Πολιτιστικό πρόγραμμα με θέμα "Αιγάλεω : παλιά και σήμερα"

1. ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ: σελ. 1
ΠΡΟΛΟΓΟΣ: σελ.2
ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΚΟ ΥΛΙΚΟ: σελ. 3
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1Ο
: Α) Το Αιγάλεω στην αρχαιότητα σελ. 4-7
Β) Το Αιγάλεω στην Κατοχή σελ. 8-13
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2Ο
: Η Γεωγραφική προέλευση των κατοίκων
του Αιγάλεω σελ.14-20
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3Ο
: Α) Οδωνυμικά σελ.21-35
Β) Εκκλησίες σελ. 36-40
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4Ο
: Α) Πολιτισμός σελ. 41-47
Β) Μουσική σελ. 47-53
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5Ο
: Α) Αθλητισμός σελ. 54-61
Β) Προσκοπισμός σελ. 61-65
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 6Ο
: Η κοινωνική και οικονομική εξέλιξη σελ. 66-70
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 7Ο
: Α) Βιομηχανίες στο Αιγάλεω σελ. 71-92
Β) Βιομηχανίες στον Ελαιώνα σελ. 92-100
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 8Ο
: Παιδεία - Εκπαίδευση σελ.101-126
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ σελ. 127
[1]

2. 1ο
Γυμνάσιο Αιγάλεω
Πολιτιστικό πρόγραμμα:
«Αιγάλεω∙ παλιά και σήμερα»
Πρόλογος
Ο πολιτισμός τα ήθη και τα έθιμα κάθε κράτους, κάθε πόλης,
βρίσκονται κρυμμένα ανάμεσα στις κιτρινισμένες σελίδες της ιστορίας τους.
Μέσα λοιπόν από τη γνώση της ιστορίας διατηρούμε τις παραδόσεις μας, την
ταυτότητα και την αυθεντικότητά μας. Κρίνεται λοιπόν όχι απλώς πολύ
ενδιαφέρον, αλλά και απαραίτητο να γνωρίζουμε και να είμαστε ενήμεροι για
τα σημαντικότερα γεγονότα και πρόσωπα που τη διαμόρφωσαν, χωρίς ποτέ να
γυρίζουμε την πλάτη στο σήμερα και τις σύγχρονες απαιτήσεις.
Έναν τέτοιο συνδυασμό επιχειρούμε να κάνουμε κι εμείς στο
πρόγραμμά μας παντρεύοντας το παρελθόν της πόλης μας με το παρόν, το
μπαρουτάδικο με το μετρό, το μπουζούκι με το Μέγαρο μουσικής, τους
Μικρασιάτες με τους Κύθνιους, την εργατούπολη με το σύγχρονο εμπορικό
κέντρο…
Στο ταξίδι αυτό αρμενίζουμε μαζί 23 μαθητές και μαθήτριες και δύο
καθηγήτριες, συλλέγοντας πληροφορίες, φωτογραφικό υλικό, παίρνοντας
συνεντεύξεις, επισκεπτόμενοι μουσεία της πόλης μας, σε μια προσπάθεια να
θυμηθούν οι παλιοί και να μάθουν οι νέοι….
Υπεύθυνες προγράμματος: Στέλλα Παπαδοκωνσταντάκη - Τζένη Πετροπούλου
Σχολικό έτος: 2013-2014
[2]

3. [3]

4. ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1Ο
Λίγα λόγια για το Αιγάλεω
Ο Δήμος Αιγάλεω βρίσκεται στο Δυτικό Τομέα του Αθηναϊκού Πεδίου
της Περιφέρειας Αττικής και έχει πληθυσμό 69.660 κατοίκους σύμφωνα με
την απογραφή του 2011. Συνορεύει προς τα ανατολικά με το Δήμο Αθηναίων,
βόρεια με τους δήμους Περιστερίου και Χαϊδαρίου, δυτικά με τους δήμους
Νίκαιας και Αγίας Βαρβάρας και νότια με τους δήμους Ρέντη και Ταύρου. Το
ένα τέταρτο του δήμου είναι βιομηχανική περιοχή, ενώ το έδαφός του
διασχίζουν πέντε μεγάλες οδικές αρτηρίες και συγκεκριμένα οι Λεωφόροι
Κηφισού, Αθηνών, Θηβών, Πέτρου Ράλλη και η Ιερά Οδός. Πριν από μερικά
χρόνια ήταν πρωτεύουσα της Δυτικής Αττικής.
Το Αιγάλεω άρχισε να κατοικείται, στη νεότερη ιστορία, μετά τη
μικρασιατική καταστροφή. Πρόσφυγες Μικρασιάτες, Πόντιοι και Ασσύριοι,
όλοι διωγμένοι από τα σπίτια τους από τον τούρκικο στρατό, βρήκαν
καταφύγιο στις Νέες Κυδωνίες, όπως ήταν η ονομασία του πρώτου
προσφυγικού οικισμού το 1934. Ο Αθανάσιος Παπαδόπουλος ήταν ο πρώτος
κοινοτάρχης των Νέων Κυδωνιών. Η προπολεμική ονομασία της περιοχής
του Αιγάλεω ήταν Πυριτιδοποιείο, αναφερόμενη στο γνωστό εργοστάσιο
παρασκευής πυρίτιδας ιδιοκτησίας Μποδοσάκη, που έδρευε στο χώρο του
σημερινού δημοτικού άλσους της πόλης. Όσο για το σημερινό του όνομα οι
γνώμες διίστανται. Άλλοι θεωρούν ότι δόθηκε από το όρος Αιγάλεω και
σημαίνει ετυμολογικά «ο βράχος στον οποίο σπάζουν πάνω τα κύματα»
(Αιγάλεω < { ''αίγες=κύματα'' και ''λάας=λίθος'' } ) και άλλοι πως σημαίνει
«λαός κατσικιών» (Αιγάλεω < {αίγα + λεώς}, λεώς είναι αντέκταση του λαός).
Α) Το Αιγάλεω στην Αρχαιότητα
Η περιοχή που ανήκει σήμερα στο δήμο Αιγάλεω τέμνεται από δύο
βασικούς άξονες: τον Κηφισό και την Ιερά οδό, το δρόμο με την ιστορία των
2.500 χρόνων. Η Ιερά οδός έχει μήκος 22 χιλιομέτρων , αρχίζει από το
νεκροταφείο του Κεραμικού και καταλήγει στην Ελευσίνα. Η χάραξη της οδού
έγινε με σκοπό την επικοινωνία της Ακρόπολης με τους δήμους της Αττικής
και ακολούθησε τα φυσικά περάσματα και τη μορφολογία του εδάφους.
Εξυπηρετούσε επίσης όλο το Θριάσιο πεδίο και συνέδεε την Αττική με την
Πελοπόννησο και την υπόλοιπη Ελλάδα.
[4]

5. Και τις δύο πλευρές της αρχαίας οδού κοσμούσαν μνημεία ηρώων και
επιτύμβιες στήλες επιφανών Αθηναίων, τα οποία περιγράφει αναλυτικά ο
Παυσανίας:
“Στο δρόμο εκείνων που οδοιπορούν από την Αθήνα στην Ελευσίνα, από την
λεγόμενη από τους Αθηναίους Ιερά οδό, έχει κατασκευαστεί μνήμα του
Ανθεμοκρίτου. Μετά την στήλη αυτή υπάρχει και τάφος του Μολοττού, που
και αυτός αξιώθηκε να ηγηθεί των Αθηναίων ως στρατηγός, όταν,
βοηθώντας τον Πλούταρχο, πέρασαν στην Εύβοια. Υπάρχει και χωριό
Σκίρων ονομαζόμενο εκ του εξής: όταν οι Ελευσίνιοι πολεμούσαν κατά του
Ερεχθέως ήλθε από την Δωδώνη κάποιος μάντης ονόματι Σκίρος, ο οποίος
ίδρυσε στο Φάληρο και το αρχαίο ιερό της Σκιράδος Αθηνάς. Όταν αυτός
σκοτώθηκε στην μάχη οι Ελευσίνιοι τον έθαψαν κοντά στον χείμαρρο και έτσι
το όνομα του ήρωα έχει δοθεί και στον τόπο και στον χείμαρρο. Εκεί κοντά
έχει κατασκευαστεί και τάφος του Κηφισοδώρου, ο οποίος ηγήθηκε στον δήμο
και εναντιώθηκε μάλιστα στον Φίλιππο, τον γιο του Δημητρίου, βασιλέα των
Μακεδόνων. Μετά το μνήμα του Κηφισοδώρου έχει ταφεί ο Ηλιόδωρος ο
Αλαιεύς. Ζωγραφική του παράσταση μπορεί κανείς να δει στο μεγάλο ναό της
Αθηνάς. Έχει ταφεί επίσης ο Θεμιστοκλής, ο γιός του Πολιάρχου, τρίτος
απόγονος του Θεμιστοκλέους εκείνου που ναυμάχησε εναντίον του Ξέρξου
και των Μήδων.
Όσοι προχωρήσουν λίγο συναντούν τέμενος του ήρωα Λακίου και δήμο
που από το όνομα του ήρωα ονομάζουν Λακιάδες και μνήμα του Ταραντίνου
Νικοκλέους, ο οποίος δοξάστηκε πιο πολύ από όλους τους κιθαρωδούς.
Υπάρχει και βωμός του Ζεφύρου και ιερό της Δήμητρος και της Κόρης. Στον
τόπο τούτο λένε ότι ο Φύταλος δέχθηκε την Δήμητρα στο σπίτι του και η θεά,
ανταποδίδοντας, του πρόσφερε το φυτό της συκιάς. Πριν διαβεί κανείς τον
[5]

