WADY POSTAWY cechy prawidłowej postawy ciała, cechy nieprawidłowej postawy ciała, ontogenetyczny rozwój aparatu ruchu, przyczyny powstawania wad, zapobieganie powstawaniu wad postawy.

1. WADY POSTAWY
-cechy prawidłowej postawy ciała,
-cechy nieprawidłowej postawy ciała,
-ontogenetyczny rozwój aparatu ruchu,
-przyczyny powstawania wad,
- zapobieganie powstawaniu wad postawy.
mgr Sebastian Dudra

2. METODA OGLĘDZINOWA POSTAWY CIAŁA CZŁOWIEKA
Cechy prawidłowej postawy ciała w płaszczyźnie strzałkowej:
•usytuowanie głowy nad klatką piersiową,
•zarys pleców z widocznymi krzywiznami,
•usytuowanie barków,
•uwypuklenie klatki piersiowej,
•brzuch płaski, wklęsły,
•wysokość kolców biodrowych przednich górnych,
•krętarz większy kości udowej,
•górna krawędź rzepki,
•kostki zewnętrzne.
Postawy ciała w płaszczyźnie strzałkowej: A B C D

3. A - postawa doskonała - głowa wprost nad klatką piersiową, biodrami i stopami, klatka
piersiowa podana ku przodowi, brzuch płaski, plecy łagodnie wygięte,
B - postawa dobra - głowa wysunięta nieco ku przodowi, klatka piersiowa mniej wzniesiona,
brzuch nieco wypukły, plecy bardziej wygięte,
C - postawa wadliwa - głowa wysunięta przed klatkę piersiową, klatka pier-siowa płaska, brzuch
wypukły, plecy zgarbione,
D - postawa bardzo zła - głowa silnie wysunięta do przodu, klatka piersio-wa bardzo płaska, brzuch
zwiotczały, wiszący, plecy bardzo zgarbione.
Cechy nieprawidłowej postawy ciała w płaszczyźnie strzałkowej:
•głowa jest wysunięta do przodu,
•klatka piersiowa płaska, zapadnięta lub zniekształcona, barki wysunięte do przodu,
•brzuch wypukły, wysunięty do przodu lub zwiotczały, obwisły,
•plecy zgarbione, zaokrąglone lub płaskie, a miednica posiada zbyt duże nachylenie, co łącznie daje
silne wygięcie krzywizn kręgosłupa w płaszczyźnie strzałkowej,
stopy płaskie.

4. Cechy prawidłowej postawy ciała w płaszczyźnie czołowej z przodu:
Płaszczyznę czołową (a) z przodu charakteryzuje:
•usytuowanie głowy nad klatką piersiową i barkami,
•wyrostki barkowe w jednej linii,
•zachowana linia sutków,
•trójkąty talii symetryczne,
•kolce biodrowe przednie górne w jednej linii,
•górne krawędzie rzepek na tej samej wysokości,
•szpary stawów kolanowych na jednej wysokości
•odległość między szparami stawów kolanowych nie przekracza 5 cm oraz nie łączą się ze sobą,
•ułożenie kostek bocznych na tej samej wysokości.

5. Płaszczyznę czołową z tyłu charakteryzuje:
•usytuowanie głowy nad klatką piersiową i barkami,
•wyrostki barkowe w jednej linii,
•kąty dolne łopatek w jednej linii,
•trójkąty talii symetryczne,
•przebieg osiowy kręgosłupa prosty,
•kolce biodrowe górne tylne na jednej wysokości,
•fałdy mięśni pośladkowych wielkich symetryczne,
•szpary stawów kolanowych na jednej wysokości
•odległość między szparami stawów kolanowych nie przekracza 5 cm oraz nie łączą się ze sobą,
•ułożenie kostek przyśrodkowych na takiej samej wysokości.

