Eğitimden Kültüre, Üretimden Gelişmişliğe Kimyanın Yeri
1. Prof.Dr. İbrahim USLU
Eğitimden Kültüre, ÜretimdenEğitimden Kültüre, Üretimden
Gelişmişliğe Kimyanın YeriGelişmişliğe Kimyanın Yeri
Prof.Dr. İbrahim USLU
2. Prof.Dr. İbrahim USLU
• Eski Mısır’da M.Ö. 5 bin yıl öncesinde başlayan kimya
araştırmaları, insanoğlunun içinde yaşadığı evreni ve kendi
bedenini daha yakından incelemek istemesiyle ortaya
çıkmıştır.
• Binlerce yıl boyunca insanoğlunun mistik öğretilerle bir arada
kullandığı kimyasal teknikler, çeşitli metallerin “altına”
dönüştürülmesi için dahi kullanılmıştır.
Kimya bilimlerin tacıdırKimya bilimlerin tacıdır
3. Prof.Dr. İbrahim USLU
• Kozmetik amaçlı ve mumyalama gibi işlemler için Mısırlılar
çok çeşitli kimyasal ürünler kullanmakta ve birçok farklı
işlemden geçirdikleri maddeleri tozlar haline dönüştürerek
harmanlamaktaydı.
Kimyanın eski mısırda çok önemi vardıKimyanın eski mısırda çok önemi vardı
4. Prof.Dr. İbrahim USLU
Eski Mısırlılar Elektrikle mi aydınlanıyorlardı?Eski Mısırlılar Elektrikle mi aydınlanıyorlardı?
5. Prof.Dr. İbrahim USLU
• Corookes tüpe benzer objelerin resmi “Dendera’daki Hathor
mezarında görülmüştür.
Eski Mısırlılar Elektrikle mi aydınlanıyorlardı?Eski Mısırlılar Elektrikle mi aydınlanıyorlardı?
6. Prof.Dr. İbrahim USLU
Eski Mısırlılarda Seramik Kap İmalatıEski Mısırlılarda Seramik Kap İmalatı, 1900 B.C, 1900 B.C
7. Prof.Dr. İbrahim USLU
• M.Ö. 3500 yıllarında Mısırlılar metal işlemeyi çok iyi
biliyorlardı. Ayni zamanda bakır ve diğer madenleri
yataklarından çıkararak zenginleştirip kullanıyorlar. Bu
alanlarda binlerce işçinin çalıştığı düşünülmektedir.
MetalurjiMetalurji
8. Prof.Dr. İbrahim USLU
The Egyptians called iron “the metal ofThe Egyptians called iron “the metal of
heaven”heaven”
9. Prof.Dr. İbrahim USLU
• Eski Mısırlılarda altın Nub demekti ve Nubia da bolca çıkardı.
Burada resimde üstten akan suyla altınlı çamurun
zenginleştirilmesi görülmektedir.
• M.Ö. 2000 yıllarında bile altın Mısırlılarca bilinmekte ve
işlenmekteydi.
AltınAltın
10. Prof.Dr. İbrahim USLU
• Süzgeçli kase altın çamurunun yıkandığını ne güzel temsil
etmektedir. Bol akıtılan su kasenin kenarlarından
akmaktadır.
• the bowl in which the metal was washed, the cloth, through which it was strained, and the
dropping of the water all combined in one character, indicating both the process of
extraction and the metal
Eski Mısırda altının sembolüEski Mısırda altının sembolü
12. Prof.Dr. İbrahim USLU
• Sulu altın çözeltisi yün kumaştan yapılmış torbalarda, kıllı
yün kısmı içerde kalacak şekilde koyuluyor, sonra üzerlerine
su dökülürken iki insan tarafından iyice sallanıyordu. Bu
şekilde çamurlu kısım dökülüyr altın parçacıklarda torbanın
kılları arassına yapışıyordu.
• Bu şekiller Thebes tapınaklarından alınmıştır.
