ArxaiaStousAmpelokipous Από τον περίπατο που διοργάνωσε ο Πολιτιστικός Περιβαλλοντικός Σύλλογος Κέντρου Αμπελοκήπων Συντακτική και Φωτογραφική Ομάδα Εργαστηρίου Πληροφορικής Σχολικό έτος: 2018-2019

1. Αρχαιολογικός περίπατος στους Αμπελόκηπους από τον Πολιτιστικό Περιβαλλοντικό Σύλλογο
Κέντρου Αμπελοκήπων / Συντακτική και Φωτογραφική Ομάδα Εργαστηρίου Πληροφορικής [1]
Αμπελόκηποι Αθήνας
Αρχαιολογικός περίπατος στις 4 Νοεμβρίου 2018
Ο αρχαιολογικός περίπατος διοργανώθηκε από τον Πολιτιστικό
Περιβαλλοντικό Σύλλογο Κέντρου Αμπελοκήπων
56ο
Γυμνάσιο Αθήνας
Δράση:
«Συντακτική και Φωτογραφική Ομάδα Εργαστηρίου Πληροφορικής»
Σχολικό έτος: 2018-2019

2. Αρχαιολογικός περίπατος στους Αμπελόκηπους από τον Πολιτιστικό Περιβαλλοντικό Σύλλογο
Κέντρου Αμπελοκήπων / Συντακτική και Φωτογραφική Ομάδα Εργαστηρίου Πληροφορικής [2]
1η
συνάντηση. Πλατεία Αγίου Δημητρίου.
Στη συνάντηση, λόγω προβλήματος, δεν κατάφερε να έρθει η
αρχαιολόγος κ. Όλγα Κακαβογιάννη. Η ξενάγηση/ ενημέρωση έγινε από
τους κυρίους Φαίδωνα Παπαθεοδώρου και Νίκο Παραδείση.

3. Αρχαιολογικός περίπατος στους Αμπελόκηπους από τον Πολιτιστικό Περιβαλλοντικό Σύλλογο
Κέντρου Αμπελοκήπων / Συντακτική και Φωτογραφική Ομάδα Εργαστηρίου Πληροφορικής [3]
Φαίδων Παπαθεοδώρου
Ορατά αρχαία στην περιοχή των Αμπελοκήπων Αθήνας είναι ελάχιστα.
Στον Ι.Ν. Αγίου Δημητρίου υπάρχει εντοιχισμένη μια πλάκα, μέρος
μιας επιτύμβιας στήλης. Δεν γνωρίζουμε αν υπήρχε από πριν στην
περιοχή ή μεταφέρθηκε και για κάποιο λόγο αποφασίστηκε να
εντοιχιστεί στον Ι.Ν. Αγίου Δημητρίου.
Κάτω από την πλατεία του Ι.Ν. Αγίου Δημητρίου περνά το Αδριάνειο
Υδραγωγείο.

4. Αρχαιολογικός περίπατος στους Αμπελόκηπους από τον Πολιτιστικό Περιβαλλοντικό Σύλλογο
Κέντρου Αμπελοκήπων / Συντακτική και Φωτογραφική Ομάδα Εργαστηρίου Πληροφορικής [4]
Παλαιότερα ήταν ορατά τα πηγάδια του Αδριάνειου υδραγωγείου κατά
μήκος της Λουίζης Ριανκούρ, όταν ο δρόμος ήταν ακόμα με χώμα. Τα
πηγάδια ήταν σημεία όπου κάποιος μπορούσε να επισκεφθεί το
Αδριάνειο υδραγωγείο, να κατέβει κάτω στις στοές του, για να το
συντηρήσει. Το Αδριάνειο περνούσε από την «Έλενα» (μαιευτήριο) ,
όπου και εκεί υπήρχε ένα σπιτάκι. Το Αδριάνειο είχε και παρακλάδια.
Ένα από αυτά ξεκινούσε από τη Λουίζης Ριανκούρ και κατέληγε στο
κτήμα Θων (Κηφισίας και Αλεξάνδρας γωνία). Αυτό περνά ακριβώς από
κάτω από το σπίτι της ΕΠΟΝ.
Η διαδρομή των μαρμάρων από την Πεντέλη για την Ακρόπολη
ακολουθούσε την οδό Μεσογείων. Η οδός αυτή ήταν πολύ σημαντικός
δρόμος στην αρχαιότητα.
Από την περιοχή περνούσε και ο Ιλισός. Συνεχίζει και τώρα αλλά
είναι κάτω από την επιφάνεια.
Νίκος Παραδείσης
Διάβασε αποσπάσματα από το βιβλίο του «ΑΜΠΕΛΟΚΗΠΟΙ» που
θεώρησε σχετικά με τον περίπατο.
Από την πίσω πλευρά του Αγίου Δημητρίου υπήρχε ένας χείμαρρος
που έβγαινε στην οδό Ζαχάρωφ, όπου κτίστηκε το ίδρυμα Κωφαλάλων
και έγινε το Άλσος της μια νυκτός. Η ονομασία του προέκυψε από την
παράλειψη του ονόματος του Αγίου Δημητρίου, ονομαζόταν Άγιο Ρέμα

