε προς το Σάτυρο που
ήταν βασιλιάς του Πόντου για να ζήσουμε με ορισμένο τρόπο και ούτε ζούσαμε εδώ στην πατρίδα
όταν γκρεμίζονταν τα τείχη ούτε όταν άλλαζε το πολίτευμα, αλλά επιστρέψαμε πέντε μέρες νωρίτερα
προτού να επανέλθουν στον Πειραιά από τη Φυλή όσοι βρίσκονταν εκεί.
Και πράγματι ούτε ήταν φυσικό να θέλουμε να μετέχουμε σε ξένους κινδύνους, επειδή είχαμε
φτάσει σε τέτοια κρίσιμη στιγμή, ούτε εκείνοι φαίνεται να είχαν τέτοια γνώμη ώστε να δώσουν
αξιώματα στη διοίκηση της πολιτείας και σ’ εκείνους που ήταν μακριά από την πατρίδα τους και σ'
αυτούς που δε διέπραξαν κανένα αδίκημα, αλλά αντίθετα στερούσαν από τα πολιτικά δικαιώματα και
εκείνους που μαζί τους κατέλυσαν τη δημοκρατία.
6-7 .Και έπειτα βέβαια είναι ανόητο να εξετάζει (κανείς) αυτούς που υπηρέτησαν στην τάξη των
ιππέων από την πινακίδα. Γιατί σ' αυτή δεν υπάρχουν βέβαια πολλοί απ' αυτούς που παραδέχονται ότι
ήταν ιππείς, ενώ είναι καταγραμμένοι μερικοί από εκείνους που είχαν φύγει από την πατρίδα. Αλλά
εκείνος είναι πολύ μεγάλη απόδειξη. Όταν δηλαδή ξαναγυρίσατε στην πατρίδα αποφασίσατε με
ψηφοφορία να σας παραδώσουν οι φύλαρχοι τον κατάλογο των ιππέων, για να εισπράξετε πίσω το
επίδομα απ' αυτούς.
Κανένας λοιπόν δεν μπορεί να αποδείξει ούτε ότι εγώ αναφέρθηκα από τους φυλάρχους ούτε ότι
παραδόθηκα στους συνηγόρους του δημοσίου ούτε ότι κατέβαλα τη χρηματική επιχορήγηση. Και
όμως είναι εύκολο σ' όλους να καταλάβουν αυτό, ότι δηλαδή ήταν υποχρεωτικό στους φυλάρχους να
τιμωρούνται οι ίδιοι, αν δε φανέρωναν αυτούς που είχαν πάρει τη χρηματική επιχορήγηση. Επομένως,
θα μπορούσατε να πιστεύετε σ' εκείνους τους καταλόγους πολύ πιο δίκαια παρά σ’ αυτές (τις
πινακίδες). Γιατί απ' αυτές ήταν εύκολο σ' όποιον ήθελε να σβηστεί το όνομα του, ενώ σ' εκείνους
ήταν υποχρεωτικό να αναφερθούν από τους φυλάρχους εκείνοι που υπηρέτησαν ως ιππείς.
8. Και ακόμη, κύριοι βουλευτές, αν βέβαια υπηρέτησα ως ιππέας, δε θα το αρνιόμουν με επιμονή
σαν να έχω κάνει κάτι φοβερό, αλλά θα είχα την αξίωση, αν θα αποδείκνυα ότι κανένας από τους
συμπολίτες μου δεν έχει κακοποιηθεί από μένα, να εγκριθώ ως βουλευτής κατόπιν δοκιμασίας. Και
βλέπω ότι και σεις έχετε αυτή τη γνώμη και ότι πολλοί βέβαια από εκείνους που τότε υπηρέτησαν ως
ιππείς είναι (τώρα) βουλευτές, και ότι πολλοί απ' αυτούς έχουν εκλεγεί (τώρα) στρατηγοί και
ίππαρχοι. Επομένως, να θεωρείτε ότι δεν κάνω αυτή την απολογία για τίποτε άλλο, παρά γιατί
τόλμησαν να πουν ψεύδη εναντίον μου ολοφάνερα. Σε παρακαλώ, λοιπόν, ανέβα και μαρτύρησε για
μένα.
3. ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΑ ΣΧΟΛΙΑ
Α. ΠΡΑΓΜΑΤΟΛΟΓΙΚΑ - ΙΣΤΟΡΙΚΑ §§4-8
§4
τῆς ἐν Ἑλλησπόντῳ συμφορᾶς:
Πρόκειται για την καταστροφή των Αθηναίων κατά τη ναυμαχία στους Αιγός ποταμούς τον Απρίλιο
του 405 π. Χ. Ο Λύσανδρος, Σπαρτιάτης υποναύαρχος, υποκρινόμενος ότι υποχωρεί, έπλευσε στον
Ελλήσποντο και αγκυροβόλησε στη Λάμψακο, στην ασιατική ακτή. Οι Αθηναίοι ακολουθώντας τον,
αγκυροβόλησαν στη θέση Αιγός ποταμοί, στην ευρωπαϊκή ακτή του Ελλησπόντου. Ωστόσο, η θέση αυτή
δεν τους ασφάλιζε από αιφνιδιαστική επίθεση του εχθρού. Μάταια ο Αλκιβιάδης, ο οποίος
παρακολουθούσε από το κτήμα του τις κινήσεις των στόλων, συμβούλευσε τους Αθηναίους να
αγκυροβολήσουν αλλού. Κάθε μέρα οι αθηναϊκές τριήρεις ανοίγονταν στο πέλαγος και προκαλούσαν τον
εχθρό σε σύγκρουση. Όταν οι Αθηναίοι είχαν βεβαιωθεί ότι ο Λύσανδρος απέφευγε να ναυμαχήσει,
χαλάρωσαν τα μέτρα επιτήρησης. Τότε οι Σπαρτιάτες επιτέθηκαν αιφνιδιαστικά, κυρίευσαν το μεγα-
λύτερο μέρος του αθηναϊκού στόλου και αιχμαλώτισαν τα πληρώματα, τα οποία στη συνέχεια
σκότωσαν. Διέφυγε μόνο ο Κόνων με 12 πλοία στην Κύπρο, και η Πάραλος (το ιερό πλοίο των
Αθηναίων), που έφερε στην Αθήνα τα νέα της καταστροφής. Η έκβαση της ναυμαχίας αυτής
οριστικοποίησε την ήττα των Αθηναίων στον Πελοποννησιακό πόλεμο.
ὡς Σάτυρον τὸν ἐν τῷ Πόντῳ :
Ο Σάτυρος, από τον οίκο του Σπαρτόκου, ήταν βασιλιάς του Πόντου ή Κιμμερίου Βοσπόρου, που
ήταν αποικία των Μιλησίων στη Χερσόνησο της Ταυρίδας (Κριμαία), με πρωτεύουσα το Παντικάπαιο
(σημερινό Κερτσχ). Η αποικία αυτή διατηρούσε στενές εμπορικές σχέσεις με την Αθήνα, καθώς την
προμήθευε με φορτία σίτου, ψαριών, δερμάτων και άλλων ακατέργαστων προϊόντων.
διαιτησομένους:
Φαίνεται ότι ο πατέρας του Μαντίθεου διατηρούσε φιλικές σχέσεις με το Σάτυρο· του έστειλε λοιπόν
τους δύο γιους του (το ημάς: αναφορά στον αδερφό του Μαντίθεου), όχι απλώς για να περάσουν τον
καιρό τους εκεί, αλλά για να ασχοληθούν με το εμπόριο του σίτου.
τῶν τειχῶν καθαιρουμένων:
Η καθαίρεση των Μακρών Τειχών που συνέδεαν την Αθήνα με τον Πειραιά έγινε με διαταγή του
Λυσάνδρου το 404 π. Χ.
μεθισταμένης τῆς πολιτείας:
Η αναφορά είναι στο ολιγαρχικό πολίτευμα των Τριάκοντα τυράννων , το οποίο εγκαθιδρύθηκε τον
Αύγουστο ή Σεπτέμβριο του 404 π. Χ.
πρὶν τοὺς ἀπὸ Φυλῆς εἰς τὸν Πειραιᾶ κατελθεῖν:
Χίλιοι δημοκρατικοί με ηγέτη το Θρασύβουλο εξόρμησαν από τη Φυλή, που ήταν οχυρό φρούριο Ν. Δ.
της Πάρνηθας, το Μάιο του 403 π.Χ.. και εγκαταστάθηκαν στη Μουνιχία, οχυρό του Πειραιά, όπου α-
ντιμετώπισαν με επιτυχία τις επιθέσεις των Τριάκοντα και το σπαρτιατικό αποκλεισμό. Το σύνθετο
4. ρήμα κατελθεϊν δηλώνει τόσο την εξόρμηση των Αθηναίων από τη Φυλή, όσο και την επιστροφή τους
από την εξορία στη Θήβα, όπου είχαν καταφύγει μετά την εκδίωξη τους από τους Τριάκοντα. Η
κατάλυση του τυραννικού καθεστώτος στην Αθήνα έγινε τον Σεπτέμβριο του 403 π.Χ.
εἰς τοιοῦτον καιρὸν :
Η περίοδος ήταν δύσκολη για τους Τριάκοντα τυράννους, εξαιτίας:
α. της λαϊκής οργής για τα εγκλήματα τους.
β. των εσωτερικών διενέξεων,
γ. της αντίδρασης των δημοκρατικών υπό το Θρασύβουλο στον Πειραιά.
οὔτε ἡμᾶς εἰκὸς ἦν ἀφιγμένους ἐπιθυμεῖν μετέχειν τῶν ἀλλοτρίων κινδύνων:
Ο Μαντίθεος εξηγεί ότι ο ίδιος και ο αδερφός του δεν είχαν σχέση με το τυραννικό καθεστώς των
Τριάκοντα τυράννων, διότι είχαν φύγει για τον Πόντο πριν από την εγκαθίδρυση του. Γι΄αυτό και η
συμμετοχή τους στους κινδύνους που δικαιολογημένα οι Τριάκοντα διέτρεχαν θα ήταν πράξη αφύσικη
και ανόητη.
