3. ALTINÇAĞ’DA BİLİM
Altın Çağ Sergisi, Müslüman bilim adamlarının 800-1600 yılları arasında hayata geçirdikleri
icatları uygulamalı düzenekler ile ziyaretçilere sunan gezici geçici sergi çalışmasıdır.
Altın Çağ Sergisi ile Müslüman bilim adamlarının bilim tarihine yön vermiş eserlerini
uygulanabilir düzenekler ile geniş kitlelere tanıtmak amaç edilmiştir. İki dilde yapılmış çeviriler,
videolar, interaktif düzenekler ile ziyaretçinin sergiyi gezerken aktif olması ve icatların çalışma
prensiplerini öğrenebilmesi sağlanmaktadır.
4. 6 Altınçağ’da Bilim Altınçağ’da Bilim 7
BURSA BÜYÜKŞEHİR BELEDİYESİ adına
Bursa Büyükşehir Belediye Başkanı
Recep ALTEPE
BURSA KÜLTÜR SANAT VE TURİZM
ÜRÜNLERİ AŞ adına
Yönetim Kurulu Başkanı
Rıfat BAKAN
BTM Exhibit adına
Ömer Furkan Banaz
Murat Bakan
Sait Yıldız
btm
exhibit
İçindekiler
Beyt’ül Hikme .............................................................
Optik .........................................................................
Mekanik ....................................................................
Suyun Gücü ...............................................................
Tıp ............................................................................
Kaşifler .....................................................................
Matematik ve Mimari ...............................................
Astronomi .................................................................
Uçuş ..........................................................................
7
13
19
27
35
41
47
53
59
6. 10 Altınçağ’da Bilim Altınçağ’da Bilim 11
“Ziyaretçiler bu
alanda bulunan sanal
kütüphane ile, İbn-I
Haldun, El Kindi, El
Cahiz gibi filozof,
sosyolog, ekonomist,
kimyager ve İslam
biliminin temelini
oluşturacak diğer bilim
adamlarıyla tanışma
fırsatı buluyor.”
Avrupa karanlık çağların
ortasındayken, İslam dünyası
benzeri görülmemiş bir keşif ve
icat döneminin tadını çıkarıyordu.
Bu yeniden doğuşun kalbinde
muhteşem Bağdat şehrindeki
Beyt’ül Hikme, yani Bilgelik Evi yer
almaktaydı.M.S. 786 yılında kurulan
bu aydın kurum, Yunanistan,
Hindistan ve İran’dan elde edilen
büyük bir el yazması koleksiyonuna
sahip bir yer haline gelmişti.
Dünyanın her yerinden müslüman
olan ve olmayan yazarlar, sanatçılar
ve bilimadamları tercüme yapmak
eğitim görmek ve burada toplanan
bilgi zenginliklerini geliştirmek
için Bağdat’a akın etmişlerdir.
Bağdat’taki Beyt’ül Hikme’nin yıldızı
400 yıldan fazla bir süre boyunca
parlamıştır.
7. 12 Altınçağ’da Bilim Altınçağ’da Bilim 13
(973 - 1048)
EBU REYHAN EL BİRUNÎ
Bîrûnî'nin onlarca yapıtı arasında en çok bilinenleri
aşağıdaki gibidir:
El-Âsâr'il-Bâkiye an'il-Kurûni'i-Hâli-ye
El-Kanûn'ül-Mes'ûdî
Kitâb'üt-Tahkîk Mâ li'l-Hind
Tahdîd'ü Nihâyeti'l-Emâkin li Tas-hîh-i Mesâfet'il-Mesâkin
Kitâbü'l-Cemâhir fî Mâ'rifet-i Cevâ-hir
Kitâbü't-Tefhîm fî Evâili Sıbaâti't-Tencîm
Kitâbü's-Saydele fî Tıp
Eserleri
Biruni, Batı dillerinde adı Alberuni veya Aliboron olarak
geçer. Gökbilim, matematik, doğa bilimleri, coğrafya ve
tarih alanındaki çalışmalarıyla tanınır. Biruni'nin,
eserlerindeki yüksek fen bilgileri kendisinden sekiz asır
sonra yaşamış olan fen alimlerini dahi şaşırtmıştır.
