Recommended
More Related Content
Similar to Hominidler Bizim Neyimiz Olur?
Similar to Hominidler Bizim Neyimiz Olur? (20)
Hominidler Bizim Neyimiz Olur?
- 2. I. Giriş İnsanın yaratılışının nasıl olduğu noktasının sorgulanmadığı hiçbir arkeolojik evre yok gibidir şüphesiz. Yazılı devirlerden önceki dönemlerde bu sorgulamanın ne şekilde gelişmiş olduğunu bilmiyoruz belki ama çok eski çağlardan beri süre gelmiş ve yazılı devirlerde devam etmiş sözlü bir geleneğin yazıya çevrilmesinden ipuçları yakalamamız mümkündür. Yazının kâşifi olan Sumer toplumunda ‘tanrıların görüntüsünde’ çamurdan yaratılan insanın -ne hikmetse- ‘tanrıların eti ve kanı ile yoğrulmuş bir ruhu da oluvermişti.’ Mezopotamya mitlerinin aksine Antik Mısır mitlerinde ise ‘insan yoktan var edilmişti’ tanrılarca. Bu eskiçağ yaratılış faraziyesinin en azından İ.Ö. 1. yüzyıla kadar Cicero’nun ‘Tanrıların Doğası’ adlı eserinde, insanların tanrıların şeklinde olduğu felsefesi devam ediyordu ama bu benzerliğin şekilden ziyade sadece erdem ve tanrıların sıfatları noktasında olması gerektiğine itiraz edenler de yok değildi. Kur’an’ın pek çok ayetine ve ruhuna ters olmasına karşın (İhlas: 4, Şura: 11) Hellenistik, Grek ve Roma dünyasının filozoflarını çok derinden etkilemiş olan bu inancın tıpkı basım aktarımını tanrıların yerini sadece tanrı alması bağlamında Tevrat’ta (Tekvin 1:26) dahi okumamız bizi şaşırtmıyor. Bu eskiçağ din algısındaki bazı konular devre dışı bırakıldığında insanın ‘yoktan’ ve ‘topraktan’ yaratıldığı fikrinin ana nokta olduğu hemen anlaşılabilecek bir gerçeklik göstermektedir. Ancak bu yaratılış safhalarının nasıl oluştuğunun sorgulandığı bir eskiçağ dünyasından söz etmemizin imkânsız olduğu da ortadadır. Marcus Tullius Cicero
- 3. II. İslâm Dünyasında Yaratılış Teorileri İnsanın yaratılışının bilimsel manada sorgulamalarının özellikle VIII. yüzyıldan itibaren Müslüman âlimlerce başlatıldığı bir gerçektir. Bu bağlamda Mutezile ekolü anılabilir ve bu ekol ‘ol der olur’ manasındaki ayetleri yorumlarken ki çıkış noktaları olan ‘yok olan muhataba hitapta bir var oluş’ olacağı yorumuna Gazzâli’nin ‘yaratılışın yokken sonradan zaman içinde şekillendiği’ şeklindeki ifadeleriyle karşı çıktığı görülür. Bu bağlamda yaratılışın şekillerinin sorgulandığı bir evre İslam dünyasında başlayacaktır artık. Dolayısıyla ilk canlı türlerinin sıcaklık, kuruluk, soğukluk ve nemlilik faktörleriyle yaratılmış olduğunu ve hatta canlıların laboratuvar ortamında çoğaltılabileceği fikrini 721 yılında Horasan-Tûs’ta doğmuş Câbir b. Hayyân savunacaktı. Hatta tek bir cevherden tüm canlı türlerin başka bir ana türe dönüşmeksizin ilk örneklerinin komplekse doğru bir anda yaratıldığını ve ‘Âdem’in yaratılışı evlatlarının yaratılışından önce olmadığı gibi annelerinin yaratılışı da çocuklarından önce olmadı’ ile ısının canlıların fiziksel ve karakter yapıların oluşmasında önemli bir faktör olduğu düşüncesiyle Nazzâm yaratılış teorileri içinde belki de en ilginçlerinden birini söyleyecekti. Şüphesiz ona bu fikri söyleten Araf suresinin 11. ayeti olmalıydı. Hatta bu yıllar Kur’an’ın ‘yeryüzünde dolaşın ve yaratılışın nasıl olduğunu görün’ ayeti ışığında seyahatlerin, deneylerin ve teorilerin de kullanacağı bir evredir ve Câhız bu noktada hem zoolog ve hem de belki ilk antropolog olma noktasında önemli bir figür olacaktır. Cabir b. Hayyân Cahiz'ın Hayvanlar kitabından bir sayfa