οὔτ᾽ ἐκεῖνοι φαίνονται τοιαύτην γνώμην ἔχοντες ὥστε …. τῆς πολιτείας:
Είναι γνωστό ότι κατά τη διάρκεια της διακυβέρνησης τους οι Τριάκοντα απέκλειαν από τα αξιώματα
όσους είχαν αποδημήσει και δε μετείχαν σε αντιδημοκρατικές ενέργειες. Στο σημείο αυτό πρέπει να
σημειωθεί ότι οι Τριάκοντα τύραννοι ενέπλεκαν συστηματικά στα εγκλήματα τους όσους περισσότερους
πολίτες μπορούσαν, ελπίζοντας ότι οι πολίτες αυτοί, από φόβο για τις αντεκδικήσεις σε περίπτωση
ανατροπής της τυραννίδας, θα στήριζαν το καθεστώς των Τριάκοντα.
ἀλλὰ μᾶλλον ἠτίμαζον καὶ τοὺς συγκαταλύσαντας τὸν δῆμον:
Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί η περίπτωση του Κριτία και του Θηραμένη. Ο Κριτίας, ένας από
τους σκληρότερους τυράννους, δε δίστασε, καταγγέλλοντας τον μετριοπαθή τύραννο και φίλο του
Θηραμένη ως προδότη του καθεστώτος, να τον οδηγήσει στο θάνατο και να καταδιώξει τους οπαδούς του,
επειδή ο Θηραμένης επέκρινε την πολιτική τρομοκρατίας που εφάρμοζε.
§6
ἐκ τοῦ σανιδίου :
Πρόκειται για μια μικρή ξύλινη σανίδα, που λεγόταν και λεύκωμα, γιατί ήταν αλειμμένη με γύψο (μερικές
φορές, με μίγμα από κερί και πίσσα). Πάνω σε αυτήν έγραφαν τα ονόματα των ιππέων και τα εξέθεταν σε
κοινή θέα. Η αναγραφή του ονόματος του Μαντίθεου στο σανίδιο αποτελούσε για τους κατηγόρους του τη
μοναδική απόδειξη ότι υπηρέτησε ως ιππέας επί των Τριάκοντα τυράννων και ότι, ως ολιγαρχικός, ήταν
εχθρός της δημοκρατίας. Ωστόσο, όπως φαίνεται από τα παρακάτω (ἐν τούτῳ γὰρ πολλοὶ μὲν ….. οὐκ
ἔνεισιν, ἔνιοι δὲ …ἐγγεγραμμένοι εἰσίν), κάποιοι ατό αυτούς που αναφέρονταν στο σανίδιο βρίσκονταν
έξω από την πόλη ή είχαν πάρει απαλλαγή από τη θητεία στο ιππικό ενώ άλλοι ζήτησαν και πέτυχαν να
συμμετάσχουν στο ιππικό χωρίς να έχουν τα απαραίτητα προσόντα.
τούς φυλάρχους:
Κάθε χρόνο εκλεγόταν ένας φύλαρχος από καθεμιά από τις 10 φυλές
(Ακαμαντίδα, Αιαντίδα, Αντιοχίδα, Αιγηίδα, Ερεχθηίδα, Ιπποθωντίδα. Κεκροπίδα, Λεοντίδα, Οινηίδα.
Πανδιονίδα). Καθένας από αυτούς είχε την αρχηγία του ιππικού της φυλ ής του. Αρχηγοί όλου του
5. ιππικού ήταν δύο ίππαρχοι. Η αναφορά εδώ είναι στους φυλάρχους που εκλέχτηκαν μετά την επιστροφή
των εξόριστων.
ἀπενεγκεῖν τοὺς ἱππεύσαντας:
Οι φύλαρχοι παρέδιδαν στη Βουλή κατάλογο όσων ήταν υπόχρεοι και ικανοί να ιππεύουν. Τον κατάλογο
αυτό την εποχή του Αριστοτέλη παρέδιδαν στους ιππάρχους και τους φυλάρχους οι καταλογείς.
ἵνα τὰς καταστάσεις ἀναπράξητε παρ᾽ αὐτῶν:
Κατάστασις ήταν το χρηματικό ποσό που έπαιρναν από το δημόσιο οι δοκιμαζόμενοι από τη Βουλή
ιππείς, και το οποίο επέστρεφαν, μέσω των φυλάρχων, αν στη θέση τους εκλέγονταν άλλοι. Όταν
αποκαταστάθηκε η δημοκρατία το σώμα των ιππέων που υπηρέτησε υπό τους Τριάκοντα τυράννους
διαλύθηκε. Δόθηκε αμνηστεία στους ιππείς, ωστόσο έπρεπε να επιστρέφουν το επίδομα που είχαν
πάρει, ιδίως για να γεμίσουν τα άδεια εκείνη την εποχή ταμεία της πόλης.
ἐμὲ τοίνυν οὐδεὶς ἂν ἀποδείξειεν οὔτ᾽ ἀπενεχθέντα …..οὔτε παραδοθέντα …….οὔτε καταβαλόντα:
Η βεβαιότητα του Μαντίθεου ότι κανείς δεν μπορεί να αποδείξει τρία βασικά ενοχοποιητικά στοιχεία
που εκφράζονται με τις κατηγορηματικές μετοχές,αποτελεί γι’ αυτόν την μεγαλύτερη απόδειξη της
αθωότητάς του.