5. Αρχαιολογικός περίπατος στους Αμπελόκηπους από τον Πολιτιστικό Περιβαλλοντικό Σύλλογο
Κέντρου Αμπελοκήπων / Συντακτική και Φωτογραφική Ομάδα Εργαστηρίου Πληροφορικής [5]
και ταυτίζεται με την ονομασία: ποταμός Αγίου Δημητρίου. (τόμος
Α’, σελ. 21)
Ο χώρος που έγινε το γήπεδο «Απόστολος Νικολαΐδης» και η γύρω
περιοχή ονομαζόταν Ελαιατική Ακαδημία ή Σχολή. Στους «Κήπους» των
Αμπελοκήπων υπήρχε ελαιώνας από παλιά. Το τελευταίο του τμήμα
κόπηκε κατά τη διάρκεια της κατοχής. Ο ανώνυμος τοπογράφος
πιθανόν να προσδιορίζει ότι η Ελαιατική Ακαδημία ή Σχολή
λειτουργούσε κοντά στο Ιερό της εν Κήποις Ουρανίας Αφροδίτης ως
Χριστιανικό Φροντιστήριο, δηλαδή Ιερά Μονή και σίγουρα θα αναφέρεται
στη Μονή των Αγίων Ομολογητών της Χριστιανικής Θρησκείας,
Καθολικό της οποίας ήταν ο ήδη αναστηλωμένος ΙΝ των Αγίων
Πάντων. (τόμος Α’, σελ. 23-4)
Ο ναός της Ουράνιας Αφροδίτης ήταν εκεί που είναι ο Ι.Ν. Αγίων
Πάντων.
Κοντά στο σημείο αυτό βρέθηκαν και τα «ευρήματα των Αμπελοκήπων»
(17 χάλκινα αγάλματα).
Στη σημερινή οδό Αναστασίου Τσόχα υπάρχει το υπέροχο βυζαντινό
εκκλησάκι των Αγίων Πάντων που κτίστηκε τον 11ο
αιώνα πάνω στα
ερείπια του αρχαίου ναού της Ουράνιας Αφροδίτη και το οποίο έπειτα
από αιώνες ερειπώθηκε και καταπλακώθηκε με χώματα και πέτρες.
Σύμφωνα με τον Παυσανία, στον ιερό ναό της θεάς Αφροδίτης,
βρισκόταν άγαλμα της θεάς Αφροδίτης, έργο του αρχαίου γλύπτη
Αλκαμένη, μαθητή και καλλιτέχνη αντίπαλου του περίφημου Φειδία κατά

