2. Wiek przedszkolny to okres intensywnegoWiek przedszkolny to okres intensywnego
rozwoju i otwarcia się dziecka narozwoju i otwarcia się dziecka na
otaczającą rzeczywistość, powinien byćotaczającą rzeczywistość, powinien być
jednocześnie czasem radości ijednocześnie czasem radości i
pozytywnych doznań, jakie niesiepozytywnych doznań, jakie niesie
odkrywanie świata. Doświadczenie, któreodkrywanie świata. Doświadczenie, które
pozostawia w człowieku ten okres życia jestpozostawia w człowieku ten okres życia jest
często podstawą , na której buduje się jegoczęsto podstawą , na której buduje się jego
osobowość, jego stosunek do siebie, innychosobowość, jego stosunek do siebie, innych
i świata (G.Paprotna, 1998, s.131).i świata (G.Paprotna, 1998, s.131).
3. Prawidłowości rozwojowePrawidłowości rozwojowe
dziecka sześcioletniegodziecka sześcioletniego
Sześciolatek przejawia dużeSześciolatek przejawia duże
zainteresowanie:zainteresowanie:
światem przyrody: roślin,światem przyrody: roślin,
zwierzątzwierząt
zjawiskami życiazjawiskami życia
społecznego, np.społecznego, np.
zawodamizawodami
i pracą ludzkąi pracą ludzką
4. Poznaje coraz więcej konkretnychPoznaje coraz więcej konkretnych
własności przedmiotów i chłonie zwłasności przedmiotów i chłonie z
ciekawością informacje o bliższym iciekawością informacje o bliższym i
dalszym otoczeniu.dalszym otoczeniu.
Zmienia się jednak sposób zdobywaniaZmienia się jednak sposób zdobywania
wiedzy i doświadczenia. Dziecko w tymwiedzy i doświadczenia. Dziecko w tym
wieku jest już lepiej przystosowane dowieku jest już lepiej przystosowane do
pracy w zespole. Zdolne do dłużejpracy w zespole. Zdolne do dłużej
trwającego wysiłku i skupienia uwagi, beztrwającego wysiłku i skupienia uwagi, bez
trudu uczestniczy w takich formachtrudu uczestniczy w takich formach
podawania wiadomości, jak pogadanka lubpodawania wiadomości, jak pogadanka lub
zajęcia kształcące elementarne pojęciazajęcia kształcące elementarne pojęcia
matematyczne i przyrodniczematematyczne i przyrodnicze
(M.Żebrowska , 1986, s.418).(M.Żebrowska , 1986, s.418).
5. Ulubioną formą spędzaniaUlubioną formą spędzania
wolnego czasu jest nadalwolnego czasu jest nadal
zabawa.zabawa.
Zabawy sześciolatków sąZabawy sześciolatków są
bardziej dojrzałe,bardziej dojrzałe,
organizowane sąorganizowane są
w zespołach z podziałemw zespołach z podziałem
ról i funkcji. Rozwijają sięról i funkcji. Rozwijają się
gry i zabawy dydaktyczne:gry i zabawy dydaktyczne:
umysłowe i ruchowe.umysłowe i ruchowe.
6. Samodzielność dziecka iSamodzielność dziecka i
wyższy stopień jegowyższy stopień jego
uspołecznienia sprzyja teżuspołecznienia sprzyja też
powierzaniu mu przezpowierzaniu mu przez
dorosłychdorosłych
odpowiedzialnych zadań,odpowiedzialnych zadań,
np. opieki nad młodszyminp. opieki nad młodszymi
dziećmi czy też spełnianiadziećmi czy też spełniania
drobnych posług (pomocdrobnych posług (pomoc
w zakupach,w zakupach,
w utrzymaniu porządku ww utrzymaniu porządku w
mieszkaniu itp.).mieszkaniu itp.).
7. Życie uczuciowe dzieckaŻycie uczuciowe dziecka
6-letniego jest bardzo6-letniego jest bardzo
bogate. Opanowane ibogate. Opanowane i
mniej impulsywne odmniej impulsywne od
młodszych dzieci, mamłodszych dzieci, ma
szansę w sprzyjającymszansę w sprzyjającym
środowiskuśrodowisku
wychowawczym rozwijaćwychowawczym rozwijać
uczucia wyższe,uczucia wyższe,
społeczne i estetyczne.społeczne i estetyczne.
8. WW wieku od 3 do 7 lat następuje dalszy rozrostwieku od 3 do 7 lat następuje dalszy rozrost
organizmu dziecka, polegający na zwiększeniu sięorganizmu dziecka, polegający na zwiększeniu się
wymiarów i masy ciała.wymiarów i masy ciała.
W porównaniu z poprzednimi okresami rozwojowymiW porównaniu z poprzednimi okresami rozwojowymi
dziecko w wieku przedszkolnym coraz wolniejdziecko w wieku przedszkolnym coraz wolniej
przybiera na wadze (2-3 kg rocznie),przybiera na wadze (2-3 kg rocznie),
natomiast dość szybko rośnie -przyrost wysokości 5-7natomiast dość szybko rośnie -przyrost wysokości 5-7
cm rocznie.cm rocznie.
ROZWÓJ FIZYCZNY I MOTORYCZNYROZWÓJ FIZYCZNY I MOTORYCZNY
9. Wiek 6 lat charakteryzuje się znacznym postępem w rozwoju iWiek 6 lat charakteryzuje się znacznym postępem w rozwoju i
krzepnięciu organizmu. Kościec wykazuje szybsze tempokrzepnięciu organizmu. Kościec wykazuje szybsze tempo
mineralizacji. Okres ten zapoczątkowuje wyrzynanie się zębówmineralizacji. Okres ten zapoczątkowuje wyrzynanie się zębów
stałychstałych (W.Gniewkowski, K.Wlaźnik, 1985, s.98).(W.Gniewkowski, K.Wlaźnik, 1985, s.98).
Ustalają się naturalne krzywizny kręgosłupa: szyjna, grzbietowaUstalają się naturalne krzywizny kręgosłupa: szyjna, grzbietowa
i lędźwiowa. Ruchy mięśni są całkiem swobodne, lecz procesi lędźwiowa. Ruchy mięśni są całkiem swobodne, lecz proces
różnicowania w obrębie układu kostnego i mięśniowego nie jestróżnicowania w obrębie układu kostnego i mięśniowego nie jest
jeszcze zakończonyjeszcze zakończony (M.Żebrowska, 1986, s.420).(M.Żebrowska, 1986, s.420).
Budowa ciała staje się coraz bardziej smukła (zanika tkankaBudowa ciała staje się coraz bardziej smukła (zanika tkanka
tłuszczowa), bardziej proporcjonalne wymiary poszczególnychtłuszczowa), bardziej proporcjonalne wymiary poszczególnych
odcinków czynią sylwetkę 6-latka: smukłą,chłopięcą. Przyczyniaodcinków czynią sylwetkę 6-latka: smukłą,chłopięcą. Przyczynia
się do tego wydłużenie kończynsię do tego wydłużenie kończyn
i szyi; wielkość głowy pozostaje niemal taka samai szyi; wielkość głowy pozostaje niemal taka sama
(W.Gniewkowski, K.Wlaźnik, 1985, s. 98).(W.Gniewkowski, K.Wlaźnik, 1985, s. 98).
