1. ИНЖЕНЕРИЙН СУРГУУЛЬ
Хөдөлгөөнтмашинытэнхим
ТЭЭВРИЙН ХЭРЭГСЛИЙН УЛСЫН ДУГААР,
ТАНИХ ТЭМДЭГ, БИЧЛЭГ
Инженерийнбабусадмэргэжлийн
ангийноюутнуудадзориулав.
Гарынавлагабэлтгэсэн: Ч.Алтанцэцэг
Д.Батчимэг
2014он

2. Тээврийнхэрэгслийнулсындугаар, танихтэмдэг, бичлэг
1. Монголулсыннутагдэвсгэрташиглагдажбайгаамеханикжсантээврийнхэрэгсэл
(троллейбусаас бусад
)болончиргүүлньЗамынцагдаагийналбанаасолгосонулсындугаарынтэмдэгтэйбайхаасга
днаулсындугаарынтоо, үсгийгачааныавтомашин, чиргүүл (суудлын аьтомашины
чиргүүлээс бусад ) – ийнхоёрхажууболонарталд, автобус (багаоврынавтобусаасбусад )-
ныарталдүндсэнөнгөнөөсялгарахөнгөөрбичсэнбайна. Үсгийнөндөрнь 200мм, өргөннь 80
мм, зураасныөргөннь 20 мм, тооныөндөрнь 300мм, өргөннь 120 мм, зураасныөргөннь 30
ммбайна.
АливаамеханикжсантээврийнхэрэгсэлЦагдаагийнбайгууллагынбайнгынхяналтандб
айхѐстой.Иймшаардлагынүүднээстээврийнхэрэгсэлэзэмшигчньалба,
аминыямарнэгэншалтгаанаар 3
сараасдээшхугацаагаарбайнгынбүртгэлтэйхаягааөөрчлөхболшинээрочихгазрынЗамынцагд
аагийналбандзаавалбүртгүүлэхѐстой.
Цагдаагийнерөнхийгазрындаргын 1999 оны 284 тооттушаалаарбаталсан
“Тээврийнхэрэгсэлийнулсындугаарынтэмдгийнжурам”-д
“Монголулсыннутагдэвсгэрташиглагдажбайгаабүхтөрлийнавтомашин, мотоцикл,
чиргүүл, трактор, өөрөөявагчхэрэгсэлбүртулсындугаарынтэмдэголгоно…” гэжзаажээ.
Улсындугаарынтэмдэгньугтээврийнхэрэгслийнөмчийнхэлбэрийгхаргалзахгүй,
засагзахиргаа, нутагдэвсгэрийнхарьяалал,
тээврийнхэрэгслийнтөрлөөрялгаатайхийгддэг.Тээврийнхэрэгслийнулсындугаарынтэмдгий
гавтомашины, мотоциклийн, чиргүүлийн, трактор,
өөрөөявагчхэрэгслийнгэжангиланбүхтөрлийнавтомашинд 2, мотоцикл, чиргүүл, трактор,
өөрөөявагчхэрэгсэлд 1 ширхгийголгодог.Автомашин, мотоциклийнулсындугаар 3 үсэг, 4
тооноос, чиргүүл, трактор, өөрөөявагчхэрэгслийнх 2 үсэг, 4 тооносбүрдэнэ.
Мотоциклийнулсындугаарынялгах 3 үсгийгтооныурдньхаринбусдынхыгардньбичнэ.
Механикжсантээврийнхэрэгслийнулсындугаарынтэмдгийнзасагзахиргаа,
нутагдэвсгэрийнхарьяаллыгзаахялгахүсэгньдараахагуулгатайтовчилсонтэмдэглэгээбайна.