- 4. Dahası o canlıların bir mutasyon ile coğrafi faktörlerle fiziksel ya da karakteristik yapılarını etkilediğini ve bu etkilere karşı gösterdiği uyum sağlayanların yaşadığı ya da sağlayamayanların yok olduğunu yani doğal seleksiyonu düşünmüştü. Bunu da ‘Allah bazı varlıkların ölümünü bazılarının hayatının sebebi kılar’ düsturunca sistemleştirdiği anlaşılır. Bu yüz yıllar bu görüşlerin devamı mahiyetinde ve bazı eklemelerle mesela Bîrunî de suni seçim yolu ile üreme yani iyi tohumların her zaman tercih edilmesi teorisi ile devam ettirecektir. XI.-XII. yüzyılda ise İbn Miskeveyh ve İbn Tufeyl bu anlamda sayılabilir. Ancak bu yüzyıl içinde Muhyidin-i İbn-i Arabî, Futuhât-ı Mekkiye adlı eserinde –daha sonraki yıllarda İmam Rabbânî (XVI-XVII. yüzyıl) tarafından tevil edilecek ve günümüzde Hz. Âdem’e baba aranması şeklinde de tezahür edecek- ‘insanın ilk atası Âdem’den önce yüz bin Âdem gelip geçmiştir’ diyerek yeni bir tartışmanın fitilini daha ateşlemiştir. XVII. yüzyılın sonlarına doğru Abdülkadir Bîdîl yaratılış noktasında ‘Âdem, Âdem olmazdan önce maymundu’ demekle şimdiye kadar İslâm âlimlerinin tersine aşikâr hiç söylenmemiş bir şey söyleyecekti. Aslında İslâm âlimleri kendi dönemlerinde günümüze kadar bile sirayet etmiş olan yaratılışla ilgili söylenebilecek ne varsa ilk kez söylemişlerdi. Günümüzde ise birkaç ekleme yapılsa yeriydi ve sanki öyle oluyor gibi. Ama burada hemen şunu da belirtmek isterim ki tüm bu İslâm âlimlerinin insan yaratılışındaki ana mekânın neresi olduğu noktasında Kur’an’ın, ‘ben yeryüzünde bir halife yaratacağım’ ayeti ışığında yeryüzünde gerçekleştiği fikrindedir. Hatta İbnu’n Nefis bir adım daha ileri giderek dirilişin de yeryüzünde olacağını ileri sürecektir. Bîrunî
- 5. III. Batı’da Yaratılış Teorileri Yaratılışın ne şekilde gerçekleşmiş olduğunun ve hatta ilk kez sosyal bir tekâmülden söz edilecek faraziyeler İslam dünyasında böylesine dolu dolu tartışılırken Batı’daki yaratılış teorileri Doğu’nun VIII. yüzyıl fikirlerinin etkisi ve etkileşimleri ile amatör bir uğraş olarak doğacaktı ilk başlarda. Dolayısıyla J. Locke ve T. Hobbes insanın ilk biçimlerinin nasıl olduğunu sorgulamışlardı. XVII. yüzyılda E. Tyson şempanze ile insan arasında bir benzerlik olduğunu söylese de hiç taraftar bulamayacaktı. Bu yıllarda İtalyan felsefeci L. Vanini bu görüşü dillendirmiş fakat canıyla ödemişti. XVIII. yüzyıla gelindiğinde Batı’da özellikle J. J. Rousseau başta olmak üzere orangutanların kulübeler inşa edip alet yapıp ateş yaktıkları ve bazı ahlaki duygularının olduğuna inanılıyordu. XIX. yüzyıl Batı dünyasında insanın köklerini bulma noktasından farklı yöntemlerin denendiği bir milat olacaktır. Çünkü İngiliz Kraliyet Gemisi ile C. Darwin 1831’den altı yıl boyunca dünya etrafında dolaşıp canlı türlerinden numuneler toplamakla meşguldü. Ama bir önceki yüzyılda insanı orangutanla eşitleyen görüşün aksine Darwin, insanı kuyruksuz maymun olarak tanımlayacak ve her ikisinin de ortak bir atadan türediğini iddia edecekti. Bu görüşlerini de ‘On The Origin of Species by Means of Natural Selection or The Preservation of Favoured Races in The Struggle for Life’/‘Doğal Seleksiyon Yoluyla Türlerin Kökeni Üzerine ya da Yaşam Mücadelesinde Avantajlı Irkların Korunması’ adlı eserinde anlatacaktı. Araştırmalar ilerledikçe Batı’da avcı- toplayıcı toplulukların ağaçlar üzerinden artık yere indikleri, iki ayak üzerinde dik olarak yürüyebildikleri, beyin kapasitelerinin büyüdüğü ve toplumsallığın artık ortaya çıktığı şeklinde bir anlayış yavaş yavaş yayılmaya da başlamıştı. C. Darwin