Eski Mısırda altının çamurdanEski Mısırda altının çamurdan
ayrıştırılmasıayrıştırılması
13. Prof.Dr. İbrahim USLU
• Portable furnace used for the fusion of gold, and that the rays
represent the flames, which, 'as can be observed in the use of
this type of furnace
Eski Mısırda altının zenginleştirilmesiEski Mısırda altının zenginleştirilmesi
15. Prof.Dr. İbrahim USLU
• Eski Mısırlılar koagülasyon prensipleri konusunda uzmanlardı.
Killi katmanlarla su arıtılması konusunda çok ileriydiler.
• After 1500 BC, the Egyptians first discovered the principle of coagulation. They applied the chemical alum for
suspended particle settlement. Pictures of this purification technique were found on the wall of the tomb of
Amenophis II and Ramses II.
Eski Mısırlılarda Su ArıtılmasıEski Mısırlılarda Su Arıtılması
16. Prof.Dr. İbrahim USLU
• is the oldest known medical text of any kind. Dated to about
1800 BCE, it deals with women's health, gynaecological
diseases, fertility, pregnancy, contraception, etc.
Kahun Gynecological PapyrusKahun Gynecological Papyrus
18. Prof.Dr. İbrahim USLU
• Eski Mısırlılarda damıtma ve içki üretimi hakkında pek çok
resim bulunmaktadır.
Damıtma ve içki üretimiDamıtma ve içki üretimi
21. Prof.Dr. İbrahim USLU
• Babillilerde parfümü bayan kimyacılar mı üretiyordu. The
earliest recognizable chemists were women, the perfume-makers of Babylon, who used the
earliest known stills to produce their wares.
perfume-makersperfume-makers
23. Prof.Dr. İbrahim USLU
• Eski Mısırlılarda damıtma ve içki üretimi hakkında pek çok
resim bulunmaktadır.
Damıtma ve içki üretimiDamıtma ve içki üretimi
24. Prof.Dr. İbrahim USLU
• Homer c. 800 BC remarked in the Odyssey: "In Egypt, the
men are more skilled in medicine than any of human kind"
and "the Egyptians were skilled in medicine more than any
other art".
Eski Mısırlılarda Kimya ile birlikteEski Mısırlılarda Kimya ile birlikte
Eczacılık ve Tıp ta çok ileriydiEczacılık ve Tıp ta çok ileriydi
25. Prof.Dr. İbrahim USLU
• M.S. 300 yıllarında yazılmış kimya kitabında damıtma
Zosimos of PanopolisZosimos of Panopolis wrote the oldestwrote the oldest
known books on alchemyknown books on alchemy..
29. Prof.Dr. İbrahim USLU
• Antik Yunanlı felsefeciler; doğada birçok farklı element
bulunduğunu, bu elementlerin her birinin farklı özelliklere
sahip olduğunu ve elementlerin birbirleri ile etkileşime
geçerek apayrı özelliklere sahip olan yeni maddeler
oluşturabileceği sonucuna “yalnızca akıl yürüterek” yani
felsefenin gücünü kullanarak varabilmiştir.
Antik Yunan FelsefecilerAntik Yunan Felsefeciler
30. Prof.Dr. İbrahim USLU
• Democritus’ a göre;
• Madde parçalara ayrıldığında en sonunda bölünemeyen bir
tanecik elde edilir ve bu tanecik atomdur.
• Maddelerin farklı olmasının nedeni maddeyi oluşturan
atomların sayı ve dizilişi biçiminin farklı olmasıdır.
• Atom görülemez.
• Atom görülemediği için bölünemez.
Demokritos ve AtomDemokritos ve Atom
31. Prof.Dr. İbrahim USLU
• Çin medeniyetinde de onbinlerce yıldır birçok farklı alanda,
patlayıcılardan tutunda, farklı bitki özünün kimyasal
işlemlerden geçirilmesine kadar kimyasal teknikler yaşamın
her alanında kullanılmaktaydı.
