Өсвөр насны хүүхдийн сэтгэл зүйн онцлог

1. Ирээдүй цогцолбор 2 дугаар сургууль
Технологийн багш Б.Мөнгөнцэцэг
Б.Мөнгөнцэцэг

2. Өсвөр нас
• 10 -12 эрт үе
• 13-15 дунд үе
• 16-17 хожуу үе
Б.Мөнгөнцэцэг

3. Өсвөр насны хүүхэд
Б.Мөнгөнцэцэг

4. Танин мэдэхүйн процессын хөгжилт
• Хүртэхүйн хөгжилт : өсвөр насны хүүхэд бодит байдлаас хүртэж байгаа юм
үзэгдлийг үлэмж нарийн задлан шинжилж, нэгтгэн дүгнэх чадвартай байна.
Амьдралын туршлагаас үзэхэд өсвөр насны хүүхдийн хүртэхүй нь нэг талаас
юиыг үлэмж нарийн тусгаж хүртэх нөгөө талаас үзэгдэл юмсыг өнгөцхөн
мөчид тусгах онцлогтой байдаг нь ажиглагдсан байна. Өсвөр насны үед
хүүхдийн хүртэхүй нь ямагт юм үзэгдлийг өрөөсгөл нэг талаас нь тусган
авдаг онцлогтой учраас тэдний хүртэхүйд эндэгдэл гарч гаж буруу тусгал
явагдаж болно. Тэрчлэн өсвөр насны хүүхдийн хүртэхүйн нөгөө нэг онцлог нь
юмыг хамгийн ерөнхий байдлаар тусгадагт оршино. Ийм учираас өсвөр насны
хүүхдийн хүртэхүйн онцлог бол юмыг бодит байдал, биет зүйл дээр
тулгуурлан тусгах өвөрмөц шинжтэй байдаг явдал юм. Өсвөр насны хүүхдийн
ажиглалтын үр дүн нь хүүхэд өөрөө ажиглалтанд хэрхэн яаж хандахаас
шалтгаална.
Б.Мөнгөнцэцэг

5. Өсвөр насны хүүхдийн
хийх хөдөлмөрийн сэтгэл зүйн үндэс
• Өсвөр нас бол ажиллах хөдөлмөрлөх, хөдөлмөрт дурлах, идэвхижих
нас юм.
• Гэр бүл, сургууль дээр зөв зохион байгуулагдсан хөдөлмөр бол
зөвхөн хөдөлмөрт хандах хүний сайн талын харьцааг төлөвшүүлээд
зогсдоггүй, харин бие хүний бүх шинжүүдийг төлөвшүүлнэ.
• Тэрчлэн хөдөлмөрийн процесст бэрхшээлийг давах чадвар хүч
энерги, идэвхи санаачлага, тэсвэр хатуужил, зориг эрмэлзэл, мөн хамт
олонч чанар хувийн сонирхлыг хамт олны сонирхолд захируулах
чадвар зэрэг зоригийн шинжүүд төлөвшин тогтоно.
• Өсвөр насны хүүхдийн хийх хөдөлмөр бол санаачлагыг ундруулсан
бүтээлч хөдөлмөр байх ёстой.
Б.Мөнгөнцэцэг

6. • Сэтгэхүйн хөгжилт : өсвөр насны хүүхдийн сэтгэх үйлийн үндсэн
онцлог нь жилээс жилд бодит сэтгэхүйгээс салж хийсвэрлэх сэтгэхүйн
үйлд шилжиж, сэтгэхүйн өндөр түвшинд хүрнэ. Өсвөр насанд
шилжихийн хамтаар хүүхдийн сэтгэхүйд чанарын өөрчлөлт гарч
тодруулах, хийсвэрлэн бодох, ерөнхийлөн дүгнэх, үйлийг хийх оюун
ухааны ажлын чадвар, дадлагыг эзэмшинэ. Гэвч өсвөр насны
хүүхдийн сэтгэхүйгээс аажмаар хийсвэрлэх сэтгэхүйн үйлд шилжих
замаар явагдана. Өсвөр нас нь дотроо насны үелэлтийн ялгаа, заагтай
юм. 11-12 насны буюу 15 насны хүүхдийн сэтгэх үйл нь тус тусдаа
харилцан ялгаатай байна.
• Өсвөр насны хүүхдийн сэтгэн бодох үйлийн нөгөө нэг онцлог нь
сэтгэхүйн хөгжилд нь тодорхой дүрслэлт, сэтгэхүйн хэлбэр ихээхэн
үүрэгтэй болсон байдаг юм.
• Өсвөр насны хүүхдийн сэтгэхүйн үйлийн хөгжилтөнд бие даасан
шүүмжлэлт чанарууд эрчимтэй илэрнэ.
Б.Мөнгөнцэцэг

7. Өсвөр үеийнхний онцлог
• Өсвөр насанд гарах сэтгэл зүйн
хямрал өөрчлөлтийг хэрхэн
даван туулсанаар тухайн
хүүхэд өөрийн хувийн зан
чанарыг бий болгоно. Өөрөөр
хэлбэл энэ насны зөрчил хямрал
нь тухайн хүүхдийн хувийн
чанарыг бүрдүүлнэ гэж сэтгэл
зүйчид тодорхойлдог.
Б.Мөнгөнцэцэг