6. Κηφισό συναντά μνήμα του Θεοδώρου, ο οποίος υπήρξε από τους συγχρόνους
του άριστος ηθοποιός της τραγωδίας. Κοντά στο ποτάμι υπάρχουν αγάλματα
της Μνησιμάχης και άλλο του παιδιού που κόβει τα μαλλιά του, αφιέρωμα
στον Κηφισό. Όποιος περάσει τον Κηφισό θα συναντήσει αρχαίο βωμό του
Μειλιχίου Διός. Επάνω σε αυτόν θυσίασε ο Θησεύς και έτυχε καθαρμού υπό
των απογόνων του Φυτάλου, επειδή και άλλους ληστές σκότωσε και τον
Σίνην, συγγενή του Πιτθέως. Σ' αυτόν τον τόπο υπάρχει τάφος του
Θεοδέκτου, του γιού Αριστάνδρου, ακόμη και του Μνησιθέου. Λένε γι' αυτόν
ότι υπήρξε σπουδαίος γιατρός και ότι ανέθεσε αγάλματα, μεταξύ των οποίων
και του Ιάκχου. Έχει ιδρυθεί στον δρόμο ναός, όχι μεγάλος που ονομάζεται
του Κυαμίτου. Δεν έχω όμως να ειπώ τίποτε το ξεκάθαρο αν αυτός πρώτος
έσπειρε κυάμους (=κουκιά), είτε έτσι επονόμασαν κάποιον ήρωα. Από τα
μνημεία, αυτά που υπερέχουν σε μέγεθος και στολισμό είναι το μεν ένα
ανδρός Ροδίου, ο οποίος μετοίκησε στη Αθήνα, το δε άλλο αυτό που
κατασκεύασε ο Άρπαλος ο Μακεδών. Αυτός, αφού δραπέτευσε από τον
Αλέξανδρο, πέρασε με πλοία στην Ευρώπη και όταν έφτασε στην Αθήνα
συνελήφθη από τους Αθηναίους. Αφού δωροδόκησε κάποιους και τους φίλους
του Αλέξανδρου δραπέτευσε. Πριν απ' όλα αυτά νυμφεύθηκε την Πυθιονίκη
που ζούσε στην Αθήνα ως εταίρα, καθώς και στην Κόρινθο. Αυτήν την
αγάπησε τόσο πολύ ώστε, όταν πέθανε, της έφτιαξε μνημείο πάρα πολύ
αξιοθέατο από οποιαδήποτε άλλα, όσα αρχαία υπάρχουν στους Έλληνες.
Υπάρχει και ιερό στο οποίο βρίσκονται αγάλματα της Δήμητρας και της
θυγατρός της καθώς και της Αθηνάς και του Απόλλωνος. Παρακάτω από
αυτό υπάρχει ναός της Αφροδίτης και μπροστά τείχος αξιοθέατο από
ακατέργαστους λίθους.”
Ο Κηφισός ο σημαντικότερος ποταμός της Αττικής, που διαρρέει το
κεντροδυτικό τμήμα του λεκανοπεδίου, πηγάζει από τις βορειοδυτικές
υπώρειες της Πεντέλης και από τα υψώματα που βρίσκονται μεταξύ
Πεντέλης και Πάρνηθας, και εκβάλλει στον όρμο του Φαλήρου. Λίγο πριν τις
εκβολές του ο Κηφισός δέχεται τα νερά και του άλλου ιστορικού ποταμού της
Αθήνας, του Ιλισού. Τα ύδατα του Κηφισού δεν ήταν άφθονα ούτε κατά την
αρχαιότητα. Όμως είχε όλο τον χρόνο συνεχή ροή, παρά τη μείωση των
υδάτων. Στο ύψος του Βοτανικού Κήπου ο Κηφισός σχηματίζει τρείς
διακλαδώσεις, από τις οποίες ποτίζονται ο ελαιώνας και τα περιβόλια. Μέσα
στην περιοχή του Δήμου Αιγάλεω και το έκτο χιλιόμετρο της Ιεράς οδού
διέρχεται ο δεύτερος βραχίονας του Κηφισού ποταμού. Στην αρχαιότητα
υπήρχε εκεί γέφυρα απ' όπου, όταν οι Αθηναίοι παρέδιδαν στους Ελευσίνιους
το ξόανο του Ιάκχου ακούγονταν από τους πανηγυριστές των Ελευσινίων οι
περιβόητοι “γεφυρισμοί”, τολμηρά πειράγματα σε αυτοσχέδιους στίχους που
εκστόμιζαν οι γυναίκες, εις βάρος αυτών που συναντούσαν πάνω στην
γέφυρα.
[6]

7. Στην πεδιάδα του Κηφισού βρίσκονταν στην αρχαιότητα, αλλά και μέχρι
τον 20ο αιώνα οι εξοχικές κατοικίες, τα λιόδενδρα και τα περιβόλια των
Αθηναίων. Αυτή η έκταση αποτελεί τμήμα του “Λόγγου” των Αθηνών, που
από την εποχή του Πεισίστρατου κάλυπτε το λεκανοπέδιο, ιδίως προς το
δυτικό τμήμα του, κατά μήκος της ανατολικής όχθης του Κηφισού στην
περιοχή μεταξύ Κολοκυνθούς και Ρέντη.
Στον πολιτικό Κλεισθένη οφείλει την θεμελίωσή της, η αθηναϊκή
δημοκρατία. Ακόμη αύξησε τις αρμοδιότητες της Εκκλησίας του Δήμου και
εγκαινίασε το θεσμό της πολιτογράφησης. Αυτοί είναι και οι λόγοι που
δικαιώνουν την επιλογή του δήμου να θεσπίσει την μορφή του Κλεισθένη ως
έμβλημα του σύγχρονου Αιγάλεω, από το 1941, όταν η περιοχή από κοινότητα
αναβαθμίστηκε σε δήμο.
Ο ναός του Κυαμίτου
Στην περιγραφή του ο Παυσανίας μας μιλάει για έναν μικρό ναό: “ Στο
δρόμο είναι χτισμένος και ένας ναός, όχι μεγάλος, που λέγεται του Κυαμίτου.
Δεν είμαι σε θέση να πω με βεβαιότητα, αν αυτός είναι που έσπειρε πρώτος
κουκιά ή αν ονόμασαν έτσι κάποιον ήρωα, γιατί την εύρεση των κουκιών δεν
ήταν δυνατόν να την αναγάγουν στην Δήμητρα. Όποιος είδε την τελετή της
Ελευσίνας ή διάβασε τα λεγόμενα Ορφικά ποιήματα καταλαβαίνει τι λέω.”__
Η θέση του ναού, για τον οποίο μιλάει ο Παυσανίας, ταυτίζεται με το σημείο
όπου η Ιερά Οδός συναντά την οδό Προύσης στο Αιγάλεω. Εκεί σήμερα
υπάρχει μια μικρή εκκλησία αφιερωμένη στον Άγιο Γεώργιο το Διασοριτή.
[7]

8. Β) Το Αιγάλεω στην Κατοχή
Το Αιγάλεω κατά την γερμανική κατοχή είχε προβλήματα τα όποια
οδηγούσαν καθημερινά τους ανθρώπους στην εξαθλίωση. Προβλήματα όπως
η ύδρευση, η αποχέτευση, η οδοποιία, ο φωτισμός, η παιδεία, οι πλημμύρες, η
ανεργία-φτώχεια και τα εθνικά ζητήματα είναι υπεύθυνα για την τραγική ζωή
όπου ζούσαν οι άνθρωποι την περίοδο της κατοχής στο Αιγάλεω.
Ύδρευση: Το νερό ήταν είδος πλήρους ανεπάρκειας. Για να είναι δυνατός ο
ανεφοδιασμός του κάθε νοικοκυριού με νερό ή άνοιγαν πηγάδια ή
προμηθεύονταν νερό από τον νερουλά.
Αποχέτευση: Η αποχέτευση ήταν ανύπαρκτη. Μέχρι το 1982 υπήρχε κοινός
βόθρος ανά 2 οικόπεδα. Όμως , παρά τα 2 δάνεια που επί του Μεταξικού
καθεστώτος με Υπουργό τον Κ. Κοτζιά δανειστήκαμε από την Αγγλία
συνολικού ύψους 171 χιλιάδες λίρες με σκοπό την αποχέτευση της Αθήνας
και των δήμων της, το Αιγάλεω παρέμεινε με την ίδια ελεεινή αποχέτευση
χωρίς καμία απολύτως αλλαγή.
Οδοποιία: Αν και η κοινότητα υπήρχε από το 1934 μέχρι το 1940 μόνο η
Ιερά Οδός ήταν ασφαλτοστρωμένη. Μάλιστα στη συνεδρίαση του Κοιν.
Συμβούλιου που έγινε στις 29/9/1940 αποφασίστηκε η ισοπέδωση των
πεζοδρομίων της Ιεράς Οδού με το δικαιολογητικό ότι είναι η μεγαλύτερη και
μοναδική οδός που συνδέει τη Αθήνα με την υπόλοιπη Ελλάδα. Είναι γεγονός
ότι μέχρι το 1955 το 99% των δρόμων του Αιγάλεω ήταν σε αθλία κατάσταση
με χωματόδρομους χωρίς κράσπεδα με σκόνη το καλοκαίρι και λάσπη το
χειμώνα.
Φωτισμός: Το μεγαλύτερο ποσοστό των κατοίκων φωτίζονταν με λάμπες
πετρελαίου και το προνόμιο του ηλεκτρικού ρεύματος το κατείχαν μόνο
μερικές κατοικίες στο κέντρο της πόλης. Ο Δημοτικός φωτισμός ήταν
τραγικός∙ ελάχιστα κεντρικά σημεία στο Αιγάλεω είχαν λάμπες. Ο Δημοτικός
φωτισμός παρείχετο από την Εριουργία Σιγάρα (ιδιωτική πρωτοβουλία) ενώ
μετά από τις 2/6/1937 πήρε το μονοπώλιο η Αγγλική εταιρεία Power.
Παιδεία: Μέχρι και το 1945 στην περιοχή του Αιγάλεω υπήρχαν 5 δημοτικά
σχολεία, 2 ιδιωτικά σχολεία και 1 παράρτημα γυμνασίου από το 1941 μέχρι το
1949. ΄Ενα από τα δημοτικά σχολεία ήταν ειδικό σχολείο για τα παιδιά που
[8]

9. υπέφεραν από την μολυσματική νόσο των ματιών, το τράχωμα, που ήταν
κυρίως παιδιά προσφύγων∙ για αυτό το λόγο το σχολείο έχει μείνει γνωστό ως
και το «Αντιτραχωματικό». Ενώ μια επιτροπή ανήγειρε με εράνους το 1ο
Γυμνάσιο Αιγάλεω. Όμως η αδυναμία των κατοίκων να πληρώσουν τα
δίδακτρα ήταν τόσο μεγάλη, ώστε αναγκάστηκε το Κοινοτικό συμβούλιο να
βοηθήσει του άπορους μαθητές, χωρίς όμως να καθιερώσουν την δωρεάν
εγγραφή στα σχολεία.
Πλημμύρες: Ο καθημερινός φόβος των κατοίκων που διέμεναν κοντά στον
Κηφισό ήταν ότι θα πλημύριζε την περιοχή και τους κατοίκους όπως είχε
συμβεί την τραγική βραδιά του 1936 όταν έπνιξε δεκάδες εργάτες στο
εργοστάσιο της ΕΤΜΑ. Ακόμη και με την διευθέτηση από την Κυβέρνηση
Μεταξά δεν γλύτωσαν τις ανθρωποθυσίες το ’77 και το ’96 . Ακόμη αν και ο
φόβος της πλημμύρας ήταν πολύ έντονος, η Κοινότητα δεν έκανε καμία
απολύτως ενέργεια.
Πολιτιστική ζωή: Αν και από την αρχαιότητα το Αιγάλεω πραγματοποιούσε
πολιτιστικές εκδηλώσεις όπως τα λεγόμενα Γεφυρικά που είχαν σατιρικό
χαρακτήρα κατά την περίοδο Μεταξά, το κοινοτικό συμβούλιο δεν έκανε
καμία απολύτως προσπάθεια για την ανάπτυξη της πολιτιστικής ζωής παρά
την ύπαρξη αξιόλογων ανθρώπων της τέχνης όπως του Κ. Μπόζερμπακ.
Φτώχεια – Ανεργία: Το Αιγάλεω κατά την διάρκεια του Μεταξικού
καθεστώτος ήταν τραγική∙ δεν είναι λίγα τα παραδείγματα που πολλοί πολίτες
πήγαιναν στην κοινότητα ζητώντας να τους εφοδιάσουν αυτούς και τα παιδιά
τους με τα απολύτως απαραίτητα για την συντήρησή τους για μια ή για δύο
ημέρες. Παράλληλα με τον σταματημό τον οικονομικών ενισχύσεων ύψους 40-
100 δρχ. η κοινότητα αποφάσισε επίσης την φορολογία τον σπιτιών (όσοι
είχαν) και υπέβαλε υποχρεωτική ερανική εισφορά. Ακόμη επέβαλε φορολογία
σε όσους είχαν στην κατοχή τους ζώα ή κάποια γεωργικά προϊόντα. Όσον
αφορά τον φόρο των εργοστασίων αντί η Κοινότητα να ελέγχει τα βιβλία των
εταιρειών, ο πρόεδρος της κοινότητας ανακοίνωσε 5μηνη φορολογία από
ολόκληρη την παραγωγή. Ακόμη ο δήμος Αθηναίων με μυστικά κονδύλια
κατάφερε να αποσπάσει μεγάλο ποσό που προοριζόταν για την κοινότητα του
Αιγάλεω. Αν και η κοινότητα θα έπρεπε να είναι εξοργισμένη με την
εξαθλίωση που περνούσαν οι πολίτες του Αιγάλεω, εκείνη έδινε απλόχερα
υπέρογκα ποσά για ανούσιους κοσμικούς λόγους όπως πχ τα 20.000 δρχ.
[9]