Үүнд :
1. Улаанбаатархот УБ
2. УлаанбаатархотынБагануурдүүрэг БР
3. УлаанбаатархотынНалайхдүүрэг НА
4. Архангайаймаг АР
5. Баян-Өлгийаймаг БӨ
6. Баянхонгораймаг БН
7. Булганаймаг БУ
8. Говь-Алтайаймаг ГА
9. Говьсүмбэраймаг ГС
10. Дархан-Уулаймаг ДА

3. 11. Дорноговьаймаг ДГ
12. Дорнодаймаг ДО
13. Дундговьаймаг ДУ
14. Завханаймаг ЗА
15. Орхонаймаг ОР
16. Өвөрхангайаймаг ӨВ
17. Өмнөговьаймаг ӨМ
18. Сүхбаатараймаг СҮ
19.Сэлэнгэ аймаг СЭ
20. Төваймаг ТӨ
21. Увсаймаг УВ
22. Ховдаймаг ХО
23. Хөвсгөлаймаг ХӨ
24. Хэнтийаймаг ХЭ
25. Батланхамгаалахяам ЦА
26. Хилийнцэргийгудирдахгазар ХЦ
27. Дипломатбайгууллагууд ДК
28. Олонулсынбайгууллагууд ОУ зэрэгболно.
Улсындугаарын 3 дахьүсэгньсерийндугаарбайхбөгөөд А, Б, Г, Д, З, И, К, М, О, С,
Т, У, Х үсгүүдээртэмдэглэнэ. Серийндугаарямарнэгэнутгасанаагилэрхийлэхгүй.
Чиргүүлийнулсындугаарыгсуудлынавтомашины( СЧ ), бусадтээврийнхэрэгслийн (
АЧ, ОЧ, УЧ, БЧ, ТЧ, МЧ ) гэж 2 ангилна.
ДК, ОУ гэсэнялгахүсэгбүхийулсындугаарынтэмдгийндэвсгэрньулаан, тоо, үсэг,
хүрээньцагаанөнгөтэйбайна.Бусадавтомашин, мотоциклынхдэвсгэрньцагаан, тоо, үсэг,
хүрээньхарөнгөтэйбайна.
Трактор, өөрөөявагчхэрэгслийнулсындугаарынтэмдгийндэвсгэрньшар, тоо, үсэг,
хүрээньхарөнгөтэйбайна.Чиргүүлийнхдэвсгэрньхар, тоо, үсэг,
хүрээньцагаанөнгөтэйбайна.
Жолоочхөдөлгөөндоролцохдооулсындугаарынтэмдэгбичлэгийнхарагдал-
тыгхангахынтулдарчижцэвэрлэжбайхньзүйтэй.
2. Тээврийн хэрэгслийн таних тэмдгийг хэрэглэх тохиолдол:
“Чиргүүлтэйтээврийнхэрэгсэл” - хоорондоо 150-300 мм-
ийнзайтайбайрлахулбаршарөнгийнгурвангэрэл.Энэтанихтэмдг
ийгчиргүүлтэйачааныавтомашин, дугуйттрактор,
угсрааавтобусбуюутроллейбусныбүхээгдээрхөндлөнбайрлуул
на;
Чиргүүл чирсэн тракторын чирэх хэрэгсэл дээр ирэх ачаалал нь 1.4 тн-оос их, мөн
чиргүүлтэй ачааны автомашин, автобус, троллейбусанд тэдгээрийн уртаас үл
хамааруулан “Чиргүүлтэй тээврийн хэрэгсэл” гэсэн шар өнгийн гурвалжин таних
тэмдэгтэй байна. Энэ таних тэмдэг нь зөрж өнгөрөх тээврийн хэрэгслийн жолоочид

4. чиргүүлтэй тээврийн хэрэгсэл явж буйг урдчилан анхааруулах үүрэгтэй бөгөөд хурдтай
яваа чиргүүлтэй тээврийн хэрэгсэлтэй зөрж өнгөрөх нь харьцангуй аюултай байдаг.