10. WW okresie między 3 a 6 rokiem życia ruchyokresie między 3 a 6 rokiem życia ruchy
lokomocyjne dziecka ulegają dalszemulokomocyjne dziecka ulegają dalszemu
doskonaleniu. Dziecko 6-letnie biegnąc unosi wysokodoskonaleniu. Dziecko 6-letnie biegnąc unosi wysoko
kolana, stawia nogi na palcach, kroki są dłuższe,kolana, stawia nogi na palcach, kroki są dłuższe,
ruchy harmonijneruchy harmonijne (M.Przetacznik-Gierowska, G.Makiełło-(M.Przetacznik-Gierowska, G.Makiełło-
Jarża, 1992, s.89).Jarża, 1992, s.89).
Wiek między 5 a 7 rokiem to okres równowagiWiek między 5 a 7 rokiem to okres równowagi
przedszkolnej i dlatego nazywany jest „złotymprzedszkolnej i dlatego nazywany jest „złotym
wiekiem przedszkolnym”. Szczególnie widocznewiekiem przedszkolnym”. Szczególnie widoczne
zmiany w motoryczności dziecka występują w tymzmiany w motoryczności dziecka występują w tym
okresie w rzutach, chwytach, skokach i wspinaniu. Wokresie w rzutach, chwytach, skokach i wspinaniu. W
czynnościach tych, zaliczanych do typowych formczynnościach tych, zaliczanych do typowych form
motoryczności sportowej, występuje coraz lepszamotoryczności sportowej, występuje coraz lepsza
sprawność, płynność ruchów, a także wyraźniesprawność, płynność ruchów, a także wyraźnie
zaczyna się fazowa struktura ruchu. Natomiast brakzaczyna się fazowa struktura ruchu. Natomiast brak
jeszcze elastyczności i zdolności przewidywaniajeszcze elastyczności i zdolności przewidywania
skutków działalności ruchowejskutków działalności ruchowej (M.Kwiatkowska, 1985,(M.Kwiatkowska, 1985,
s.215).s.215).
11. W wieku przedszkolnym wzrasta sprawność różnych narządówW wieku przedszkolnym wzrasta sprawność różnych narządów
wewnętrznych. Serce i płuca pracują wydajnie, a szybkie tętno iwewnętrznych. Serce i płuca pracują wydajnie, a szybkie tętno i
oddech wyrównują ich małą początkowo pojemność. Płuca trzylatkaoddech wyrównują ich małą początkowo pojemność. Płuca trzylatka
wykonują przeciętnie ok. 30 oddechów na minutę, płucawykonują przeciętnie ok. 30 oddechów na minutę, płuca
sześciolatka – ok.23 oddechów (u dorosłego 16). Serce wsześciolatka – ok.23 oddechów (u dorosłego 16). Serce w
spoczynku wykonuje 90-110 uderzeń na minutę (u dorosłego 60-spoczynku wykonuje 90-110 uderzeń na minutę (u dorosłego 60-
80)80) (M. Żebrowska, 1986, s.420).(M. Żebrowska, 1986, s.420).
Tętno jest u dzieci nieregularne, często arytmiczne. Przybiera onoTętno jest u dzieci nieregularne, często arytmiczne. Przybiera ono
bardziej rytmiczny charakter dopiero około 7-8 r. życiabardziej rytmiczny charakter dopiero około 7-8 r. życia (W.Wolański,(W.Wolański,
1983, s.420).1983, s.420).
Około 5 roku życia wskutek rozrostu masy i siły dużych grupOkoło 5 roku życia wskutek rozrostu masy i siły dużych grup
mięśniowych pojemność płuc wzrasta i oddech staje się głębszy.mięśniowych pojemność płuc wzrasta i oddech staje się głębszy.
Niewielki jest natomiast nadal przekrój tchawicy i jamy nosowej.Niewielki jest natomiast nadal przekrój tchawicy i jamy nosowej.
Dzieci w wieku przedszkolnym zapadają dość często na chorobyDzieci w wieku przedszkolnym zapadają dość często na choroby
dróg oddechowych. Przyczyną tych schorzeń bywa m.in. przerostdróg oddechowych. Przyczyną tych schorzeń bywa m.in. przerost
układu limfatycznego. Z drugiej strony węzły limfatyczne odgrywająukładu limfatycznego. Z drugiej strony węzły limfatyczne odgrywają
ważną rolę w niszczeniu zarazków, gdyż krew nie posiada jeszczeważną rolę w niszczeniu zarazków, gdyż krew nie posiada jeszcze
dostatecznej ilości ciał odpornościowych, które pozwalałybydostatecznej ilości ciał odpornościowych, które pozwalałyby
zwalczać skutecznie choroby zakaźne, na jakie narażony jestzwalczać skutecznie choroby zakaźne, na jakie narażony jest
organizm dzieckaorganizm dziecka (M.Żebrowska, 1986, s.421).(M.Żebrowska, 1986, s.421).
12. Układ nerwowy działa sprawniej. Rozwój strukturyUkład nerwowy działa sprawniej. Rozwój struktury
kory mózgowej polega na zmianach wielkościkory mózgowej polega na zmianach wielkości
powierzchni jej poszczególnych pól i okolic oraz napowierzchni jej poszczególnych pól i okolic oraz na
komplikowaniu się budowy komórek nerwowych.komplikowaniu się budowy komórek nerwowych.
Zewnętrznym przejawem zmian struktury jest wzrostZewnętrznym przejawem zmian struktury jest wzrost
wagi mózgu, do 80% u dziecka 4-letniego, a do 90%wagi mózgu, do 80% u dziecka 4-letniego, a do 90%
wagi mózgu dorosłego u sześciolatka (tj. ok. 1200 g).wagi mózgu dorosłego u sześciolatka (tj. ok. 1200 g).
13. ROZWÓJ DZIAŁALNOŚCIROZWÓJ DZIAŁALNOŚCI
DZIECKADZIECKA
Zabawa jest jednym z ważnych przejawów aktywnościZabawa jest jednym z ważnych przejawów aktywności
dziecka.dziecka.
Ponieważ aktywność ma charakter złożony:Ponieważ aktywność ma charakter złożony:
składa się na nią wiele różnorodnych czynności iskłada się na nią wiele różnorodnych czynności i
działań, uważamy ją za jeden z głównych rodzajówdziałań, uważamy ją za jeden z głównych rodzajów
działalności człowieka, odgrywających istotną rolę wdziałalności człowieka, odgrywających istotną rolę w
różnych okresach jego życia, a przede wszystkim wróżnych okresach jego życia, a przede wszystkim w
dzieciństwie. Dla dziecka do momentu rozpoczęciadzieciństwie. Dla dziecka do momentu rozpoczęcia
nauki w szkole zabawa stanowi podstawowy rodzajnauki w szkole zabawa stanowi podstawowy rodzaj
działalnościdziałalności (M.Przetacznik-Gierowska, G.Makiełło(M.Przetacznik-Gierowska, G.Makiełło
Jarża, 1992, s.207).Jarża, 1992, s.207).
14. Niektóre formy nauki i pracy zostają wyodrębnione wNiektóre formy nauki i pracy zostają wyodrębnione w
postaci czynności specyficznych. Dziecko na przykładpostaci czynności specyficznych. Dziecko na przykład
pełni dyżury w swojej grupie, pomaga matce wpełni dyżury w swojej grupie, pomaga matce w
zajęciach przy gospodarstwie domowym, uczy się nazajęciach przy gospodarstwie domowym, uczy się na
pamięć wierszyka z okazji imienin lub innychpamięć wierszyka z okazji imienin lub innych
uroczystości czy też ćwiczy odwzorowywanieuroczystości czy też ćwiczy odwzorowywanie
„szlaczków” lub „literek”.„szlaczków” lub „literek”.
