2. Wielu dydaktyków zauważa we współczesnej szkole wzrastającą liczbę dzieci
ze stwierdzoną dysleksją rozwojową, dysgrafią oraz obniżonym rozwojem funkcji
percepcyjno – motorycznych, takich jak: sprawność manualna, orientacja
przestrzenno – kierunkowa, koordynacja wzrokowo - ruchowa.
Wszystkie te dysfunkcje mają często negatywny wpływ na przyswajanie
wiadomości i rozwijanie umiejętności w trakcie procesu dydaktycznego. Dlatego
nie należy ich bagatelizować. Od wczesnego etapu edukacji szkolnej trzeba te
dzieci objąć specjalistyczną opieką, aby przeciwdziałać niepowodzeniom
dydaktyczno – wychowawczym.
3. ‘’ SPRAWNOŚCI MOTORYCZNE są rodzajem bardzo precyzyjnej koordynacji,
w której zasadniczą rolę odgrywają mięśnie krótkie. Sprawność dobrze
wyuczona przekształca się w nawyk. Po osiągnięciu kontroli nad tzw. motoryką
dużą małe dziecko jest gotowe do uczenia się sprawności. Każdą sprawność
motoryczną trzeba opanowywać osobno, ponieważ różni się ona pod
pewnymi względami od pozostałych sprawności. ‘’
Trzymanie łyżeczki przy samodzielnym jedzeniu różni się od trzymania kredki
przy malowaniu. Motoryka mała więc, jest także bardzo ważnym elementem
funkcjonowania dziecka.
W pierwszych dniach edukacji szkolnej każdego dziecka, szczególnego znaczenia
nabierają umiejętności manualne. By osiągnąć sukces edukacyjny, nie wystarczy bowiem
wysoki poziom rozwoju funkcji poznawczych, lecz także określony poziom rozwoju
ruchowego.
4. Człowiek w czasie swojego rozwoju filogenetycznego wykształcił swoisty
model ruchowy, charakterystyczny dla gatunku ludzkiego. W modelu tym,
stanowiącym o motoryce ogólnej ciała można wyróżnić TRZY SKŁADOWE:
Postawę ciała,
Chód
Ruch poszczególnych części ciała
Z TYMI TRZEMA SKŁADOWYMI ZWIĄZANE SĄ DWA SPOSOBY RUCHU:
RUCH LOKOMOCYJNY – polegający na przemieszczeniu się w przestrzeni
całego ciała
RUCH BEZLOKOCYJNY – polegający na ruchu poszczególnych części ciała,
kończyn, głowy, bez przemieszczenia całego ciała w przestrzeni.
WAŻNE: Jeżeli ruch dotyczy kończyn,
wówczas może mieć charakter manipulacyjny.
5. Motoryka ogólna ciała, będąca obrazem ruchowym człowieka
zależy od sprawności czynnościowej dwóch struktur:
UKŁAD
WYKONAWCZY
RUCHU
(powiązany z
układem
mięśniowym i
kostno-stawowym)
UKŁAD
STEROWICZY
RUCHU
( Powiązany ze
strukturami
nerwowymi)
MOTORYKA
OGÓLNA
USZKODZENIE KTÓREGOKOLWIEK Z ELEMENTÓW STRUKTUR POWODUJE ZNIEKSZTAŁCENIE
PRAWIDŁOWEGO OBRAZU RUCHU.
6. Patrząc biocybernetycznie na centralny układ nerwowy sterujący motoryką
ogólną ciała, można przyjąć, że obraz ruchowy człowieka jest kształtowany
przez szereg układów lub bloków czynnościowych. Należą do nich:
Układ wykonawczy dla ruchów dowolnych
Układ koordynacji ruchowej
Układ informacyjny
Układ środkowy
Układ scalający
Współpraca wszystkich układów
( bloków ) czynnościowych oparta jest
na sprzężeniu zwrotnym.
