2. Ümumi Məlumat
Kandidamikozlar tibb ədəbiyatında
oidiomikoz,maniloz,kandidoz,
blastomikoz və s. kimi
məlumdur.Kandidamikoz maya göbələkləri
qrupuna mənsub bir sıragöbələklər
tərəfindən törədilir.İnsanlarda maya
göbələkləri saprofit kimi yaşayırlar.
3. Risk faktorları
Kandidomikozların baş verməsində bir sıra endogen amillərinrolu
vardır.Bunlara orqanizmin immun-bioloji müqavimətinin
azalmasını,B2hipovitaminozunu,maddələr mübadiləsinin
pozulmasını,vegetativ sinir,ürək-damar sistemlərinin
pozulmasını,mədə-bağırsaq xəstəliklərinivə s. göstərmək
olar.Hamiləlik zamanı və ahılyaşlardakandidozların əmələ gəlmə
riskiyüksəkdir.
4. Risk faktorları
Ekzogen amillərdən dəri örtüyünün və selikliqişaların
müəyyən səbəblərdən bütövlüyünün pozulması
kandidamikozların baş verməsinə səbəb ola bilər.Bir sıra
dərmanlar(antibiotiklər,hormonlar və sitostatikvə s.) ağır
gedişli sistemli kandidozların əmələ gəlməsinə səbəb olur.
5. Ekologiyası
Candida’lar normal fərdlərin30-50 % də ağız vəgastrointestinal kanal və
qadınların 20-30 % də genital kanal florasında yaşayırlar. Buna görə də
infeksiyaların çoxu endogenqaynaqlıdır. 200-dən çox candida növünün
olmasına baxmayaraq insanda ən çox;C.albicans ,C.glabrata, C.krusei,
C.parapsilosis, C.tropicalis, C.kefyr, C.dubliniensis, C.lusitaniae ve
C.guilliermondii tapılır.Son zamanlar flukonazolun geniş istifadəsi imidazol
preparatlarına rezistent olan bir çox növlərin-C.crusei və C.lusitaniae
növlərinin törətdiyi xəstləliklərinin artmasına səbəb olmuşdur.
6. Morfoloji xüsusiyyətləri
Candida cinsli göbələklər 3-6 mkm ölçülü,kürəvi
oval,uzunsov,tumurcuqlanan mayayabənzər
hüceyrələrdən ibarətdir.Tumurcuqlar uzununa doğru
böyüyərək bir-birinin ardınca zəncirşəklində düzülmüş
uzunsov hüceyrələrdən ibarət psevdomiseli əmələ
gətirirlər.
7. Morfoloji xüsusiyyətləri
C.albicans növü dimorfdur,yəni
psevdomiselidən başqa onlar həqiqi
miselilər(rüşeym borucuğu) də əmələ
gətirirlər.Bundan başqa C.albicans qida
komponentləri çatışmayan minimal
mühitlərdə qalın divarlı,ikikonturlu,iri,oval
xlamidosporlar əmələ gətirirlər.
8. Təsnifat
Lokalizasiyasına və patogenetik xüsusiyyətlərinə görəsəthi
kandidoz,sistem xarakterli kandidoz,eləcə də dəri və selikli qişalarən xroniki kandidozu
fərqləndirilir.
1. Kutanoz və Subkutanoz kandidozlar
Oral
Urogenital
Onixomikoz, dolama
Uşaq bezi dermatiti (“diaper rash”)
9. Oral kandidoz
Bu qrupxəstəliklərdənkandidamikozlustomatit,qlossit,anginavə s.
məlumdur.Ağızboşluğununselikli qişalarınınkandidozu,yaxud“südyarası”
dilin,damağınvədodaqlarınsəthindəağ-bozumtulkəsmiyəbənzərərpin-
psevdomembranınəmələgəlməsi ilə təzahüredir.Bu ərpepitel
hüceyrələrindən,gğbələyinmayahüceyrələrindənvəpsevdomiselilerdən
ibarətolur.Xəstəlikdahaçoxkörpəuşaqlardamüşahidəedilir.Yetkin
şəxslərdə“südyarası”əsasənimmunçatışmazlığıolanşəxslərdəeləcə də
diabetlixəstələrdə,kortikosteroidlərinvə antibiotiklərinuzunmüddət
qəbuluzamanımüşahidəediləbilər.
10. Oral kandidoz
Oral kandidozkəskinpsevdomembranoz,kəskin
atrofikvə xronikihiperplastikkandidozolaraq
müşahidəediləbilər.