10. για την γιορτή του Μέταξα για τον γάμο Παύλου – Φρειδερίκης. Ακόμη
εξωφρενικό ποσό είναι οι 3.505 δρχ. που κατέβαλε η κοινότητα για την
περιποίηση αρένων και θηλέων της Ε.Ο.Ν.
Εθνικά θέματα: Όσον αφορά τα εθνικά θέματα κατά την περίοδο Μεταξά δύο
ήταν εκείνα που επηρέασαν περισσότερο τους πολίτες του Αιγάλεω, ο
τορπιλισμός της ΕΛΛΗΣ και η κήρυξη πολέμου με την Ιταλία. Όσον αφορά
τον τορπιλισμό της ΕΛΛΗΣ θα περίμενε κάνεις ότι το κοινοτικό συμβούλιο θα
αντιδρούσε απέναντι σε αυτήν την ύπουλη δολοφονία των ναυτών μας∙ όμως
αν και συνεδρίασαν μια μέρα μετά τον τορπιλισμό, κανένας δεν ανέφερε καν
το γεγονός. Όμως ακόμη και μετά την κήρυξη του πολέμου με την Ιταλία και
καθ’ όλη τη διάρκειά του, η Κοινότητα δεν αντιδρούσε ούτε έκανε
προσπάθειες να βοηθήσει τον αγανακτισμένο λαό. Αντιθέτως, το ίδιο το
συμβούλιο φρόντιζε την πιστή εφαρμογή των εντολών των κατακτητών της
χώρας.
Το Αιγάλεω, όπως και η Αθήνα, έζησε τις τραγικές συνέπειες της
ναζιστικής κατάκτησης: ένοπλες συγκρούσεις, αντίποινα των Γερμανών και
πείνα είναι οι εικόνες της φρίκης που περιγράφουν ανάγλυφα τη δραματική
καθημερινότητα των χρόνων της κατοχής. Ήδη ο βομβαρδισμός του Πειραιά,
τον Απρίλιο του 1941, έπληξε και το Αιγάλεω, αφού διαβάζουμε στις
αποφάσεις του κοινοτικού συμβουλίου εκείνης της περιόδου την έγκριση
πιστώσεων για “ενίσχυση και αρωγή των εκ των βομβαρδισμών
πληττομένων”.
Αποφάσεις:
1. Έγκριση πρόσληψης 4 φυλάκων για την φύλαξη τηλεφωνικών
γραμμών οι οποίοι πρέπει να είναι Έλληνες υπήκοοι με πιστοποιητικό
κοινωνικών φρονημάτων.
2. Έγκριση πίστωσης για επισκευή Ιταλικού φυλακίου.
3.Πρόσληψη 2 φυλάκων οι οποίοι θα πρέπει να φροντίζουν την
παρακολούθηση των ανερχόμενων στο όρος Αιγάλεω .
4.Αύξηση των φυλάκων καλωδίων σε 10 άτομα.
5.Επιβολή ερανικής φορολογίας δια τον διορισμόν φυλάκων καλωδίων
κατόπιν εντολής του υπουργείου οικονομικών.
[10]

11. Η τραγική κατάσταση σε συνδυασμό με την μηδενική συμπαράσταση και
βοήθεια από το κοινοτικό συμβούλιο είχαν ως αποτέλεσμα την εξαθλίωση
των ανθρώπων και τους πολυάριθμους θανάτους.
Ο πρώτος θάνατος από ασιτία ήταν ενός 52χρονου ιδιωτικού υπαλλήλου στις
22 Ιουνίου 1941. Από τότε οι θάνατοι από πείνα μεγάλωναν σταδιακά και
ποίκιλλαν ανάλογα με την ηλικία και το φύλο.
[11]

12. Στην Κατοχή 7 γιατροί μοιράζονταν το δυσάρεστο έργο της
πιστοποίησης του θανάτου: ο Κωστής Γούβαλης, ο Στέφανος Μηχιώτης, ο
Γεώργιος Κουρούσης πρώην πρόεδρος της κοινότητας, ο Σπύρος Μπονίκος,
ο Ευάγγελος Μπαγλανέας, ο Ευθύμιος Χατζηιωάννου και ο Ζήσης Αλεξίου ο
οποίος προπολεμικά ήταν γιατρός της κοινότητας και μετά συνέχισε το έργο
του με εθελοντική προσφορά.
Περιστατικό: Ο Γιώργος Δούσης 20 χρονών τότε μας περιγράφει το γεγονός
της 29ης
Σεπτεμβρίου 1944, όταν μετά τη μοναδική υποχώρηση των
χιτλερικών στρατευμάτων από την Αθήνα, δυνάμεις του ΕΛΑΣ συγκρούονταν
με περιπολίες και μοτοσικλετιστές των Γερμανών και ακολούθησαν τα
συνηθισμένα αιματηρά αντίποινα: η συνοικία του Αγ. Γεωργίου (Κηφισός,
Ιεράς Οδός, Προύσης) καταστράφηκε ολοσχερώς, αφού κάηκαν πολλά σπίτια
και εκτελέστηκαν τουλάχιστον 58 άτομα, αφού πολλά θύματα εκείνης της
ημέρας δεν καταγράφηκαν καν στο ληξιαρχείο μέσα στη σύγχυση που
επικρατούσε.
[12]

13. Όμως οι ανθρωποθυσίες δεν τελειώνουν εκεί∙ τραγικό παράδειγμα είναι η
εκτέλεση από τους γερμανούς στο μπλόκο στις 29/9/1944.
[13]

14. [14]

15. Την εργασία επιμελήθηκαν οι: Αφεντάκη Φλωρεντία Γ΄1, Κατερίνα
Αναστασοπούλου Γ΄1, Καγκελάρη Σοφία Γ΄2
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2Ο
Η ΓΕΩΓΡΑΦΙΚΗ ΠΡΟΕΛΕΥΣΗ ΤΩΝ ΚΑΤΟΙΚΩΝ ΤΟΥ
ΑΙΓΑΛΕΩ
Α) Η Εποποιία της εγκατάστασης
Το πρόβλημα στέγασης των νεοαφιχθέντων προσφύγων αναγνωρίζεται
ως ένα από τα πιο επείγοντα, καθώς οι πόλεις είναι πλημμυρισμένες από
ανθρώπους που έχουν βρει προσωρινό καταφύγιο σε σχολεία, εκκλησίες,
θέατρα, στρατόπεδα, αποθήκες. Η κατάσταση αυτή, που απειλεί να διογκώσει
την κοινωνική ένταση, αναγκάζει το κράτος να δραστηριοποιηθεί και
αποφασίζει, στις 3/11/1922, την ίδρυση του Ταμείου Περιθάλψεως
Προσφύγων (Τ.Π.Π.) το οποίο αναλαμβάνει την κατασκευή οικημάτων για τη
στέγαση των ήδη ταλαιπωρημένων προσφύγων. Το μεγαλύτερο μέρος όμως
των ανθρώπων αυτών στεγάζεται με δικά του μέσα και όσοι δεν έχουν την
οικονομική δυνατότητα, αξιοποιούν το δυναμισμό και την εφευρετικότητά
τους. Παράγκες από ευτελή υλικά, σανίδες και τενεκέδες, ξεφυτρώνουν από
παντού σε δρόμους και πλατείες, στις άκρες των πόλεων, δίπλα στις
εργατικές κατοικίες, γύρω και μέσα στους συνοικισμούς που κατασκευάζουν
οι διάφοροι κρατικοί φορείς.
Το Αιγάλεω αποτελεί μια πόλη που συγκεντρώνει ανθρώπους από όλα
τα προσφυγικά ρεύματα που έρχονται στην Ελλάδα, με πρώτους απ’ όλους
τους μικρασιάτες πρόσφυγες από τα παράλια που ιδρύουν τις Νέες Κυδωνίες.
Σταδιακά συγκεντρώνονται στο Αιγάλεω Πόντιοι και Καππαδόκες. Μαζί τους
η μεγαλύτερη κοινότητα Ασσυρίων προσφύγων και ενός μικρού μέρους των
Αρμενίων. Στα μεταπολεμικά χρόνια το Αιγάλεω παγιώνει την ταυτότητά του
ως εργατική και υπαλληλική πόλη με ξεχωριστή φυσιογνωμία και εσωτερικούς
μετανάστες από πολλά μέρη της Ελλάδας.
Είναι μια συνοικία που έμαθε να ζει με πρόσφυγες, παλιννοστούντες,
μετανάστες, και χρωστάει πολλά στους Μικρασιάτες προγόνους μας.
Ωστόσο, με την πάροδο των ετών το κράτος, προσπαθώντας να καλύψει την
[15]

16. ανεπάρκειά του, ενισχύει το «μύθο του προσωρινού», καλλιεργεί δηλαδή το
όνειρο της επιστροφής με το οποίο ζει ο προσφυγικός κόσμος. Ακόμα και
μετά την υπογραφή της σύμβασης της ανταλλαγής πληθυσμών, που
υπογράφηκε στη Λοζάνη (3/7/1923), για αρκετό χρονικό διάστημα το κράτος
δεν απαλλάσσεται από την αντίληψη της προσωρινότητας όσον αφορά το
προσφυγικό ζήτημα.
Β) Προσφυγικές κατοικίες
Η κατάσταση που επικρατούσε το 1920 στο Αιγάλεω ήταν άσχημη. Τα
πράγματα δυστυχώς επιδεινώνονται με τη Μικρασιατική καταστροφή. Αυτό
συνέβη λόγω του ότι δεν υπήρχε αρκετός χώρος για τη στέγαση των
προσφύγων, οι οποίοι τώρα αναγκάζονται να ζήσουν σε κατοικίες του ενός
δωματίου. Οι κάτοικοι του Αιγάλεω έφτασαν τους 460.000, έτσι ιδρύθηκε το
Ταμείο Αποκατάστασης Προσφύγων, το οποίο έχτισε περίπου 2.000 σπίτια
σε όλη την Αθήνα, συνεπώς και στο Αιγάλεω. Πολλά από τα σπίτια αυτά
διατηρούνται μέχρι και σήμερα. Αργότερα όμως, για την μόνιμη εγκατάσταση
των προσφύγων στην περιοχή, δόθηκε χρηματικό ποσό από ην Κοινωνία των
Εθνών, πρόδρομο του σημερινού ΟΗΕ. Τα χρήματα αυτά αξιοποιήθηκαν στο
[16]