7. Prawidłowa motoryka ogólna ciała oraz sprawność manualna jest
jednym z warunków powodzenia dziecka w nauce szkolnej. Dla
prawidłowej oceny sprawności ruchowej kończyny górnej, która odgrywa
istotną rolę m.in.. w czynnościach pisania niezbędna jest znajomość
fizjologii ręki. Ręka skupia w sobie trzy podstawowe czynności:
CZYNNOŚĆ CHWYTNĄ, która jest czynnością najbardziej prymitywną,
spotykaną również wśród niższych form życia
CZYNNOŚĆ MANIPULACYJNĄ, występującą u wielu zwierząt, lecz najlepiej
wykształconą u człowieka
MOWĘ RĘKI, najwyższą formę czynności ręki
8. PODZIAŁ SPRAWNOŚCI ZE WZGLĘDU NA ICH FUNKCJE:
Sprawności szkolne (im lepiej dziecko opanuje takie sprawności jak np. pisanie,
rysowanie, wycinanie, lepienie tym lepiej będzie przygotowane do zadań szkolnych i osiągnie
lepsze rezultaty w nauce).
Sprawności samoobsługowe (samodzielne mycie się, ubieranie)
Sprawności społeczne (dziecko musi być zdolne do
współdziałania, do zdobywania akceptacji grupy)
Sprawności zabawowe (aby znajdować przyjemność w działalności
grupy rówieśników dziecko musi opanować zabawę np. w piłkę)
9.
10. NAZWA ETAPU ( WIEK )
CECHY
CHARAKTERYSTYCZNE
ETAP OD BARKU DO ŁOKCIA
( od 2 do 4 roku życia)
Zabawy całym ciałem
Pisanie na piasku
Rysowanie kredą na asfalcie
Malowanie na dużych arkuszach
Zabawy manualne na podłodze
ETAP OD ŁOKCIA DO NADGARSTKA
( od 4 do ok. 6 roku życia)
Materiał zawieszony w pionie
(malowanie na sztalugach, na kartonach
zawieszonych na ścianie, pisanie na
zaparowanym lustrze)
ETAP OD NADGARSTKA DO KOŃCÓW
PALCÓW
( do 7 roku życia kształtuje się dłoń)
To kreślenie linii etapami:
I etap - linie poziome
II etap – linie pionowe
III etap- linie koliste ( ruch nadgarstka)
11. W miarę rozwoju sprawności wzrasta szybkość, dokładność, siła i oszczędność
ruchów. Kontrola mięśni przedramienia, ramienia i nadgarstka rozwija się szybko
w okresie dzieciństwa. W 12. roku życia osiąga poziom zbliżony do osób dorosłych.
Natomiast kontrola drobnych mięśni palców rozwija się w wolniejszym tempie.
Rozwój układu kostnego oraz rosnąca sprawność drobnych grup mięśniowych
wpływają na stopniowe zwiększanie się precyzji manualnej, a także wytrzymałości
przy wykonywaniu różnych czynności ruchowych.
13. Istnieje wiele zespołów symptomów, pozwalających wykryć problemy
sprawności manualnej u dziecka….
Objawy zakłócenia motoryki manualnej, zdaniem H. Natowskiej to : „ Opóźnienia w
rozwoju praksji ( umiejętności posługiwania się przedmiotami codziennego użytku),
mała wyćwiczalność w zakresie ruchów drobnych ( brak precyzji ruchów) związana
z nadmiernym lub za małym napięciem mięśni oraz brakiem koordynacji ruchów
palców, dłoni i przedramienia, zakłócenia koordynacji wzrokowo- ruchowej przy
czynnościach wykonywanych pod kontrolą wzroku ( niski poziom graficzny oraz
trudności w innych zadaniach plastycznych), szybkość ruchów rąk niedostosowana do
zadania, niechętne podejmowanie czynności manualnych. Zakłócenia te mogą
występować na tle ogólnej niesprawności ruchowej lub są zaburzeniem izolowanym”.
