Araştırma Yöntemlerine Giriş

1. İleri İstatistik ve Bilimsel
Araştırma Yöntemleri
Giriş
Uzm. Psk. Gizem TURGUT

2. Dönem Başı ve Süresince – Dönem Sonu ve
Proje/Tez Dönemi Süresince
› Dönem Başı ve Süresince
A. B. V.
Ben proje yazamam.
Ben tez yazamam.
Ben tezimin istatistiğini tek başıma
yardımsız yapamam.
› Dönem Sonu ve Proje/Tez
Dönemi Süresince
H. O. K. Z. A. İ. Ö.
Ben proje yazamıyordum.
Ben tez yazamıyordum.
Ben tezimin istatistiğini tek başıma
yardımsız yapamayacak haldeydim.

3. Bilimsel Araştırma Yöntemleriyle İlgili Temel
Kavramlar
› Bilim Nedir: Eskiden beri iki ana bilim dalı vardır. Fizik,
biyoloji ve kimya gibi alanların oluşturduğu tabii bilimler;
sosyoloji, psikoloji, ekonomi, siyasal bilimler gibi diğer
alanların oluşturduğu sosyal bilimlerdir.
› Bilimsel Araştırma Yaparken Temel Prensip: Sebep sonuç
ilişkisi
› Bilimsel Araştırmalarda Sonuca Varmada Temel İlke:
Matematik gibi bilimler tümdengelim yönteminden
yararlanarak ve tekrarlanabilir olan bilgiler üretmekteyken
pozitif bilimler genellikle tümevarım yöntemiyle yeni
bilgiler ortaya koyarlar.

4. Bilimsel Araştırma Yöntemleriyle İlgili Temel
Kavramlar
› Sosyal Bilimlerde Bilgi: Sosyal bilimlerle alakalı formel ya da
informel tüm datalar içinde bulunduğumuz sosyal çevrede eylem
olarak ya da daha önceden kayıt haline alınmış olarak yer
almaktadır.
› Sosyal Bilimlerde Bilginin Kaynağı: Sosyal bilginin kaynağı ise
insanların sergiledikleri tutum ve davranışlarıdır. Ancak, bu bilgi
daha önce başka araştırmacılar tarafından tespit edilmiş olabilir.
Bu durumda bir sonraki araştırmacı için bilgi kaynağı olmaktadır.
Bu nedenle yeni bir bilgi olmamakla beraber, kaydedilmiş bilgiyi de
sosyolojide bir kaynak olarak almak mümkündür.
› Bilimsel Çalışma: Her iki kaynağın kombineli bir şekilde kullanımını
sağlayarak yeni bilgiler üretilmektedir.

5. Bilimsel Araştırma Süreci
Gözlem
Merak
Tanımı,
Araştırmanın Önemi
ve Araştırmanın
Amacı
Araştırma Modeli
Değişkenler
Hipotezler
Araştırmanın
Tasarımı
Örneklem
Ölçme
Araçları
Veri Toplama
Veri Analizi
Bulgular
Sonuç ve
Tartışma
Araştırmanın
Sınırlılıkları
Ne
Yaptım?
Nasıl
Yaptım?

6. İyi Bir Araştırmanın Sahip Olması Gereken
Özellikler
› Objektiflik
› Geçerlilik ve güvenilirlik
› Sistematik Süreç
› Güncellik
› Uygun Zamanlama
› Uygunluk (Etik açısından)
› Açık ve Net Açıklamalar

7. Araştırma Yöntemleri
› Nicel araştırma olaylar arasındaki ilişkileri tanımlamak için
sayısal veriler kullanan araştırma türüdür.
› Nitel araştırma insan davranışlarını veya deneyimlerini
tanımlamak için sözcükleri veri olarak kullanan araştırma
türüdür.