Eski Çin medeniyetiEski Çin medeniyeti
32. Prof.Dr. İbrahim USLU
• Geliştirdiği element anlayışı, denge
teorisi yaklaşımı, tatbikatları, icat ettiği
âlet ve düzeneklerle kimyanın babası
kabul edilmektedir.
Ünlü Fransız bilim tarihçisi M.
Berthelot "Aristo'nun mantık
ilmindeki yeri neyse, Câbir bin
Hayyân'ın kimya ilmindeki yeri de
odur demiştir”
• 19 element bulmuş, alaşımların
gerçek element olmadıklarını tespit
etmiştir.
Kimyanın Babası.Kimyanın Babası. Cabir Bin HayyanCabir Bin Hayyan
33. Prof.Dr. İbrahim USLU
• “Evrende görülebilen veya görülemeyen her şeyin belli bir
düzenin neticesidir.”
• "Allah bizlere fizikî kanunlar vermiştir. Bunlarla bitki,
hayvan hattâ insanın benzerini yapabiliriz”.
• “Allah insanlara öyle kabiliyetler bahşetmiştir ki, İnsanlar
kâinattaki bütün sır perdelerini bununla çözmeye muktedirdir."
Cabir bin HayyanCabir bin Hayyan
34. Prof.Dr. İbrahim USLU
• Metallerin zenginleştirilmesi,
çeliğin hazırlanması,
• Giysi ve derilerin boyanması, su
geçirmez giysiler,
• Demirin cila ve boya ile
korunması,
• Camcılıkta manganoksitlerin
kullanımı,
• Sirkenin damıtılarak asetik asitin
eldesi,
• Manyetik kuvvetler konularında
çalışmalar yapmıştır
Alchemiae Gebri,Alchemiae Gebri, Cabir bin HayyanCabir bin Hayyan
36. Prof.Dr. İbrahim USLU
• "Madde yoğun enerjidir. Yunan fizikçilerinin maddenin bölüne bölüne
parçalanamaz en küçük bir parçayla son bulduğuna ve maddenin bu
sayısız parçalanamayan kısımlardan meydana geldiğine dâir iddiaları
yanlıştır.”
• Onların parçalanamaz en küçük parça, yani atom olarak tâbir ettikleri bu
nesne parçalanabilir ve bu parçalanma neticesi büyük bir enerji hâsıl olur.
Bu öyle bir enerjidir ki, bir habbeciğin bir şekilde parçalanması, Allah
saklasın, Bağdat gibi büyük bir şehri yok edebilir."
Cabir, atomun parçalanabilirliğiCabir, atomun parçalanabilirliği
konusunda şunları söylemiştir:konusunda şunları söylemiştir:
39. Prof.Dr. İbrahim USLU
• Sanayi devriminin ilk dönemini kimya
sanayi,
• ikinci dönemi elektronik sanayi,
• üçüncü dönem olarak da atom enerjisi,
• bilgisayar ve yarı iletken sanayi
izlemiştir.
Sanayi DevrimiSanayi Devrimi
40. Prof.Dr. İbrahim USLU
• 1787 de kütlenin korunumu yasasını sunmuş,
• 789 da yayınladığı “Temel Kimyaya Giriş” adlı yapıtı Fizikte
Newton’un “Principia” sına eşdeğer biçimde kimyada
devrime yol açmıştır.
Modern Kimyanın Babası LavoisierModern Kimyanın Babası Lavoisier
41. Prof.Dr. İbrahim USLU
• Lavoisier kimya çalışmalarına başladığında Avrupa'da kimya
konusu ilim kabul edilmiyordu.
• Kimyadaki bütün elementleri belli bir sıraya soktu.
• Elementleri kimyadaki içeriklerine göre bir adlandırmaya tabi
tuttu.
• Avrupa'da kimya ilminin mimarı oldu. Kimyayı ilmi bir temele
oturttu.
• Lavoisier, yanma olayında oksijenin rolü ile ilgili çalışmaları ile
tanınmıştır.
• Maddenin Korunumu Kanunu'nun sahibi olup,modern kimyanın
temelini atmıştır.