§7
τοῖς συνδίκοις:
Οι σύνδικοι ήταν συνήγοροι του δημοσίου, διοριζόμενοι για να αντιπροσωπεύουν την πόλη και να
συνηγορούν για τα συμφέροντα της. Μετά την αποκατάσταση της δημοκρατίας, πολλοί υποστήριξαν ότι
οι Τριάκοντα τύραννοι υπεξαίρεσαν την περιουσία τους στο όνομα της πολιτείας, ενώ άλλοι έλεγαν ότι
αρκετά άτομα είχαν υπεξαιρέσει κρατική περιουσία. Γίνεται λοιπόν αντιληπτό ότι οι σύνδικοι ήταν α-
παραίτητοι στη διαλεύκανση αυτών των αιτιάσεων, ιδίως για την αποφυγή συγκρούσεων μεταξύ των
πολιτών.
ἐκείνοις τοῖς γράμμασιν :
Γράμματα ήταν οι κατάλογοι στους οποίους αναγράφονταν τα ονόματα των ιππέων από τους
οποίους εισπράχθηκαν τα δοθέντα επιδόματα. Ήταν πιο αξιόπιστα από τα εκτεθειμένα σανίδια: ο
κίνδυνος να παραλειφθούν από τους καταλόγους κάποια ονόματα ιππέων και να πληρώσουν οι φύλαρχοι
τα οφειλόμενα από εκείνους χρήματα, έκανε προσεκτική και υπεύθυνη τη σύνταξη τους. Η παράδοση
των καταλόγων αυτών ως επίσημων εγγράφων στη Βουλή απέκλειε οποιαδήποτε αλλοίωση τους.
§8
στρατηγοὺς καὶ ἱππάρχους κεχειροτονημένους:
Οι δέκα στρατηγοί ασκούσαν την εκτελεστική εξουσία στην Αθήνα του 5ου αι. π.Χ. Η στρατηγία (όπως
άλλωστε και τα άλλα αξιώματα) είχε διάρκεια ενός έτους· ωστόσο, δινόταν η δυνατότητα να
ανανεώνεται. Έτσι πολλοί σημαντικοί άνδρες, όπως ο Κίμωνας ή ο Περικλής, παρέμειναν στο αξίω μα
αυτό για πολλά χρόνια. Έπαιζαν σημαντικό ρόλο στη χάραξη της εσωτερικής και εξωτερικής πολιτικής
και οι περισσότεροι ήταν μεγάλες προσωπικότητες. Φρόντισαν για τη στρατολογία, επέβλεπαν τις
6. στρατιωτικές λειτουργίες και εισφορές και επαγρυπνούσαν για την ασφάλεια της χώρας. Είχαν το
δικαίωμα να συγκαλούν τη Βουλή, όταν το έκριναν αναγκαίο. Στις ναυτικές εκστρατείες οι στρατηγοί
ήταν συγχρόνως και ναύαρχοι. Στο τέλος της κάθε χρονιάς ήταν υποχρεωμένοι να λογοδοτούν, όπως όλοι
οι άρχοντες της πόλης. Έτσι οι ευφυείς πολιτικοί που πήραν το αξίωμα δεν έχαναν κατάχρηση της
εξουσίας που τους είχε δώσει ο λαός.
Η εκλογή των 10 στρατηγών γινόταν στην Πνύκα, σε μια συνεδρίαση της Εκκλησίας του δήμου, με
ανάταση των χεριών (χειροτονειν), όχι με κλήρωση, γιατί το αξίωμα απαιτούσε γνώσεις και εμπειρία.
Έπρεπε να είναι παντρεμένοι, να έχουν νόμιμα τέκνα και γαιοκτησία. Πριν από το τελικό στάδιο της
εκλογής τους, οι υποψήφιοι αναλάμβαναν έναν κοπιαστικό αγώνα για να πείσουν τους Αθηναίους να
τους δώσουν το ύπατο αξίωμα της δημοκρατίας. Το αξίωμα ήταν τιμητικότατο- αποτελούσε μάλιστα
κούνημα για τα παιδιά να κατάγονται από πατέρα που είχε διατελέσει στρατηγός
εἴπερ ἵππευσα, οὐκ ἂν ἦ ἔξαρνος ὡς δεινόν τι πεποιηκώς, ἀλλ᾽ … δοκιμάζεσθαι:
η υποθετική αυτή άποψη του Μαντιθέου είναι πολύ εύστοχη και στηρίζεται στην εκλογή πολλών από
τους παρόντες βουλευτές όχι μόνο στο αξίωμα αυτό αλλά και στο αξίωμα και ιππάρχου, παρόλο που
υπηρέτησαν στο ιππικό επί των Τριάκοντα. Επιδοκιμάζοντας την εκλογή τους επιδιώκει να κερδίσει τη
συμπάθεια τους και μια ανάλογη ευνοϊκή και δίκαιη γι’ αυτόν απόφαση.