Astronomi alanındaki çalışmalarına 995 yılında Güneşin
ve gezegenlerin eğimini saptayarak başlamıştır. Yaşadığı
asra Biruni asrı denmesine neden olan Biruni yalnızca
İslam aleminde değil, tüm dünyada etki uyandırmıştır.
Hayatı
9. 16 Altınçağ’da Bilim Altınçağ’da Bilim 17
İbn-ül Heysem bir nesneden gelen
ışık ışınlarının kameranın iğne
deliği bölümünden girerken çapraz
olarak geçtiğini gözlemleyerek
kameranın temellerini oluşturmuş,
ışığın düz bir hat boyunca
ilerlediğine dair ilk kanıtın elde
edilmesini sağlamıştır. Çok yönlü
bir bilim adamı olan İbn-ül Heysem
ayrıca Optik Bilim kitabının yazarı
olmakla birlikte fizik, matematik ve
gökbilimle de uğraşmıştır.
“Ziyaretçiler bu alanda
kameranın doğuşunu
gözlemleyerek ışık
kırılma deneyleri
yapacaklar.”
10. 18 Altınçağ’da Bilim Altınçağ’da Bilim 19
İbn’ül Heysem'in yüzü aşkın eserlerinin en meşhur ve
geniş muhtevalı olanı Kitab-ül-Menazir'dir. Eser, yedi
bölümden meydana gelmiştir.
Kitab-ül-Cami' fi Usûl-il-Hisab: Matematiğin esasları ve
metodolojisi ile ilgili bu eserinde, matematik, geometri,
cebir, geometrik analiz gibi temel konuları izah etmiş
örnek çözümler ortaya koymuştur.
Bunların dışındagözün yapısı, kainatın düzeni, matematik,
geometri, astronomi konularında 14 farklı esere sahiptir.
(965-1040)
Eserleri
Bugün kullanılan kamera, teleskop, periskop gibi bir çok
icadın temellerini atan mucittir. Heysem'e göre, ışık
saydam nesnelerde ya da ortamlarda çok hızlı hareket
eder ve hızı yoğun olmayan ortamlarda yoğun olan
ortamlara göre daha fazla olduğunu söylemiştir. Saydam
olan nesnelerin yoğunlukları oranında ışığın hızına karşı
koyduklarını söylemiştir. Yoğunluk fazlalaştıkça direnç de
artar yalnız direnç ışığın hızını tamamen etkisiz hale
getirecek kadar fazla değilse o zaman hızda yok olma
değil yavaşlama olur, demiştir.
Hayatı
İBN’ÜL HEYSEM
12. 22 Altınçağ’da Bilim Altınçağ’da Bilim 23
“Günümüz mekanik
teknolojisinin
temellerini oluşturan
buluşları, Altın
Çağ sergisinde
deneyimleme şansını
yakalayacaksınız.”
Müslüman mühendisler günlük
yaşamda kullanılabilecek
makineler ve ileri teknolojinin
gelişmesiyle ilgilenmiştir. O
dönemde ileri teknoloji ürünler
hayranlık uyandıran cihazlar
olarak adlandırılmaktaydı. Altın
Çağda yaşamış en önemli bilim
adamlarından birisi de El Cezeri’dir.
El Cezeri mühendisliğin atası
olarak kabul edilmektedir. “Makine
Yapımında Yararlı Bilgiler ve
Uygulamaları” adlı eser yazmıştır.
13. 24 Altınçağ’da Bilim Altınçağ’da Bilim 25
(1136 - 1206)
EL CEZERÎ
Fil Su Saati, Tavus Kuşu ibrik, Mumlu Saatler, Su Taşıma
Sistemleri, Abdest Alma Robotları, Saz Çalan Robotlar,
Fıskıyeler, Kilit Sistemleri, Kam/Krank Mili, Güneş
Saatleri, Kitapları: Makine Yapımında Yararlı Bilgiler ve
Uygulamalar, Kitāb fi ma-'rifat al-Hiyal al-handasiyya
Eserleri
Sibernetik alanın kurucusu kabul edilen, fizikçi, robot ve
matrix ustası bilim adamıdır. Dünya bilim tarihi açısından
bugünkü sibernetik ve robot biliminde çalışmalar yapan
ilk bilim adamı olan Cezeri'nin yaptığı otomatik makineler
günümüz mekanik ve sibernetik bilimlerinin temel
taşlarını oluşturmaktadır.