17. να κατασκευαστούν μονώροφα πέτρινα σπίτια, τα οποία θα στέγαζαν αργότερα
τους Μικρασιάτες πρόσφυγες.
Γ) Η Γεωγραφική προέλευση των κατοίκων
Μέχρι τα μέσα της δεκαετίας του 1950, το 1/3 των κατοίκων του
Αιγάλεω ήταν Μικρασιάτες πρόσφυγες. Παρόλα αυτά, δεν μπορούμε να
χαρακτηρίσουμε το Αιγάλεω προσφυγούπολη, τουλάχιστον μεταπολεμικά, αν
και ο αριθμός των προσφύγων ήταν αρκετά μεγάλος. Η εσωτερική
μετανάστευση που έγινε μέχρι τα μέσα της δεκαετίας του 1950,
τροφοδοτήθηκε κυρίως από πληθυσμούς της Χίου, της Μυτιλήνης και της
Κύθνου, καθώς και από ανθρώπους από την Καλαμάτα, τη Μεσσηνία, τη
Σπάρτη και από περιοχές της Στερεάς Ελλάδας. Έτσι, το αποτέλεσμα της
τότε απογραφής του Αιγάλεω αποδείκνυε ότι η πλειονότητα των
απογραφέντων ήταν ετεροδημότες.
Μερικές δεκαετίες αργότερα, οι περισσότεροι μετανάστες
έρχονταν κυρίως από την Πελοπόννησο και τη Στερεά Ελλάδα. Αρκετοί
Μακεδόνες οι οποίοι μετανάστευσαν επίσης στο Αιγάλεω, φάνηκαν αρκετά
ικανοί, αφού συνέβαλαν στην οικιστική επέκταση της πόλης. Με το πέρασμα
των χρόνων παρατηρείται είσοδος αρκετών ξένων μεταναστών. Πολλοί από
αυτούς προέρχονταν από Ανατολικά κράτη, όπως Ιράκ, Πακιστάν και στη
συνέχεια Ελληνοπόντιοι, Βορειοηπειρώτες και Αλβανοί. Με την άφιξη των
Ποντίων, από τα μέσα της δεκαετίας του 1960, δημιουργήθηκε στο δήμο
συνοικία περίπου 3.000 κατοίκων, τα <<Ρώσικα>>, στα Νταμαράκια, στα
σύνορα Αιγάλεω - Αγία Βαρβάρα.
Την περίοδο αυτή, το Αιγάλεω έχει σχετικά απλή κοινωνική δομή,
αφού κυριαρχούν η χειρονακτική μισθωτή εργασία και τα μικροεπαγγέλματα.
Εμφανίζεται επίσης και κοινωνική ενδογαμία (π.χ. οι γιοι των γεωργών
παντρεύονταν κυρίως με κόρες γεωργών και οι γιοι εργατών με κόρες
εργατών κτλ.). Ακόμη, το 1990, τεχνίτες και εργάτες παντρεύονται κυρίως με
γυναίκες χωρίς επαγγελματική απασχόληση (οικιακά ή άνεργες) και
δευτερευόντως με εργάτριες ή υπαλλήλους. Οι υπάλληλοι, αντίθετα,
παντρεύονται με γυναίκες οι οποίες έχουν κάποια επαγγελματική ασχολία,
έτσι έχουμε ως αποτέλεσμα μεγαλύτερη ένταξη γυναικών στην αγορά
[17]

18. εργασίας.
Δ) Θερμιώτες στο Αιγάλεω
Η Κύθνος, ή αλλιώς Θερμιά, είναι ένα μικρό, ορεινό νησάκι των
Δυτικών Κυκλάδων. Συχνά, οι Θερμιώτες αποδημούσαν, εγκαταλείποντας τον
τόπο τους, εφόσον δεν μπορούσε να τους καλύψει τις ανάγκες. Η ξενιτιά των
ανθρώπων αυτών, η οποία υπήρξε αρκετά μεγάλο κοινωνικό τραύμα για το
νησί, ανάγκασε ολόκληρες οικογένειες να χωριστούν.
Το μεγαλύτερο μέρος του θερμιώτικου πληθυσμού εγκαταστάθηκε στο
Αιγάλεω, όπου εργάστηκε σε κεραμοποιεία και καμίνια προκειμένου να
εξασφαλίσει τον βιοπορισμό του. Αξίζει να σταθούμε στους Θερμιώτες του
Αιγάλεω την περίοδο της κατοχής, οι οποίοι θυσιάστηκαν μαζί με τους
Αιγαλεώτες για να απελευθερωθούν. Χαρακτηριστικό είναι και το περιστατικό
της οικογένειας ενός Κυθνιώτη, του Τζανή Βέρρου, η οποία έμενε την εποχή
εκείνη στο Μπαρουτάδικο. Γερμανοί τους εκτέλεσαν εν ψυχρώ και η
οικογένεια αυτή ξεκληρίστηκε μέσα σε δευτερόλεπτα. Στο σημείο εκείνο ο
Δήμος Αιγάλεω έστησε μνήμα με τα ονόματα της οικογένειας προς τιμήν τους,
το οποίο διατηρείται ακόμη και σήμερα.
Οι Θερμιώτες με την παρουσία τους ενδυνάμωσαν αρκετά μερικές από
τις παραγωγικές τάξεις του Αιγάλεω. Πιο συγκεκριμένα, διακρίθηκαν
ιδιαίτερα στον τομέα της ξυλουργίας, της επιπλοποιίας και αλλού. Για αυτούς
τους λόγους οι Θερμιώτες επάξια μπορούν να θεωρήσουν το Αιγάλεω ως
πατρίδα τους.
Ε) Η Ασσυριακή κοινότητα στο Αιγάλεω
Η Ασσυρία ήταν Βασίλειο της Μεσοποταμίας τον 12ο αι π.Χ. και πήρε
το όνομά της από τον Ασσούρ, τον ομώνυμο θεό της. Ο λαός της κυριάρχησε
αρχικά στο βόρειο τμήμα της Αφρικής αλλά μετά την αποδυνάμωσή του,
κατακτήθηκε από τους Βαβυλώνιους. Στη συνέχεια, ήταν διαδοχικά υπό την
κατοχή των Ρωμαίων, των Αράβων και των Τούρκων. Από τους τελευταίους
[18]

19. μάλιστα υπέστησαν πολλούς διωγμούς λόγω του ότι ήταν αλλόθρησκοι.
Πολλοί από αυτούς κατέφυγαν στη Ρωσία και σε γειτονικά της κράτη ως
μετανάστες .Στην πορεία του χρόνου οργάνωσαν κάποια ταξίδια με σκοπό τον
επαναπατρισμό τους, βρισκόμενοι όμως αντιμέτωποι με τουρκικές δυνάμεις
δεν κατάφεραν ποτέ να φτάσουν στον προορισμό τους .Έτσι, αποβιβάστηκαν
σε διάφορες ελληνικές περιοχές, όπως η Μακρόνησος, ο Πόρος, η Αίγινα και
το Κερατσίνι, όπου έμειναν περίπου για 8 μήνες .
Επόμενος σταθμός τους ήταν η Καλαμάτα και στην συνέχεια η Αθήνα,
όπου αρκετό καιρό ζούσαν μέσα σε εγκαταλελειμμένα βαγόνια τρένου.
Μαθαίνοντας πως στο Αιγάλεω διατίθεντο προσφυγικά οικόπεδα σε προσιτές
τιμές, περίπου 130 οικογένειες ήρθαν να εγκατασταθούν στην περιοχή .Το
δεύτερο κύμα Ασσύριων μεταναστών από το Λίβανο ήρθε στην πόλη το 1975,
μετά από πολεμική σύρραξη στη Μέση Ανατολή (περίπου 300 άτομα). Το
τελευταίο κύμα είναι αυτό των λαθρομεταναστών, που όμως είναι
περιορισμένο για οικονομικούς λόγους. Οι πρόσφυγες που ενσωματώθηκαν
στον πληθυσμό του Αιγάλεω από αυτό είναι 400 οικογένειες, ενώ ο
συνολικός αριθμός της Ασσυριακής κοινότητας στην πόλη ανέρχεται στις
3000.
[19]

20. ΣΤ) H κοινότητα των Φλαμπουριωτών στο Αιγάλεω.
Το Φλάμπουρο είναι μια περιοχή στον κάμπο των Σερρών κοντά στην,
αποξηραμένη πια, λίμνη του Αχινού (ή αλλιώς Κερκινίτιδα). Μετά τα έργα
που έγιναν για την αποξήρανσή της το 1930, ένα μέρος της δόθηκε για
καλλιέργεια. Παρόλα αυτά, ο γεωργικός κλήρος στην περιοχή ήταν αρκετά
μικρός για τον πληθυσμό των Φλαμπουριωτών, γεγονός που οδήγησε πολλούς
από αυτούς στην εσωτερική μετανάστευση.
Ήδη από το 1968-69 υπήρξε κίνηση πολλών οικογενειών από την
περιοχή για μόνιμη εγκατάσταση στο Αιγάλεω. Μετά το 1984, όταν απέτυχαν
κάποιες κινητοποιήσεις με σκοπό την απαλλοτρίωση μεγάλων ιδιωτικών
κτημάτων στον κάμπο Σερρών και το διαμοιρασμό τους σε ακτήμονες, πολλοί
από αυτούς έφυγαν. Έτσι, σήμερα στο Δήμο Αιγάλεω κατοικούν περίπου 270
οικογένειες από το Φλάμπουρο, κυρίως στην περιοχή των οδών Κύπρου και
Προύσης, ενώ ελάχιστες κατοικούν σε άλλους Δήμους της Αττικής.
Ζ) Η Προσφυγιά στο Αιγάλεω
Ο οικισμός στο Αιγάλεω ξεκινάει το 1920 με την εγκατάσταση μιας
ομάδας Ασσύριων προσφύγων, όπως έχει ήδη αναφερθεί. Ύστερα, το 1922 η
Μικρασιατική καταστροφή προσθέτει 130.000 πρόσφυγες στον πληθυσμό της
Αθήνας, όπου για την αντιμετώπιση του προβλήματος αυτού ιδρύθηκε ένα
ταμείο εγκατάστασης προσφύγων το οποίο έκτιζε διάφορα ξύλινα οικήματα σε
αδόμητους χώρους. ΄Ενας από αυτούς τους χώρους ήταν το Αιγάλεω που
ονομάστηκε Νέες Κυδωνίες. Το 1930 το Αιγάλεω εκτεινόταν μέχρι την Οδό
Μυριοφύτου και Ανδριανουπόλεως. Το 1934, δηλαδή προς το τέλος του
μεσοπολέμου, δημιουργήθηκε η βιομηχανία «Ελληνική Εταιρεία
Πυριτιδοποιείου και Καλυκοποιείου» στο Άλσος Αιγάλεω, το γνωστό
Μπαρουτάδικο.
[20]

21. Το 1934 σε μια προσπάθεια αντιμετώπισης των προβλημάτων που
έθετε η εξάπλωση της πόλης δώδεκα οικισμοί αποσπώνται από τον Δήμο
Αθηναίων και αυτονομούνται διοικητικά.Τότε ιδρύεται και η κοινότητα του
Αιγάλεω αποτελούμενη από τους εξής : τις Κυδωνιές , το Πυριτιδοποιείο ,το
Σωτηράκι ,το κτήμα Αλεξάνδρου Λείου, την Αγία Βαρβάρα, την Αγία Ελεούσα,
το Χαϊδάρι, το Δαφνί, τη Νέα Φώκαια και το Σκαραμαγκά. Το 1935 οι
τέσσερις τελευταίες ενότητες ενσωματώνονται στην κοινότητα του Χαϊδαρίου,
ενώ το 1949 η Αγία Ελεούσα και η Αγία Βαρβάρα αυτονομούνται
δημιουργώντας ιδιαίτερη κοινότητα.
Έτσι το 1940 ο πληθυσμός του Αιγάλεω πλησιάζει στους 18.000
κατοίκους και το 1941 αναβαθμίζετε σε δήμο. Ο εγκιβωτισμός του Κηφισού
πραγματοποιήθηκε μόλις κατά την περίοδο 1937-1940 ενώ το 1929 είχε
πλημμυρίσει προκαλώντας ανθρώπινες απώλειες και μεγάλες υλικές
καταστροφές. Τα σπίτια ήταν τότε διάσπαρτα στα μποστάνια.
Η μεγάλη εσωτερική μετανάστευση που άρχισε την δεκαετία του 1950
επέφερε μεγάλες αλλαγές στη σύνθεση του πληθυσμού μέχρι το 1991. Με την
άφιξη των Ποντίων δημιουργήθηκε μια νέα συνοικία, τα Ρώσικα τα οποία
βρίσκονται στα όρια Αιγάλεω - Αγία Βαρβάρα. Στα μέσα του 1960 άρχισαν να
γίνονται ασφαλτοστρώσεις φτιάχνοντας γέφυρες και ηλεκτροφωτίστηκαν
δρόμοι. Συγχρόνως αρχίζουν να εγκαθίστανται στην πόλη οι πρώτες
υπηρεσίες : το ταχυδρομείο , το ΙΚΑ , ο ΟΤΕ με τηλεγραφείο και πέντε
τηλεφωνικούς θαλάμους στις πλατείες , η εφορία και η Εθνική Τράπεζα. Το
1950 μπήκαν στο σχέδιο 9.000 στρέμματα και έτσι αυξάνονταν οι επεκτάσεις
της πόλης στο διπλάσιο. Επίσης το 1957-1966 χτίστηκαν οι πολυκατοικίες
Ρήγα Φεραίου και Ατταλείας .
Το 1937 έγινε η πρώτη προσθήκη για να ακολουθήσει η επέκταση στην
ανατολική πλευρά του Μπαρουτάδικου στον Άγιο Κωνσταντίνο και τέλος στα
νταμαράκια και στο Άνω Λιούμη . Το Αιγάλεω χτίστηκε χάρη στη λαϊκή
αυτοστέγαση : οι εσωτερικοί μετανάστες που αγόραζαν οικόπεδα στην
περιοχή λόγω της χαμηλής τιμής της γης σε σχέση με την Αθήνα, στη
συνέχεια κατασκεύαζαν με δική τους πρωτοβουλία, σχέδια και οργάνωση το
συνήθως μονώροφο σπίτι τους. Η δόμηση της πόλης εμφανίζεται συνεχής,
ενώ υπάρχει μεγάλη διείσδυση όλων των χρήσεων στις περιοχές κατοικίας.
[21]