ὥστε μηδὲν δι᾽ ἄλλο …. ἢ ὅτι περιφανῶς ἐτόλμησάν μου καταψεύσασθαι:
Ο μοναδικός λόγος της απολογίας δεν είναι η ίδια η κατηγορία αλλά ο έλεγχος της ψευδολογίας των
κατηγόρων.
Ἀνάβηθι δέ μοι καὶ μαρτύρησον:
Οι μάρτυρες ανέβαιναν σε ένα μικρό βάθρο (πόδιον). για να φαίνονταν και να ακούγονται καλύτερα οπό
τους βουλευτές. Ο μάρτυρας, τον οποίο καλεί εδώ ο Μαντίθεος, θα βεβαιώσει το χρόνο επιστροφής του
Μαντίθεου στην Αθήνα.
7. Β. ΥΦΟΛΟΓΙΚΑ - ΑΙΣΘΗΤΙΚΑ
Οι §§ 4-19 περιλαμβάνουν την διήγησιν και την πίστιν ή άπόδειξιν . Η διήγησις δεν περιλαμβάνει μόνο
έκθεση γεγονότων σχετικά με το κατηγορητήριο, αλλά και γεγονότα που χρησιμοποιούνται ως
αποδεικτικά στοιχεία όχι μόνο για την αναίρεση της κατηγορίας, αλλά και για την προβολή της υπο-
δειγματικής συμπεριφοράς του κατηγορουμένου στον ιδιωτικό και δημόσιο βίο του. Έτσι
η διήγηση, στο μεγαλύτερο μέρος του λόγου, λειτουργεί ως απόδειξη
Οι §§ 4-8 περιλαμβάνουν τις πίστεις , με τις οποίες ο Μαντίθεος αναιρεί την κατηγορία. Οι πίστεις, που
είναι το ουσιαστικότερο μέρος ενός ρητορικού λόγου, διακρίνονται σε:
(α) άτεχνες (αντικειμενικά πειστήρια, που δεν οφείλονται στην τεχνική δεξιότητα του ρήτορα, όπως
νόμοι, μαρτυρικές καταθέσεις, όρκοι, έγγραφα) και
(β) έντεχνες (αποδείξεις που επινοεί ο ρήτορας):
- ενθυμήματα
- παραδείγματα (ιστορικά ή πλαστά)
- γνώμες
- ήθ η
- πάθη.
Στον Υπέρ Μαντιθέου λόγο, οι πίστεις των §§ 4-8, που περιλαμβάνουν την απάντηση στην άμεση
κατηγορία, ακολουθούν τα εξής επιχειρήματα:
(Α) Απόδειξη ότι δε θα μπορούσα να ήμουν στο ιππικό (§§ 4-5).
(Β) Άκύρωση της εγκυρότητας του επίσημου καταλόγου των ιππέων:
1. Υπήρξε αναξιόπιστος σε άλλες περιπτώσεις (§ 6). :
2. Το όνομα μου δε βρίσκεται στον -πιο αξιόπιστο- κατάλογο των φυλάρχων (§§ 6-7).
(Γ) Ακόμα και αν ήμουν ιππέας, η μέχρι σήμερα τακτική ευνοεί την αποδοχή του προσώπου μου σε
ένα αξίωμα (§8).
Ανάλυση και έλεγχος των επιχειρημάτων
(Α) Πρώτο επιχείρημα: Ζούσα στον Πόντο, όπου με είχε στείλει ο πατέρας μου, ακόμα και όταν
άλλαξε το πολίτευμα και όταν γκρεμίστηκαν τα Μακρά Τείχη. Επέστρε ψα στην Αθήνα μόλις 5
ημέρες προτού έρθουν στον Πειραιά οι εξόριστοι από τη Φυλή α) Δεν είναι λογικό να θέλω να
εμπλακώ σε πολιτικές περιπέτειες μόλις ήρθα στην Αθήνα, β) Ούτως ή άλλως, οι Τριάκοντα δεν
έδιναν εξουσίες σε όσους έλειπαν από την πόλη και δεν έκαναν τρομοκρατικές ενέργειες. αλλά
αναλώνονταν στις μεταξύ τους διαμάχες.
Όπως δηλώνει ο ίδιος ο ομιλητής (εἰκὸς), το επιχείρημα αυτό είναι ένα ενθύμημα, δηλαδή
βραχυλογικός συλλογισμός που, με βάση τα δεδομένα στα οποία στηρίζεται, δίδει ένα πιθανό και ασφαλές
συμπέρασμα (αν τα περιστατικά είναι εντελώς ακριβή και ο ομιλητής δεν αποκρύπτει στοιχεία της
αλήθειας).
8. Ωστόσο, το επιχείρημα δεν είναι πολύ ισχυρό. Την εποχή που οι δημοκρατικοί κινού νταν προς τον
Πειραιά, οι Τριάκοντα θα είχαν ιδιαίτερη ανάγκη από βοήθεια. Το γεγονός ότι ο Μαντίθεος επέστρεψε
στην Αθήνα ακριβώς εκείνη την εποχή και ότι η κυβέρνηση του επέτρεψε την είσοδο στην πόλη,
φαίνεται να ευνοεί την άποψη ότι ήταν με το μέρος των Τριάκοντα. Εξάλλου, όπως φαίνεται από τα
λόγια του ομιλητή παρακάτω, είναι δύσκολο να πιστέψει κανείς ότι ένας ενθουσιώδης νεαρός που
επιδιώκει να βρίσκεται πάντα στην πρώτη γραμμή σε καιρό κινδύνου, επέστρεψε στην Αθήνα εκείνη την
κρίσιμη πολιτική στιγμή και δε μετείχε σε καμιά παράταξη.