Hayatı
El Cezerî makineler üzerine M.S. 1206 yılında kaleme aldığı kitabını
25 yılını Artuklu Beylerine hizmet ederek geçirdiği Diyarbakır'da
tamamladı. Tarif ettiği cihazların çoğu su saatleri ve değişik
tiplerdeki otomatlardı.
“
” Donald Hill, İslamî Teknoloji Tarihçisi, 2004
14. 26 Altınçağ’da Bilim Altınçağ’da Bilim 27
El-Cezerî, öncülerinden daha iyi tasarlanmış, daha verimli
ve daha yüksek kapasiteli makineler geliştirmek
istemekteydi. Bu açıdan bakıldığında saatin görüntüsü
ihtişam duygusu uyandırmakla beraber, temel özelliği
delik bir kasenin düşey batması yerine, ağzı etrafında
çevrilerek bir saatlik çevrimin tamamlanmasıdır. Bu
özellik zaman ölçüm sisteminin kalbini oluşturur.
FİLLİ SU SAATİ
16. 30 Altınçağ’da Bilim Altınçağ’da Bilim 31
Müslüman mühendisler Hindistan,
Asya ve Roma’daki su kontrol
tekniklerini benimsemiş ve
geliştirmiştir. Su depoları kanallar
ve barajlar inşa etmişlerdir. Bu
İslam medeniyetinin gelişmesini
sağlamıştır. 10. Yüzyılda Kurtuba
şehrinde 500.00 kişi yaşamaktaydı.
O dönemde hiç bir batı şehri
10.000den fazla nüfusa sahip
değildi. Müslüman mühendisler
tarafından geliştirilen su
kontrol teknolojileri günümüzde
kullanılmakta olan bir çok
su teknolojisinin temellerini
oluşturmaktadır. Müslüman bilim
adamlarının yaptığı çalışmalar
sayesinde su, bu devasa cihazları
çalıştıracak enerji kaynağı olarak
kullanılmaktaydı.
“Ziyaretçiler bu
alanda; su çarkları,
hamamlar, kuyular,
değirmenler ve
su kaldıraçlarını
deneyimleme imkanı
bulacaklardır.”
17. 32 Altınçağ’da Bilim Altınçağ’da Bilim 33
Müslüman mühendisler, ortaçağ döneminde ve devamında su
toplama ve güç kaynağı elde etmek için hidrolik makine yapımı ve
geliştirilmesinde oldukça etkindi.
“
” David King, 1998
Ortaçağ Teknolojileri Tarihçisi
18. 34 Altınçağ’da Bilim Altınçağ’da Bilim 35
Fırat Nehri üzerindeki Atatürk Barajı El Cezerî Su Toplama Sistemleri - Hama
20. Altınçağ’da Bilim 39
“Ziyaretçiler bu
alanda; Ez Zehravi’nin
cerrahi aletleri,
İbn-i Nefis’in kan
dolaşım sistemi ve
İslam tıbbındaki daha
nice gelişmeleri
gözlemleyeceklerdir.”
‘Allah, şifasını vermediği hiç bir
hastalığı yaratmamıştır.’ Hadis
Ayet ve hadislerin de
yönlendirmesiyle müslümanlar
ölüm dışında her hastalığın bir
tedavisi olduğuna inanmışlardır.
İslam tıbbının ilk dönem yazarları
genellikle doktorlardan çok din
adamları olmuştur. İslam tıp
bilginlerinden İbn Sina’nın Batı tıp
tarihinde önemli etkisi olmuştur.
Batıda Orta Çağ modern biliminin
kurucusu ve hekimlerin önderi
olarak bilinir ve “Büyük Üstad” ismi
ile tanınır. Tıp alanında yedi asır
boyunca temel kaynak eser olarak
süre gelen El-Kanun fi’t-Tıb(Tıbbın
Kanunu) adlı kitabı ile ünlenmiş ve
bu kitap Avrupa üniversitelerinde
17. asrın ortalarına kadar tıp
biliminde temel eser olarak
okutulmuştur.