22. Την εργασία επιμελήθηκαν οι: Παναγιωτοπούλου Ματίνα
Γ΄3, Παντελή Έμμυ Γ΄3, Γρηγοριάδη Μαρίνα Γ΄1
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3Ο
Ο ΔΡΟΜΟΣ ΕΙΧΕ ΤΗ ΔΙΚΗ ΤΟΥ ΙΣΤΟΡΙΑ…
Α) Οδωνυμικά Αιγάλεω
Ο πολιτισμός τα ήθη και τα έθιμα κάθε έθνους, κάθε κράτους
βρίσκονται κρυμμένα ανάμεσα στις κιτρινισμένες σελίδες της ιστορίας του.
Μέσα λοιπόν από τη γνώση της ιστορίας διατηρούμε τις παραδόσεις μας, την
ταυτότητα και την αυθεντικότητά μας. Κρίνεται λοιπόν όχι απλώς πολύ
ενδιαφέρον, αλλά και απαραίτητο να γνωρίζουμε και να είμαστε ενήμεροι για
τα βασικότερα και σημαντικότερα γεγονότα και πρόσωπα που τη
διαμόρφωσαν.
Με την πάροδο του χρόνου και κατά τη διαδικασία της οδωνυμίας των
δήμων κάθε περιοχής του κράτους μας, έγινε η αρχή και η προσπάθεια να
τιμηθούν τόποι, πρόσωπα και γεγονότα που υπήρξαν σταθμοί στην πορεία της
ιστορίας του τόπου μας και να μείνουν αξέχαστα. Τέτοια θέματα είναι
αιματηρές μάχες και ναυμαχίες, εθνικοί ήρωες, ημερομηνίες σημαντικών
γεγονότων, καθώς και μυθολογικά πρόσωπα και θεότητες, τοπωνύμια των
αλησμόνητων πατρίδων, καθώς και ονομασίες των πολυάριθμων Ελληνικών
νησιών ή άλλων χερσαίων περιοχών, συνήθως τόπων καταγωγής των
κατοίκων της περιοχής. Δρόμοι και πλατείες έχουν λαμπρά ονόματα
φωτισμένων φιλοσόφων και επιστημόνων, εξερευνητών, καθώς και προτύπων
του καλλιτεχνικού χώρου.
Από τη μελέτη των ονομασιών δρόμων και πλατειών του Δήμου
Αιγάλεω έχουμε να παρατηρήσουμε τα παρακάτω:
Οι δρόμοι του Αιγάλεω είναι 442 και οι πλατείες 23 με κατανομή ανά
ταχυδρομικό Τομέα ως εξής:
ΤΑΧ. ΚΩΔΙΚΑΣ ΑΡ. ΟΔΩΝ ΑΡ. ΠΛΑΤΕΙΩΝ
12241 106 3
12242 98 7
12243 138 8
12244 100 5
[22]

23. ΣΥΝΟΛΟ 442 23
Από τους 442 δρόμους μας υπάρχουν 26 με όνομα που δεν έχει
κανένας άλλος δρόμος του Λεκανοπεδίου (ποσοστό 5,9%).
Από τις 23 πλατείες μας υπάρχουν 8 με όνομα που δεν έχει καμία
άλλη πλατεία του Λεκανοπεδίου (ποσοστό 34,8%).
Ακολουθούν οδοί που προέρχονται από τη Μικρά Ασία:
α) Οδός Ίμβρου
Με την “Αργώ” διαπλέουμε το Αιγαίο Πέλαγος με κατεύθυνση την
Προποντίδα. Πριν μπούμε στον Ελλήσποντο, θα κάνουμε μια στάση στην
Ίμβρο που μαζί με την Τένεδο είναι τα μοναδικά νησιά του Αιγαίου πελάγους
που βρίσκονται στα χέρια των Τούρκων.
Η Ίμβρος είναι ένα μικρό νησί, όμως η ιστορία του είναι αντιστρόφως
ανάλογη με το μέγεθός του. Κατοικήθηκε από τους προϊστορικούς χρόνους γι'
αυτό ο Όμηρος την αποκαλεί “παιπαλόεσσα” δηλαδή παμπάλαια. Οι πρώτοι
κάτοικοί της, σε μια εποχή που γεωγραφικά και πολιτιστικά συνδέονταν με τη
Θράκη, ήταν οι Πελασγοί. Στους κλασικούς χρόνους αποίκησαν εκεί Αθηναίοι
που από το 508 έως το 352 π.Χ. έφτιαξαν κληρουχίες. Οι κληρούχοι ήταν
Αθηναίοι πολίτες που έχτισαν το Κάστρο, που έγινε το επίκεντρο της ζωής
του νησιού και συνέβαλε στην ασφάλεια και την ανάπτυξη του.
Η θέση της Ίμβρου, βρισκόταν απέναντι από τα στενά που οδηγούσαν
στον Εύξεινο Πόντο, την έκανε μήλο της έριδος για τις “μεγάλες δυνάμεις”
της εποχής. Αθηναίοι, Σπαρτιάτες, Πέρσες, Ρωμαίοι, Βυζαντινοί και τέλος
Τούρκοι πέρασαν από εκεί. Το νησί ήταν φτωχό και δεν είχε τίποτα να τους
προσφέρει.
Οι Βυζαντινοί τη χρησιμοποιούσαν σαν τόπο εξορίας και οι Τούρκοι
που τους διαδέχτηκαν το έβλεπαν με την ίδια περιφρόνηση. Έτσι η Ίμβρος
συνέχιζε την μοναχική πορεία της και οι κάτοικοί της την ειρηνική ζωή τους
ως το 1912 που το κατέλαβε ο Ελληνικός Στρατός.
Για 12 χρόνια (από το 1912 έως το 1923) οι Ίμβριοι κατάφεραν να
κάνουν σημαντικά βήματα προόδου. Το 1923 κατοικούσαν εκεί 9.207
Έλληνες και στα σχολεία της φοιτούσαν 1358 μαθητές. Από τα σχολεία της
Ίμβρου βγήκαν σπουδαίοι άνθρωποι ανάμεσα τους και ο Αρχιεπίσκοπος
Αμερικής Ιάκωβος, ο καθηγητής Νίκος Ανδριώτης , ο Αρχαιολόγος Μανόλης
Ανδρόνικος και πολλοί άλλοι.
β) Οδός Τροίας
[23]

24. Βρισκόμαστε στα παράλια της Μικράς Ασίας, στον τόπο όπου
διαδραματίστηκε ο Τρωικός Πόλεμος, ο πιο διάσημος πόλεμος της ιστορίας.
Κανείς δε θα γνώριζε την ύπαρξη της Τροίας, αν ο Όμηρος δεν την
απαθανάτιζε στα έπη του, την “Ιλιάδα” και την “Οδύσσεια”. Μερικοί δεν
πίστευαν ότι αυτή η σπουδαία πόλη που περιγράφει ο Όμηρος υπήρξε
πραγματικά, ως τη στιγμή που ο Ερρίκος Σλήμαν (1822-1890) έφερε στο φως
ένα μέρος του τείχους της αρχαίας πόλης του Πριάμου.
Οι πρώτοι κάτοικοι της Τροίας ήρθαν σύμφωνα με τις εκτιμήσεις των
αρχαιολόγων πριν από 7000 χρόνια, άγνωστο από πού. Το 4800 π.Χ. υπήρχε
ήδη μια πόλη ψαράδων που το 4500 π.Χ. έπαψε να κατοικείται για άγνωστους
λόγους. Σημάδια ζωής ξαναβρίσκουμε γύρω στο 3700 π.Χ. Γύρω στο 2900
π.Χ. στο λόφο που δεσπόζει στην περιοχή, χτίζεται η Τροία που ήταν μια
σπουδαία πόλη, έχει ένα ισχυρό τείχος που την προστάτευε και μέσα από
αυτό υπήρχαν σπίτια χτισμένα το ένα πάνω ή κοντά στο άλλο και το
ανάκτορο του ηγεμόνα.
Πάνω σε αυτήν χτίστηκε η Τροία ll, που καταστράφηκε από πυρκαγιά
γύρω στο 2480 π.Χ.
γ) Οδός Ελλησπόντου
Αυτή τη στιγμή μπαίνουμε στον Ελλήσποντο, αυτόν τον στενό πορθμό
που αποτελεί το σταυροδρόμι των δύο ηπείρων, της Ευρώπης και της Ασίας
και συνδέει το Αιγαίο με την Προποντίδα. Αν το όνομά του το οφείλει στην
Έλλη, την παγκόσμια φήμη του την οφείλει στην τεράστιας σημασία
στρατηγική του θέση. Ο πορθμός που έχει μήκος 74 χιλιόμετρα, πλάτος που
κυμαίνεται από 3.600 ως 1.200 μέτρα και βάθος 25 έως 50 οργιές και
ελέγχει από την αρχαιότητα ως τις μέρες μας το εμπόριο. Γι' αυτό έγιναν
εδώ, τόσοι αιματηροί πόλεμοι από την αρχαιότητα ως τις μέρες μας.
Από εδώ πέρασαν οι Βιθυνοί, οι Θράκες, οι Μισοί και οι Φρύγες, για να
εγκατασταθούν στη Μικρά Ασία, αλλά και τα ελληνικά φύλα που ίδρυσαν
σπουδαίες αποικίες. Τον 6° π.Χ. αιώνα κυρίαρχος των Στενών ήταν η
Μίλητος και αργότερα η Αθήνα. Από εδώ πέρασε ακόμα ο Μέγας
Αλέξανδρος, ξεκινώντας τη μεγάλη του εκστρατεία, οι Κέλτες, οι
Σταυροφόροι και τέλος οι Τούρκοι, που μετά την Άλωση της Πόλης το 1453
έχτισαν στην περιοχή ισχυρά φρούρια.
Στο στενότερο πέρασμα του Ελλησπόντου χτίστηκαν δύο αρχαίες
Ελληνικές πόλεις η Σηστός, που ήταν χτισμένη στην ευρωπαϊκή πλευρά, και η
Άβυδος, που ήταν χτισμένη στα παράλια της ασιατικής ηπείρου.
δ) Οδός Μαρμαρά
[24]