(Β) Δεύτερο επιχείρημα: Δεν είναι αξιόπιστο να λαμβάνει κανείς υπ' όψιν τα ονόματα των ιππέων
που καταγράφονται στο λεύκωμα΄ ήταν γραμμένοι απόντες, δεν ήταν γραμμένοι παρόντες. Εξάλλου,
πολύ εύκολα σβήνει κανείς το όνομα του από το λεύκωμα. Είναι όμως αξιόπιστοι οι κατάλογοι των
φυλάρχων που αποσκοπούσαν στην επιστροφή των επιδομάτων στο κράτος μετά το τέλος της θητείας
=> Λογικό συμπέρασμα: αφού το όνομα μου δεν είναι γραμμένο στους καταλόγους των φυλάρχων, δεν
υπηρετούσα στο ιππικό.
Και στην περίπτωση αυτή πρόκειται για ένα ενθύμημα (βραχυλογικό συλλογισμό που δίδει πιθανό
συμπέρασμα). Το επιχείρημα αυτό είναι ισχυρότερο από το προηγούμενο: η βεβαιότητα του Μαντίθεου
ότι κανείς δεν μπορεί να αποδείξει 3 βασικά ενοχοποιητικά στοιχεία που εκφράζονται με τις
κατηγορηματικές μετοχές (ἀπενεχθέντα ….. παραδοθέντα ……. καταβαλόντα), αποτελεί γι’ αυτόν τη
μεγαλύτερη απόδειξη της αθωότητας του. Και εδώ όμως υπάρχουν σκοτεινά σημεία. Τα σημεία αυτά
φωτίζονται κάπως, αν η άτεχνη πίστις (η μαρτυρία) που ακολουθεί αμέσως μετά την § 8 (και που,
φυσικά, δεν έχουμε στη διάθεση μας) προέρχεται από τους φυλάρχους και δηλώνει ότι πράγματι ο
Μαντίθεος δεν υπήρχε στον κατάλογο τους. Ωστόσο, ακόμα και η απουσία του ονόματος από τους
καταλόγους δε σημαίνει ότι δεν υπηρέτησε ο Μαντίθεος κατά τις τελευταίες εβδομάδες, διότι ίσως, καθώς
μάλιστα ήταν εθελοντής, δεν είχε λάβει χρήματα από το κράτος, αλλά είχε συμμετάσχει στο ιππικό με δικά
του έξοδα.
Οπωσδήποτε πάντως πρέπει να σημειωθεί ότι ούτε οι κατήγοροι ούτε ο απολογούμενος
προσκομίζουν μαρτυρίες από τους αξιωματούχους με τους οποίους θα μπορούσε να είχε υπηρετήσει ο
Μαντίθεος.
(Γ) Τρίτο επιχείρημα: Ας υποθέσουμε ότι είχα υπηρετήσει στο ιππικό· δε θα το αρνιόμουν, απλώς θα
αποδείκνυα πως, κατά τη διάρκεια της θητείας μου, δεν έβλαψα κανέναν. Εξάλλου, και πολλοί από εσάς
τους βουλευτές (που, ασφαλώς, δεν έχετε βλάψει κανέναν και τώρα με κρίνετε!) και αρκετοί στρατηγοί
και ίππαρχοι (τους οποίους εσείς έχετε επιλέξει με την ψήφο σας!) ήταν στο ιππικό τότε (Δεν είναι κακό
η συμμετοχή στο ιππικό την εποχή των Τριάκοντα τυράννων)ωστόσο είναι απαράδεκτο αυτοί να με
κατηγορούν ψευδώς.
Ο Μαντίθεος ξεκινά το τρίτο επιχείρημα με μια υποθετική άποψη πολύ εύστοχη, που το καθιστά
καταλυτικό. Είναι φυσικό, μετά την αμνηστεία, να μην τίθεται θέμα αποκλεισμού κάποιου ατόμου από
τα κοινά λόγω της συμμετοχής του στο ιππικό επί των Τριάκοντα τυράννων. Με το να επιδοκιμάζει ο
ομιλητής την -εκλογή στρατηγών, ιππάρχων και των απλών Βουλευτών, επιδιώκει να κερδίσει τη
συμπάθεια τους και μια ανάλογη ευνοϊκή και δίκαιη γι’ αυτόν απόφαση· όμως, προσπερνά το
επιχείρημα γρήγορα (οι παρενθέσεις στο επιχείρημα δηλώνουν αυτά που δεν λέγονται αλλά
υπονοούνται), ίσως από φόβο μήπως προκαλέσει το ακροατήριο του σχετικά με το ευαίσθητο αυτό
ζήτημα, και καταλήγει στο να αναφέρει το λόγο για τον οποίο τον ενοχλεί η κατηγορία.