8. Araştırmanın Yaklaşımı
› Betimsel  Örn: Okan Üniversitesi Klinik Psikoloji YLP
Öğrencilerinin Profili: N=? Kadın:%? ve Erkek: %?
› Açıklayıcı: Değişkenler arasındaki korelasyonel ilişkiyi
ortaya koyar.
› Yordayıcı: Eldeki verilere bakarak ilerisini tahmin etmeye
çalışır. (Açıklayıcı analizin sonraki aşaması 
Regresyon)
› Deneysel: En az 1 tane deney 1 tane de kontrol grubu
olan ve kontrol grubuna bağımsız değişkenin verilmediği
çalışma türü.

9. Araştırmanın Yaklaşımı (Devam)
› Kesitsel: Farklı grupların karşılaştırılması
› Boylamsal: Aynı grupların farklı zamanlarda aynı teste
tabi tutulup 1. ve 2. zamandaki ortalamalarının
karşılaştırılması

10. Araştırma Desenleri
KORELASYONEL/ ALAN
ARAŞTIRMASI - SURVEY
› Kontrol Grubu yok.
› Bağımsız Değişken  Bağımlı Değişken
› Bağımsız Değişken Sürekli ise korelasyon ya da
regresyon yapılır.
› Bağımsız Değişken Kategorik ve Süreksiz ise t-test
yapılır.
› T-Test yapılsa bile araştırma deseni
korelasyoneldir (r=?, p= …) veya (R2 = %?  X , Y
üzerinde %? kadar etkiye sahiptir.)
› Korelasyonel analizlerde β değeri baz alınır.
Örn: Kişilikteki 1 birimlik
değişiklik 2.50 birimlik bir
değişikliğe yol açıyor.
DENEYSEL/ YARI DENEYSEL/
DOĞAL DENEY
β
C
Yaş
Kişilik
1.2
0.25
2.50
Kontrol grubu var.
Milligram  tam deneysel
Model: Öğrenme Düzeyi  Voltaj Miktarı
 Öğrenme Düzeyi
D1: Scientific Institution’daki bireyler
D2: Supermarket
• Scientific institution’daki kişiler mi yoksa
süpermarketteki kişiler mi daha çok itaat
edecek?
Deneyde bağımsız değişkene manipülasyon
denir.

11. Araştırma Desenleri: İlişkisel Tarama Modeli
Örnekleri
› A ile B Arasındaki İlişkinin İncelenmesi: A bağımsız B bağımlı
değişken olarak alınabilir. Aradaki ilişkiye çift yönlü olarak bakılır.
› A ile B Arasındaki İlişkide C’nin Etkisinin Rolü: A bağımsız, B bağımlı
değişken olarak alınabilir. Aradaki ilişkiye çift yönlü olarak bakılır.
Eğer C araştırmacının kontrol edebileceği bir değişkense ve A
tarafından etkilenip B’yi de etkileyebilecek bir değişkense
istatistiksel işlem ara değişken olarak etkisini gözlemlemek için
yapılabilir. Ancak C araştırmacı tarafından kontrol edilemeyecek bir
değişkense biçimlendirici değişken olarak etkisi araştırılır.
› A ile B Arasındaki İlişkinin C’ye Göre Farklılaşıp Farklılaşmadığının
İncelenmesi: A bağımsız, B bağımlı değişken olarak alınabilir.
Aradaki ilişkiye çift yönlü olarak bakılır. C biçimlendirici değişken
olarak alınır.

12. Deneysel Dizayn Türleri
› Post – Test Deneysel Dizayn
› Pre-test – Post-test Dizayn
Grup Manipülasyon Sonuç
Deney
Kontrol
Seminer
-
G1 (stres düzeyi)
G2 (stres düzeyi)
Etki: G1<G2 (t-test ile
ölçülür
Grup Pre Test Manipülasyon Post Test
Deney
Kontrol
G1 (stres testi)
G2 (stres testi)
Seminer
-
G3 (stres testi)
G4 (stres testi)
Etki: G1 = G2
G2 = G4
G1>G3
G3<G4

13. Deneysel Dizayn Türleri (Devam)
› Pre-test – Post-test Dizaynı İçin Kurallar:
- Hatırlama etkisini sıfırlamak için pre-test ile post-test aynı
olmamalı.
- Aynı denek grubu olmalı.  Ayrılma/Ölüm etkisi
sıfırlama için
- Eğitim verilmeyen grup o sırada ne yapıyordu???