21. 40 Altınçağ’da Bilim Altınçağ’da Bilim 41
Râzî kendisininde ifade ettiği üzere kaleme aldığı
ikiyüz'den fazla eseri vardır. Ancak bunlardan sadece elli
dokuzu günümüze ulaşabilmiştir. Bunlardan birkaçı:
El-Hâvi (20 cilt), (Latince başta olmak üzere 11 dile
çevrilmiştir. Döneminin tıp alanındaki en ayrıntılı ve bilgi
içeren ders kitabıdır.)
(965-1040)
Eserleri
Razî eczacılık, simya, müzik ve felsefe dallarında son
derece önemli katkılar yapmıştır. Farklı alanlarla alakalı
yaklaşık 200 kitap ve makalesi vardır. Pediyatri'nin babası
olarak bilinir. Ayrıca göz bilimleri konusunda da otorite
kabul edilmiştir. Alkol ve gazyağını bulan ve çiçek
hastalığını kızamıktan farklı olduğunu ilk keşfeden kişidir.
Antik çağa ait birçok kitabın çevirileri yapılmıştır.
Hayatı
ER RAZÎ
De Poure, Avrupalı doktor
Tıp, Hipokrat onu bulana kadar ortada yoktu, Galen hayata
döndürene kadar ölüydü, Rhazes (Er Râzî) bir araya getirene kadar
darma dağınıktı ve Avicenna (İbn-i Sina) tamamlayana kadar
eksikti.
“
”
23. Altınçağ’da Bilim 45
“Sergide o günkü
medeniyete dair
bir yolculuğa
çıkacaksınız.”
Seyahat, İlim ve Merak İslamın
kanında var.
Müslüman seyyahlar, okyanusları
aşarak, çöllere ve dağlara
aldırmadan ilmin yayılmasına katkıda
bulunmuşlardır. Hz. Peygamberin
bilgiyi aramak için seyahat etme
emri keşif yolculuk tutkusunu günlük
yaşamın ihtiyaçlarının ötesinde teşvik
etmekteydi.
Müslüman seyyahların en
önemlilerinden biri Zheng He’dir.
Uzak doğulu bir müslüman olan
amiral Zheng He, içerisinde çiftçilik
ve hayvancılıkla uğraşılan tüm
zamanların en muhteşem deniz
filolarından birini yönetmiştir. 300 den
fazla gemi ve 28.000 adamıyla Zhen
He bir çok ülkeyle güçlü ticari ve
diplomatik ilişkiler geliştirmiştir.
24. 46 Altınçağ’da Bilim Altınçağ’da Bilim 47
Dünya bir kitaptır ve üzerinde seyahat etmeyen kişi sadece tek bir
sayfasını okumuş sayılır.“ ” Aziz Augustinius
25. 48 Altınçağ’da Bilim Altınçağ’da Bilim 49
MATEMATİK VE MİMARİ
MATHS AND ARCHITECTURE
26. Müslüman alimler, antik bilginler tarafından
geliştirilen matematik anlayışını Avrupa’ya
aktarmaktan fazlasını yapmışlardır. Cebir,
geometri ve trigonometri alanındaki
gelişmeler hesap yapmayı kolaylaştırarak
ticaretin ivmelenmesini sağlamıştır ve mimari
mühendislik gibi alanlardaki gelişmelere temel
oluşturmuştur.
Bursa Kemer’i olarak bilinen kemerler
müslüman mimarlar tarafından icat edilmiştir
ve köprü, cami ve daha birçok mimari yapıda
kullanılmıştır.
“Ziyaretçiler
için hazırlanan
alanlarda farklı
kemerleri
inşa ederek
karşılaştırma
olanağı
sunulmaktadır.”
27. Osmanlı Mimarisi, Selimiye Camii, Süleymaniye Camii,
Ayasıfya Restorasyonu ile birlikte 81 camii, 51 mescit, 55
medrese, 26 darül-kurra, 17 türbe, 17 imarethane, 3
darüşşifa (hastane), 5 su yolu, 8 köprü, 20 kervansaray,
36 saray, 8 mahzen ve 48 de hamam olmak üzere 375
eser yapmıştır.
(1489 - 1588)
Eserleri
Osmanlı’yı mimari alanda dünyaya tanıtan Mimar Sinan,
1538'de Prut Irmağı(Moldovya) üstünde yaptığı bir
köprüyle dikkatleri üstüne çekmiştir. Bir yıl sonra
sermimaran-ı hassa (saray baş mimarı) olmuştur.