9. Γ. ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΚΑ
- καθαιρουμένων < αἱρῶ = πιάνω με το χέρι μου, κυριεύω, συλλαμβάνω.
αἱροῦμαι = παίρνω, επιλέγω, προτιμώ, εκλέγω, ψηφίζω.
θέμα: αιρε-
ΡΗΜΑΤΑ: αναιρώ, αφαιρώ, διαιρώ, εξαιρώ, καθαιρώ, προαιρούμαι (= επιλέγω, προτιμώ), συναιρώ,
υπεξαιρώ.
ΟΥΣΙΑΣΤΙΚΑ: αίρεση (= Ι. παρέκκλιση από την επίσημη διδασκαλία της εκκλησίας. 2. (νομ.) όρος που
τίθεται σε μια δικαιοπραξία· αν η αίρεση δεν εκπληρωθεί, η δικαιοπραξία δεν ισχύει), αναίρεση,
αφαίρεση, αφαιρέτης, διαίρεση, διαιρέτης, εξαίρεση, καθαίρεση, προαίρεση, συναίρεση, υπεξαίρεση,
αρχαιρεσίες (= εκλογή αρχών, αντιπροσώπων).
ΕΠΙΘΕΤΑ: αιρετός (= εκλεγμένος), αιρετικός, αναιρετικός, αφαιρετικός, αφαιρε τέος, διαιρετικός,
διαιρετέος, εξαιρετικός, εξαίρετος, καθαιρετικός, καθηρημένος, προαιρετικός.
ΕΠΙΡΡΗΜΑΤΑ: εξαιρετικά, εξαίρετα, εξαίρετους, ανεξαιρέτως, προαιρετικά, αυτοπροαιρέτως.
- ἐπεδημοῦμεν < δῆμος θέμα: δημ-
ΡΗΜΑΤΑ: δημεύω (= κατάσχω), δημοσιεύω, δημαγωγώ, δημιουργώ.
ΟΥΣΙΑΣΤΙΚΑ: δήμος, δημότης, δήμιος, δήμευση, δημαγωγός, δήμαρχος, δημηγορία (= συμβουλευτική
ή δημόσια αγόρευση), δημιουργία, δημοκρατία.
ΕΠΙΘΕΤΑ: δημοτικός, δημόσιος, δημαγωγικός, δημαρχιακός, δημιουργικός, δήμο κρατικός.
- ἤλθομεν < ἔρχομαι
θέματα: ἐρχ-, ἐλυθ-, ἐλευ-, ει-,
α) θ έ μ α έ ρχ-
ΡΗΜΑΤΑ: έρχομαι, επέρχομαι, παρέρχομαι, προσέρχομαι, συνέρχομαι, διεξέρχομαι (= 1. διέρχομαι
από τη μια άκρη ως την άλλη, 2. αναπτύσσω κάτι από την αρχή ως το τέλος), μετέρχομαι (= 1. ασκώ
επάγγελμα, 2. χρησιμοποιώ μέσα για κάποιο σκοπό), υπεισέρχομαι (= εισχωρώ απαρατήρητος).
β) θ έ μ α έ λ υθ -
ΡΗΜΑΤΑ: προσηλυτίζω.
ΕΠΙΘΕΤΑ: έπηλυς (= αυτός που έρχεται από έξω, ο ξένος),
γ) θ έ μ α έ λ ε υ -
ΟΥΣΙΑΣΤΙΚΑ: έλευση, παρέλευση, προσέλευση, συνέλευση, Ελευσίνα.
ΕΠΙΘΕΤΑ: Ελευσίνειος.
δ ) θ έ μ α ί-
ΟΥΣΙΑΣΤΙΚΑ: εισιτήριο, εξιτήριο, ισθμός, (τα) Ίσθμια, οι ανιόντες (= οι πρόγονοι), οι κατιόντες (= οι
απόγονοι), η ανιούσα (= η πορεία προς τα άνω), η κατιούσα (= η πορεία προς τα κάτω).
ΕΠΙΘΕΤΑ: ιταμός (= θρασύς), προσιτός, δυσπρόσιτος, εξίτηλος, ανεξίτηλος.
- ἀφιγμένους -> ἀφικνοῦμαι (ἱκνοῦμαι)
θέμα: ίκ-
ΡΗΜΑΤΑ: ικανοποιώ, ικετεύω.
ΟΥΣΙΑΣΤΙΚΑ: άφιξη, ικανότητα, ικέτης, ικανοποίηση, ικεσία, προίκα.
ΕΠΙΘΕΤΑ: ικανός, ικανοποιητικός, ικετευτικός, ικετήριος.
- ἠτίμαζον -> τίω= 1. απονέμω τιμή, εκτιμώ, σέβομαι, 2. ορίζω την τιμή, διατιμώ.
θέματα: τι-, τιμ-
ΟΥΣΙΑΣΤΙΚΑ: τιμή, τίμημα, τιμητής, εκτιμητής, τιμιότητα, εκτίμηση, διατίμηση, τιμιότητα, ατιμία,
ατίμωση.