- 6. Dolayısıyla daha sonra keşfedilecek ve aşağıda anlatılacak türler, onlara göre türler arasındaki kayıp bir halkanın tamamlayıcısıydı. Bu yıllarda Batı’da kurulmuş enstitüler tekli ya da çoklu yaratılış faraziyeleri üzerinde duruyordu. Dolayısıyla A. Barnard Batılı diğer araştırmacılar gibi son cümle olarak ‘bütün insanlık tektir’ notunu düşecekti bu konuda. Dahası insanlık anasoydan mı ya da atasoydan mı türemiş ve din algısı nasıl şekillenmiş olmalıydı? sorularına cevap vermekle meşguldü. 1950’lerde tüm insanların Doğu Afrika’da yaşamış bir kadından anasoylu olarak 200.000 yıl önce türediği fikri ileri sürülmüştü eldeki birkaç iskelet kalıntılarından. Ama çoğunlukla Batı’da yaratılışın sadece tabiatın eseri olduğu noktasında odaklaşan fikirler yayılıyordu. Dahası XIX. yüzyıl Batı’da antropoloji ilminin emeklemeye başladığı yıllardı ve insanın nasıl ortaya çıktığı belli bir metodoloji ışığında sorgulanmaya başlayacaktı. Bu kapsamda Dünya’nın çeşitli bölgelerinde kazılar yapılıyor ve insanın atası olarak değer bulan bazı iskeletler gün ışığına çıkartılıyordu. Homo Erectus
- 7. IV. Doğu’da Evrim Teorilerinin Sorgulanmasının Akıbeti Ne Oldu? Peki, bu yıllar Doğulu araştırmacılar için neyi ifade ediyordu? Batı, Doğu’dan öykünerek geliştirdiği evrim konusundaki fikirleri antropoloji ve arkeoloji ilimleri ile sağlamlaştırmaya çalıştı. XIX. yüzyıl bu bağlamda Batı için çok verimli geçti. Zaten bu ilimlerden antropolojiyi uygarlaşmamış ötekileri tanımak için sosyal, kültürel, fiziki antropoloji olarak sistemleştirmişti. Kutsal kitaplarında geçen olayları teyit ettirmek için de hem arkeolojiyi ve hem de antik filolojiyi bir kurala bağlama ihtiyacı hissetmişti. Bu yıllar çoğunlukla Osmanlı münevverlerince bu ilimlere malayani ve dinsizlik gözüyle bakılması şeklinde geçti. Bu bakış açısı ne yazık ki hâlâ devam ediyor bazı çevrelerce. Dolayısıyla Orta Çağ’da büyük gelişme gösteren yaratılış faraziyeleri artık sorgulanamamış ve Batı’nın metaryalist yaklaşımları kimi çevrelerce olduğu gibi kabul görmeye başlamıştı. Buna karşın ne yazık ki evrim düşüncesine karşı -birkaç deneme hariç- tam ve kapsamlı bir karşı tez de üretilememiştir. Üretilemeyen bu tezlere karşılık sadece Sa’lebi ve Taberi tarihinde karşılığını bulan Âdem’in iki erkek çocuğu Habil ve Kabil’in kız kardeşleriyle evlendirilmesi olayına bel bağlanmıştır. Bu hikâyenin kaynağı ne Kur’an, ne Hadis-i Şerifler ve ne de tahrif edilmiş Kitab-ı Mukaddes’tir. Bu hikâye, İsrailiyat odaklı olarak üretilerek İslam dünyasına sokularak sadece tarih ve tefsir kitaplarında yer bulmuştur. Âdem ve Havva ile İkiz Çocukları ve Yılan Kılığındaki Şeytan