Helena Skibińska przedstawia natomiast zaburzenia te następująco…
Według Nartowskiej najczęściej spotykane zespoły zaburzeń ruchowych u dzieci w wieku
przedszkolnym i wczesnoszkolnym to:
Niezręczność ruchowa całego ciała ( jest to lżejszy stopień opóźnienia rozwoju motorycznego)
Niezręczność manualna ( może występować na tle ogólnego opóźnienia rozwoju ruchowego lub
mieć charakter izolowany)
14. Czynności w których odzwierciedla się
występowanie zaburzeń
Objawy zakłócenia motoryki manualnej
Czynności codzienne, zabawowe i
sportowe.
Lekcje wychowania fizycznego
Opóźnienie w rozwoju praksji, brak precyzji
ruchów drobnych. Duże trudności z
wykonywaniem prostych zadań. Z opóźnieniem
zdobywają umiejętności samoobsługi, są mało
samodzielne. Codzienne czynności wykonują
wolno i niezręcznie, co powoduje, że dorośli
nie mając cierpliwości wyręczają je. Niechętnie
budują z kloców, gdyż ich budowle łatwo
rozpadają się z powodu wadliwej konstrukcji.
Często psują i niszczą zabawki oraz przedmioty
codziennego użytku. Często upuszczają
przedmioty nie chcą i nie lubią wycinać
nożyczkami. Niewłaściwa koordynacja obu rąk
powoduje, że dzieci chętnie posługują się
jedną ręką ( druga raczej im przeszkadza).
Trudności więc przy zapominaniu guzików,
wiązaniu sznurowadeł, ubieraniu się.
Niechętnie podejmowanie czynności
manualnych.
15. Pisanie
Mała precyzja ruchów dłoni i palców, stąd
zniekształcenia graficznej strony pisma, pismo
nieczytelne, litery często wykraczają poza liniaturę.
Brak wiązania liter ze sobą. Wolne tempo pisania.
Zeszyty niestaranne, pomazane, dużo skreśleń,
poprawek. Nieprawidłowe trzymanie narzędzia
pisarskiego ( rodzice wielokrotnie układają rękę
dziecka)
Rysowanie i inne zajęcia plastyczne
Niezręcznie wycinają, szarpią papier ( źle koordynują
ruchy obu rąk). Nadmierne napięcie mięśniowe
powoduje zbyt silny nacisk długopisu, łamanie kredek.
Ruchu ręki są gwałtowne, mało płynne ,, kanciaste’’ co
powoduje że w rysunkach przeważają linie proste(
mało lub brak linii falistych) Przy zbyt małym napięciu
mięśniowym ( co jest rzadziej spotykane) linie rysunku
są nikłe, ledwie widoczne
17. WYWIAD Z MATKĄ
Czyli ustalenie historii dotychczasowego rozwoju ruchowego dziecka np.:
Od kiedy zaczęło utrzymywać głowę w pozycji pionowej
Kiedy zaczęło siadać, stać, chodzić
Czy rozwój dziecka był harmonijny
Czy obserwowano okresy przyśpieszenia lub zahamowania rozwoju
OBSERWACJA DZIECKA
Podczas codziennych zajęć dowolnych, zabaw manipulacyjnych ( np. nawlekanie
koralików na sznurek) konstrukcyjnych ( np. budowanie z kloców) czynności
samoobsługowych. Dostarcza również ważnych danych o jego rozwoju ruchowym.
18. ANALIZA WYWORÓW
Podczas codziennych zajęć plastycznych, czyli rysunków, wycinanek,
ulepianek, malowania oraz podczas pisania pozwala uchwycić symptomy
zaburzeń motoryki
Test N. Oziereckiego
Do obliczania wieku ilorazu rozwoju ruchowego stosuje się polską adaptację tekstu N. Oziereckiego dokonaną
przez Barańskiego. Obejmuje on zadania ruchome przeznaczone dla dzieci i młodzieży w wieku 4‐16 lat.