“Хүүхэдтээвэрлэжяваатээврийнхэрэгсэл” - улаанхүрээтэй,
шарөнгийндэвсгэрбүхийдөрвөлжин (нэгталынуртнь 250 мм-ээсбагагүй,
хүрээнийөргөнньнэгталынхэмжээний 1/10-тэй тэнцүү) доторхарөнгөөр
1.18 тэмдгийндоторхидүрсийгзурна.
Хүүхдийгзохионбайгуулалттайгаартээвэрлэхавтобус,
ачааныавтомашиныурдболонардэнэтанихтэмдгийгбайрлуулна;
Тээврийн хэрэгслийн хийц загварыг хүүхдэд тохируулан үйлдвэрлэдэггүй учир
хүүхдэд суудал дээр ердийн үед болон тээврийн хэрэгслийн огцом хөдөлгөөний үед
тогтвортой суух боломж муу байдаг. Жишээ нь : суудал, бариул, түшлэг г.м.
Иймд “Хүүхэд тээвэрлэж яваа тээврийн хэрэгсэл” гэсэн таних тэмдэгтэй тээврийн
хэрэгслийн ойролцоо яваа жолооч түүний хөдөлгөөний хурд болон чигийг огцом
өөрчлөхөөр ямар нэгэн үйлдэл хийхгүй байхыг хичээх хэрэгтэй. Энэ нь хүүхдүүд гэмтэж
бэртэхгүй байхтай шууд холбоотой асуудал юм.
“Сургалтынтээврийнхэрэгсэл” - улаанхүрээтэй,
цагаанөнгийндэвсгэрбүхийтэнцүүталтгурвалжин (нэгталынуртнь 200
мм-ээсбагагүй, хүрээнийөргөнньгурвалжныталын 1/10-тэй тэнцүү)
дотор “С” үсгийгхараарбичнэ.
Жолоодлогындадлагахийхтээврийнхэрэгслийнурдболонардэнэтанихтэм
дгийгбайрлуулна.Жич: Ар,
өвөрталдаадүрслэгдсэнтэмдгийгсуудлынавтомашиныбүхээгдээрбайрлуулжболно;
Жолоодлогын дадлагын үед сургалтанд зориулан тоноглосон тээврийн хэрэгсэлд
“Сургалтын тээврийн хэрэгсэл” гэсэн таних тэмдэг заавал тавина. Энэ таних тэмдгийн
орой нь дээш чиглэсэн байх бөгөөд суудлын автомашины бүхээг дээр ар өвөрт нь “С”
үсэг дүрсэлсэн нэг тэмдэг тавьж болно. Таних тэмдгийг сургалтад ашиглаж буй бүх
механикжсан тээврийн хэрэгсэлд заавал тавихаас гадна ЗХД-ийн 19.4-р зүйлийг (
Жолоодлогын дадлага хийх ) мөрдлөг болгоно.
“Хурдныхязгаар” - улаанхүрээтэй, цагаанөнгийндэвсгэрбүхийдугуй (голчнь 160 мм-
ээсбагагүй, хүрээнийөргөнньголчийн 1/10-тэй тэнцүү)
доторзөвшөөрөгдсөнхурдныдээдхэмжээгхараарбичнэ.Хүүхдийгзохионбай
гуулалттайгаартээвэрлэх, хүндбуюуоворихтэй, мөнаюултайачаатээвэрлэх,
түүнчлэнтехникийндээдхурдньзамынхөдөлгөөнийдүрмийн 9.3-т
заасанхэмжээндхүрэхгүймеханикжсантээврийнхэрэгслийнзүүнардэнэтани
хтэмдгийгтавьжанхааруулжболно;
Хүнд болон овор ихтэй ачаа тээвэрлэж байгаа, мөн техникийн боломжоороо ЗХД-ийн 9.3
- рт заасан дээд хурдыг хангаж чадахгүй тээврийн хэрэгслүүдэд 2.24 буюу хурдны дээд
хязгаарлал тэмдгийн багасгасан дүрс болох “Хурдны хязгаар” таних тэмдгийг хэрэглэж
болно. Мөн түүнчлэн жолоодлогын дадлага туршлага эзэмших хүртэл дээрхи тэмдгийг
хэрэглэж болно. Гэхдээ ийм таних тэмдгийг заавал тавихыг жолооч нараас шаардахгүй

5. бөгөөд энэ тэмдгийг тээврийн хэрэгсэлд тавьснаар бусад хөдөлгөөнд оролцогчдод
ялангуяа араас яваа тээврийн хэрэгслийн жолоочид зөв байрлан явах, гүйцэж түрүүлэх
үйлдлийг аюулгүй гүйцэтгэхэд чухал ач холбогдолтой. Ийм таних тэмдэг нь тухайн
тээврийн хэрэгслийн жолоочид аюулгүй зорчих нөхцөл бүрдүүлдэг.