6. Αρχαιολογικός περίπατος στους Αμπελόκηπους από τον Πολιτιστικό Περιβαλλοντικό Σύλλογο
Κέντρου Αμπελοκήπων / Συντακτική και Φωτογραφική Ομάδα Εργαστηρίου Πληροφορικής [6]
τον 5ο
π.Χ. αιώνα. Ανασκαφές έκανε, για πρώτη φορά, η Καρολίνα,
σύζυγος του πρίγκιπα του Ουαλίας που έγινε βασιλιάς της Αγγλίας ως
Γεώργιος ο Δ’, το 1815-16. Στις ανασκαφές που έγιναν βρέθηκαν δύο
μαρμάρινα περιστέρια (ιερό πουλί της Αφροδίτης), μικρός μαρμάρινος
Έρωτας και διάφορα ιερά αντικείμενα της λατρείας της Αφροδίτης. Η
Αθηναϊκή παράδοση λέει ότι η Καρολίνα βρήκε στην ερειπωμένη
εκκλησία των Αγίων Πάντων Αμπελοκήπων τον θρυλούμενο θησαυρό,
αποθηκευμένο μέσα σε Χρυσό Λεβέτι (καζάνι) γεμάτο με χρυσά
νομίσματα που ήταν κρυμμένο σε ένα θολωτό υδραγωγείο. Κατά πάσα
πιθανότητα ήταν στο υπόγεια Αγίασμα του Ιερού. (τόμος Α’, σελ. 28-
29)
Αδριάνειο υδραγωγείο (τόμος Α’, σελ. 16-17)
Ο Πόπλιος Αίλιος Τραϊανός Αδριανός, ήταν Ρωμαίος αυτοκράτορας
κατά τα έτη 117–138, καθώς επίσης στωικός και επικούρειος
φιλόσοφος. Ήταν φιλέλληνας με αξιοσημείωτα έργα, όπως η
αποπεράτωση του Ναού του Ολυμπίου Διός και το Αδριάνειο
υδραγωγείο. Η πύλη του Αδριανού ήταν η είσοδος προς την παροικία
των Ρωμαίων της Αθήνας.
Στην Αθήνα υπήρχε λειψυδρία και η ύπαρξη ενός υδραγωγείο ήταν
απαραίτητη. Το νερό πηγάζει από τη Βαρυμπόμπη και, καθώς
κατεβαίνει προς την Αθήνα, δέχεται και το νερό από άλλα, μικρά,
ποταμάκια και ενισχυόταν. Αυτό το νερό ήταν άφθονο. Το τέλος του
Αδριάνειου υδραγωγείου είναι στο Κολωνάκι, εκεί που βρίσκεται η
δεξαμενή του Κολωνακίου. Η διαδρομή είναι περίπου 25 χιλιόμετρα.
Έσκαψαν όλη τη διαδρομή και με διάφορες τεχνικές, επειδή τότε δεν
υπήρχαν μοτέρ, κατάφεραν να μεταφέρουν το νερό από τη Βαρυμπόμπη
στο Κολωνάκι , περνώντας από Μεταμόρφωση, Ηράκλειο, Χαλάνδρι,
Γηροκομείο. Από εκεί κατέβαινε την οδό Λουίζης Ριανκούρ, περνούσε
από την πλατεία Αγίου Δημητρίου, διέσχιζε τη λεωφόρο Αλεξάνδρας,
περνούσε από το μαιευτήριο της Έλενας και από τη Δεινοκράτους
κατέληγε στη δεξαμενή του Κολωνακίου. Σε κάποιες περιοχές είχαν
φτιάξει καμάρες, γέφυρες, πάνω στις οποίες μεταφερόταν το νερό,
όπως στη Νέα Ιωνία, έτσι ώστε να εξασφαλίζεται η συνεχή ροή του