7. Ontogenetyczny rozwój organizmu
Rozwój klatki piersiowej w ontogenezie
Wielkość i kształt klatki piersiowej zmieniają się z wiekiem. Narastanie ob­wodu klatki piersiowej w
pierwszym roku życia odbywa się znacznie szybciej niż w jakimkolwiek późniejszym okresie. W pierwszym
roku życia obwód powiększa się o 42­50% (przeciętnie ok. 13 cm), w drugim roku życia już tylko o 9%, a w
trzecim i czwartym od 4­7%.
U noworodka szerokość i głębokość klatki piersiowej są prawie równe. Wyrazem zmiany klatki piersiowej
i szybkiego powię­kszania się wymiaru poprzecznego jest zmniejszenie wskaźnika spłaszczenia klat­ki
piersiowej. Przy urodzeniu wskaźnik ten wynosi u chłopców 92%, w pierwszym roku życia 74% i zmniejsza
się stopniowo, tak że w wieku 1­5 lat wynosi 71%.
Charakterystyczną właściwością klatki piersiowej u noworodków i niemowląt jest położenie żeber, które
w tym wieku ­ w przeciwieństwie do skośnego ustawie­nia w latach późniejszych ­ przebiegają prawie
poziomo, tworząc z kręgosłupem kąt prosty. Zmiany ułożenia żeber z poziomych na skośne obserwujemy od
2 roku życia. Zjawisko to przebiega powoli, osiągając najniższy poziom ok. 10­11 roku życia. Dopóki żebra
ułożone są poziomo, czyli klatka piersiowa między wdechem a wydechem znajduje się już jakby w ułożeniu
wydechowym, żebra nie mogą brać wybitniejszego udziału w rozszerzaniu wdechowym klatki piersiowej. W
związku z tym nie może ona być znacznie powiększona przez podniesienie żeber, tak jak to się dzieje w
późniejszym wieku, wskutek czego niemowlę może oddychać głów­nie przeponą. Te przekształcenia
strukturalne doprowadzają do zmiany typu oddy­chania z przeponowego na oddychanie przebiegające
głównie dzięki ruchom kla­tki piersiowej. Drugie przyspieszenie wzrostu klatki piersiowej zauważamy w
okresie dojrze­wania. W zakresie interesujących nas cech obserwujemy u chłopców duże tempo rozwoju
szerokości barków oraz szerokości klatki piersiowej, u dziewcząt zaś skok pokwitaniowy dotyczy szerokości
bioder, mniej szerokości barków.

8. Kształtowanie się krzywizn kręgosłupa w rozwoju osobniczym
Z jednej ­ pierwotnie ­ ogólnej kifozy, przebiegającej przez całą długość krę­gosłupa, po
urodzeniu zaczynają się wyodrębniać: lordoza szyjna ok. 3­4 miesiąca życia (w związku z
próbami dźwigania głowy) oraz lordoza lędźwiowa ok. 9­12 miesiąca życia (w efekcie
pionizacji). U dziecka 12­14­miesięcznego kręgosłup ma już charakterystyczny kształt
esowaty, lordoza szyjna jest wykształcona, kifoza ograniczona do piersiowego odcinka
kręgosłupa, a lordoza lędźwiowa wyraźna ­na skutek przesunięcia miednicy do przodu i
cofnięcia klatki piersiowej, w celu zachowania równowagi przy staniu na ograniczonej
płaszczyźnie stóp. Poszczególne etapy pionizacji postawy ciała wyznaczają:
•w 3­4 miesiącu niemowlę unosi głowę i tułów z oparciem na rękach,
•około 5 miesiąca dziecko może siedzieć podtrzymywane, swobodne siedzenie kształtuje się
między 7­9 miesiącem życia,
•około 11 miesiąca życia wykazuje umiejętność stania z oparciem, 12 miesiąc samodzielne
stanie.