“Аюултайачаа” - 700х300 ммхэмжээтэй (15 ммөргөнхархүрээтэй)
тэгшөнцөгтийнбаруунталын 400 ммурттайхэсгийгулбаршараар,
үлдсэнзүүнталынхэсгийгцагаанаарбудна.Тэмдэгттээвэрлэжяваа
ачааныонцлогийгтодорхойлсонтэмдэглэлхийнэ;
“Аюултай ачаа тээвэрлэж яваа тээврийн хэрэгсэл” –
ийн таних тэмдгийн зүүн талын цагаан хэсэгт ачиж яваа аюултай ачааны шинж
чанарын тухай тэмдэглэгээг, баруун талын улбар шар дээд хэсэгт нь яаралтай авах арга
хэмжээний кодыг, доод хэсэгт нь аюултай ачааны нэрийн кодыг тус тус бичнэ. Энэ
тэмдэгт заагдсан мэдээллийн дагуу ЗТО болон бусад аюулын үед ачиж яваа аюултай
ачаатай хэрхэн харьцахыг тээврийн хэрэгслийн жолооч болон ачааг дагалдан яваа
хүмүүст урьдчилан мэдээлсэн байх бөгөөд ачих, буулгах, тээвэрлэх горимыг тогтоодог
юм.
Тэсэрч дэлбэрэх, цацраг идэвхит, хүчтэй хордуулах бодис тээвэрлэдэг автоцистерн болон
ачааны автомашинуудад энэ таних тэмдгийг заавал хэрэглэх бөгөөд жолооч нь тухайн
ангиллын тээврийн хэрэгслийг гурваас дээш жил жолоодож дадлагажсан хүн байх бөгөөд
хөдөлгөөнд оролцохдоо ойрын гэрлээ асааж явна. Энэ таних тэмдгийг улсын дугаарын
бичлэг, гадна талын гэрэлтүүлэх хэрэгслийг халхлахааргүй тээврийн хэрэгслийн оврын
хэмжээнээс илүү гарахааргүй байрлуулна.
“Оворихтэйачаа” - улаан, цагаанташуузураасхосолсон (зураасынөргөннь 50 мм) 400х400
ммхэмжээтэйбайна;
“Овор ихтэй ачаа” гэсэн таних тэмдэг нь овор ихтэй ачаа тээвэрлэж
явааг хөдөлгөөнд оролцогчдод анхааруулах үүрэгтэй бөгөөд түүнийг
гүйцэж түрүүлэх, түүнтэй зөрж өнгөрөх тээврийн хэрэгслүүд таних
тэмдгийн тусламжтайгаар овор хэмжээг нь баримжаалж хажуугийн
болон хоорондын зайг сонгодог юм.