Wraz z wiekiem obserwuje się u dziecka zmianęWraz z wiekiem obserwuje się u dziecka zmianę
postawy wobec własnych czynności, ich przebiegu ipostawy wobec własnych czynności, ich przebiegu i
efektu, niezależnie nawet od charakteru tychefektu, niezależnie nawet od charakteru tych
czynności. Dziecko traktuje, to co robi, coraz bardziejczynności. Dziecko traktuje, to co robi, coraz bardziej
na serio, z poczuciem odpowiedzialności za swojena serio, z poczuciem odpowiedzialności za swoje
„dzieło”„dzieło” (M.Żebrowska, 1986, s.425).(M.Żebrowska, 1986, s.425).
Zabawa dziecka przybiera w wieku przedszkolnymZabawa dziecka przybiera w wieku przedszkolnym
różnorakie i bogate formy. Staje się czynnościąróżnorakie i bogate formy. Staje się czynnością
bardziej samodzielną i twórczą w stosunku do zabawybardziej samodzielną i twórczą w stosunku do zabawy
małego dziecka. Najbardziej typowymi dla tego okresumałego dziecka. Najbardziej typowymi dla tego okresu
są zabawy: tematyczne, konstrukcyjne, ruchowe,są zabawy: tematyczne, konstrukcyjne, ruchowe,
dydaktyczne, badawcze.dydaktyczne, badawcze.
15. Rysowanie, malowanie, lepienie z gliny lub plasteliny i inne formy zajęćRysowanie, malowanie, lepienie z gliny lub plasteliny i inne formy zajęć
manipulacyjno – konstrukcyjnych, wykonywanych przez dzieci w wiekumanipulacyjno – konstrukcyjnych, wykonywanych przez dzieci w wieku
przedszkolnym, są to czynności, które można zaliczyć do zabawprzedszkolnym, są to czynności, które można zaliczyć do zabaw
dziecięcych ponieważ podejmowane są one dla przyjemności, a w ichdziecięcych ponieważ podejmowane są one dla przyjemności, a w ich
wyniku powstają wytwory nie posiadające wartości ekonomicznej iwyniku powstają wytwory nie posiadające wartości ekonomicznej i
użytkowej.użytkowej.
Dzieci w wieku 6 lat wkraczają w stadium wzbogaconegoDzieci w wieku 6 lat wkraczają w stadium wzbogaconego
i udoskonalonego schematu rysunku. Ich wytwory nie są jeszcze kopiąi udoskonalonego schematu rysunku. Ich wytwory nie są jeszcze kopią
przedmiotów, lecz sposób rysowania jest odmienny, formy graficzneprzedmiotów, lecz sposób rysowania jest odmienny, formy graficzne
bardziej giętkie i płynne, nie tylko zgeometryzowane i „analityczne”bardziej giętkie i płynne, nie tylko zgeometryzowane i „analityczne”
(zestawienie całości z kilku fragmentów i szczegółów), lecz także(zestawienie całości z kilku fragmentów i szczegółów), lecz także
sylwetkowe. Prawidłowe odtworzenie proporcji sprawia większościsylwetkowe. Prawidłowe odtworzenie proporcji sprawia większości
dzieci w tym wieku nadal duże trudności; na pierwszy plan w rysunkudzieci w tym wieku nadal duże trudności; na pierwszy plan w rysunku
wysuwają się w dalszym ciągu szczegóły ważne z punktu widzenia ichwysuwają się w dalszym ciągu szczegóły ważne z punktu widzenia ich
przeżyć. Dzieci w tym wieku odtwarzają chętnie nie tylko pojedynczeprzeżyć. Dzieci w tym wieku odtwarzają chętnie nie tylko pojedyncze
postacie i rzeczy, lecz także całe sceny i zdarzeniapostacie i rzeczy, lecz także całe sceny i zdarzenia (M.Przetacznik-(M.Przetacznik-
Gierowska, G.Makiełło-Jarża, 1992, s.228).Gierowska, G.Makiełło-Jarża, 1992, s.228).
16. W wieku 6 lat wzbogaca się tematyka ulepianekW wieku 6 lat wzbogaca się tematyka ulepianek
dzieci. Wzrasta liczba wytworów przedstawiającychdzieci. Wzrasta liczba wytworów przedstawiających
postacie ludzi i zwierząt. Dzieci odtwarzają już corazpostacie ludzi i zwierząt. Dzieci odtwarzają już coraz
więcej tematów złożonych, za pomocą kilkuwięcej tematów złożonych, za pomocą kilku
elementów obrazują jakąś scenę, akcję. Ulepiankielementów obrazują jakąś scenę, akcję. Ulepianki
dzieci w starszych grupach przedszkolnych są też wdzieci w starszych grupach przedszkolnych są też w
pełni trójwymiarowepełni trójwymiarowe (M.Żebrowska, 1986, s.438).(M.Żebrowska, 1986, s.438).
17. ROZWÓJ PROCESÓWROZWÓJ PROCESÓW
POZNAWCZYCHPOZNAWCZYCH
Sposób, w jaki dziecko spostrzega świat, zależy odSposób, w jaki dziecko spostrzega świat, zależy od
stanu i możliwości jego narządów zmysłowych orazstanu i możliwości jego narządów zmysłowych oraz
od dopływu bodźców niosących informację o świecie.od dopływu bodźców niosących informację o świecie.
Liczba informacji tkwiąca w środowisku jest ogromna,Liczba informacji tkwiąca w środowisku jest ogromna,
dziecko nie odkrywa ich jednak od razu po urodzeniu.dziecko nie odkrywa ich jednak od razu po urodzeniu.
Rozwój zmysłowego poznania świata polega na tym,Rozwój zmysłowego poznania świata polega na tym,
że wraz z wiekiem następuje coraz bardziej dokładneże wraz z wiekiem następuje coraz bardziej dokładne
i subtelne różnicowanie własności i aspektówi subtelne różnicowanie własności i aspektów
spostrzeganego obiektu, wzrasta „specyficznaspostrzeganego obiektu, wzrasta „specyficzna
odpowiedzialność” miedzy informacją bodźcowąodpowiedzialność” miedzy informacją bodźcową
o środowisku a percepcjąo środowisku a percepcją (M.Przetacznik-Gierowska,(M.Przetacznik-Gierowska,
G,Makiełło-Jarża, 1992, s.96).G,Makiełło-Jarża, 1992, s.96).
18. WRAŻENIAWRAŻENIA
W odbieraniu bodźców płynących z otoczenia uW odbieraniu bodźców płynących z otoczenia u
dziecka w wieku przedszkolnym zaczyna dominowaćdziecka w wieku przedszkolnym zaczyna dominować
narząd wzroku. Dziecko trafnie rozpoznajenarząd wzroku. Dziecko trafnie rozpoznaje
podstawowe barwy widma, nabywa zdolnościpodstawowe barwy widma, nabywa zdolności
rozróżniania odcieni barwnych. Polepsza się takżerozróżniania odcieni barwnych. Polepsza się także
ostrość wzroku, która umożliwia rozróżnianieostrość wzroku, która umożliwia rozróżnianie
bogatych w szczegóły przedmiotów, obrazów.bogatych w szczegóły przedmiotów, obrazów.
19. Przejawem wzrostu wrażliwości słuchowej u dzieci wPrzejawem wzrostu wrażliwości słuchowej u dzieci w
wieku przedszkolnym jest zarówno rozwój słuchuwieku przedszkolnym jest zarówno rozwój słuchu
werbalnego, tj. zwiększona wrażliwość na dźwiękiwerbalnego, tj. zwiększona wrażliwość na dźwięki
mowy ludzkiej, jak też słuchu muzycznego, comowy ludzkiej, jak też słuchu muzycznego, co
wyraża się w coraz lepszej umiejętności rozróżnianiawyraża się w coraz lepszej umiejętności rozróżniania
tonów pod względem ich wysokości, siły i barwy oraztonów pod względem ich wysokości, siły i barwy oraz
w zdolności do rozpoznawania różnych szmerów.w zdolności do rozpoznawania różnych szmerów.