9. Lordoza szyjna
Kifoza piersiowa
Lordoza lędźwiowa

10. Rozwój miednicy w ontogenezie
Osią tułowia warunkującą jego budowę i czynność jest kręgosłup, który w postaci 24­segmentowej kolumny opiera
się na miednicy. Punktem wyjścia badań tułowia powinien być wzajemny stosunek kręgosłupa i miednicy. Prawidłowe
nachylenie miednicy ku przodowi waha się w zależności od wie­ku i płci. U dzieci rozpoczynających chodzenie miednica
ustawiona jest pionowo i w miarę wytwarzania się krzywizn fizjologicznych kręgosłupa zwiększa swe nachylenie ku
przodowi. W okresie pokwitania u dziewcząt fizjologiczne nachy­lenie miednicy ku przodowi jest większe niż u
chłopców. Kąt pochylenia mied­nicy, mierzony inklinometrem (spina iliaca posteńor superior - symphysis), wy­nosi (wg
Ph. Wilesa) w 4 roku życia ok. 22°, w 7 roku życia ­ 25° u obojga płci, a u osób dorosłych płci męskiej ­ ok. 31 , płci
żeńskiej 28 (plus­minus 4 uzna­jemy za granicę normy) .
Rozwój kończyn dolnych i stóp w ontogenezie
W różnych okresach życia dziecka kształtowanie się kończyn dolnych i stóp jest nieco odmienne. Znajomość tych
fizjologicznych odchyleń rozwojowych jest niezbędna do właściwego rozpoznania i pozwoli ustrzec się zarówno przed
zbędną ­ a więc szkodliwą ­ ingerencją terapeutyczną, jak i przed przeoczeniem stadium początkowego wady
(Kudasiewicz i wsp. 1991). U noworodków prawidłowością rozwojową jest ustawienie szpotawe kolan oraz zgięciowe
ustawienie stawów biodrowych i kolanowych, wynikające z przewagi zginaczy nad prostownikami. Jest to pozostałością
ułożenia wewnątrzmacicznego. Ukształtowanie szpotawe utrzy­muje się do ok. 3 roku życia, po czym przechodzi w
fizjologiczną koślawość (4,5 rok życia). Proste kończyny dolne występują u dzieci w 7 roku życia (Kurniewicz­
Witczakowa 1959). Pojawienie się koślawości kolan w okresie pokwitania może mieć już charakter trwały.
W obrębie stóp u niemowląt trudno w ogóle mówić o wysklepieniu, ponieważ podeszwowa część stopy jest
wypełniona miękką tkanką tłuszczową, a małe za­awansowanie procesów kostnienia wyklucza istnienie łuków
podłużnego i po­przecznego. Początki chodzenia i coraz większe obciążenia kończyn dolnych stają się poważnym
czynnikiem kształtującym stopę dziecka. W wieku 3­4 lat zaznacza się wklęsłość podeszwowej części stopy, a w 6 roku
życia oba łuki konstrukcji stopy są wyraźne i ulegają dalszemu szybkiemu rozwojowi do ok. 8 roku życia. Równocześnie
stopa wzrasta początkowo wzdłuż, a potem w szerz. Wzrost stóp jest szczególnie szybki w okresie skoku
pokwitaniowego, po którym ustala się ostateczna architektura stopy z charakterystycznym wysklepieniem, różnym u
posz­czególnych osób.

11. PRZYCZYNY POWSTAWANIA WAD POSTAWY CIAŁA I ICH SKUTKI
Postawę dziecka kształtuje środowisko, w którym najistotniejszą rolę odgrywa dom i szkoła. Oddziaływanie
domu na organizm dziecka przypada głównie na okres niemowlęcy i wczesne dzieciństwo, wówczas gdy
organizm jest jeszcze bardzo plastyczny i podatny na wpływy zewnętrzne.
Przede wszystkim należy stwierdzić, że jedną z przyczyn jest nieuświadomienie rodziców co do stosowania
odpowiednich metod i środków wychowawczych. Jakże często widzimy matkę, która nosi dziecko tylko na
jednej ręce (tej samej). Kręgosłup dziecka ulega lekkiemu skrzywieniu bocznemu. Podobnie prowadzenie
dziecka zawsze za jedną i tę samą rękę kształtuje wadliwą postawę.
Również przyzwyczajenie do wykonywania pracy jedną i tą samą ręką wpływa na nierównomierny rozwój
pewnych grup mięśniowych, co w konsekwencji może stać się przyczyną różnego rodzaju skrzywień.
Wadliwą postawę wywołują także często przyczyny natury psychicznej -przygnębienie, zahukanie - co
nierzadko obserwujemy u dzieci wychowujących się w nieodpowiedniej atmosferze domowej, a także
przejściowe osłabienie po przebytych chorobach. Przyczyną wad jest również ujemne oddziaływanie ciężkiej
pracy fizycznej we wczesnym wieku, jak dźwiganie ciężarów, np. wiader z wodą, noszenie na rękach młodszego
rodzeństwa (środowisko wiejskie).