“Урттээврийнхэрэгсэл” - улаанхүрээтэй (өргөннь 40 мм), шарөнгийндэвсгэрбүхий
1200х300
ммхэмжээтэйтэгшөнцөгтдотортухайнтээврийнхэрэгслийнбүрэ
лдэхүүнийнийтуртынхэмжээгхараарбичнэ.Ачаатайбуюуачаагү
йнийтуртнь 20 метрээсилүү,
мөнхоѐрбуюутүүнээсолончиргүүлтэйтээврийнхэрэгслийнардэнэтанихтэмдгийгбайрлуулна
.Энэхэмжээнийтэмдгийгбайрлуулахболомжгүйбол 600х300
ммхэмжээтэйхоѐртэмдгийгтээврийнхэрэгслийнардтэгшхэмтэйгээрбайрлуулжболно;
Чиргүүлтэй тээврийн хэрэгслийн нийт урт нь 24 метрээс илүү, ерөнхий урт нь 20
метрээс илүү тээврийн хэрэгсэл гэсэн таних тэмдгийг хамгийн сүүлчийн чиргүүлийн ар
талд байрлуулах ѐстой. Энэ нь хөдөлгөөнд оролцож буй бусад жолооч нар урдаа хэт урт

6. бүрэлдэхүүн бүхий тээврийн хэрэгсэл явж буйг мэдэж гүйцэж түрүүлэх үйлдэл хийхэд
баримжаа болдог.
“Тахирдутуухүн” - шардэвсгэрбүхийдөрвөлжин (нэгталынуртнь 150 мм) доторхарөнгөөр
6.11
тэмдгийндоторхидүрсийгзурна.Тахирдутуухүнжолоодожявахбуюутахирд
утуухүнтээвэрлэжявахавтомашиныурдболонардэнэтанихтэмдгийгбайрлуу
лна;
Хэрэв тээврийн хэрэгслийг тахир дутуу хүн жолоодохоор өөрчлөн
тоноглосон, түүнийг эзэмшигч нь тахир дутуу, улсын бүртгэлээс олгосон тээврийн
хэрэгслийн гэрчилгээн дээр зохих тэмдэглэл хийсэн бол “Тахир дутуу хүн” гэсэн таних
тэмдэг тавьж болно. Ийм таних тэмдэгтэй тээврийн хэрэгслүүд 6.11 ( тахир дутуу хүн
) нэмэлт тэмдэгтэй хамт хэрэглэсэн тэмдгүүдийн утгаар тодорхой хөнгөлөлт эдэлнэ.
Дээрх таних тэмдгийг тахир дутуу хүн өөрөө жолоодоогүй ч гэсэн түүний эзэмшилд
байдаг, эсвэл түүнд үйлчилдэг тээврийн хэрэгсэлд Замын цагдаагийн албанаас олгож
болно.
“Дүлийжолооч” - шарөнгийндэвсгэрбүхийдугуй (голчнь 160 мм) дотор 45 мм-
ийнголчтойхарөнгийнгурвандугуйдүрсийгадилталтгурвалжин
(оройньдоошхарсан)-
гийноройнуудадхаргалзахбайдлаарбайрлуулна.Сонсголмуутайбуюудүлийхү
нжолоодожявахмеханикжсантээврийнхэрэгслийнурдболонардэнэтанихтэмд
гийгбайрлуулна;
“Хадаастайдугуй” - улаанхүрээтэй, цагаанөнгийндэвсгэрбүхийтэнцүүталтгурвалжин
(нэгталынуртнь 200 мм-ээсбагагүй, хүрээнийөргөнньгурвалжныталын
1/10-тэй тэнцүү) доторголчньгурвалжныталын 1/3-тэй
тэнцүүхарөнгийндугуйгбайрлуулжтүүндээр “Х” үсгийгцагаанаарбичнэ.
Энэтэмдгийгхадаастайдугуйбүхиймеханикжсантээврийнхэрэгслийнардба
йрлуулна.