ΕΠΙΘΕΤΑ: τιμητέος, εκτιμητός, τίμιος, τιμαλφής (= Ι. πολύτιμος, 2. αυτός που έ χει τιμή, αξία), άτιμος,
έντιμος, ατίμητος, ανεκτίμητος.
- ἐγγεγραμμένοι εἰσίν -> γράφω
![ΔΙΗΓΗΣΗ-ΑΠΟΔΕΙΞΗ 4-19
«Ἀναγκαῖον γὰρ τό τε πρᾶγμα εἰπεῖν περὶ οὗ, καὶ τοῦτ' ἀποδεῖξαι»
Αριστοτέλη, Ρητορική III 13, 1414α.37
[4] Ἡμᾶς γὰρ ὁ πατὴρ πρὸ τῆς ἐν Ἑλλησπόντῳ συμφορᾶς ὡς
Σάτυρον τὸν ἐν τῷ Πόντῳ διαιτησομένους ἐξέπεμψε, καὶ οὔτε τῶν
τειχῶν καθαιρουμένων <ἐπεδημοῦμεν> οὔτεμεθισταμένης τῆς πολιτείας,
ἀλλ᾽ ἤλθομεν πρὶν τοὺς ἀπὸ Φυλῆς εἰς τὸν Πειραιᾶ κατελθεῖν
πρότερον πένθ᾽ ἡμέραις. [5] καίτοι οὔτε ἡμᾶς εἰκὸς ἦν εἰς τοιοῦτον
καιρὸν ἀφιγμένους ἐπιθυμεῖν μετέχειν τῶν ἀλλοτρίων κινδύνων, οὔτ᾽
ἐκεῖνοι φαίνονται τοιαύτην γνώμην ἔχοντες ὥστε καὶ τοῖς ἀποδημοῦσι καὶ
τοῖς μηδὲν ἐξαμαρτάνουσι μεταδιδόναι τῆς πολιτείας, ἀλλὰ μᾶλλον
ἠτίμαζον καὶ τοὺς συγκαταλύσαντας τὸν δῆμον. [6] ἔπειτα δὲ ἐκ μὲν τοῦ
σανιδίου τοὺς ἱππεύσαντας σκοπεῖν εὔηθές ἐστιν· ἐν τούτῳ γὰρ πολλοὶ
μὲν τῶν ὁμολογούντων ἱππεύειν οὐκ ἔνεισιν, ἔνιοι δὲ τῶν ἀποδημούντων
ἐγγεγραμμένοι εἰσίν. ἐκεῖνος δ᾽ ἐστὶν ἔλεγχος μέγιστος· ἐπειδὴ γὰρ
κατήλθετε, ἐψηφίσασθε τοὺς φυλάρχους ἀπενεγκεῖν τοὺς ἱππεύσαντας,
ἵνα τὰς καταστάσεις ἀναπράξητεπαρ᾽ αὐτῶν. [7] ἐμὲ τοίνυν οὐδεὶς ἂν
ἀποδείξειεν οὔτ᾽ ἀπενεχθέντα ὑπὸ τῶν φυλάρχων οὔτε παραδοθέντα τοῖς
συνδίκοις οὔτε κατάστασιν καταβαλόντα. καίτοι πᾶσι ῥᾴδιον τοῦτο
γνῶναι, ὅτι ἀναγκαῖον ἦν τοῖς φυλάρχοις, εἰ μὴ ἀποδείξειαν τοὺς ἔχοντας
τὰς καταστάσεις, αὐτοῖςζημιοῦσθαι. ὥστε πολὺ ἂν δικαιότερον
ἐκείνοις τοῖς γράμμασιν ἢ τούτοις πιστεύοιτε· ἐκ μὲν γὰρ τούτων ῥᾴδιον
ἦν ἐξαλειφθῆναι τῷ βουλομένῳ, ἐν ἐκείνοις δὲ τοὺς ἱππεύσαντας
ἀναγκαῖον ἦν ὑπὸ τῶν φυλάρχων ἀπενεχθῆναι. [8] ἔτι δέ, ὦ βουλή, εἴπερ
ἵππευσα, οὐκ ἂν ἦ ἔξαρνος ὡς δεινόν τιπεποιηκώς, ἀλλ᾽
ἠξίουν, ἀποδείξας ὡς οὐδεὶς ὑπ᾽ ἐμοῦ τῶν πολιτῶν κακῶς πέπονθε,
δοκιμάζεσθαι. ὁρῶ δὲ καὶ ὑμᾶς ταύτῃ τῇ γνώμῃ χρωμένους, καὶ πολλοὺς
μὲν τῶν τότε ἱππευσάντων βουλεύοντας, πολλοὺς δ᾽ αὐτῶν στρατηγοὺς
καὶ ἱππάρχους κεχειροτονημένους. ὥστε μηδὲν δι᾽ ἄλλο με ἡγεῖσθε
ταύτην ποιεῖσθαι τὴν ἀπολογίαν, ἢ ὅτι περιφανῶς ἐτόλμησάν
μουκαταψεύσασθαι. Ἀνάβηθι δέ μοι καὶ μαρτύρησον.
Αναίρεση
της
κατηγορίας](https://image.slidesharecdn.com/4-8-141109141757-conversion-gate02/85/4-8-1-320.jpg)