Dzieci w tym wieku interesują się muzyką: lubią jejDzieci w tym wieku interesują się muzyką: lubią jej
słuchać i potrafią śpiewać proste w układzie piosenkisłuchać i potrafią śpiewać proste w układzie piosenki
(M.Żebrowska, 1986, s.440-441).(M.Żebrowska, 1986, s.440-441).
20. SPOSTRZEŻENIASPOSTRZEŻENIA
Spostrzeżenia dzieci w wieku przedszkolnym cechuje nadalSpostrzeżenia dzieci w wieku przedszkolnym cechuje nadal
synkretyzm. Dzieciom sprawia trudność wyodrębnienie elementówsynkretyzm. Dzieciom sprawia trudność wyodrębnienie elementów
spostrzeganego obrazu, rozczłonkowanie go na części oraz wiązaniespostrzeganego obrazu, rozczłonkowanie go na części oraz wiązanie
tych części w spójną całość. Percepcję dzieci w wieku przedszkolnym,tych części w spójną całość. Percepcję dzieci w wieku przedszkolnym,
w tym również dziecka 6-letniego, cechuje słaba wybiórczość:w tym również dziecka 6-letniego, cechuje słaba wybiórczość:
wyróżniają one pewne szczegóły „pod rząd”, bez powiązania z innymiwyróżniają one pewne szczegóły „pod rząd”, bez powiązania z innymi
składnikami obrazu, w sposób mało uporządkowany i zorganizowany.składnikami obrazu, w sposób mało uporządkowany i zorganizowany.
Kierują się przy tym silnymi cechami bodźców: ich łatwo uchwytnymiKierują się przy tym silnymi cechami bodźców: ich łatwo uchwytnymi
własnościami, które przyciągają od razu uwagę dziecka, jak jaskrawawłasnościami, które przyciągają od razu uwagę dziecka, jak jaskrawa
barwa, wyrazisty kształt, głośny lub powtarzający się motyw muzycznybarwa, wyrazisty kształt, głośny lub powtarzający się motyw muzyczny
(M.Przetacznik-Gierowska, G.Makiełło-Jarża, 1992, s.105).(M.Przetacznik-Gierowska, G.Makiełło-Jarża, 1992, s.105).
Inną cechą spostrzeżeń dziecięcych jest ich ścisły związekInną cechą spostrzeżeń dziecięcych jest ich ścisły związek
z działaniem. U dzieci 6-letnich obraz przedmiotów i jego częściz działaniem. U dzieci 6-letnich obraz przedmiotów i jego części
kształtuje się na podstawie spostrzeżeń, a działanie praktycznekształtuje się na podstawie spostrzeżeń, a działanie praktyczne
weryfikuje tylko adekwatność obrazu. Spostrzeżenie zostaje zatemweryfikuje tylko adekwatność obrazu. Spostrzeżenie zostaje zatem
wyodrębnione z działania przedmiotowegowyodrębnione z działania przedmiotowego (M.Żebrowska, 1986, s.442).(M.Żebrowska, 1986, s.442).
21. Wiele informacji o rozwoju percepcji wzrokowej orazWiele informacji o rozwoju percepcji wzrokowej oraz
orientacji dziecka w przestrzeni dostarczają zarówno jegoorientacji dziecka w przestrzeni dostarczają zarówno jego
rysunki dowolne, jak i odtwarzanie rozmaitych figur wgrysunki dowolne, jak i odtwarzanie rozmaitych figur wg
wzorów oraz rozpoznawanie kształtów geometrycznych.wzorów oraz rozpoznawanie kształtów geometrycznych.
W wieku 6-lat dzieci reprodukują poprawnie kwadrat,W wieku 6-lat dzieci reprodukują poprawnie kwadrat,
prostokąt, koło, trójkąt oraz niektóre figury złożone (np.prostokąt, koło, trójkąt oraz niektóre figury złożone (np.
przecinające się koła, koło wpisane w trójkąt), trudnościprzecinające się koła, koło wpisane w trójkąt), trudności
sprawia im romb, gdyż muszą w tym wypadkusprawia im romb, gdyż muszą w tym wypadku
przezwyciężyć dynamiczne wyobrażenie rozchodzącychprzezwyciężyć dynamiczne wyobrażenie rozchodzących
się lub zbiegających linii kątówsię lub zbiegających linii kątów (M.Przetacznik-Gierowska,(M.Przetacznik-Gierowska,
G.Makiełło-Jarża, 1992, s.107).G.Makiełło-Jarża, 1992, s.107).
Analiza swobodnych rysunków dzieci, jak równieżAnaliza swobodnych rysunków dzieci, jak również
sposobów odtwarzania przez nie wytworów rysunkowych,sposobów odtwarzania przez nie wytworów rysunkowych,
wykazuje, że nie ujmują one jeszcze dokładnie wielkości iwykazuje, że nie ujmują one jeszcze dokładnie wielkości i
proporcji przedmiotów ani ich części składowych.proporcji przedmiotów ani ich części składowych.
22. Pod koniec okresu przedszkolnego dziecko oceniaPod koniec okresu przedszkolnego dziecko ocenia
zazwyczaj dobrze wielkość przedmiotów niezbyt odzazwyczaj dobrze wielkość przedmiotów niezbyt od
siebie oddalonych, natomiast ocena wielkości przysiebie oddalonych, natomiast ocena wielkości przy
zmieniającej się odległości przedmiotów,zmieniającej się odległości przedmiotów,
wymagająca ujęcia skrótu perspektywicznegowymagająca ujęcia skrótu perspektywicznego
napotyka duże trudności m.in. dlatego, że dzieci nienapotyka duże trudności m.in. dlatego, że dzieci nie
potrafią równocześnie ujmować wszystkich trzechpotrafią równocześnie ujmować wszystkich trzech
wymiarów przedmiotów. Mieszają często wysokość zwymiarów przedmiotów. Mieszają często wysokość z
długością, szerokość z wysokością itp. Nie potrafiądługością, szerokość z wysokością itp. Nie potrafią
także określić słowami własności przestrzennychtakże określić słowami własności przestrzennych
przedmiotów, trafnie wskazanych na obrazkach np.przedmiotów, trafnie wskazanych na obrazkach np.
góra i dółgóra i dół (M.Żebrowska, 1986, s.444-445).(M.Żebrowska, 1986, s.444-445).
23. UWAGAUWAGA
U starszych przedszkolaków można obserwować przejawyU starszych przedszkolaków można obserwować przejawy
kształtującej się uwagi dowolnej. Potrafią one słuchać uważniekształtującej się uwagi dowolnej. Potrafią one słuchać uważnie
nauczycielki, zachowują się spokojnie na popisie lubnauczycielki, zachowują się spokojnie na popisie lub
przedstawieniu, mimo że dobrze znają jego treść i nie są nimprzedstawieniu, mimo że dobrze znają jego treść i nie są nim
specjalnie zaciekawione, albo też mogą dotrwać do końca naspecjalnie zaciekawione, albo też mogą dotrwać do końca na
dłuższym spacerze lub na wycieczce, chociaż czują siędłuższym spacerze lub na wycieczce, chociaż czują się
zmęczone marszem i nadmiarem wrażeńzmęczone marszem i nadmiarem wrażeń (M.Przetacznik-(M.Przetacznik-
Gierowska, G.Makiełło-Jarża, 1992, s.112).Gierowska, G.Makiełło-Jarża, 1992, s.112).