Günümüzdeki bayındırlık bakanlığına eş düşen bu görevi
ölümüne kadar sürdürmüştür. Mimarlığın en önemli öğesi
olan kubbeyi ve ona bağlı taşıyıcılar sistemini en yalın ve
açık biçimde kullanıp onu anıtsal mimarlık düzenlemeleri
başlangıcı durumuna getirerek katkıda bulunmuştur.
Hayatı
MİMAR SİNAN
29. Altınçağ’da Bilim 57
İslâm dünyasında kurulan ikinci büyük rasathâne.
Çocukluğunda Merâga Rasathânesi’ni ziyaret eden, aynı zamanda astronomi ve matema-
tik konularında geniş bilgi sahibi bir âlim olan Timurlu Hükümdarı Uluğ Bey tarafından
kurulmuştur.
Diğer İslâm rasathâneleri gibi kendine ait bir kütüphanesi bulunan Semerkant Rasat-
hânesi, Merâga Rasathânesi’nden sonra kurulan en büyük rasathâne, yine ondan sonra
İslâm dünyasındaki astronomi çalışmalarını etkileyen ve bu etkiyi asırlarca sürdüren eko-
lün de merkezidir. Bu ekolün bilim heyetini oluşturan belli başlı temsilcileri Gıyâseddin
Cemşid el-Kaşi, Bursalı Kadızâde Rumi ve Ali Kuşçu’dur. Ekol Kadızâde’nin ileri gelen
öğrencilerinden Ali Kuşçu vasıtasıyla Osmanlı bilim dünyasına taşınmış ve yaygınlık ka-
zanmıştır.
“Ziyaretçiler bu alanda
kadran ve usturlab ile
tanışacak ve muhteşem
samanyolunu
izleyeceklerdir.”
32. Altınçağ’da Bilim 63
Müslüman bilim adamları kuşları
gözlemleyerek doğadan ilham
almıştır. İskelet, tüy tasarımını
kendi uçabileceği kanat tasarımına
dönüştürerek insanoğlunun ilk
uçma kabiliyetini test etmişlerdir.
Abbas bin firnas bu alanda öncü
sayılmaktadır. Uçuş üzerine yaptığı
deneyleri onu uçuş bilimi tarihinde
ölümsüzleştirmiştir. Abbas Bin Firnas
aynı zamanda kimya, fizik ve astronomi
eğitimi almıştır. Kumdan cam yapma
yöntemini icat etmiştir.
“Ziyaretçiler bu alanda
Hezarfen Ahmet
Çelebi’yi tanıyarak
uçuşun temel bilgileri
hakkında deneyim
sahibi olacaklardır.”
33. 64 Altınçağ’da Bilim
GİRİŞ
• Çocuk Robotu
• Kontrol Kiosku
BEYT’ÜL HİKME
• Tıp
• Astronomi
• Kimya
• Mimari
• Coğrafya / Haritacılık
• Botanik
• Jeoloji
OPTİK
• Karanlık Oda Periskop
• Ters Yazıcı Görme Kuramı
• Açık Kaleydoskop Kırılma Deneyleri
MEKANİK
• Krank Dişliler
• Yağ ve Su
• Abdest Alma Makinesi
• Beher Su Saati
• Sürekli Çalışan Flüt
• Sihirli Şişe
SUYUN GÜCÜ
• Yatay Silindirli Piston
• Testi Zinciri
• 6 Silindirli Piston
• 4 Silindirli Piston
• Tek Kepçeli Su Taşıma Makinesi
TIP
• Altın Çağ – Modern Tıp Aletleri
Karşılaştırması
KAŞİFLER
• Denizci Pusulası
• Zheng He Gemisi
• Zheng He Kiosk Oyunu
• İbni Battuta Kiosk Oyunu
• Sekstant
MATEMATİK VE MİMARİ
• Esnek Köprü
• Sökülebilir Bağlantı
• Çatı İskeleti
• Basamaklı Köprü
• Ext. Destekli Kemer
• S Kemer Köprü
• Ahşap Kilit Kemer
ASTRONOMİ
• Gök küre
• Usturlab
• Çemberli Küre
UÇUŞ
• Dalgalı Uçuş Yolu
• Galata Kulesi
Altınçağ’da Bilim 65
Alan Boyutları & Deney Düzenekleri
650 m2