12. Graficzny przykład poprawnych postaw statyczno-dynamicznych
„wyrobienie stałego nawyku dobrej postawy
ciała"

13. Dbałość o poprawną postawę dziecka, należyte jej kształtowanie i
zapobieganie przyczynom, które powodują błędy i wady, jest dla
nauczyciela jed-nym z podstawowych nakazów w pracy, rezultatem czego
powinno być „wy-robienie stałego nawyku dobrej postawy ciała".
Kładąc na to zagadnienie jak największy nacisk, należy podkreślić,
że zaniedbanie w pierwszych latach szkolnych zabiegów nad wzmoc-
nieniem mięśni tułowia daje w krótkim czasie opłakane rezultaty w postaci
posuniętej nieraz do kalectwa deformacji postawy. Jednocześnie trzeba
uświa-domić sobie z całą jasnością, że to, co w potocznej mowie nazywamy
często „złym trzymaniem się", nie jest wynikiem niedbalstwa czy braku
dobrej woli dziecka, ale skutkiem małej odporności słabego organizmu,
nieprzygotowanego do nadmiernych wymagań szkolnych. Wszystko to
wymaga od nauczyciela dużej czujności i uwagi. Nie mogą one jednak
sprowadzać się jedynie do tego, że postawą dziecka będzie interesował się
tylko nauczyciel wychowania fizycznego i tylko wtedy, gdy prowadzi zajęcia
ruchowe.

14. Prawidłowe i wadliwe pozycje ciała przy czynnościach dnia codziennego.
Wady postawy nie tylko sprawiają bóle, cierpienia, lecz także obniżają ogólną sprawność
fizyczną. Skrzywienia boczne kręgosłupa, dające w efekcie obniżenie jednego barku, ograniczają
ruchomość obu barków. Nieprawidłowe ustawienie miednicy ogranicza długość kroku i wpływa
ujemnie na jego elastyczność. Wadliwe ustawienie kończyn dolnych, szczególnie stopa płaska,
przeszkadza w odbywaniu dłuższych marszów, wycieczek, nie pozwala uzyskać dobrych wyników w
biegach czy skokach.
Stwierdzone wady postawy wywierają wybitnie hamujący wpływ na rozwój naturalnych
czynności ruchowych (obserwacja i badania własne): chód, skok, rzut itp. stale przydatne w życiu
codziennym, ograniczają szybkość, zręczność, siłę i wytrzymałość.

15. Oprócz jednostronności siedzącego trybu życia są jeszcze inne przyczyny, które zwiększają
niebezpieczeństwo powstawania wadliwej postawy. Należą tu: nieodpowiednie wymiary mebli - zbyt
wysokie lub zbyt niskie siedzenia ; pulpity, zła proporcja pomiędzy wysokością jednego i drugiego,
niewłaściwy sposób siedzenia w czasie pisania z jedną ręką na pulpicie, a drugą opuszczo-na
nieprawidłowa postawa stojąca w ławce, przy tablicy itp., a także niekiedy często mechaniczne
przyczyny np. ciasny ubiór, krótkie i ciasne rę-kawy, za małe wymiary obuwia itp.
Kolejnym problemem będą warunki szkolne. Przyjrzyjmy się bliżej warunkom, w jakich
dziecko znajduje się w okresie pobytu w szkole. Spędza ono w niej przeciętnie od 3-6 godzin
dziennie, a niekiedy więcej. Mimo szybkich zmian w zakresie rozbudowy naszych szkół zdarzają się
jeszcze często, zwłaszcza w chwili obecnej, gwałtowne przyrosty demograficzne dzieci do klas
młodszych, co powoduje, że sale szkolne są przepełnione, a niekiedy nawet trzeba pracować na
dwie zmiany. Dziecko wtłoczone w ławkę szkolną, często nieodpowiadającą wymiarami jego
wzrostowi, nie zawsze dysponuje potrzebną mu ilością miejsca. W tej siedzącej, często niewygodnej
pozycji pozostaje przez kilka godzin, zajęte jednocześnie absorbującą je pracą umysłową.
Jednostron-ność owego siedzącego trybu życia w połączeniu z objawami znużenia, które wywołuje
wysiłek umysłowy, powoduje typową nawykową wadliwą postawę ciała.

17. Dziękuję za uwagę.
Sebastian Dudra