Stopień koncentracji uwagi i umiejętności skupienia uwagiStopień koncentracji uwagi i umiejętności skupienia uwagi
dowolnej zależą w dużej mierze od indywidualnych cech dzieci,dowolnej zależą w dużej mierze od indywidualnych cech dzieci,
zwłaszcza od typu ich temperamentu, a nie tylko od wieku.zwłaszcza od typu ich temperamentu, a nie tylko od wieku.
Dzieci flegmatyczne na ogół łatwiej i dłużej koncentrują się naDzieci flegmatyczne na ogół łatwiej i dłużej koncentrują się na
podjętej czynności niż dzieci żywe i ruchliwe, które natomiastpodjętej czynności niż dzieci żywe i ruchliwe, które natomiast
mają uwagę bardziej przerzutną i podzielnąmają uwagę bardziej przerzutną i podzielną (M.Żebrowska, 1986,(M.Żebrowska, 1986,
s.447).s.447).
24. WYOBRAŹNIAWYOBRAŹNIA
W literaturze psychologicznej podkreśla się często, że dzieci w wiekuW literaturze psychologicznej podkreśla się często, że dzieci w wieku
przedszkolnym obdarzone są bujną wyobraźnią. Potrafią one nawetprzedszkolnym obdarzone są bujną wyobraźnią. Potrafią one nawet
zmyślać rozmaite fakty i zdarzenia, które nie zachodziły wzmyślać rozmaite fakty i zdarzenia, które nie zachodziły w
rzeczywistości, przeżywają czytane im bajki lub opowiadania tak, jakbyrzeczywistości, przeżywają czytane im bajki lub opowiadania tak, jakby
działo się to naprawdę, a w zabawach tematycznych identyfikują siędziało się to naprawdę, a w zabawach tematycznych identyfikują się
czasem z fantastycznymi postaciami z takich bajek i baśni.czasem z fantastycznymi postaciami z takich bajek i baśni.
Dziecko zachowuje się niekiedy jakby żyło w innym świecie, ożywiaDziecko zachowuje się niekiedy jakby żyło w innym świecie, ożywia
martwe przedmioty (animizm), kształtuje rośliny i zwierzęta namartwe przedmioty (animizm), kształtuje rośliny i zwierzęta na
podobieństwo człowieka (antropomorfizm dziecięcy).podobieństwo człowieka (antropomorfizm dziecięcy).
Pod koniec okresu przedszkolnego dziecka pod wpływem wykonywaniaPod koniec okresu przedszkolnego dziecka pod wpływem wykonywania
różnego rodzaju zadań uczy się hamować swoją wyobraźnię, stądróżnego rodzaju zadań uczy się hamować swoją wyobraźnię, stąd
mówimy o przejściu wyobraźni mimowolnej w sterowany proces –mówimy o przejściu wyobraźni mimowolnej w sterowany proces –
wyobraźnię dowolną. Cechy wyobraźni dziecka w starszym wiekuwyobraźnię dowolną. Cechy wyobraźni dziecka w starszym wieku
przedszkolnym są na pozór sprzeczne. Z jednej strony podkreśla sięprzedszkolnym są na pozór sprzeczne. Z jednej strony podkreśla się
często, że dzieci mają w tym okresie szczególnie bujną wyobraźnię. Zczęsto, że dzieci mają w tym okresie szczególnie bujną wyobraźnię. Z
drugiej strony, pojmują dobrze przede wszystkim, to co uchwytne idrugiej strony, pojmują dobrze przede wszystkim, to co uchwytne i
konkretne, z czym można się zapoznać bezpośrednio w działaniukonkretne, z czym można się zapoznać bezpośrednio w działaniu
(M.Przetacznik-Gierowska, G.Makiełło-Jarża, 1992, s.116).(M.Przetacznik-Gierowska, G.Makiełło-Jarża, 1992, s.116).
25. PAMIĘĆPAMIĘĆ
Pamięć umożliwia zdobywanie doświadczeniaPamięć umożliwia zdobywanie doświadczenia
indywidualnego. Pamięć dzieci w wieku od 3 do 7 latindywidualnego. Pamięć dzieci w wieku od 3 do 7 lat
ma charakter mimowolny, podobnie jak wyobraźniama charakter mimowolny, podobnie jak wyobraźnia
lub uwaga.lub uwaga.
Pod koniec wieku przedszkolnego pojawiają się uPod koniec wieku przedszkolnego pojawiają się u
dzieci zaczątki pamięcidzieci zaczątki pamięci dowolnej. Sprzyjają jejdowolnej. Sprzyjają jej
sytuacje, w których dziecko musi zapamiętać jakieśsytuacje, w których dziecko musi zapamiętać jakieś
polecenie lub przypomnieć sobie obowiązujące jepolecenie lub przypomnieć sobie obowiązujące je
nakazy i zakazy. Ćwiczenia pamięci dowolnejnakazy i zakazy. Ćwiczenia pamięci dowolnej
odbywają się też w toku zabaw dydaktycznych i gierodbywają się też w toku zabaw dydaktycznych i gier
z regułami, podczas przygotowania wierszyków czyz regułami, podczas przygotowania wierszyków czy
piosenek na jakąś uroczystość w przedszkolu.piosenek na jakąś uroczystość w przedszkolu.
26. ROZWÓJ MOWYROZWÓJ MOWY
OO rozwoju mowy w okresie przedszkolnym świadczyrozwoju mowy w okresie przedszkolnym świadczy
opanowanie podstaw gramatycznych systemu języka,opanowanie podstaw gramatycznych systemu języka,
prawidłowa wymowa oraz słownictwo dziecka, zarównoprawidłowa wymowa oraz słownictwo dziecka, zarówno
słownik czynny jak i biernysłownik czynny jak i bierny (M.Kwiatowska, 1985, s.367).(M.Kwiatowska, 1985, s.367).
W ciągu okresu przedszkolnego dziecko stopniowo poszerzaW ciągu okresu przedszkolnego dziecko stopniowo poszerza
swój słownik i operuje coraz sprawniej regułami fonetyki iswój słownik i operuje coraz sprawniej regułami fonetyki i
gramatyki języka.gramatyki języka.
W rezultacie, w wieku 6-7 lat posługuje się już swobodnieW rezultacie, w wieku 6-7 lat posługuje się już swobodnie
mową potoczną, zależną i niezależną i porozumiewa się bezmową potoczną, zależną i niezależną i porozumiewa się bez
trudu z innymi ludźmi, przekazując im za pomocą językatrudu z innymi ludźmi, przekazując im za pomocą języka
dźwiękowego swe myśli, pragnienia i żądania, emocje idźwiękowego swe myśli, pragnienia i żądania, emocje i
uczucia. Mowa dziecka pod koniec wieku przedszkolnegouczucia. Mowa dziecka pod koniec wieku przedszkolnego
staje się również mową kontekstową (wiązaną ścisłą),staje się również mową kontekstową (wiązaną ścisłą),
ponieważ jest zrozumiała w swej strukturze językowej weponieważ jest zrozumiała w swej strukturze językowej we
wzajemnych związkach między słowami tworzącymiwzajemnych związkach między słowami tworzącymi
wypowiedź, czyli w kontekście, natomiast niezależnie odwypowiedź, czyli w kontekście, natomiast niezależnie od
sytuacji i jej pozawerbalnych składnikówsytuacji i jej pozawerbalnych składników (M.Żebrowska, 1986,(M.Żebrowska, 1986,
s.454).s.454).