Kəskinatrofikkandidozgeniş spektrli antibiotiklərlə
müalicənin ağırlaşmasıdır.Xronikiatrofikkandidozağız
protezlərindənistifadəedənlərdərastgəlinir. Sərt
damaqdaxronikieritemavə ödeməmələ gəlir.Xroniki
hiperplastikkandidozmalignizasiyaetməqabiliyyətinə
malikdir.
13. Urogenital Kandidoz
Xəstəliyin gedişinin üç forması ayırd edilir :kandida
daşıyıcılıq, kəskin vəxroniki kandidoz. Hərüç halda
sidik-cinsiyyət orqanlarının selikli qişasının müxtəlif
dərəcədəzədələnməsiilə müşaiyət olunur.
Kandida daşıyıcılıqda əlamətlərdemək olar ki,
olmadıgından insanlar kandidozlu olduqlarını
bilmirlər vəçox vaxt təsadüfi müayinə zamanı
aşkarlanır.
16. Dırnaq və dırnaq yastıqlarının kandidamikozu
Xəstəlikəksərhallardaarxadırnaqyastığından,bəzənisəyan
tərəflərdənbaşlanırvə çoxkeçmədəndırnaqlövhələrinə
yayılır.Xəstəlikəl dırnaqlarınınhamısındabaşverə bilər.Ancaqən çox
II,III və IV barmaqlarındırnaqyastıqlarındamüşahidəolunur.Ayaq
dırnaqlarınadirhallardazədələnir.Xəstəliyinbaşlanğıcındaarxadınaq
yastığınahiyəsindədəri birqədərqızarır,azsonrainfiltirasiyabaş
verir,ağrıyır.
17. Dırnaq və dırnaq yastıqlarının kandidamikozu
Xəstəlik tam inkişaf dövründə dırnaq yataqlarının dəri
çıxıntıları(Epinychium) itir.Şişmiş dırnaq yastıqlarının
üzərindən basdıqda onların altından bəzən irin çıxır.Bu
əlamətlər dırnaq yastıqlarının kandidamikozu üçün
xüsusilə səciyyəvidir.Bəzən zədələnməyə dırnaq lövhələri
də cəlb olunur.Bu zaman dırnaq lövhələrinin rəngi
bozarır,tündləşir,arxa və yan kənarları yumşalır,çox
keçmədən ovxalanır.Dırnaq lövhəsi öz yatağından qopa
bilər.Xəstəlik ağrılı olmaqla uzun sürür və müvəqqəti də
olsa,xəstələri əmək qabiliyyətindən məhrum edir.
23. Kandida Ezofagiti
Göbələklərə bağlı ezofagitlərin ən çox rast
gəlinən formasıdır.Törədicisi C.albicans-
dır.Qida borusu lokal və yaxud diffuz olaraq
prosesə qoşula bilər.Oral kandidozla
birlikdə müşahidə edilə bilir.Xəstələrdə
odinofagiya,disfagiya vəretrosternal yanma
hissi vardır.
24. Mədə-bağırsaq kandidozu
Mədə-bağırsaq kandidozu həzm sisteminin
selikli qişasının səthində ağ ləkələr şəklində
təzahür edir;xüsusilə QİÇS-li xəstələrdə qida
borusu yaxud bütün həzm sisteminə yayıla
bilir.Törədici əksərhallarda C.albicans-
dır.İmmun çatışmazlığın səviyyəsinə görə
kolonizasiyadan tutmuş hematogen kandidoza
qədərciddi ağırlaşmalar əmələgələ bilir.
26. Candida Menengiti
Candida menengiti yayılmış
kandidoz yaxud travma
nəticəsində Candida-nın
birbaşa subdural nahiyəyə
inokulyasiyası ilə meydana
gəlir. Aşağı çəkili
yenidoğulmuşlarda və
ventrikuloperitoneal şuntu
olan xəstələrdə daha çox rast
gəlinir.
27. Candida uretriti
Daha çox yetkin yaşlıkişilərdə
əmələ gəlir.Kəskin və yarım
kəskin gedişlidir.Xəstələrin 40 %-
də balanitləbirlikdə müşayiət
olunur.
30. 3.Dəri və selili qişaların xroniki kandidozu
Azhallarda əsasən erkən
uşaq yaşlarda rast
gəlinir.Hüceyrəvi immun
çatışmazlıqlar və
endokrinopatiyalar fonunda
inkişaf edın buxəstəlik
dərinin vəselili qişaların
müxtəlif nahiyələrinin
kandidozu kimi təzahür edir.