7. СЭДВИЙН ТЕСТ
1. Зурагт үзүүлсэн автомашины бүхээг дээрх гэрэл ямар утга илэрхийлэх вэ.
a. Аюултай ачаа тээвэрлэж яваа болохыг
b. Механикжсан тээврийн хэрэгсэл чирч яваа
болохыг
c. Овор ихтэй ачаа тээвэрлэж яваа болохыг
d. Чиргүүл чирч яваа болохыг
2. “Чиргүүлтэй тээврийн хэрэгсэл” таних тэмдгийг аль тээврийн хэрэгслд
байрлуулж хэрэглэх вэ.
a. Зөвхөн А
b. Зөвхөн Б
c. Зөвхөн В
d. А В
e. А Б В
3. “Урт тээврийн хэрэгсэл” таних тэмдгийг аль тээврийн хэрэгсэлд хэрэглэх
шаардлагатай вэ.
a. Зөвхөн А
b. Зөвхөн Б
c. А Б
4. Зурагт үзүүлсэн тээврийн хэрэгслийн таних тэмдэг ямар утга илэрхийлэх вэ.
a. Нэг чиргүүлтэй бөгөөд нийт урт нь 19 метр
болохыг
b. Хоѐр буюу түүнээс олон чиргүүлтэй бөгөөд
нийт урт нь 19 метр болохыг
c. Чиргүүлгүй бөгөөд ачаатай ба ачаагүй нийт урт нь 19 метр болохыг
d. Дээрх бүх утгыг агуулна
5. Зурагт үзүүлсэн тээврийн хэрэгсэлд аль таних тэмдгийг хэрэглэх шаардлагатай
вэ.
a. Зөвхөн А
b. Зөвхөн Б
c. Зөвхөн В
d. Зөвхөн А В
e. А Б В
6. Ачаа нь тээврийн хэрэгслийн овроос урагшаа болон хойшоо 1 метрээс илүү
гарсан бол “Овор ихтэй ачаа” таних тэмдгийг ачааны хаана нь байрлуулах вэ.
a. Зөвхөн урагшаа илүү гарсан хэсэгт

8. b. Зөвхөн хойшоо илүү гарсан хэсэгт
c. Урагшаа болон хойшоо илүү гарсан хэсэгт
7. Зурагт үзүүлсэн автобус цагт 50 км хүртэл хурдтай явахыг зөвшөөрөх үү.
a. Зөвшөөрнө
b. Хориглоно
c. Зөвхөн хүүхдүүд тээвэрлэж яваа үед
зөвшөөрнө
d. Зөвхөн хүүхдүүд тээвэрлэж яваа үед
хориглоно
8. Энэ таних тэмдгийг аль тээврийн хэрэгсэлд хэрэглэх вэ.
a. Овор ихтэй ачаа тээвэрлэж яваа тээврийн хэрэгсэлд
b. Хүнд ачаа тээвэрлэж яваа тээврийн хэрэгсэлд
c. Аюултай ачаа тээвэрлэж яваа тээврийн хэрэгсэлд
d. Чиргүүлтэй тээврийн хэрэгсэлд
9. Тахир дутуу хүмүүсийг тээвэрлэж яваа автомашинд энэ таних тэмдгийг
хэрэглэхийг зөвшөөрөх үү.
a. Зөвшөөрнө
b. Хориглоно
c. Уг автомашиныг зөвхөн тахир дутуу хүн жолоодож яваа бол
зөвшөөрнө
10. Зурагт үзүүлсэн тээврийн хэрэгслийн таних тэмдэг ямар утга илэрхийлэх вэ.
a. Уг автомашиныг зөвхөн сонсгол муутай
хүн жолоодож яваа болохыг
b. Уг автомашинаар дүлий хүмүүсийг
тээвэрлэж яваа болохыг
c. Уг автомашиныг хараа муутай хүн
жолоодож яваа болохыг
d. Дээрх бүх утгыг илэрхийлнэ.
ТЕСТИЙН ХАРИУ
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
d d c b d c b c a a