25. Οι περισσότεροι νομίζουν ότι Μαρμαράς, είναι θάλασσα της
Προποντίδας, όμως πρόκειται για το νησί που ήταν μεγαλύτερο της
Προποντίδας.
Ο Μαρμαράς, έχει σχήμα αμύγδαλου. Το μήκος του είναι 10 μίλια (από
τη Δύση προς την Ανατολή) και το πλάτος του (από Βορά προς Νότο) 5 μίλια.
Η συνολική του επιφάνεια είναι 110 τετραγωνικά μίλια. Είναι ένα ορεινό και
δασωμένο νησί με ψηλότερη κορυφή την “Ψηλή Ράχη”. Το αρχαίο του όνομα
είναι Προκόννησος που το πήρε από ένα είδος ελαφιού που ονομάζεται
Πρόκος και αφθονούσε εκεί. Κατά τους Βυζαντινούς χρόνους ονομάστηκε
“Προικόννησος”.
Άγνωστο σε ποια εποχή, ονομάστηκε Μαρμαράς, εξαιτίας των
λατομείων λευκού μαρμάρου εκλεκτής ποιότητας που βρίσκονται κοντά στην
κωμόπολη Παλάτια, που από την αρχαιότητα ως τις μέρες μας λειτουργούσαν
αδιάκοπα. Ο πρώτος οικισμός του νησιού έγινε τον 7° αιώνα π.Χ. από τους
Μιλήσιους. Από τότε δεν έπαψαν να κατοικούνται από Έλληνες, που ήταν
στην πλειοψηφία τους ναυτικοί και ψαράδες.
Πριν από το διωγμό, ο Μαρμαράς είχε 15.379 κατοίκους, 280
Τούρκους, 250 Εβραίους και τους υπόλοιπους Έλληνες. Η πρωτεύουσα του
νησιού ήταν ο Μαρμαράς με πληθυσμό 4594 κατοίκους, έδρα του Τούρκου
διοικητή και του Μητροπολίτη Προικοννήσου. Εκτός από την πρωτεύουσα
υπήρχε η κωμόπολη Παλάτια με 3.742 κατοίκους και τα χωριά Πραστειό με
2.685, Αφθόνη με 2015 , Γαλίμη με 1987 και Κλαζάκι με 356 κατοίκους.
Ο Μαρμαράς, κατά τη διάρκεια του πρώτου διωγμού (1915)
ακολούθησε την τύχη των άλλων νησιών της Προποντίδας. Μετά το 1922, οι
κάτοικοί του δημιούργησαν στην Χαλκιδική τον Νέο Μαρμαρά.
ε) Οδός Προποντίδας
Η Προποντίδα (θάλασσα του Μαρμαρά) είναι κλειστή θάλασσα που
εκτείνεται σε 11.265 τετραγωνικά χιλιόμετρα, μεταξύ του Αιγαίου και του
Εύξεινου Πόντου και η επικοινωνία της με αυτές γίνεται μέσω δύο πορθμών
του Ελλησπόντου και του Βοσπόρου. Το βάθος της, σε μερικά σημεία της
κυμαίνεται ανάμεσα στα 500 και 1400 μέτρα, αλλά τα συνήθη βάθη της είναι
από 20 έως 50 μέτρα. Στην Προποντίδα υπήρχαν οκτώ νησιά.
Στα γαλάζια νερά της, υπήρχαν πλήθος ψαριών, που εξασφάλιζαν τη
ζωή των κατοίκων των τεσσάρων νησιών της, των μόνων κατοικημένων, που
ήταν ο Μαρμαράς , το Αλώνι, η Οφιούσα και η Κούταλη.
Η Προποντίδα αποτελούσε ξεχωριστή επαρχία και είχε δύο δήμους, το
δήμο Μαρμαρά με έξι χωριά και το δήμο Πασαλιμανιού στον οποίο ανήκαν τα
νησιά Οφιούσα και Κούταλη, ενώ διοικητικά υπάγονταν στο Βιλαέτι Προύσας,
εκκλησιαστικά ήταν Μητρόπολη. Το 1907, η επαρχία Προποντίδας είχε 13
κοινότητες με 31.400 κατοίκους. Σ' αυτές τις κοινότητες υπήρχαν 22
[25]

26. εκκλησίες, 21 αγιάσματα, 28 ιερείς, 19 σχολεία με 29 δασκάλους, 1176
μαθητές και 420 μαθήτριες. Οι διωγμοί στην επαρχία Προποντίδας ξεκίνησαν
κατά την διάρκεια του Α' Παγκοσμίου Πολέμου. Οι Τούρκοι, με τη
δικαιολογία ότι οι κάτοικοι των νησιών εφοδίαζαν τα συμμαχικά υποβρύχια,
αποφάσισαν να τους εκτοπίσουν βίαια στις απέναντι ασιατικές περιοχές. Ο
διωγμός ήρθε να επισφραγίσει την καταστροφή στην περιοχή που προκάλεσε
ο σεισμός του 1912. Αν μετά το σεισμό οι κάτοικοι κατάφεραν να
ορθοποδήσουν δν συνέβη το ίδιο και με το διωγμό του 1915.
Με την συνοδεία των Τούρκων χωροφυλάκων, χωρίς να πάρουν ούτε
τα ρούχα τους, φορτώθηκαν σε πλοία και μεταφέρθηκαν στις απέναντι ακτές.
Οι περιουσίες τους που έμειναν πίσω, με τη φροντίδα του Μητροπολίτη
Κυζίκου, σφραγίστηκαν από επιτροπή, όμως τα σπίτια, τα καταστήματα, ως
και η ίδια η Μητρόπολη παραβιάστηκαν και τα υπάρχοντα των κατοίκων
ρημάχτηκαν. Στα σπίτια των Ελλήνων ματαφέρθηκαν Πομάκοι από την
περιφέρεια Μπαλουκσερέρ και μάλιστα με ελληνικά καράβια.
Μετά την ανακωχή, όσοι επέζησαν, (πέντε χιλιάδες άνθρωποι
χάθηκαν) επέστρεψαν πίσω και σφίγγοντας τα δόντια προσπάθησαν να
ξαναρχίσουν την ζωή τους από την αρχή. Αλλά το 1922 έβαλε τέλος στις
ελπίδες τους και πήραν όπως οι άλλοι Έλληνες το δρόμο της προσφυγιάς.
στ) Οδός Μυριοφύτου
Το Μυριόφυτο ήταν μια μικρή κωμόπολη στα παράλια της
Προποντίδας. Η Ελληνική παρουσία εδώ χάνεται στα βάθη των αιώνων,
καθώς πρόκειται για το αρχαίο Μυρτηνό ή Μύρτιο ή Μυρτώνιον, αποικία των
Αθηναίων που κατέλαβε ο Φίλιππος ο Μακεδών το 346 π.Χ.
Το 1063 ένας δυνατός σεισμός την κατέστρεψε. Οι κάτοικοί της την
έχτισαν ξανά, όμως οι καταστροφές επαναλήφθηκαν το 1343, το 1354 και
τέσσερις αιώνες μετά το 1766.
Το Μυριόφυτο υπαγόταν διοικητικά στο Σαντζάκιο Καλλιπόλεως και
ήταν έδρα του ομώνυμου καζά στα όρια του οποίου κατοικούσαν 19.206
Έλληνες και 1569 Τούρκοι. Σε όλο τον καζά Μυριόφυτου υπήρχαν 14
Ελληνικά σχολεία με 30 δασκάλους και 1980 μαθητές, ενώ στην ίδια πόλη
που ήταν έδρα της εκκλησιαστικής διοίκησης Μυριόφυτου και Περιστάσεως
κατοικούσαν 5.000 Έλληνες.
Η όμορφη παραθαλάσσια κωμόπολη κατά τη διάρκεια των Βαλκανικών
πολέμων δέχτηκε ένα ακόμη ισχυρό χτύπημα από τον Εγκέλαδο και
ισοπεδώθηκε μαζί με άλλα Γανοχώρια. Το οριστικό χτύπημα όμως της
έδωσαν τα γεγονότα του 1922 που εξανάγκασαν τους κατοίκους της να
πάρουν το δρόμο της προσφυγιάς.
ζ) Οδός Ανδριανουπόλεως
[26]

27. Στον προσφυγικό συνοικισμό των «Νέων Κυδωνιών», η ονομασία των
δρόμων έγινε με σκοπό να τιμηθούν οι ιστορικές κοιτίδες των προσφύγων.
Έτσι, οι τρεις μεγάλες παράλληλοι στην Ιερά Οδό, που αρχίζουν από το
ποτάμι και καταλήγουν στη λεωφόρο Θηβών, πήραν κατά σειρά τα ονόματα
της Σμύρνης , της Κωνσταντινουπόλεως και της Ανδριανουπόλεως, που ήταν
οι πιο μεγάλες πόλεις που άφησαν πίσω.
η) Οδός Ιωνίας
Για τον περισσότερο κόσμο, τα παράλια της Μικράς Ασίας είναι γνωστά σαν
γη της Ιωνίας. Ιωνία, όμως, κατά τους αρχαίους χρόνους, ονομαζόταν η
ασιατική ακτή του Αιγαίου πελάγους και ακριβέστερα η περιοχή μεταξύ
Μιλήτου και Φώκαιας, στην οποία υπήρχαν οι δώδεκα πόλεις που ίδρυσαν οι
Ίωνες.
θ) Οδός Πανόρμου
Η πόλη Πάνορμος (Μπαντίρμα) ήταν χτισμένη στα παράλια της
Προποντίδας, στη νότια ακτή της χερσονήσου της Κυζίκου, 60 ναυτικά μίλια
δυτικά της Κωνσταντινούπολης και 100 χιλιόμετρα βορειοδυτικά της
Προύσας.
Είναι αρχαία ελληνική πόλη, όμως δεν υπάρχουν αρχαία ευρήματα που
να μας δίνουν πληροφορίες για το παρελθόν της.
Οι ιστορικές πηγές αναφέρουν ένα βυζαντινό οικισμό που ιδρύθηκε τον
11° αιώνα μ.Χ. για να φιλοξενήσει τους κατοίκους της Κυζίκου, που
καταστράφηκε από το σεισμό του 1063. Τον 13° αιώνα οι Σταυροφόροι
χρησιμοποίησαν το λιμάνι της “Πάνορμον” εναντίον των Βυζαντινών, ενώ το
1339 ο Σουλτάνος Μουράτ Α' την κατέλαβε.
[27]