34. Mikroskopik üsul
Patoloji materiallardan hazırlanmış
yaxmalarda psevdomiselilər və
tumurcuqlanan mayayabənzər
hüceyrələrin aşkaredilməsi diaqnostik
əlamətdir.Dəri və dırnaq qaşıntılarıqələvi
məhlul əlavəetməklə “əzilən damla”
preparatlarında müayinəedilir.
35. Mikoloji üsul
Patoloji materiallarıSaburovə digər mühitlərdəkultivasiya etməklə törədicininkulturasını
almaq və onu identifikasiya etməkmümkündür.C.albicans-ıdigər növlərdən differensasiya
etmək üçün“rüşeymborucuğu” testindənistifadə edilir,eləcə də xlamidospora əmələ gətirmə
qabiliyyəti tədqiq edilir.
Kulturalmüayinələrapararkənnəzərəalmaq lazımdır ki,Candida cinsligöbələklər orqanizmin
normal mikroflorasında tez-tezrastgəlinir,ona görə də kulturanınalınması heçdə həmişə bu
göbələklərin etioloji rolunutəsdiqetmir.Qandankulturanınalınmasısistemxarakterli
kandidozu,yaxudtranzitorkandidemiyanı göstərir.Sistemxarakterlikandidozu təsdiqetmək
üçüneyni xəstədə2-3 dəfə təkrarmüayinə aparmaqlazımdır.Sidikdən kulturaalındığı təqdirdə
göbələk hüceyrələrinin1 ml materialdakısayınıqiymətləndirmək vacibdir.Sidiyin 1 ml-də 1000
və dahaartıqgöbələk hüceyrəsininolması diaqnostik əhəmiyyət kəsb edir.Bəlğəmdən və
nəcisdən,eləcədə dəri səthindəkizədələnmə nahiyələrindənkulturanınalınmasıheçdə
həmişə xəstəliyə dəlalətetmir və digər metodlarla təsdiq edilməlidir.
36. Seroloji üsul
Qan zərdabında Candidacinsli göbələklərə qarşı anticisimlərinaşkar
edilməsi diaqnostik əhəmiyyətə malik deyil,belə ki,bu anticisimlər
sağlam şəxslərdədə aşkaredilir.Sistem xarakterlikandidoz zamanıqan
zərdabında anticisimlərintitriartsada,diaqnozu təsdiqedən seroloji
meyarlarmövcud deyil.Qan zərdabındagöbələyin mannan
polisaxaridlərinintəyini dahaspesifik olsa da,zəif həssaslığa
malikdir.Belə ki,xəstələrinçoxunda bu antigenlərintitriəhəmiyyətli
dərəcədə olmur,yaxudtranzitor(qısamüddətli) təyinedilir.Bu
məqsədlə lateks aqqlütinasiyareaksiyasıvə İFA tətbiqedilir.Son
zamanlargöbələyin beta-qlükanpolisaxaridlərinin qandaaxtarılmasına
əsaslananyeni seroloji üsullarhazırlanmaqdadır.
38. Ümumi Prinsip
Kandidoz müalicəsində ümumi prinsipi zədələnməninanatomik lokalizasiyasına və
xəstələrin immun statusuna,risk faktorlarına,Candida növlərinin antifungal
dərmanlara həssaslığına əsasən qoyulur.
Son bir neçəildə kandidozların müalicəsində əhəmiyyətli dəyişikliklər
olmuşdur.Xüsusilə exinokandinlərin və geniş spektrli triazolların kandidemialar və
digər invaziv kandidozlar zamanı istifadəsi genişləndirilmişdir.Amerika Yoluxucu
Xəstəliklər Cəmiyyətinin 2009-cu ildə verdiyi tövsiyələrdə exinokandinlərdən
kapsafungin,mikafungin və andilafungin və vorikonazol,posaconazol ,lipid tərkibli
amfoterisin B öz yerini almışdır.
39. Oral Kandidoz
Gentsian abısı 1925-ci ildə
müalicəyə daxil edilmiş ancaq
indiki dövrdə çox istifadə
edilmir.Sürətli təsir göstərən
antifungallardan azol və
klotrimazol ilə nistatindən daha
yaxşı nəticə alınır.