- 8. V. Batı’da Fiziki Antropoloji Işığında Yaratılış a. İdrakli Mahluklar (Hominidler) Batı’da fiziki antropoloji bağlamında ilk keşifler 1829-1830 yılında Belçika Engis Mağarası’nda yapılacaktı. 1856 yılında da Almanya’nın Düsseldorf yakınlarındaki Neander Vadisi’ndeki Feldhofer Mağarası’nda çalışan işçilerce rastlantı sonucu bazı kemikler bulanacaktı. Daha sonra sırasıyla 1848’de Cebeli Tarık’taki Forbes taş ocağı ile 1886’da Belçika’daki Spy Mağarası’nda keşfedilecek kemiklerin 220.000-35.000/28.000 yılları arasında Würm buzul devrinde yaşamış olan Neandertal türler olduğu anlaşılacaktı. Bu iskeletler üzerindeki araştırmalar ilerledikçe bu türlerin taş ve tahtadan aletler yapabildiği, hayvan postlarını yüzebildikleri aletler kullandıkları ve bir mezar kültürü geliştirdikleri, kanabilist oldukları ve burun yapıların soğuk iklim yaşamına uygun olarak iri olduğu noktasında fikirler beyan edilmeye başlandı. 1890 yıllarına doğru Afrika, Asya ve Avrupa’da yapılan araştırmalar neticesinde kafatası kemikleri oldukça kalın ve ağır olup başını pek dik tutamayan, dişleriyle çenesi büyük, kaş kemerleri çıkık ve H. erectus/dik duran adam adı verilen başka bir türe ait iskelet yapılarına daha rastlandı. Genellikle taş balta çeşidi aletleri geliştirip ateşi yaygın kullandığı tespit edildi. 1912 yılında jeolog C. Dawson ve S. Woodward İngiltere’de keşfettikleri yeni bir türün haberini vereceklerdi ama sözü edilen bu yeni türün alt çene ve dişlerinin modern bir maymuna ancak kafatasının eski bir türe ait olduğu daha sonra anlaşılacak Piltdown adamı olarak literatüre geçecek ve bu ‘sözde iki araştırmacı’ büyük bir sahtekârlığa imza atmış olacaklardı.
- 9. 1924 yılında ise ilk fosillerinin keşfedilmesiyle insan atalarının iki ayak üzerinde dik yürüyen, çok uzağa gidemeyen, hızlı koşamayan, konuşamayan, alet yapamayan, elleri insan elini andıran Güney Afrika kökenli Australapitecuslar (3-1 milyon yıl) gibi insansılar yani ‘hominidler’ olarak değerlendirilmeye çalışıldı. Doğu ve güney Afrika’da görülen bu türler yaygın bir şekilde bilinen ismiyle Lucy ya da bilimsel adıyla A. anamensis, A. aferensis dik yürüyebiliyordu ama gorildi. İnsana benzeyen tek yönü de leğen kemiği idi. 2.4-1.6 milyon yıl arasına yerleştirilen ve 661 cm3 kafatası kapasitesine sahip ve insan benzeri diş yapısı özelliği gösteren Homo habilis/becerikli adam adı konan tür 1960’larda Tanzanya’da keşfedilecekti. Bu türün ilk alet yaptığı konusu hâlâ tartışılmaya devam etmektedir ama araştırmacılar genellikle H. habilis’in ürettiği aletlerin avlanmaktan çok etleri sıyırmak için yapılmış olduğuna hükmedilecekti. Batı’da bu ve bu bağlamda keşfedilen ve tarih öncesi çağlara ait hominid iskelet kalıntılarının delilleri bağlamında maymundan gerçek insana dönüşüm noktası üzerine yorumlar peş peşe gelmeye başladı. Sonuç Afrika maymunlarının insanın en yakın soydaşları olduğu noktasında kilitleniyordu. Ama en basitinden Miyosen devirde görülmüş olan Ramapithecus (8-7.5 milyon yıl) ile 3-1 milyon yıl önce yaşamış Australopithecus arası doldurulamamıştı yani boştu. Batı’da ‘insanın nasıl insan olduğu’ noktasındaki araştırmalar bu türler arasında gensel bir geçiş olduğu ve biri diğerinin ara formu olabileceği şeklindeki araştırmaları bıkmamacasına ve usanmamacasına hâlâ aynı minval üzere devam ediyor. Oysaki bu türler arasında ara formların olmadığı aşikâr olduğu gibi bu türlerin insan nesli ile de bir alakasının olmadığı ortadadır aslında.