8. Өсвөр үеийнхний онцлог
• Өсвөр насны хүүхдийн өөр нэг
онцлог нь энэ үедээ маш их
оргилсон эрч хүчтэй, аливаа
юманд санаачлагатай ханддаг
чанар юм. Зарим тохиолдолд
энэ маш их эрч хүчтэй байдал
нь зөрчилдөмтгий, түр зан
чанаруудаар илрэх нь бий. Энэ
бол хүүхдийн мэдрэлийн
тогтолцоо маш хөөрөмтгий
болдогтой холбоотой.
Б.Мөнгөнцэцэг

9. Өсвөр насны
хямрал
• Сурах үйл ажиллагааны сонирхол буурах
• Дуулгаваргүй болох, хэт дуулгавартай
байх
• Зөрчилтэй зан авир гаргах
• Түрэмгий аашлах, эсвэл дуугаа хураах
• Сургуулийн шаардлагад захирагдахаас
татгалзах
• Хорио цээр, заавар, сургамжийг
эсэргүүцэх
• Найз нөхдийн хүрээлэлд татагдах, тэднийг
дагах
• Томчуудын үгийг үл ойшоон,
өөрийнхөөрөө зүтгэх гэх мэт
Тэдний хямралын зарим
шинж нь насанд
хүрэгчид болон эцэг эх,
багш нарын санааг ихэд
зовоодог.
Тухайлбал:
Б.Мөнгөнцэцэг

10. Өсвөр насны
сэтгэлзүй онцлог • Эцэг эхээсээ зай барьж эхэлнэ. Энэ бол
хэвийн зүйл. Эцэг эхийн орон зайг үе
тэнгийхэн нь эзэлнэ. Тэд эцэг эхээс найз
нөхдийн дүрэм журмыг илүүд үзэж,
эрхэмлэн сахина
• Ирээдүйнхээ төлөө санаа зовних: Би
ямар ажил хийх вэ? Би өөрийгөө хэрхэн
авч явах вэ? Өсвөр насныхны ажил
мэргэжилтэй холбоотой сонголт нь
тэдний өөрийн бие хүнээ хэрхэн мэдэрч
ухамсарласантай шууд холбогддог
Б.Мөнгөнцэцэг

11. • Өөрийн ухамсар: Тэд биеийн болон бэлгийн хөгжлийн
өөрчлөлт, эсрэг хүйсийхэндээ татагдах зэрэг шинэ
мэдрэмжиндээ сэтгэл нь тавгүйтэж, ичиж, эргэлзэнэ.
• Өсвөр насныхан гадаад үзэмжиндээ анхаарал тавих нь
ихсэж, удаан цагаар толины өмнө эргэлддэг болно.
Үүнийг өөрөө өөртөө дурлах гэж нэрлэх нь бий. Мөн
нялх насандаа “би саатал” өөрийгөө мэдэрч чадаагүй
бол бусдаас өөрийгөө дээгүүр тавих, бусдаас өвөрмөц
гэдгээ батлах, хэн нэгнийг шүтэн дуурайх, олны
анхаарлын төвд байхыг эрмэлзэх, хүлээн зөвшөөрүүлэх
зэрэг шинж тэмдгүүд энэ насанд илрэх тохиолдол
байдаг
Б.Мөнгөнцэцэг

12. • Хүүхэд насны өмнөх үеийн бодит
сэтгэхүй нь дүрслэх, хийсвэр сэтгэн
бодохуйн чадвар болон хөгжинө
• Өсвөр насныханд аливаа зүйлийг өөр
өнцгөөс харах чадвар хөгждөг. далд
хоёрдмол утгатай үг хэлэх, хорон үгээр
шүүмжлэх, юу ч хийхгүй байх гэх мэт
зан үйлээр эсэргүүцлээ илэрхийлнэ.
Б.Мөнгөнцэцэг

13. Өсвөр насны охид хөвгүүдтэй эцэг эх болон багш нарт
дараах зөвлөгөөг санал болгож байна
• Түүний анд нөхөр, дотны найз, зөвлөгч нь байх
• Тэдэнд дэмжлэг үзүүлэн, тусламж, урам, сайшаал үзүүлж байх
• Шаардлагаа ойлгуулж, хүндлэх харилцаатай хослуулах
• Тэдэнтэй бүтээлч, илүү сонирхолтой хэлбэрээр ажиллаж анхаарлыг нь
өөртөө хандуул
• Үзэл бодлоо чөлөөтэй илэрхийлэх боломжийг олгох
• Тэдний сөрөг үзэгдлүүдэд |мансууруулах бодисын хэрэглээ, залуусын
сөрөг зан үйл гэх мэт| шүүмжлэлтэй хандахдаа тоглоом, сэтгэл зүйн
дасгалын аргыг ашиглах
• Тэдний хүсэл сонирхлыг хөгжүүлэх, бие даасан байдлыг нь дэмжих
хэрэгтэй
Б.Мөнгөнцэцэг

14. АНХААРАЛ ТАВЬСАНД
БАЯРЛАЛАА
Б.Мөнгөнцэцэг