40. Oral Kandidozunmüalicəsi
HİVpoztiv xəstələrdə yüngül-ortadərəcəliOrofaringeal Kandidoz-da 10mg
klotrimazol pastillaları gündə5 dəfə qəbul olunur.Oral flukanazol100-200mg /gün
dozada qəbul olnur.Absorbasiya və farmakokinetikasınagörə ketakonazoldan
üstündür. İtrakonazolda 100-200mg/günistifadə olunur.İtrakonazoldərmanlarla
qarşılıqlı təsirə girə bilir.Triazollara rezistent xəstələrdə amfoterisin B 100mg/mL
oral suspensiya gündə4 dəfə 1mLqəbul edilir.
QİÇS-lixəstələrdə simptomatik OFK-nin tez-tez təkrarlanması səbəbiylə ikincili
profilaktika aparılır.Uzunmüddətli profilaktika bu xəstələr üçündəqiqləşdirilmiş
olmasa da,həftədə 3 gün 200mg/günflukonazol profilaktikası,təkrarlayıcıOFK ilə
vaginal kandidiyazı azalda bilir.
41. Kandidemiyanınmüalicəsi
Kandidemiya və invaziv kandidiyazda əsas problem, qan kulturasının
bakterioloji nəticələri çıxmadan əvvəlki dövrdə
və ya kultural nəticənin mənfi olduğu vəziyyətlərdə kandidemiyaya
şübhəli xəstələrə tətbiq olunacaq preemptif
və ya empirik antifungal müalicəyə qərar vermək və uyğun dərmanın
seçimini etməkdir.
Müalicənin gec başlanması, törədicinin başlanan dərmana müqavimətli
olması,
dozanın və müalicə müddətinin uyğun olmaması, xəstənin müalicəsiz
qalması kandidemiyalardan
ölüm sıxlığını artırır.
42. Kandidemiyanınmüalicəsi
Kandidemiya müalicəsində istifadəolunanbaşlıcaanfungaldərmanlar;poliyenler, azoller və ekinokandinlerdir.
Poliyenler: Amfoterisin B deoksikolat fungisidal təsiriilə illərdir istifadə edilir. Candida
LusitaniaxaricbütünCandidanövlərinə təsiredir.Nefrotoksik təsiriçoxdur, lipid əsaslıamfoterisin B və liposomal amfoterisin B'nin isə yantəsirləri
klassik amfoterisin B-dənolduqca azdır,ancaqçoxbahalıdərmanlardır.
Azoller: Flukonazol 1990-ci ildə klinik tətbiqə girdiyindən bəri kandidoz olduqca
geniş bir şəkildə istifadə edilir. Oral və venadaxilipreparatlarınınolması və yan
təsirlərininazolması, qiymətinin çox bahaolmaması kimi üstünlüklərivar.Ancaqflukonazolun
C. kruseivə C.glabrata'nınbir qisminə təsiriyoxdur. Vorikonazol bu
növlərə dahatəsirlidir.
Exinokandinlər: Candidanövlərinətəsiriolduqca güclüdürvə toksik yantəsirləriazdır.
Candidaparapsilosis və C. guilliermondii'yə təsirizəifdir. Buqrupdankapsofungin,
anidulafunginvə mikafungin klinik tətbiqə girmişdir. Flukonazoluntəsirli olmadığı C.kruseivə C. glabrata'yada təsirlidir.
Budərmanlariçində kandidemiyaların profilaktik, pre-emptif və empirik müalicəsində neytropeniyalı
xəstələristisnaolmaqla ənçox istifadəedilən dərmanlarflukonazol və kaspofungindir, nadir hallardaamfoterisin B də istifadə olunur.
45. Xroniki disseminasiyalıkandidozunmüalicəsi
Flukonazol 400-800 mg / gün(stabil, neytropeniya olmayan xəstələrə)(B-III)
-Sağalma müşahidə olunan xəstələrdə: 400 mg / gün ilə davam etdirilir. (B-III)
-Sağalma olmayan və ya qeyri- stabil xəstədə:
Amfoterisin B (0.7-1mq/ kq/ gün(B-III)
Kaspofungin (B-III)
Vorikonazol (B-III)
Lipozomal Amfoterisin B (B-III) *
Alman HematologiyavəOnkologiya Təlimatı
52. Profilaktika
Riskqrupundan olan bütün xəstələrə,ocümlədən
uzun müddətli antibiotiokterapiya alanxəstələrə
kandidozun inkişafınınqarşısınıalmaq üçün
antifunqalpreparatlar təyin edilir.