Zawarte w zestawie Oziereckiego próby ruchowe dzielą się na sześć grup. Badane dziecko otrzymuje do
wykonania z każdej grupy jedno ćwiczenie, odpowiednie dla jego wieku. Jeżeli potrafi je wykonać, otrzymuje
następne z tej samej grupy, lecz przeznaczone dla dzieci o rok starszych. Jeśli nie potrafi, daje mu się ćwiczenie z
tej samej grupy, lecz przeznaczone dla dzieci o rok młodszych. W ten sposób ustala się w każdej grupie ćwiczeń,
jak trudne zadanie ruchowe badany potrafi wykonać, przy czym trudność wyrażona jest tu miarą wieku
19. Sześć ćwiczeń w skali Oziereckiego obrazuje różne objawy koordynacji nerwo‐mięśniowej, a więc przy ich
zastosowaniu można oceniać podstawowy mechanizm pojętności i sprawności ruchowej:
24. TERAPIA
Głównym celem ćwiczeń sprawności manualnej jest usprawnianie motoryki rąk,
tzn. płynności, elastyczności i precyzji ruchów zwłaszcza mięśni dłoni, palców i nadgarstka,
rozwijanie koordynacji wzrokowo – ruchowej niezbędnej przy nauce pisania, kształcenie
systematyczności i wytrwałości w pracy ( np. podczas ćwiczeń grafomotorycznych
wykonywanych w liniaturze), harmonizowanie wszystkich funkcji psychomotorycznych przy
wyrabianiu odpowiedniej gotowości do nauki. Poprzez systematyczne, stopniowe
i przemienne wykonywanie szeregu ćwiczeń, dziecko osiąga taki poziom sprawności
manualnej, który pozwala mu dobrze funkcjonować.
25. DO ĆWICZEŃ SPRAWNOŚCI MANUALNEJ NALEŻĄ:
TYP ĆWICZEŃ PRZYKŁADY
ĆWICZENIA ROZMACHOWE
CEL: rozluźnianie napięcia mięśni ramienia
i przedramienia
-Zamalowywanie farbami dużych płaszczyzn ruchami poziomymi lub
pionowymi z zachowaniem kierunku od strony lewej do prawej, z
góry na dół
- zamalowywanie dużych konturów rysunków
- pogrubianie konturów dużych rysunków i form geometrycznych
- rysowanie dużych form kolistych z zachowaniem kierunku pisania
owali
liter płynnym, ciągłym ruchem
- malowanie dużych form kolistych
ĆWICZENIA MANUALNE
CEL: usprawnianie małych ruchów ręki
dłoni, nadgarstka i palców:
- nawlekanie koralików, przewlekanie sznurków przez otwory
- zwijanie sznureczka według wzoru
- układanki płaskie ( obrazkowe, geometryczne, klockowe) na wzorze,
według wzoru i bez wzoru
- montowanie konstrukcji z gotowych elementów
- modelowanie w plastelinie zaczynając od form prostych typu wałeczki
do form bardziej złożonych
- wycinanie z papieru z uwzględnieniem stopnia trudności ( cięcie po
linii prostej, falistej, wycinanie form geometrycznych i konturów
rysunków)
- wycinanki ( naklejanki z papieru, materiału, wełny)
- wydzieranki- naklejanki
- łamanki papierowe
- stemplowanie
26. ĆWICZENIA GRAFICZNE
CEL: jest usprawnianie drobnych ruchów ręki ułożonej
w pozycji jak przy pisaniu
-rysowanie wzorów po śladzie
- pogrubianie konturów
- kopiowanie rysunków przez kalkę techniczną
- rysowanie za pomocą szablonów figur
geometrycznych i nieskomplikowanych przedmiotów
- zamalowywanie kredkami małych przestrzeni
- kreskowanie – wypełnianie konturów za pomocą
równoległych kresek poziomych lub pionowych z
zachowaniem kierunków od lewej do prawej i od
góry do dołu
- rysowanie szlaczków literopodobnych w liniaturze (
wodzenie po wzorze, kończenie rozpoczętego wzoru,
odwzorowywanie)
- rysowanie szlaczków obrazkowych
- odtwarzanie układów linearnych z elementów
powtarzających się cyklicznie, różniących się kolorem
lub kształtem
- dowolne rysunki kredkami świecowymi lub
ołówkowymi