14. Deneysel Dizayn Türleri (Devam)
› Solomon Dizayn
Grup Pretest Manipülasyon Posttest
D1
D2
K1
- G1
+ G2
- G3
+
+
-
+ G4
+ G5
+ G6
Etki: G4>G5
(Hatırlama etkisi)
G4<G6
G5<G6
G2>G5
G2>G4
G2=G6

15. Değişken Türleri
› Bağımsız Değişken: Araştırmacının kontrol etkisinin olduğu çevrenin
değişimlenmesidir. Yani araştırmacının belirlemiş olduğu araştırmanın sonucuna etki
edebilecek çevresel değişkendir.
› Bağımlı Değişken: Katılımcıya bağımlı olan bir deneyin yanıt ölçümüdür.
Yani bağımsız değişkenden etkilenmenin sonucunun gözlemlenmesidir.
› Ara Değişken: Bağımsız değişkenin asıl olarak başka bir değişkeni etkileyip
bağımlı değişkeni asıl olarak etkilediği değişken aracılığıyla dolaylı olarak etkilediği
durumlarda bağımsız değişkenin direk olarak etkilediği değişkene ara değişken denir.
› Biçimlendirici Değişken: Bağımsız değişkenin bağımlı değişkene olan
etkisini değiştirme gücüne sahip olan değişkene biçimlendirici değişken denir.

16. Araştırma Modeli
Bağımsız Değişken
Hava Sıcaklıkları
Bağımlı Değişken
İnsanların Su
Tüketim Miktarı
Ara Değişken
İnsanların
Vücutlarındaki Su
Tüketim Miktarı
Biçimlendirici Değişken
Ortamda ortam sıcaklığını düşüren bir faktörün bulunup
bulunmaması ya da ortamda insanların vücutlarındaki
su tüketim miktarını değiştiren başka bir faktörün
bulunup bulunmaması ya da ortamda insanların su
tüketim miktarını etkileyecek içsel/dışsal başka bir
faktörün bulunup bulunmaması

17. Değişken Kategorileri: Sürekli –
Süreksiz/Kategorik
› Sürekli: İki ölçüm arasında sonsuz sayıda değer alabilen
değişkenlerdir. Örn: Boy, Zeka puanı, ÖSS puanı
› Süreksiz/Kategorik: Ölçülen özellikle ilgili sınırlı sayıda değer
alabilen değişkenlerdir. Örn: Eğitim Düzeyi
› Sürekli Veri’yi Süreksiz/Kategorik Hale Çevirmek: Yaş (sayı) olarak
21, 25, 32 gibi alınırsa sürekli bir değişkenken Yaş (1): 0-5, (2):6-10,
(3):11-15,… şeklinde alınırsa süreksiz/kategorik bir hale çevrilmiş
olur. Bir veri sürekli halde alınabiliyorsa her zaman veri kaybı
olmaması açısından sürekli alınması daha doğrudur. Daha sonra
gerekirse kategorik hale getirilebilir. Ancak süreksiz/kategorik
olarak alınan bir veri sürekli hale getirilemez.

18. Değişken Kategorileri ve Ölçek Türleri
Veri Türleri Ölçek
Nominal Veri (Kategorik  Kadın: 1, Erkek: 2) Nominal Ölçek
Ordinal (Sıralama) Veri (Az --- Çok  1’den 5’e kadar en
çok hangi rengi seviyorsun?  Eksik: Sıklık)
Ordinal Ölçek
Interval (Aralıklı) Veri (Az --- Çok  1’den 5’e kadar
Kırmızı rengini ne sıklıkla giyiniyorsun?)
Interval Ölçekler
Ratio (Orantılı) Veri (0 gerçek bir 0dır.) Orantılı Ölçek

19. Örneklem Seçme Biçimi
› Olasılıklı:
- Basit tesadüfi
- Tabakalı: Ana kütlenin içindeki bütün elemanlar belli
özelliklere göre kendi içlerinde birbirine benzeyen birkaç
gruptan oluşturulmuştur.
- Kümeli: Popülasyon kümelere ayrılır. Kümeler rastgele
seçilir. Kümenin içinden alınan şans örneği ya da kümenin
tamamı araştırılılır.