7. Αρχαιολογικός περίπατος στους Αμπελόκηπους από τον Πολιτιστικό Περιβαλλοντικό Σύλλογο
Κέντρου Αμπελοκήπων / Συντακτική και Φωτογραφική Ομάδα Εργαστηρίου Πληροφορικής [7]
κατά μήκος της διαδρομής. Τα μικρά κτίσματα που έμοιαζαν με
χωριάτικους φούρνους, «πηγάδια», κατά τη διαδρομή του υδραγωγείου
είχαν ως στόχο τον εξαερισμό του υδραγωγείου δίνοντας τη
δυνατότητα να μπορεί να κατέβει κάποιος για να συντηρήσει τις στοές
του αλλά και για να ελέγχει τη ροή του νερού. Στη διαδρομή της
περιοχής των Αμπελοκήπων υπήρχαν 30 «πηγάδια».
Στην περιοχή του Ι.Ν. Αγίου Δημητρίου, κάποια στιγμή στο παρελθόν
όταν δεν υπήρχε ο Ι.Ν., μέρος της στοάς του Αδριάνειου έφραξε,
έσπασε και για δεκαετίες τα νερά «έτρεχαν» και πήγαιναν στο κέντρο
της Αθήνας. Τότε δεν υπήρχαν δρόμοι, υπήρχαν χωράφια, κήποι και
περιβόλια. Αυτά τα νερά εκμεταλλευόντουσαν οι διάφοροι πλούσιοι
Τούρκοι της περιοχής οι οποίοι πότιζαν τα κτήματά τους. Στην οδό
Σούτσου και Αλεξάνδρας, ένα μέρος των υδάτων αυτών το περιόρισαν
ώστε να υπάρχει πάντα, και αυτό ίσχυε μέχρι και τον μεσοπόλεμο,
υπήρχε άφθονο νερό. Το σημείο αυτό το είχαν ονομάσει «κοντίτο;»
που στα ιταλικά σημαίνει πηγή νερού. Μέχρι τον μεσοπόλεμο οι
αγωγιάτες έφερναν τα ζώα τους στο σημείο αυτό, τα έπλεναν και τα

8. Αρχαιολογικός περίπατος στους Αμπελόκηπους από τον Πολιτιστικό Περιβαλλοντικό Σύλλογο
Κέντρου Αμπελοκήπων / Συντακτική και Φωτογραφική Ομάδα Εργαστηρίου Πληροφορικής [8]
πότιζαν ενώ τα χρησιμοποιούσαν για πότισμα τα περιβόλια της γύρω
περιοχής.
Στο σημερινό κομμάτι της Λουίζης Ριανκούρ υπήρχαν τρία πηγάδια. Στο
σημείο της πλατείας Αγίου Δημητρίου που υπάρχει η σχάρα, είχαν
κτίσει, αφού προηγουμένως είχαν καθαρίσει και επισκευάσει τη
διαδρομή του Αδριάνειου υδραγωγείου, έναν οικίσκο. Από το σημείο
αυτό κατέβαιναν κάτω στις στοές του υδραγωγείου ώστε να το
καθαρίζουν αλλά και να χλωριώσουν τα νερά για να είναι πιο καθαρά.
Υπήρχε και ένα άλλο σπιτάκι στην οδό Λουίζης Ριανκούρ 24. Αυτά όλα
τα αφαίρεσαν κατά την περίοδο των οδοστρώσεων τη δεκαετία του ’60.
Στην περιοχή του Αγίου Δημητρίου υπήρχε ένα μεγάλο κτήμα. Του
Ζήση Γεωργίου που το είχε αγοράσει από τη Μονή Πετράκη. Τότε
υπήρχαν λίγα σπίτια και μόνο δύο εκκλησίες. Ο Ι.Ν. Αγίου Νικολάου
και το εκκλησάκι το Αγίου Δημητρίου που ήταν στο κτήμα του Ζήση.
Ο κόσμος ήθελε να εκκλησιαστεί. Γι’ αυτό ήθελε να μπορεί να
χρησιμοποιήσει ένα εκκλησάκι για τα θρησκευτικά του καθήκοντα. Ο
ΙΝ Αγίου Νικολάου δεν ήταν εύκολα προσβάσιμος. Δεν μπορούσαν να
πάρουν εύκολα άδεια και έτσι απευθύνθηκαν στον Ζήση Γεωργίου. Ο
τελευταίος το προσέφερε στην Μητρόπολη Αθηνών. Ένα κομμάτι του
κτήματος και το εκκλησάκι του Αγίου Δημητρίου το οποίο λειτουργούσε
με παπά που έρχονταν από τη Μονή Πετράκη. Με τον καιρό, το
εκκλησάκι αυτό δεν επαρκούσε και πραγματοποιήθηκαν διάφορες
επεκτάσεις. Από τη στιγμή που αναγνωρίστηκε ως επίσημος Ναός της
Μητρόπολης θα έπρεπε να είχε και μόνιμο παπά. Το 1917 έγιναν
εκλογές στην περιοχή των Αμπελοκήπων. Ήταν δύο οι υποψήφιοι. Ο
παπάς που έστελνε η Μονή Πετράκη και ο παπά Κώστας Μπόγδανος.
Στις εκλογές εκλέχτηκε, με μεγάλη πλειοψηφία, ο παπά Κώστας
Μπόγδανος, ένας ψηλός και ευθαλής παπάς, ο οποίος λειτούργησε
μέχρι και τη δεκαετία του 1960. Στην περιοχή, στο μεταξύ, είχαν
έρθει και οι πρόσφυγες από την Τουρκία, και παρά τις 3 φορές που
είχε επεκταθεί η εκκλησία, δεν επαρκούσε για τους θρησκευόμενους. Ο
πληθυσμός από τους συνοικισμούς που είχαν πλημμυρίσει την περιοχή
των Αμπελοκήπων ήταν πολύ μεγάλος για το μέγεθος της εκκλησίας.
Αμέσως μετά τον πόλεμο, συστήθηκε μια επιτροπή για να μαζέψει
χρήματα για την ανέγερση ενός μεγαλύτερου Ναού. Το πρόβλημα που