- 10. b. Kur’an’da İdrakli Mahlûklara (Homidler) Yer Verilmiş Olabilir mi? Peki, acaba Kur’an bu türlerden söz etmiş olabilir mi? Kur’an’ın: ‘Bir zamanlar Rabb’in meleklere: ‘Ben yeryüzünde bir halife yaratacağım’ demişti. (Melekler): ‘Orada bozgunculuk yapacak, kan dökecek birisini mi halife yapacaksın?” ayeti pek çok İslam âliminin dikkatini çekmişti. Âlimler ayetin, yukarıda söz ettiğimiz gibi Âdem’den önce Âdemlerin olabileceği noktasına düğümlenmişti çoğu kez. Konu tartışıldı ve yaratılış olayının meleklerin levh-i mahfuzdan bilebileceklerinden cinler olabileceğine kadar uzandı. Bugün hiçbir tefsir kitabı yoktur ki Âdem’den önce tüm dünyanın cinlerce doldurulmuş olduğunu yazmasın. Ama zannımca burada unutulan bir nokta var. Ayet çok açıktır ve insandan önceki türlerin birbirlerinin kanını döktükleri meselesidir. Acaba kaynaklarda cinlerin kanı olduğuna dair küçük de olsa bir ima var mıdır? Dolayısıyla Kur’an’da sözü edilen insandan önceki canlılar konuşamayan ama alet yapabilen, iki ayak üzerinde yürüyebilen, ateşi kontrol edebilen, ölülerini gömebilen, sadece belli dönemlerde ve bölgede çeşitli mağaralarda yaşayıp nesilleri kesilmiş dolayısıyla bizim idrakli mahlûklar olarak nitelendirdiğimiz yukarıdaki türler olabilir mi? Nitekim Kur’an’da Âdem’in eşyanın ismini sayabilmesi yani Âdem’in konuşma yeteneği ile alakalı olarak geçmesinin de bu noktada fikrimizi desteklediği kanaatindeyim. Bu durumda Hz. Âdem’den önce yaratılıp yaşamış ve nesilleri kesilmiş olan bu türlerin, her hangi bir şekilde insan soyu ile gensel bir bağı olmadığı gibi sadece şekilsel açıdan benzerlik noktasında ortak bir noktayı temsil ettiğini söylememizde bir sakınca görünmemektedir.