• Havayı analiz ederek azotla-oksijeni ayırmış, hidrojeni yakarak
su elde etmiştir.
LavoisierLavoisier
42. Prof.Dr. İbrahim USLU
• Lavoisier'in en büyük hatası, doğru
tecrübesini, kıymetli buluşunu izah
ederken, dine inanmıyanların
eskidenberi söylemekte oldukları bir
sözü tekrarlaması idi.
• kimya tepkimelerinde ağırlık
değişmediğini görerek Ağırlığın Sakınımı
Kanununu kurunca, “Tabiatta bir şey
yaratılmaz ve hiçbir şey yok
edilemez.” deyivermiştir.
• Kimya bilimini reddeden yobazları
gösterip "Bu kelleler hiçbir şeye
yaramaz" dediği için tutuklandı. Aynı
gün yargılanıp, giyotinle ölüme mahkûm
edildi.
LavoisierLavoisier katlikatli
43. Prof.Dr. İbrahim USLU
• There is no death of anything save in appearance. That
which passes over from essence to nature seems to be birth,
and what passes over from nature to essence seems to be
death. Nothing really is originated, and nothing ever
perishes; but only now comes into sight and now
vanishes. It appears by reason of the density of matter, and
disappears by reason of the tenuity of essence. But it is
always the same, differing only in motion and condition."
Tyanalı ApollonesTyanalı Apollones
44. Prof.Dr. İbrahim USLU
• 16. ve 17. yüzyılda deneysel nicel
bilimlerde ve kapitalist üretim
yöntemlerinde kazanılan başarılar
sonucunda
• Dokumaların ağartılması ve çeşitli
renklere boyanması gereği, çeşitli
ağartıcıların ve boyarmaddelerin
keşfini vb
16. yy da Bilim demek kimya demekti16. yy da Bilim demek kimya demekti
45. Prof.Dr. İbrahim USLU
• 1709 da ilk demir cevherini yüksek
fırında kokla eriterek ilk dökme
demiri gerçekleştirilmesi,
• 1784 de Çelik üretiminde “puddel”
yöntemininin bulunması,
• 1864 de fenolün iyi bir antiseptik
(mikrop öldürücü) olduğunu
bulunarak ameliyatlarda ölüm oranı
azalmış, Ateş düşürücü olarak
fenasetin uyku ilacı olarak sülfanol
ve veronal çok yönlü tedavi
amaçları için de aspirin
keşfedilmiştir
• 19.yy da bilim demek özellikle
kimya demekti.
18 ve 19 yy18 ve 19 yy
46. Prof.Dr. İbrahim USLU
• 19. Yy da çok yoksul bir ülke olan Belçika, Ernest Solvay
karbondioksit, sodium klorür ve amonyoktan ürettiği sodium
karbonatı hemen patentlenmiş ve Belçika’da fabrikası
kurulmuştur.
• Endüstriyel soda olarak bu ürün cam imalatı, demirçelik ve
deterjan üretimi gibi çok büyük bir alanda korkunç bir arz ile
karşılaşmış ve 1900 yıllarda ABD ve Avrupa’nın ihtiyacının
%95’i Belçika’dan karşılanmıştır.
• Bir zamanlar yoksul bir ülke Belçika bugünlerde kişi başına
düşen milli gelirle Almanya’dan bile önde gelmektedir.
Belçika Kimya sayesinde kalkındıBelçika Kimya sayesinde kalkındı
47. Prof.Dr. İbrahim USLU
• Kimya sanayiinde yeni geliştirilen kimyasal ürünlerin diğer
sanayi kolları üzerinde etkisi devrim niteliğinde olmaktadır.
• Örneğin daha yüksek dayanıklılığa sahip plastik araç parçaları
günümüz araçlarında cam, metal gibi malzemelerin yerini
almaktadır.