28. Χάρη στο λιμάνι της, που ήταν από τα σπουδαιότερα της Προποντίδας,
και τη σπουδαία θέση της έγινε η σημαντικότερη εμπορική διέξοδος της
Μικράς Ασίας προς την Ευρώπη και την Μαύρη Θάλασσα. Τα προϊόντα
ολόκληρου του νόμου Μπαλικεσίρ, τόσο τα γεωργικά όσο και τα βιομηχανικά,
εξασφάλιζαν στους κατοίκους ιδιαίτερη ευμάρεια.
Η Πάνορμος, που ως το 1874 ήταν μια κακοχτισμένη πόλη της
Ανατολής, κατά τη διάρκεια του Κριμαϊκού Πολέμου έγινε το κέντρο
ανεφοδιασμού του γαλλικού στρατού. Είχε ξύλινα σπίτια, που πρόσφεραν
ασφάλεια στους δυνατούς σεισμούς, αλλά αυτό την έκανε ευάλωτη στη φωτιά.
Το 1874 μεγάλη φωτιά κατέστρεψε το μεγαλύτερο μέρος της πόλης.
Ξαναχτίστηκε από την αρχή σε νέα σχέδια και έτσι απέκτησε φαρδιούς
δρόμους με πεζοδρόμια και δενδροστοιχίες.
Οι Έλληνες κάτοικοί της, που πριν από την ανταλλαγή έφταναν
τους 2.000, όπως και οι 1.500 Αρμένιοι, ασχολούνταν κυρίως με το εμπόριο
και την καλλιέργεια του μεταξιού. Η ελληνική κοινότητα είχε τέσσερις ναούς
και τέσσερα μοναστήρια, διατηρούσε ημιγυμνάσιο αρρένων, οικοτροφείο
θηλέων, έντεκα πρωτοβάθμιες σχολές αρρένων και δύο θηλέων και υπαγόταν
εκκλησιαστικά στη Μητρόπολη Κυζίκου. Κατά τη διάρκεια της Μικρασιατικής
Εκστρατείας, ο ελληνικός στρατός κατέλαβε την Πάνορμο στις 19/6/1920
και τη χρησιμοποίησε ως έδρα του μέχρι τον Αύγουστο του 1922. Τότε
έφτασαν και εδώ τα φοβερά νέα και οι κάτοικοί της άρχισαν να φεύγουν με
δικά τους μέσα για τα νησιά της Προποντίδας. Χάρη στην παρουσία του
στρατού, αλλά και του “Αβέρωφ” οι Παντιρμαλήδες (όπως αποκαλούσαν τους
κατοίκους της Πανόρμου) κατάφεραν να φύγουν με ασφάλεια και να
καταφύγουν στην Ελλάδα. Μαζί τους μετέφεραν στην Ελλάδα τη θαυματουργή
εικόνα της Μεταμόρφωσης του Σωτήρος, που δεν θέλησαν να την αφήσουν
στα χέρια των Τούρκων.
Η Πάνορμος είναι μια όμορφη Πόλη 100.000 κατοίκων και ένας από
τους μεγαλύτερους δήμους του Νομού Μπαλουκεσέρ. Μετά την ανταλλαγή
των πληθυσμών εγκαταστάθηκαν εκεί Μουσουλμάνοι από την Θεσσαλονίκη
και την Καβάλα.
ι ) Οδός Προύσης
Η Προύσα ήταν χτισμένη στους πρόποδες του όρους Ολύμπου της
Μυσίας ήταν η σπουδαιότερη πόλη της Βιθυνίας.
Κατά τον Πλίνιο την είχε ιδρύσει ο βασιλιάς της Βιθυνίας Προυσίας ο
Α' γύρω στο 185 π.Χ. με τη σύμπραξη του Αννίβα που είχε καταφύγει σε
αυτή.
Ο Πλίνιος, έχτισε λαμπρά κτίσματα στην Προύσα και έφτιαξε εκεί
βιβλιοθήκη. Κατά την δική του εποχή, διαδόθηκε και ο χριστιανισμός. Την ίδια
φροντίδα για την Προύσα έδειξαν και οι Βυζαντινοί για τους οποίους ήταν
[28]

29. διάσημο θέρετρο. Οι Βυζαντινοί έχτισαν στην Προύσα λαμπρούς
χριστιανικούς ναούς.
Μετά την άλωση της Κωνσταντινούπολης από τους Σταυροφόρους η
πόλη υπέκυψε αλλά ο ιδρυτής του Βασιλείου της Νίκαιας Θεόδωρος Λάσκαρις
την κατέλαβε και επισκεύασε το φρούριο της.
Οι Τούρκοι που από αιώνες ήθελαν την εύφορη περιοχή της Βιθυνίας,
με αρχηγό τους τον Οσμάν και μετά το θάνατό του με το γιό του Ορχάν
καταλαμβάνουν το 1326 μ.Χ. την πόλη. Ο Ορχάν έβγαλε διαταγή ότι θα ήταν
ελεύθεροι να φύγουν οι Έλληνες κάτοικοι αν πλήρωναν 30.000 χρυσά.
Πολλοί επέλεξαν να φύγουν και να πάνε στην ελεύθερη Κωνσταντινούπολη.
Όσο για τα χρήματα χρησιμοποιήθηκαν για να χτιστούν λαμπρά τεμένη
αντάξια της πόλης που έκανε πρωτεύουσα του Οθωμανικού κράτους.
Χαρακτηριστικό είναι το τέμενος Γαζί-Χουγγιάρ που χτίστηκε το 1365 και
είναι λαμπρό δείγμα αραβικής αρχιτεκτονικής. Ως τα τέλη του 16ου αιώνα, οι
Σουλτάνοι, δεν έπαυαν να κοσμούν την πρωτεύουσα τους με λαμπρά μνημεία
και μαυσωλεία στα οποία θάβονταν οι οικογένειές τους. Χάρη στα άφθονα
νερά που υπήρχαν, η περιοχή της Προύσας είχε πλούτο. Η σπουδαιότερη
πηγή αυτού του πλούτου αποτελούσε η καλλιέργεια του μεταξοσκώληκα. Τον
πληθυσμό της τον αποτελούσαν 50.000 Τούρκοι, 7.500 Αρμένιοι και 5.500
Έλληνες που κατοικούσαν σε τρεις συνοικίες.
Η Προύσα χτυπήθηκε από πολλές καταστροφές. Η πρώτη ήταν το
1804 όταν μεγάλη πυρκαγιά κατέστρεψε την πόλη, ενώ μεγάλοι σεισμοί την
χτυπούσαν από καιρό σε καιρό. Πάντα κατάφερνε να ορθοποδήσει και να
χτιστεί καλύτερα από πριν.
Στις 27 Ιουνίου του 1920, μετά από σκληρή μάχη, η Μεραρχία
Αρχιπελάγους του Ελληνικού Στρατού μπήκε στην Προύσα. Με δάκρυα, δύο
χρόνια μετά αποχαιρέτησαν την πόλη τους και πήραν το δρόμο της
προσφυγιάς.
κ) Οδός Κερασούντος
[29]

30. Η Κερασούντα ήταν αποικία της Σινώπης. Χτίστηκε το 630 π.Χ. και
σύντομα έγινε μια από τις μεγαλύτερες πόλεις του Πόντου. Το όνομά της το
οφείλει στις άφθονες κερασιές που είχε. Το Κερασούς (κέρας-ους) οφείλεται
στο περίεργο σχήμα του βουνού της που έχει οξεία αιχμή (σαν κέρας) και το
ελλειψοειδές σχήμα της ράχης του, που μοιάζει με ανθρώπινο αυτί. Στην
πόλη αυτή φιλοξενήθηκε ο Ξενοφών και οι Μύριοι το 400 π.Χ. και την
αναγνωρίζει σαν πόλη Ελληνίδα.
Σε όλη την διάρκεια της αρχαιότητας η Κερασούντα παρέμεινε
ανεξάρτητη ως την ίδρυση του “Βασιλείου του Πόντου” από την Μιθριδάτη.
Κατά τη διάρκεια της Ρωμαϊκής κατοχής διατήρησε την αυτονομία της και
αναπτύχθηκε. Στα χρόνια των Κομνηνών ήταν η δεύτερη πόλη του Πόντου
μετά την Τραπεζούντα. Οι Κομνηνοί την οχύρωσαν και την στόλισαν με
λαμπρά κτίρια. Μετά την κατάλυση της Αυτοκρατορίας της Τραπεζούντας
πολλοί κάτοικοι της Κερασούντας, μη θέλοντας να ζήσουν κάτω από τον
Τουρκικό ζυγό μετανάστευσαν σε άλλα μέρη και ιδιαίτερα στη Ρωσία.
Πριν από την ανταλλαγή των πληθυσμών, το 1922, η πόλη είχε
22.000 κατοίκους από τους οποίους οι 12.000 ήταν Έλληνες που διέθεταν
οργανωμένη κοινότητα. Οι περισσότεροι από αυτούς ήταν ναυτικοί και
έμποροι. Από το λιμάνι της πόλης εξάγονταν φουντούκια, καρύδια, δέρματα,
ξυλεία και βέβαια κεράσια. Η ελληνική κοινότητα είχε υπό την προστασία της
τα σχολεία και τις Εκκλησίες. Υπήρχαν δύο νηπιαγωγεία, δημοτική σχολή με
τέσσερις τάξεις και τριτάξιο σχολαρχείο, ημιγυμνάσιο και Παρθεναγωγείο.
Η Κερασούντα είχε την ατυχία να γνωρίσει από κοντά τον θηριώδη
Τοπάλ Οσμάν, που το 1915 ξεκίνησε τον άγριο διωγμό των Αρμένιων και των
Ελλήνων. Σήμερα η πόλη που οι Τούρκοι την ονομάζουν Κιρεσούν έχει
30.000 κατοίκους. Σώζονται ακόμη τα κτίρια που στέγαζαν τα ελληνικά
σχολεία αλλά έχουν χαθεί για πάντα οι Ελληνικές Εκκλησίες, όπως ο Ναός
της Μεταμόρφωσης του Σωτήρος με τις 7 καμπάνες και το μνημείο ύψους 54
μέτρων που είχε στηθεί στη μνήμη του δημάρχου της πόλης Γεώργη
Κωνσταντινίδη.
λ) Οδός Μοσχονησίων
[30]

31. Τα Μοσχονήσια ήταν η Εκατόνησος των αρχαίων Ελλήνων. Στην
πραγματικότητα πρόκειται για 40 κομμάτια γης που ξεπηδούν από την
θάλασσα, είκοσι από τα οποία είναι νησιά ενώ τα άλλα είναι μεγάλοι σκόπελοι
και είναι διασκορπισμένα ανάμεσα στις Κυδωνίες και τη Λέσβο.
Οι Έλληνες αποίκησαν εδώ, από τον 8° π.Χ. αιώνα όπου έχτισαν
μεγάλο ναό προς τιμήν του Εκαταίου Απόλλωνα και της θεάς Εκάτης, τα
ερείπια του οποίου υπάρχουν μέχρι σήμερα. Τα Εκατόνησα, Αιολική αποικία,
ήταν μέλος της Αθηναϊκής συμμαχίας και στη συνέχεια πέρασε στον Μέγα
Αλέξανδρο και τους διαδόχους του μετά στους Ρωμαίους. Ο Χριστιανισμός
απόκτησε ρίζες βαθιές στην αρχαία αυτή Ελληνική γη. Οι Μοσχονησιώτες
έχτισαν πάνω στα νησιά τους μεγάλες και όμορφες εκκλησίες και μοναστήρια
που ήταν φημισμένα για τον πλούτο τους.
Στα χρόνια της Τουρκοκρατίας στα Μοσχονήσια κατοικούσαν μόνο
Έλληνες που ασχολούνταν με την ναυτιλία και δούλευαν σε ξένα καρνάγια,
στη Μυτιλήνη, τη Σύρα, ως και την Μαύρη Θάλασσα. Ταξιδεύανε σε όλη τη
Μεσόγειο μεταφέροντας εμπορεύματα ενώ όσοι έμεναν στο νησί ήταν γεωργοί.
Οι Μοσχονησιώτες όπως και οι Κυδωνιάτες, ήταν από τους πρώτους
που βοήθησαν οικονομικά την προετοιμασία της επανάστασης. Όταν ο
ελληνικός στόλος έπλευσε προς την περιοχή τους δεν δίστασαν να υψώσουν
την ελληνική σημαία στο Κλειδί, το μεγαλύτερο νησί που ήταν κατοικημένο. Το
θάρρος τους εξαγρίωσε του Τούρκους που ξέσμασαν με άγριες σφαγές σε
βάρος τους.
Από εκεί ξεκίνησε η περιπέτειά τους που κράτησε επτά ολόκληρα
χρόνια. Άλλοι εγκαταστάθηκαν στην Άνδρο, άλλοι στην Τήνο, άλλοι στην Κέα
και την Ύδρα. Πέρασαν πολλά χρόνια για να ξαναγυρίσουν πίσω οι
Μοσχονησιώτες αλλά από το 1831 μέχρι το 1918 είχαν καταφέρει να στήσουν
και πάλι την πόλη τους που είχε φτάσει τις 4.000 ψυχές.
Για μισό αιώνα η ζωή τους κυλούσε ήρεμα ώσπου έφτασε η περίοδος
του πρώτου διωγμού 1914-1918. Οι 6.000 Έλληνες κάτοικοι βρέθηκαν στο
μάτι του κυκλώνα και πήραν το δρόμο της προσφυγιάς.
[31]