- 11. VI. Arkeoloji Işığında Yaratılış Arkeolojik olarak idrakli mahlûklar şeklinde tanımladığımız türlerin son halkasının Neandertaller olduğu ortadadır. Bu türlerin, Würm buzulunun son evrelerinde Suriye, Ürdün ve Filistin topraklarını kaplayan Levant Bölgesi’nde belki de modern insan ile karşılaşmış olma ihtimali üzerinde durulsa da soğuk havayı geniş burunu ile içine çekerek onu vücudu için sıcaklaştıracak bir mekanizmaya dönüştürme yetisine sahipken havaların ısınmasıyla yaşamını artık devam ettiremediği ve bir anda yok olduğu ortadadır. İşte arkeolojik veriler ışığında iklim şartlarının insanın yaşamına elverişli bir hale dönüştüğü sırada - yine arkeolojik verilerin ışığında- Son Buzul Çağı sona erdiğinde ‘ön tarımcı köy toplulukları’ olarak ortaya çıkmış ve dolayısıyla insan ile topluluklarının bir anda ve belli bir bölgede yoğun bir şekilde yaratılıp yaşadığı görülmektedir. Bu belli bölge, yabancı bir arkeolog çift tarafından ‘çekirdek alanlar’ şeklinde tanımlanıp ‘Bereketli Hilal’ olarak literatüre geçirilmiş olan Doğu Akdeniz’de Filistin ve Amanoslar, Kuzey’de Güneydoğu Toroslar ile Doğu’da Zagros silsilesinin çizdiği hilal şeklindeki bölge idi. İşte bu bölge içinde arkeoloji literatürüne ‘Natuf kültürü’ şeklinde yer etmiş Filistin ve Ürdün bölgesindeki insan topluluklarının keşfi çok önemliydi kuşkusuz. Çünkü bu kültürü ortaya koyan insan toplulukları yukarıda izah ettiğimiz idrakli mahlûkların aksine- yabani tahılları biliyor ve bunların ürettikleri taştan oraklar ve kazmalarla hasatını yapabiliyorlardı. Ürettikleri olta ve kancalar yanında kireç taşından kap kaçakları bile yapmışlardı. Dahası bu insan toplulukları ocaklı daire şeklinde temellendirdikleri basit kulübelerde yaşamış ilk köy toplulukları idi ve genellikle İ.Ö. 12. bin yıl içinde tüm bu olayları gerçekleştirmişlerdi.
- 12. Görüleceği gibi Son Buzul Çağı’nın idrakli mahlûklar olarak isimlendirdiğimiz türleri artık yeryüzünde yoktu ve üretilen nesneler de –her ne kadar bunun tersini söyleyenler olsa da- onların ürettiklerinin bir devamı değildi. Bu aniden ve birden bire ortaya çıkmış bir değişiklikti aslında. Bu özellik çok geçmeden arkeoloji dünyasında fark edilmişti. Dolayısıyla bu olağan üstü hal Önasya arkeolojisi için bir geçiş evresi olarak algılanmış Mezolitik yani Orta Taş Çağı’nın söz konusu olamayacağını tartışmaya açmıştı. Dolayısıyla bu çağın adı artık arkeolojide ‘Epi-Paleolitik’ olarak değer bulmaya başlayacaktı. Zaten üretilen bu kültürün de hemen sonrasındaki köy topluluklarının ortaya koyacağı Şanlıurfa sınırları içindeki Göbeklitepe kültürünü de temsil eden Çanak Çömleksiz Neolitiğin bir ön evresi olduğu o kadar çok açık görülüyordu. Göbeklitepe Çanak Çömleksiz Neolitik Dönem Kalıntıları. Körtiktepe Taş Kaplar (Diyarbakır)
- 13. VII. Sonuç Bu arkeolojik veriler ışığında ve Kur’an’ın da ifadesiyle ‘insanın (henüz) anılır bir şey değilken (yaratılmamışken) üzerinden uzunca bir zaman geçtiğinin’ safhalarını ne kadar berrak olarak görebiliyoruz aslında. Veriler arttıkça fulü olan bölümlerin daha da berraklaşacağı ortadadır. Tüm bu verilerin toplanmasının ve yorumlarının yapılmasında izlenen metodun Kur’ânî olduğunu ‘yeryüzünde dolaşın da Allah’ın başlangıçta yaratmayı nasıl yaptığına bakın’ ayeti nasıl da güzel özetliyor. Belki bu manada son söz olarak Âdem ile birlikte diğer insanların da yeryüzüne aynı anda dağıldıklarının delili olarak ‘ant olsun, sizi yarattık sonra size şekil verdik, sonra da meleklere Âdem için (Allah’a) secde edin dedik’ ayetini burada hatırlatmak isterim.
- 14. İLGİNİZ İÇİN TEŞEKKÜR EDERİM. Prof.Dr.GüngörKARAUĞUZ