Kimyanın devrim etkisiKimyanın devrim etkisi
48. Prof.Dr. İbrahim USLU
• Günümüzde otomobiller kimya sanayiinin katkısı ile
geliştirilen yeni malzemeler sayesinde daha hafif, dayanıklı
ve ekonomik olmuşlardır.
49. Prof.Dr. İbrahim USLU
• Çin dünyadaki en büyük
kimyasal madde üreticisi,
• AB, kimyasallar satışlarında
Çin ve diğer Asya
ülkelerinin gerisine
düşmesine rağmen dünya
genelindeki anahtar
konumunu muhafaza
etmektedir.
Dünyada Kimya Sanayii SatışlarınınDünyada Kimya Sanayii Satışlarının
Bölgesel Dağılımı, 2011Bölgesel Dağılımı, 2011
50. Prof.Dr. İbrahim USLU
• AB, kimyasallar satışlarında Çin ve diğer Asya ülkelerinin
gerisine düşmesine rağmen, özellikli kimyasallar ve tüketici
kimyasallarında rekabet gücünü muhafaza ettiği dünya
genelindeki anahtar konumunu muhafaza ettiği görülmekte.
• AB’nin küresel satışlar içerisindeki payı yüzde 10,2 gerilemiş
• Çin dünyadaki en büyük kimyasal madde üreticisi
konumunu muhafaza etmiştir.
Dünya Kimyasal SatışlarıDünya Kimyasal Satışları
51. Prof.Dr. İbrahim USLU
• Dünyadaki en büyük 30 kimyasal madde üreticisi ülkenin
toplam ciro değeri 2.103 milyar Avro
• 30 büyük üretici ülkenin 11’i Avrupa’da yer almakta olup bu
ülkeler toplam 506 milyar Avro satış değerine ulaşmıştır.
Kimyasalların toplam cirosu 2103 Milyar euroKimyasalların toplam cirosu 2103 Milyar euro
52. Prof.Dr. İbrahim USLU
• Dünya ekonomisi yıllık ortalama 6,98 büyürken, aynı
dönemde kimya sanayii büyümesi yüzde 9,29 olarak
gerçekleşmiştir.
• Bu gelişmenin temelinde gelişen teknoloji ile birlikte yeni
kimyasallara ihtiyaç duyulması, buna bağlı olarak yeni
kimyasalların geliştirilmesi yatmaktadır.
Kimya sanayii küresel ekonomikKimya sanayii küresel ekonomik
büyümeden daha hızla büyürbüyümeden daha hızla büyür
53. Prof.Dr. İbrahim USLU
• Bu gelişme sonrası üretim artışında Çin Halk Cumhuriyeti
başı çekmektedir.
• Avrupa Birliği dünya kimya ticaretinde sahip olduğu liderliği
Çin, Hindistan, Güney Kore, Tayvan gibi ülkelerin de yer
aldığı Asya’ya kaptırmıştır.
Kimya Doğu’ya doğru kaymaktadırKimya Doğu’ya doğru kaymaktadır
54. Prof.Dr. İbrahim USLU
• Gelecekte Ar-Ge ve inovasyon sektörün en büyük rekabet
gücü unsurları olacaktır.
• Daha az enerji tüketen, daha az su kullanan, daha az atık
çıkaran teknolojiler, enerji, su, hammadde gibi temel
girdilerde tasarruf sağlanmasına yönelik ürünler ve
araştırmaların daha fazla önem kazanması beklenmektedir
Yüksek teknolojik ürünler artık kimyaYüksek teknolojik ürünler artık kimya
sektörün en önemli hedeflerinden birisidirsektörün en önemli hedeflerinden birisidir
55. Prof.Dr. İbrahim USLU
• çevrede bozunabilen,
• olumsuz etki göstermeyen kimyasallar,
• Enerji verimliliğini arttıran,
• ürünlerin daha çevreci özellikler kazanmasını sağlayan
kimyasallar,
• Daha az atık üreten, verimli, çevreci, yeşil üretim yöntemleri,
• Çevre kirliliğini gidermek ve temiz su elde etmek için
geliştirilecek ürünler,
• Daha az kimyasal kullanımını sağlayacak ürünlerdir.