27. Monologowanie stopniowo zanika na korzyść mowyMonologowanie stopniowo zanika na korzyść mowy
dialogowej, pytań, rozmów, które dzieci corazdialogowej, pytań, rozmów, które dzieci coraz
częściej prowadzą między sobą i z dorosłymi. Naczęściej prowadzą między sobą i z dorosłymi. Na
mowę dialogową składają się wypowiedzimowę dialogową składają się wypowiedzi
nawiązujące do słów rozmówcy (repliki) oraz pytania inawiązujące do słów rozmówcy (repliki) oraz pytania i
odpowiedzi. Dzieci 6-letnie podejmują rozmowyodpowiedzi. Dzieci 6-letnie podejmują rozmowy
w oderwaniu od działania, dla przyjemności kontaktuw oderwaniu od działania, dla przyjemności kontaktu
z innymi, dla podzielenia się swoimiz innymi, dla podzielenia się swoimi
zainteresowaniamizainteresowaniami (M.Kwiatowska, 1985, s.369).(M.Kwiatowska, 1985, s.369).
W wieku przedszkolnym doskonali się nadalW wieku przedszkolnym doskonali się nadal
umiejętność stosowania poprawnych formumiejętność stosowania poprawnych form
fleksyjnych. Zdarzają się jednak nadal błędy,fleksyjnych. Zdarzają się jednak nadal błędy,
zwłaszcza przy odmianie wyrazów rzadziejzwłaszcza przy odmianie wyrazów rzadziej
stosowanych oraz takich, które odmieniają sięstosowanych oraz takich, które odmieniają się
nieregularnie; dziecko ma skłonność do tworzenianieregularnie; dziecko ma skłonność do tworzenia
wówczas form przez analogię.wówczas form przez analogię.
28. Przejawem praktycznej znajomości budowy słowotwórczejPrzejawem praktycznej znajomości budowy słowotwórczej
wyrazów przez dzieci w wieku przedszkolnym są neologizmywyrazów przez dzieci w wieku przedszkolnym są neologizmy
dziecięce. Są to nowe słowa, które dziecko tworzydziecięce. Są to nowe słowa, które dziecko tworzy
analogicznie do znanych już wyrazów wówczas, gdy nieanalogicznie do znanych już wyrazów wówczas, gdy nie
znajduje w swym zasobie słownikowym gotowej nazwyznajduje w swym zasobie słownikowym gotowej nazwy
określającej dany przedmiot, zjawisko lub czynnośćokreślającej dany przedmiot, zjawisko lub czynność
(M.Przetacznik-Gierowska, G.Makiełło-Jarża, 1992, s.142).(M.Przetacznik-Gierowska, G.Makiełło-Jarża, 1992, s.142).
Około 6-roku życia wzrasta u dzieci umiejętność mówieniaOkoło 6-roku życia wzrasta u dzieci umiejętność mówienia
coraz dłuższymi zdaniami o coraz bardziej poprawnejcoraz dłuższymi zdaniami o coraz bardziej poprawnej
budowie gramatycznej. Dziecko posługuje się swobodniebudowie gramatycznej. Dziecko posługuje się swobodnie
zdaniami złożonymi współrzędnie i podrzędnie, wśród tychzdaniami złożonymi współrzędnie i podrzędnie, wśród tych
ostatnich zaś notuje się w szczególności wiele zdańostatnich zaś notuje się w szczególności wiele zdań
przyczynowych, celowych, warunkowych i dopełnieniowych.przyczynowych, celowych, warunkowych i dopełnieniowych.
Wzrasta również liczba zdań wielokrotnie złożonych, chociażWzrasta również liczba zdań wielokrotnie złożonych, chociaż
ich struktura jest jeszcze niezbyt zwartaich struktura jest jeszcze niezbyt zwarta
i uporządkowana zwłaszcza przy dłuższych relacjach lubi uporządkowana zwłaszcza przy dłuższych relacjach lub
opisachopisach (M.Żebrowska, 1986, s.462).(M.Żebrowska, 1986, s.462).
29. Dziecko 6 letnie powinno już prawidłowo wymawiaćDziecko 6 letnie powinno już prawidłowo wymawiać
wszystkie głoski, oraz powinno mieć opanowanewszystkie głoski, oraz powinno mieć opanowane
mówienie.mówienie.
• powinno poprawnie wymawiać wszystkiepowinno poprawnie wymawiać wszystkie
dźwięki nawet te najtrudniejsze do opanowaniadźwięki nawet te najtrudniejsze do opanowania
czyli głoski sz, ż, cz, dż oraz r;czyli głoski sz, ż, cz, dż oraz r;
• zdarza się jednak, że ten okres przedłuża się izdarza się jednak, że ten okres przedłuża się i
rozwój bywa nieco opóźniony.rozwój bywa nieco opóźniony.
• Opóźnienie to przejawia się najczęściej wOpóźnienie to przejawia się najczęściej w
nieumiejętności wymawiania takich głoseknieumiejętności wymawiania takich głosek
jak; /sz/, /ż/, /cz/, /dż/ - głoski te najczęściejjak; /sz/, /ż/, /cz/, /dż/ - głoski te najczęściej
zastępowane są przez /s/, /z/, /c/, /dz/, lubzastępowane są przez /s/, /z/, /c/, /dz/, lub
przez /ś/, /ź/, /ć/, /dź/ (parasygmatyzm).przez /ś/, /ź/, /ć/, /dź/ (parasygmatyzm).
• Często też głoski tylnojęzykowe /k/, /g/Często też głoski tylnojęzykowe /k/, /g/
zastępowane są głoskami /t/, /d/zastępowane są głoskami /t/, /d/
(parakappacyzm i paragammacyzm), a także(parakappacyzm i paragammacyzm), a także
zamiana głoski /r/ na /l/ (pararotacyzm).zamiana głoski /r/ na /l/ (pararotacyzm).
• Rzadziej występuje mowa bezdźwięczna czyliRzadziej występuje mowa bezdźwięczna czyli
zastępowanie głosek dźwięcznychzastępowanie głosek dźwięcznych
30. • dokonywać analizy i syntezy słuchowej wyrazów odokonywać analizy i syntezy słuchowej wyrazów o
prostej budowie fonetycznej (tzw. głoskowania)prostej budowie fonetycznej (tzw. głoskowania)
• wyodrębniać głoski na początku, na końcu i wwyodrębniać głoski na początku, na końcu i w
środku wyrazuśrodku wyrazu
• samodzielnie wymyślać wyrazy rozpoczynającesamodzielnie wymyślać wyrazy rozpoczynające
się na daną głoskęsię na daną głoskę
• wyklaskiwać ilość sylab w wyraziewyklaskiwać ilość sylab w wyrazie
• umieć porównywać (odnajdywać różnice iumieć porównywać (odnajdywać różnice i
podobieństwa) oraz klasyfikować przedmioty podpodobieństwa) oraz klasyfikować przedmioty pod
względem wielkości, kształtu, koloru, ciężaru,względem wielkości, kształtu, koloru, ciężaru,
funkcji użytkowejfunkcji użytkowej
• określać położenie przedmiotu względemokreślać położenie przedmiotu względem
otoczenia (nad, pod, obok, między, wewnątrz itp.)otoczenia (nad, pod, obok, między, wewnątrz itp.)
• określać kierunek (do tyłu, na wprost, w bok itp.)określać kierunek (do tyłu, na wprost, w bok itp.)