20. Örneklem Seçme Biçimi (Devam)
› Olasılıklı Değilse:
- Ulaşılabilirlik esası
- Gönüllülerle çalışma
- Üniversite öğrencileri arasında not ile
ödüllendirilmiş/ödüllendirilmemiş*
- Bir katılımcı aracılığıyla bir başkasına ulaşma yöntemi (Snowball –
network sampling)
- İnternet üzerinden örneklem kısıtı koymadan gönderi yoluyla
- Amaçlı örnekleme

21. Örneklem Büyüklüğü Belirleme (Formül İle)
Değişken Türü Sınırlı Evren
N < 10.000
Sınırsız Evren
N > 10.000
Nicel
Nitel
n: Örneklem Büyüklüğü
N: Evren Büyüklüğü
H: Standart Hata
Z: Belirli Bir Anlamlılık Düzeyi
: Yanılma Olasılık Değeri  0,05: 1,96 ve 0,01: 2,58
P: Evrende Bir Olayın Gözlemlenme Oranı
Q: Evrende Bir Olayın Gözlemlenmeme Oranı  (1-P)

22. Örneklem Büyüklüğü Belirleme
› Nicel araştırmalarda parametrik testlerden yararlanılacaksa örneklem sayısı 30 kişiden az
olmamalı.
› Nicel araştırmalarda parametrik testlerden yararlanılacaksa ve gruplar arası bir
karşılaştırma yapılacaksa her grupta en az 30 katılımcı olmalı.
› Depresyon ile Anksiyete düzeyi arasındaki ilişkiye baktığınız bir çalışma yapıyor olun.
Depresyon düzeyini ölçmek için 21 maddelik Beck Depresyon Envanterini, anksiyete
düzeyini ölçmek için de 21 maddelik Beck Anksiyete Envanterini kullanacağınızı varsayın.
Demografik değişkenlerinizin içinde de cinsiyet (1: kadın, 2: erkek), yaş, eğitim düzeyi (1:
okur yazar, 2: ilköğretim, 3: ortaöğretim, 4: lise, 5: üniversite, 6: yüksek lisans veya
doktora) olsun. Çalışmanızı uluslararası düzeyde yapıyorsanız ve çalışmanızda faktör
analizi yapmayı planlıyorsanız örneklem sayısı belirlemede kullanılacak formül:
(21+21+1+1+1)*5*2*6 olmalı ve katılımcı sayınız en az 2700 olmalı. (NOT: 21: Beck
Depresyon Envanterindeki bir katılımcıya ilişkin değişken sayısı, 21: Beck Anksiyete
Envanterindeki bir katılımcıya ilişkin değişken sayısı, 1: cinsiyet için bir katılımcıya ilişkin
değişken sayısı, 1: yaş için bir katılımcıya ilişkin değişken sayısı, 1: eğitim düzeyi için bir
katılımcıya ilişkin değişken sayısı, 5: toplam soru sayısının en az beş katı olma kuralı, 2:
cinsiyetin kategori sayısı, 6: eğitim durumunun kategori sayısı)

23. Örneklem Büyüklüğü Belirleme
› Nicel araştırmalarda örneklemin, evreni temsil edebilirliği için örneklem sayısı en az 50 kişi
olarak belirlenmeli.
› Depresyon ile Anksiyete düzeyi arasındaki ilişkiye baktığınız bir çalışma yapıyor olun.
Depresyon düzeyini ölçmek için 21 maddelik Beck Depresyon Envanterini, anksiyete
düzeyini ölçmek için de 21 maddelik Beck Anksiyete Envanterini kullanacağınızı varsayın.
Demografik değişkenlerinizin içinde de cinsiyet (1: kadın, 2: erkek), yaş, eğitim düzeyi (1:
okur yazar, 2: ilköğretim, 3: ortaöğretim, 4: lise, 5: üniversite, 6: yüksek lisans veya
doktora) olsun. Çalışmanızda faktör analizi yapmayı planlıyorsanız örneklem sayısı
belirlemede kullanılacak formül: (21+21+1+1+1)*5 olmalı ve katılımcı sayınız en az 225
olmalı. (NOT: 21: Beck Depresyon Envanterindeki bir katılımcıya ilişkin değişken sayısı, 21:
Beck Anksiyete Envanterindeki bir katılımcıya ilişkin değişken sayısı, 1: cinsiyet için bir
katılımcıya ilişkin değişken sayısı, 1: yaş için bir katılımcıya ilişkin değişken sayısı, 1: eğitim
düzeyi için bir katılımcıya ilişkin değişken sayısı, 5: toplam soru sayısının en az beş katı
olma kuralı)