Geleceğin Kimya AraştırmalarıGeleceğin Kimya Araştırmaları
56. Prof.Dr. İbrahim USLU
Kimya Sanayinin Yaşama ve SosyalKimya Sanayinin Yaşama ve Sosyal
Hayata Olan KatkılarıHayata Olan Katkıları
57. Prof.Dr. İbrahim USLU
Kimya Sanayinin Yaşama ve SosyalKimya Sanayinin Yaşama ve Sosyal
Hayata Olan KatkılarıHayata Olan Katkıları
58. Prof.Dr. İbrahim USLU
• Eğitimin amacı sadece okur-yazar yetiştirmekle değildir;
yaratıcı, girişken, küresel düşünüp yerel hareket
edebilen girişimciler de yetiştirmektir.
Kimya Bilimi ancak eğitimle ilerlerKimya Bilimi ancak eğitimle ilerler
59. Prof.Dr. İbrahim USLU
• Eğitimde kişi başına Japonya’da 950 dolar, Almanya’da 817
dolar, İtalya’da 523 dolar, Yunanistan’da bile 240 dolar
harcanırken; bu oran Türkiye’de yaklaşık 90 dolardır.
90 dolar90 dolar
60. Prof.Dr. İbrahim USLU
• Ortalama eğitim seviyesini Türkiye’de bir yıl artırmanın kişi
başına maliyeti 75 dolardır. Öte yandan bu yatırımın karşılığı
kişi başına milli gelirde 260 dolarlık bir artış ile geriye
dönecektir.
• Yani, “eğitime bir yatıran ülkeler neredeyse dört
kazanmaktadırlar”.
Bire dörtBire dört
61. Prof.Dr. İbrahim USLU
• Türkiye’de kalkınmada oldukça etkili bir araç olarak kabul
edilen eğitime kaynak tahsisi yeterli olmamakta böylece de,
“kalkınamama kabuğu” bir türlü kırılamamaktadır.
• “tavuk mu yumurtadan, yumurta mı tavuktan çıkar”
anolojisini akıllara getirebilir. Şöyle ki;Türkiye’de eğitim
çağındaki nüfus yaklaşık 20 milyondur. Ancak, bu nüfusa
yeteri kadar nitelikli eğitim hizmeti sağlayacak kaynak
ayrılamamakta bu nedenle de, kalkınma potansiyeli
gerçekleştirilememektedir. Böylece de, nüfusun eğitim
ihtiyacının karşılanmasına yetecek kaynak
üretilememektedir.
Eğitime ayrılan kaynak en karlı yatırımdırEğitime ayrılan kaynak en karlı yatırımdır
62. Prof.Dr. İbrahim USLU
• Eğitim çok pahalı bir girişimdir. Fakat ondan daha da pahalı
olan tek bir şey vardır ki; o da “cehalet”tir.
Eğitim ve CehaletEğitim ve Cehalet
63. Prof.Dr. İbrahim USLU
• Evlerde kullanılan temizlik ürünlerinden parfümlere,
• araba boyalarından duvar boyalarına,
• solventler yani çözücülerden zirai ilaçlara kimya bilimi insan
hayatının her alanını etkilemektedir.
• Modern tıbbın kullandığı tüm ilaçlar,
• Mikroplara ve hastalıklara karşı mücadele edilmesini sağlayan
uygulamaların tamamı kimya sayesindedir.
• Tarım ürünlerinin daha sağlıklı bir şekilde yetiştirilmesi kimya
biliminin bulduğu ilaçlar ile sağlamaktadır.
• Kısacası kimya bilimi insanoğlu dünya üzerinde var olduğu
sürece tüm insanların yaşamında olmaya devam edecek “doğa
bilimlerinin” en önemli bilim dalıdır.
Eğitimden Kültüre, ÜretimdenEğitimden Kültüre, Üretimden
Gelişmişliğe Kimyanın YeriGelişmişliğe Kimyanın Yeri