31. ROZWÓJ MYŚLENIAROZWÓJ MYŚLENIA
Rozwój myślenia wiąże się ściśle zRozwój myślenia wiąże się ściśle z
różnorodnymi przejawami aktywnościróżnorodnymi przejawami aktywności
dziecka, a przede wszystkim z jegodziecka, a przede wszystkim z jego
aktywnością poznawczą. Wyróżniamy trzyaktywnością poznawczą. Wyróżniamy trzy
rodzaje myślenia, które stanowią zarazemrodzaje myślenia, które stanowią zarazem
jego szczeble rozwojowe: myśleniejego szczeble rozwojowe: myślenie
sensoryczno – motoryczne,sensoryczno – motoryczne,
konkretno – wyobrażeniowekonkretno – wyobrażeniowe
i myślenie słowno – logiczne (pojęciowe).i myślenie słowno – logiczne (pojęciowe).
32. Dla dzieci w wieku przedszkolnym najbardziej typową formąDla dzieci w wieku przedszkolnym najbardziej typową formą
myślenia jest myślenie konkretno – wyobrażeniowe. Myśleniemyślenia jest myślenie konkretno – wyobrażeniowe. Myślenie
dziecka w wieku przedszkolnym nie jest już czysto sytuacyjne,dziecka w wieku przedszkolnym nie jest już czysto sytuacyjne,
nie stanowi jednak jeszcze odrębnej, samodzielnej czynnościnie stanowi jednak jeszcze odrębnej, samodzielnej czynności
poznawczej.poznawczej.
Jest podporządkowane zadaniom praktycznym, przejawia się wJest podporządkowane zadaniom praktycznym, przejawia się w
rozwiązywaniu problemów podczas zabaw i codziennych zajęć.rozwiązywaniu problemów podczas zabaw i codziennych zajęć.
Jest to zatem myślenie synpraktyczne, związane z konkretnymJest to zatem myślenie synpraktyczne, związane z konkretnym
celem, do jakiego służy w działaniu. Wraz z wiekiem czynnościcelem, do jakiego służy w działaniu. Wraz z wiekiem czynności
dziecka stają się coraz bardziej złożone, a ich realizacjadziecka stają się coraz bardziej złożone, a ich realizacja
wymaga namysłu, zaplanowania środków i narzędzi,wymaga namysłu, zaplanowania środków i narzędzi,
wyodrębnienia rozmaitych własności przedmiotów itp. W trakciewyodrębnienia rozmaitych własności przedmiotów itp. W trakcie
działania dziecko wykorzystuje narastające wciążdziałania dziecko wykorzystuje narastające wciąż
doświadczenie i uświadamia sobie poszczególne składnikidoświadczenie i uświadamia sobie poszczególne składniki
działalności własnej i cudzej: cel, środki, sposoby, warunki,działalności własnej i cudzej: cel, środki, sposoby, warunki,
motywy, skutki i konsekwencje czynnościmotywy, skutki i konsekwencje czynności (M.Żebrowska, 1986,(M.Żebrowska, 1986,
s.467).s.467).
33. Eksperymenty Piageta wskazują na fakt, iż czynności umysłoweEksperymenty Piageta wskazują na fakt, iż czynności umysłowe
nie mają jeszcze w wieku przedszkolnym charakteru operacji,nie mają jeszcze w wieku przedszkolnym charakteru operacji,
gdyż dziecko nie potrafi powrócić do punktu wyjścia igdyż dziecko nie potrafi powrócić do punktu wyjścia i
uwzględnić pierwotnej relacji tożsamości miedzy przedmiotami.uwzględnić pierwotnej relacji tożsamości miedzy przedmiotami.
Stopniowo dzieci zaczynają pojmować wzajemne związkiStopniowo dzieci zaczynają pojmować wzajemne związki
miedzy stanami a przekształceniami, dochodząc do zrozumieniamiedzy stanami a przekształceniami, dochodząc do zrozumienia
pojęcia stałości. Poziom czynności umysłowych jest jednak wpojęcia stałości. Poziom czynności umysłowych jest jednak w
dalszym ciągu zależny od treści pojęć. Tak więc pod koniecdalszym ciągu zależny od treści pojęć. Tak więc pod koniec
wieku przedszkolnego dziecko rozumie zasadę zachowaniawieku przedszkolnego dziecko rozumie zasadę zachowania
stałości w odniesieniu do masy, lecz nie pojmuje jej w stosunkustałości w odniesieniu do masy, lecz nie pojmuje jej w stosunku
do ciężaru i objętoścido ciężaru i objętości (M.Przetacznik-Gierowska, G.Makiełło-Jarża,(M.Przetacznik-Gierowska, G.Makiełło-Jarża,
1992, s.150).1992, s.150).
34. Miedzy 5 a 6 r. życia dzieci próbują uzasadniać sweMiedzy 5 a 6 r. życia dzieci próbują uzasadniać swe
sądy i decyzje,sądy i decyzje,
a także dowodzić swoich racji. Jeśli wnioski, do jakicha także dowodzić swoich racji. Jeśli wnioski, do jakich
dziecko dochodzi, są często fałszywe, to wynika todziecko dochodzi, są często fałszywe, to wynika to
głównie z braku doświadczenia i uporządkowanejgłównie z braku doświadczenia i uporządkowanej
wiedzy, opartej na hierarchicznym systemie pojęć iwiedzy, opartej na hierarchicznym systemie pojęć i
operacji umysłowych. Dziecko uzasadnia więc sweoperacji umysłowych. Dziecko uzasadnia więc swe
sądy w sposób naiwny i mało krytyczny, nasądy w sposób naiwny i mało krytyczny, na
podstawie zbyt małej ilości danych. Pod koniecpodstawie zbyt małej ilości danych. Pod koniec
szóstego roku życia dzieci próbują też stawiaćszóstego roku życia dzieci próbują też stawiać
hipotezy. Wyrażają je za pomocą okresówhipotezy. Wyrażają je za pomocą okresów
warunkowych, niekiedy w postaci tzw. eksperymentuwarunkowych, niekiedy w postaci tzw. eksperymentu
myślowego, w którym istotną rolę odgrywamyślowego, w którym istotną rolę odgrywa
wyobraźnia i fantazja dziecka, przekraczającawyobraźnia i fantazja dziecka, przekraczająca
granice realne sprawdzonych zjawiskgranice realne sprawdzonych zjawisk (M.Żebrowska,(M.Żebrowska,
1986, s.783).1986, s.783).
35. ROZWÓJ EMOCJONALNO-ROZWÓJ EMOCJONALNO-
SPOŁECZNYSPOŁECZNY
W wieku przedszkolnym dziecko nie umie maskować i tłumićW wieku przedszkolnym dziecko nie umie maskować i tłumić
swych przeżyć uczuciowych. Odzwierciedlają się one natomiastswych przeżyć uczuciowych. Odzwierciedlają się one natomiast
w jego zachowaniu się, uzewnętrzniają się w ruchach i gestach,w jego zachowaniu się, uzewnętrzniają się w ruchach i gestach,
w okrzykach i słowach.w okrzykach i słowach.
Emocje dziecka przejawiają się w sposób bardzo ekspresyjny.Emocje dziecka przejawiają się w sposób bardzo ekspresyjny.
Mimika i pantomimika przeżyć emocjonalnych jest bogata.Mimika i pantomimika przeżyć emocjonalnych jest bogata.
Dziecko, do końca okresu przedszkolnego, uzewnętrzniaDziecko, do końca okresu przedszkolnego, uzewnętrznia
radość, gniew czy strach w śmiechu, płaczu, w żywych gestach,radość, gniew czy strach w śmiechu, płaczu, w żywych gestach,
ruchach, w słowach, którym nadaje w zależności od przeżyciaruchach, w słowach, którym nadaje w zależności od przeżycia
emocjonalnego odpowiednią informację.emocjonalnego odpowiednią informację.