32. μ) Οδός Περγάμου
Η Πέργαμος, ήταν η σπουδαιότερη ελληνική πόλη της Μικράς Ασίας.
Κατοικήθηκε από την παλαιολιθική εποχή της. Θα πάρει το όνομά της από
τον Πέργαμο, γιο του Νεοπτόλεμου (βασιλιά της Ηπείρου) που το 1125 π.Χ.
θα την περιβάλλει με ένα κάστρο.
Κάτω από την κυριαρχία των Αιολέων θα μείνει η Πέργαμος ως το
700 π.Χ. Η ξένη κατοχή θα τερματιστεί το 344 π.Χ. από τον Μεγάλο
Αλέξανδρο και μετά το θάνατό του, το 323 π.Χ. από τον ηγεμόνα το στρατηγό
Λυσίμαχο. Μετά το θάνατό του, θα αναλάβει την ηγεμονία ο ανιψιός του
Ευμένης ο Α' (263-241 π.Χ.) που θα βάλει τα θεμέλια της ξακουστής
πολιτείας. Ανοικοδόμησε τα παλιά φρούρια και έφτιαξε στη θέση τους
καινούργια.
Το 1300 θα κατακτηθεί από τους Τούρκους και θα μεταβληθεί σε μια
ασήμαντη τουρκική επαρχία ως τα μέσα του 18ου αιώνα όπου θα αναλάβει τις
τύχες της ο Καραοσμάνογλου. Οι συνθήκες ζωής των κατοίκων θα
βελτιωθούν κι ο ελληνικός πληθυσμός θα αρχίσει να πυκνώνει με προσέλευση
αποίκων από την Πελοπόννησο, τη Στερεά Ελλάδα, την Ήπειρο. Τη
Μακεδονία και τα νησιά του Αιγαίου. Οι Έλληνες βρήκαν την ευκαιρία να
εξελιχτούν, να πάρουν το εμπόριο στα χέρια τους και να αποκτήσουν
τεράστιες περιουσίες. Η Πέργαμος γέμισε σχολεία και εκκλησίες.
Το 1914 η πόλη της Πέργαμου συνεχίζει να αναπτύσσεται. Αποκτά
νηπιαγωγείο, Παρθεναγωγείο, Αρρεναγωγείο, ξενοδοχεία, λέσχες και
καφενεία. Το 1914 ξεσπά η μεγάλη θύελλα. Οι Νεότουρκοι επιβάλλουν ένα
μποϋκοτάζ.
Έτσι 10.000 Περγαμηνοί εγκαταλείπουν τα σπίτια τους και τις
περιουσίες τους και με ένα μπογαλάκι στο χέρι αναζητούν καταφύγιο στα
νησιά του Αιγαίου.
Πέντε χρόνια κράτησε εκείνο το πρώτο στάδιο της προσφυγιάς, ως
τον Ιούνιο του 1919 που το 6° Σύνταγμα της Μεραρχίας Αρχιπελάγους
απελευθέρωσε την γη την ιερή της Περγάμου και από τον Ιούλιο άρχισαν να
ξαναγυρίζουν οι ξεριζωμένοι στον τόπο τους.
Μέσα σε τρία χρόνια (1919-1922) κατάφεραν να κερδίσουν το χαμένο
έδαφος. Τα ερειπωμένα σπίτια γέμισαν ζωή, τα σχολεία παιδιά, οι εκκλησίες
λειτουργήθηκαν, τα μαγαζιά άνοιξαν και χωράφια καλλιεργήθηκαν και πάλι.
Ώσπου ήρθε η καταστροφή. Μαθαίνοντας τα κακά μαντάτα από το μέτωπο
κάποιοι Περγαμηνοί πήραν και πάλι το δρόμο της προσφυγιάς.
ν) Οδός Σμύρνης
Απέναντι από τη Χίο απλώνεται η αρχόντισσα της Ιωνίας, η Γιαούρ
Ισμίρ (Άπιστη Σμύρνη) όπως την αποκαλούσαν οι Τούρκοι.
[32]

33. Η ιστορία της χάνεται στα βάθη του χρόνου. Κατοικήθηκε από Αιολείς,
που έφτασαν εκεί από την Ελλάδα. Έγινε το πιο σημαντικό εμπορικό κέντρο
του Αιγαίου, αλλά και ολόκληρης της Μεσογείου που θα δεχτεί επιδρομές από
λαούς της Ασίας. Τον 7° αιώνα, οι Ινδοί, οι Λύδιοι, θα λεηλατήσουν και θα
μεταβληθεί σ' έναν έρημο τόπο.
Την πόλη θα αναστήσει ο Μέγας Αλέξανδρος. Αυτός θα εκτιμήσει την
στρατηγική της θέση. Θα οχυρωθεί με κάστρα και φρούρια και θα διακοσμηθεί
με μεγαλόπρεπα κτήρια, επιβλητικούς ναούς και έργα τέχνης, που θα την
κάνουν την πιο όμορφη πόλη της Μικράς Ασίας. Ο πληθυσμός της, όταν
έφτασαν εκεί οι Ρωμαίοι, ξεπερνούσε τις 100.000 κατοίκους .
Η Σμύρνη θα αλλάξει πρόσωπο τους πρώτους αιώνες μετά τη γέννηση
του Χριστού. Οι Απόστολοι Παύλος και Ιωάννης, θα σπείρουν το σπόρο της
νέας Θρησκείας. Χτίστηκαν πολλές εκκλησίες στη Σμύρνη. Η πιο παλιά
ορθόδοξη εκκλησία, ήταν ο Άγιος Πολύκαρπος που χτίστηκε τα πρώτα
βυζαντινά χρόνια.
Όταν ξέσπασε η Ελληνική Επανάσταση του 1821, η Σμύρνη ήταν μία
πλούσια ελληνική πόλη, μα πλήρωσε για άλλη μία φορά ακριβά το τίμημα της
δόξας της, αφού δέχτηκε κατά κύματα τις επιθέσεις των γενιτσάρων, που
έσφαζαν και λεηλατούσαν τον ελληνικό πληθυσμό. Στα τέλη του 19ου αιώνα, η
Σμύρνη ήταν μία όμορφη μεγαλούπολη. Το καύχημα της ήταν το λιμάνι της,
που ανακατασκευάστηκε το 1870.
Η Σμύρνη χωριζόταν σε δύο μέρη. Στην επάνω πολιτεία (πάνω
Μαχαλά) και στην κάτω πολιτεία. Ο πάνω μαχαλάς κατοικούνταν
αποκλειστικά από τους Τούρκους και λιγοστούς Εβραίους. Στον κάτω μαχαλά
ζούσαν κυρίως Έλληνες και Ευρωπαίοι.
Οι Σμυρνιοί έδιναν τεράστια σημασία στην εκπαίδευση των παιδιών
τους. Εκτός από τα σχολεία που συντηρούσαν οι εύποροι Έλληνες και η
εκκλησία, υπήρχαν και πολλά ιδιωτικά εκπαιδευτήρια Γυμνάσια και Λύκεια, το
Παρθεναγωγείο. Η μουσική, το θέατρο και η ζωγραφική, ήταν οι αγαπημένες
ενασχολήσεις των Σμυρνιών.
Η Σμύρνη, η αρχόντισσα, θα γνωρίσει τις μεγαλύτερες στιγμές της
ιστορίας της, όταν θα υποδεχθεί τον ελληνικό στρατό, το Μάη του 1919. Οι
διεθνείς συνθήκες, είχαν δώσει στην Ελλάδα τη διοίκηση του Βιλαετιού της
Σμύρνης. Μα τα συμφέροντα των μεγάλων, ιδιαίτερα των Ιταλών και των
Γερμανών, επέβαλλαν συνεργασία με τους Τούρκους και ξερίζωμα των
Ελλήνων.
Στα τέλη του Αυγούστου η ένδοξη πόλη, εγκαταλελειμμένη στην τύχη
της, χωρίς την προστασία του ελληνικού στρατού περιμένει το κακό. Λίγες
μέρες αργότερα, το τουρκικό ιππικό μπαίνει στην πόλη και αρχίζουν οι
λεηλασίες των ελληνικών μαγαζιών. Οι Έλληνες ανησυχούν μα δεν έχουν
ακόμη λόγο να φοβούνται. Ο Κεμάλ τους έχει διαβεβαιώσει πως δεν
[33]

34. κινδυνεύουν. Στις 11/9/1922 οι Τούρκοι μπαίνουν στην Αρμένικη συνοικία,
καίνε και σφάζουν αθώους και ανυπεράσπιστους ανθρώπους. Η αρμένικη
συνοικία είναι πλέον ένα ανθρώπινο σφαγείο. Η ώρα των Ελλήνων έχει
φτάσει. Την άλλη μέρα 12/9/1922 έχουν σειρά οι Έλληνες, τα άγρια στίφη
ορμούν επάνω στον άμαχο πληθυσμό. Οι ηλικιωμένοι σφάζονται επί τόπου. Οι
νεώτεροι μεταφέρονται έξω από την πόλη και εκτελούνται ομαδικά. Όσοι
ήταν ζωντανοί, έφυγαν με καράβια για την Αθήνα.
Η Σμύρνη της οποίας το όνομα φέρουν δεκάδες δρόμοι της Αθήνας και
ένας από τους εμπορικότερους δρόμους της πόλης μας.
ξ) Οδός Φιλαδελφείας
Τη Φιλαδέλφεια την έκτισε ο βασιλιάς της Περγάμου, Άτταλος ο Β’ ο
επονομαζόμενος Φιλάδελφος το 140 π.Χ. και την κόσμησε με λαμπρούς ναούς
των οποίων τα ερείπια υπάρχουν ακόμη.
ο) Οδός Κιουτάχειας
Το όνομά της η πόλη το πήρε από τον Κότη τον βασιλιά των Φρύγων που την
έκτισε τον 8ο
αιώνα π.Χ. Οι Φρύγοι , που είχαν έρθει από τη Θράκη ,
απώθησαν τους Χετταίους και εγκαταστάθηκαν στην Κεντρική Ασία
δημιουργώντας ένα ισχυρό κράτος με πρωτεύουσα το Γόρδιο που έφτανε ως
την Κιλικία και το Αιγαίο Πέλαγος.
π) Οδός Κυδωνιών
Ο προσφυγικός συνοικισμός που προέκυψε μετά την απαλλοτρίωση του 1929
αποτέλεσε τη βάση του κατοπινού Δήμου Αιγάλεω και ονομάστηκε
Συνοικισμός Νέων Κυδωνιών.
ρ) Οδός Κωνσταντινουπόλεως
Όταν ο Κωνσταντίνος έγινε μονοκράτορας, εγκατέλειψε την Ρώμη και
στράφηκε προς την Ανατολή, αναζητώντας την πόλη που θα μπορούσε να
γίνει η νέα πρωτεύουσα του κράτους του. Το αρχαίο Βυζάντιο συγκέντρωνε
πολλά και σημαντικά πλεονεκτήματα. Ήταν μια πόλη με τεράστια στρατηγική
σημασία. Ο Κωνσταντίνος έδωσε διαταγή να ξεκινήσουν οι εργασίες της
ανοικοδόμησης. Έφερε αρχιτέκτονες και τεχνίτες από κάθε γωνιά της
επικράτειας που άρχισαν να κτίζουν λαμπρά κτίσματα. Στα επίσημα εγκαίνια
της πόλης που έγιναν με περισσή λαμπρότητα.
[34]