9. Αρχαιολογικός περίπατος στους Αμπελόκηπους από τον Πολιτιστικό Περιβαλλοντικό Σύλλογο
Κέντρου Αμπελοκήπων / Συντακτική και Φωτογραφική Ομάδα Εργαστηρίου Πληροφορικής [9]
προέκυψε ήταν το υδραγωγείο. Οι μηχανικοί γνωμοδότησαν ότι δεν
μπορούν κάνουν θεμέλια πάνω στο υδραγωγείο. Οι λύσεις που υπήρχαν
ήταν δύο. Να γίνει η εκκλησία σε άλλο σημείο ή να αλλάξουν τη
διαδρομή του υδραγωγείου (να κάνουν εκτροπή της διαδρομής).
Επικράτησε η λύση της εκτροπής που υποστήριζε και ο παπά Κώστας
Μπόγδανος. Έτσι, στο σημείο που υπήρχε το σπιτάκι, κοντά στη σχάρα
της πλατείας Αγίου Δημητρίου, γίνεται εκτροπή του υδραγωγείου,
πηγαίνει στην οδό Πανόρμου και από εκεί συνεχίζει προς το
μαιευτήριο της Έλενας. Ο Ι.Ν. Αγίου Δημητρίου που υπάρχει τώρα
χτίστηκε τη δεκαετία του 1950. Πριν λίγα χρόνια σκάψαμε από κάτω
(λέω σκάψαμε γιατί είμαι και επίτροπος του συγκεκριμένου Ναού) για
να κάνουμε γραφεία. Κατά την εκσκαφή βρήκαμε θεμέλια και πέτρες
από τον παλιό Ναό. Να σημειώσουμε ότι το νερό που περνάει από την
πλατεία Αγίου Δημητρίου, του Αδριάνειο υδραγωγείου, καταλήγει, όπως
είπαμε, στο Κολωνάκι, στη δεξαμενή όπου ο Αρχιεπίσκοπος, την ημέρα
των Φώτων, κάνει τον αγιασμό. Τα νερά δηλαδή που χρησιμοποιούνται
δεν είναι πόσιμα αλλά ποτίζει αποκλειστικά τον Εθνικό Κήπο.
Συντακτική και Φωτογραφική ομάδα Εργαστηρίου Πληροφορικής 2018-19:
Μαθητές:
Δανάη Κανταρντζόγλου, Ελεάνα Λίτσο, Ελένη Σταύρου, Εύα Μπούντρη,
Ευαγγελία Καραγιάννη, Κατερίνα Σακκά, Μάρθα Σωτηροπούλου, Νεφέλη
Κολιού, Πολυξένη Ντάκου, Χριστίνα Φωτιάδου, Παναγιώτης Σταμούλος,
Στράτος Τσιρβούλης,.
Συντονιστές:
Θάλεια Μπουσιοπούλου, Σοφία Μαναγλιώτου και Τάσος Καραμπίνης
Συντακτική και Φωτογραφική ομάδα Εργαστηρίου Πληροφορικής
56ο Γυμνάσιο Αθήνας
Σχολικό έτος: 2018-2019