36. Prawie do końca okresu przedszkolnego wskutek niepełnejPrawie do końca okresu przedszkolnego wskutek niepełnej
dojrzałości układu nerwowego i niewykształconych jeszczedojrzałości układu nerwowego i niewykształconych jeszcze
procesów hamowania – dziecko jest bardzo pobudliwe. Dlategoprocesów hamowania – dziecko jest bardzo pobudliwe. Dlatego
też nawet słabe bodźce mogą wywołać zarówno przykre, jak iteż nawet słabe bodźce mogą wywołać zarówno przykre, jak i
przyjemne stany emocjonalne. Emocje mają charakterprzyjemne stany emocjonalne. Emocje mają charakter
przejściowy. Dziecko przechodzi bardzo łatwo z jednegoprzejściowy. Dziecko przechodzi bardzo łatwo z jednego
nastroju emocjonalnego w drugi, diametralnie od niego różny.nastroju emocjonalnego w drugi, diametralnie od niego różny.
Zmartwione i zapłakane za chwilę śmieje się i cieszyZmartwione i zapłakane za chwilę śmieje się i cieszy
(M.Przetacznik-Gierowska, G.Makiełło-Jarża, 1992, s.173).(M.Przetacznik-Gierowska, G.Makiełło-Jarża, 1992, s.173).
Dopiero końcem okresu przedszkolnego dziecko zdobywaDopiero końcem okresu przedszkolnego dziecko zdobywa
umiejętności powściągania afektów, co jest świadectwemumiejętności powściągania afektów, co jest świadectwem
stopniowego osiągania dojrzałości emocjonalnej. Obserwuje sięstopniowego osiągania dojrzałości emocjonalnej. Obserwuje się
w tym wieku wydatny rozwój uczuć wyższych – intelektualnych,w tym wieku wydatny rozwój uczuć wyższych – intelektualnych,
społecznych, moralnych i estetycznych. W miarę upływu latspołecznych, moralnych i estetycznych. W miarę upływu lat
dzieci przeżywają radość nie tylko podczas działania, a raczejdzieci przeżywają radość nie tylko podczas działania, a raczej
cieszy je końcowy etap działania – wynik.cieszy je końcowy etap działania – wynik.
37. Zdaniem wielu psychologów podstawowymiZdaniem wielu psychologów podstawowymi
czynnikami wpływającymi na jakość rozwojuczynnikami wpływającymi na jakość rozwoju
uczuciowego jest spokój, czułość oraz poczucieuczuciowego jest spokój, czułość oraz poczucie
bezpieczeństwa, które wpływają na powstaniebezpieczeństwa, które wpływają na powstanie
odpowiedniego „klimatu wychowawczego”. Klimatodpowiedniego „klimatu wychowawczego”. Klimat
taki jest nieodzowny zarówno w domu rodzinnym, jaktaki jest nieodzowny zarówno w domu rodzinnym, jak
i w instytucjach wychowania przedszkolnego, gdyżi w instytucjach wychowania przedszkolnego, gdyż
atmosfera spokoju, życzliwości i poczucie pełnegoatmosfera spokoju, życzliwości i poczucie pełnego
bezpieczeństwa sprzyjają stopniowemu poszerzaniubezpieczeństwa sprzyjają stopniowemu poszerzaniu
się kontaktów społecznych dzieckasię kontaktów społecznych dziecka (M.Kwiatowska, 1985,(M.Kwiatowska, 1985,
s.246).s.246).
38. Grupą społeczną oddziałującą na przebieg socjalizacji dzieckaGrupą społeczną oddziałującą na przebieg socjalizacji dziecka
jest rodzina. Oczywiście, wzajemne kontakty między dzieckiemjest rodzina. Oczywiście, wzajemne kontakty między dzieckiem
a rodzicami zależą od wielu czynników, takich jak: postawya rodzicami zależą od wielu czynników, takich jak: postawy
rodzicielskie, wiek i wykształcenie rodziców, cechy ichrodzicielskie, wiek i wykształcenie rodziców, cechy ich
osobowości oraz normy wychowawcze charakterystyczne dlaosobowości oraz normy wychowawcze charakterystyczne dla
danej kultury. W zakresie kontaktów społecznych międzydanej kultury. W zakresie kontaktów społecznych między
dzieckiem a jego rodzeństwem obserwuje się zależnościdzieckiem a jego rodzeństwem obserwuje się zależności
związane z kolejnością urodzenia dziecka i z płcią rodzeństwa.związane z kolejnością urodzenia dziecka i z płcią rodzeństwa.
Trudności w przystosowaniu mogą pojawić się u dziecka dotądTrudności w przystosowaniu mogą pojawić się u dziecka dotąd
pierwszego w rodzinie, któremu matka poświęca coraz mniejpierwszego w rodzinie, któremu matka poświęca coraz mniej
czasu na korzyść nowo urodzonego brata lub siostry. W takiejczasu na korzyść nowo urodzonego brata lub siostry. W takiej
sytuacji budzi się uczucie zazdrości, a nawet zachowaniasytuacji budzi się uczucie zazdrości, a nawet zachowania
agresywne.agresywne.
39. U sześciolatków widać wyraźny postęp w zakresie zabawU sześciolatków widać wyraźny postęp w zakresie zabaw
zespołowych jakkolwiek grupy organizowane dla wspólnejzespołowych jakkolwiek grupy organizowane dla wspólnej
zabawy tematycznej są zmienne: dziecko może porzucić grupę,zabawy tematycznej są zmienne: dziecko może porzucić grupę,
w której się bawiło, i przyłączyć się do innego zespołu, a nikt niew której się bawiło, i przyłączyć się do innego zespołu, a nikt nie
zwróci na to specjalnej uwagi. Dziecko w tym wieku jest jeszczezwróci na to specjalnej uwagi. Dziecko w tym wieku jest jeszcze
bardzo egocentryczne i nie troszczy się w zabawie o wspólnebardzo egocentryczne i nie troszczy się w zabawie o wspólne
dobro. Nie potrafi zabawy dobrze zorganizować i zdaje siędobro. Nie potrafi zabawy dobrze zorganizować i zdaje się
chętnie na starsze dzieci lub wychowawczynię. Początkichętnie na starsze dzieci lub wychowawczynię. Początki
prawdziwe zespołowych zabaw przypadają dopiero na 7 r.prawdziwe zespołowych zabaw przypadają dopiero na 7 r.
życia, jakkolwiek i w tym wieku dziecko realizuje w zabawieżycia, jakkolwiek i w tym wieku dziecko realizuje w zabawie
przede wszystkim cechy indywidualneprzede wszystkim cechy indywidualne (M.Żebrowska, 1986,(M.Żebrowska, 1986,
s.497).s.497).
40. Literatura:Literatura:
1.1. Kwiatowska M.Kwiatowska M.: Podstawy pedagogiki przedszkolnej, 1985.: Podstawy pedagogiki przedszkolnej, 1985.
2.2. Paprotna G.Paprotna G.: O niektórych źródłach niepowodzeń dzieci w: O niektórych źródłach niepowodzeń dzieci w
edukacji przedszkolnej. W: Niepowodzenia szkolne,edukacji przedszkolnej. W: Niepowodzenia szkolne,
red.J.Łysek, 1998.red.J.Łysek, 1998.
3.3. Przetacznik-Gierowska M., Makiełło-Jarża G.Przetacznik-Gierowska M., Makiełło-Jarża G.: Psychologia: Psychologia
rozwojowarozwojowa
i wychowawcza wieku dziecięcego, 1992.i wychowawcza wieku dziecięcego, 1992.
4.4. Żebrowska M.Żebrowska M.: Psychologia rozwojowa dzieci i młodzieży,: Psychologia rozwojowa dzieci i młodzieży,
19861986