24. Örneklem Büyüklüğü Belirleme
› Depresyon ile Anksiyete düzeyi arasındaki ilişkiye baktığınız bir çalışma yapıyor olun.
Depresyon düzeyini ölçmek için 21 maddelik Beck Depresyon Envanterini, anksiyete
düzeyini ölçmek için de 21 maddelik Beck Anksiyete Envanterini kullanacağınızı varsayın.
Demografik değişkenlerinizin içinde de cinsiyet (1: kadın, 2: erkek), yaş, eğitim düzeyi (1:
okur yazar, 2: ilköğretim, 3: ortaöğretim, 4: lise, 5: üniversite, 6: yüksek lisans veya
doktora) olsun. Örneklem sayısı belirlerken depresyon ile anksiyete düzeyi arasındaki
ilişkiyi incelerken depresyon düzeyi yükseldikçe anksiyete düzeyinin yükselip yükselmediği
yapacağınız 1. gözlem olacak. depresyon ile anksiyete düzeyi arasındaki ilişkiyi incelerken
depresyon düzeyi düştükçe anksiyete düzeyinin yükselip yükselmediği yapacağınız 2.
gözlem olacak. Depresyon ile anksiyete düzeyi arasındaki ilişkiyi yaşın nasıl etkilediğini
saptamak yapacağınız 3. gözlem olacak. Depresyon ile anksiyete düzeyi arasındaki
ilişkinin cinsiyete göre farklılaşıp farklılaşmadığını saptamak yapacağınız 4. gözlem
olacak. Depresyon ile anksiyete düzeyi arasındaki ilişkinin eğitim düzeyine göre farklılaşıp
farklılaşmadığını saptamak yapacağınız 5. gözlem olacak. Örneklemin hem evreni temsil
niteliği taşıyabilmesi için hem de çalışmanızda faktör analizi yapmayı planlıyorsanız
örneklem sayınızı hesaplamak için formül: Gözlem sayısı*50 olmalı ve bu durumda
örneklem sayınız en az 5*50= 250 olmalı.

25. Örneklem Büyüklüğü Belirleme
› Nitel araştırmalarda;
- Fenomenoloji ve Yorumlayıcı Fenomenolojik Analiz (IPA): Az sayıda katılımcı ile çalışılır
çünkü araştırmacı her katılımcının deneyimlerine çok fazla süre ayırarak her katılımcının
yaşadığı durumlar arasındaki benzerlik ve farklılıkları bulmaya yoğunlaşır.
- İçerik Analizi: Örneklem büyüklüğü söylem analizinde önemli bir konu değildir, çünkü
analizde önemli olan az sayıda bireylerden elde edilen geniş kapsamlı dilsel malzeme
ürünleridir.
- Odak Grup Görüşmeleri: 6 ile 10 üye arasında oluşan küçük bir grup katılımcı bir oturum
etrafında toplanır, tercihen U şeklinde oturur ve araştırmacının üzerinde çalıştığı konu ile
ilgili görüşlerini bildirirler. Bir oturumda 10 – 15 sorudan fazla soru sorulmamalıdır.
- Gömülü Kuram Oluşturma: Araştırmacı süreç içerisinde oluşan farklı adım ya da evreye
sahip süreç ve eyleme yoğunlaşır. Araştırmacı en son basamakta bu süreç ya da eylemle
bağlantılı bir teori geliştirmeyi hedefler. 20 – 30 kişilik bir grup ile çalışılabilir