6-р ангийн Химийн хичээл

1. Хүрээлэн буй орчинд хүний
үзүүлэх нөлөө:
ХӨРСНИЙ БОХИРДОЛ

2. Ургамал ургадаг, түүнд шаардлагатай
шим тэжээлт бодис агуулсан газрын
гадаргын өнгөн үе давхрааг хөрс гэнэ.

3. Хөрсний бүрэлдэхүүн хэсэг
Шавар
Лаг
шороо
Элс

4. Бүс нутгийн газарзүйн байршлаас хамаарч хөрсний бүрэлдэхүүн хэсгүүдийн
агууламж харилцан адилгүй байх бөгөөд энэ нь хөрсний шинжийг
тодорхойлдог.
Ойн модтой
газрын хөрс
Тал газрын
хөрс
Голын
эргийн хөрс
Гэр хорооллын
хөрс

5. Хөрсний химийн найрлага

6. Хөрсний бохирдол гэж юу вэ?
Хүний үйл ажиллагааны улмаас янз бүрийн химийн
бодис, ахуйн болон үйлдвэрийн хаягдал хөрсөнд
шингэж ургамал, амьд организмд сөрөг нөлөө үзүүлж
хуримтлагдах үзэгдлийг хөрсний бохирдол гэнэ.
Мөн түүнчлэн хөрсний бохирдолд байгалийн хүчин
зүйл нөлөөлж хөрсний хими, биологийн шинж
чанарыг алдагдуулж байна. Тухайлбал: шар усны
үер, байгалийн гамшигт үзэгдлүүд, цаг агаарын
өөрчлөлт, үхсэн амьтдын сэг зэм ....

7. Хөрсийг бохирдуулдаг хүний
үйл ажиллагаа
Үйлдвэрлэл,
уул уурхай
Хөдөө аж ахуй,
газар тарилан
Ахуйн бохирдол
ба хог хаягдал

8. 1-р сургуулийн сурагч Ч.Билгүүнтулга
ХӨРС, УС, АГААРЫН БОХИРДОЛ
Хөрс бохирдуулагч эх
үүсвэр...
• Айл өрхийн бие засах газар,
бохир усны нүх ашиглалт
• Хог хаягдал зайлуулалт
хангалтгүй
• Угаадсаа гудамж талбайд
асгадаг
• Автомашины угаалгын газар
• Эмнэлгийн аюултай хог
хаягдал
Ахуйн бохирдол ба
хог хаягдал

9. 11-р сургуулийн сурагч Алтанцэцэг
ХӨРС ,УС, АГААРЫН БОХИРДОЛ
• Би эхэндээ зарим хогийг
хаашаа шингээдэг юм бол
гэж боддог байлаа. Харин
хөрс нь агаарын хорт хий,
бодис, тортог, газар дээрх
хуурай нойтон хог хаягдал
ургамлын үлдэгдэл ахуйн
ба үйлдвэрийн янз бүрийн
зүйлийг шингээдэг. Энэ
ихэдсэнээр хогийг
дийлэхгүй бохирдол болдог
Энэ нь цаашдаа амьтдын
амьдралыг ч сүйтгэхээр
байна.
Ахуйн бохирдол ба хог хаягдал
Үйлдвэрлэлийн хог хаягдал

10. Говьсүмбэр аймаг Шивээговь сумын 7р ангийн
сурагч Э.Ундрах
Агаарын бохирдлын эх
үүсвэр
• 306 мянган авто тээврийн
хэрэгсэл
• 1,4 мянган бага болон нам
даралтын уурын зуух
• Гэр хорооллын болон
үйлдвэрийн утаа
• Хог хаягдал
Ахуйн бохирдол ба хог хаягдал
Үйлдвэрлэлийн хог хаягдал

11. 52-р сургуулийн сурагч Хонгорзул
ХӨРСНИЙ БОХИРДОЛЫН ЭХ ҮҮСВЭР
• Гэр хорооллын жорлон
• Ил задгай бие засах
• Үхсэн мал, нохойны хүүрийг ил хаях
• Фермерийн аж ахуй эрхэлж буй аж
ахуйн нэгжүүд болон хувь хүмүүс
амьтан, малын ялгадас бууцыг гол,
уулын ам, жалга руу замбараагүй
ихээр асгах
• Автомашины задгай угаалгын газар
• Эмнэлгийн аюултай хог хаягдал
Ахуйн бохирдол ба хог хаягдал
Хөдөө аж ахуй, газар тариалан
Үйлдвэрлэлийн хог хаягдал

12. Tsatsral_enkhbat
• Хөрсний бохирдол гэдэг нь тухайн хөрсний хэвийн үйл
ажиллагаа гадны ямар нэгэн нөлөөгөөр байгалийн
шинжээ алдах үйл явцыг хэлнэ. Ерөнхийдөө хөрс нь
агаарт цацагдсан хорт бодис, утаа тортог, газар дээрх
хуурай нойтон хог хаягдлаар бохирддог. Ялангуяа хүн,
амьтны хатуу ба шингэн хаягдал, ургамлын үлдэгдэл,
ахуйн ба үйлдвэрийн бохир ус зэрэг нь бохирдуулагч
эх үүсвэр болдог байна.
• Нийслэлийн эрүүл мэндийн газраас жил бүрийн 5, 10 дугаар саруудад Улаанбаатар хотын
эрчимтэй суурьшлын бүсэд хамаарах эдэлбэр газрын хөрсний тогтоосон 50 гаруй цэгээс дээж
авч, шинжилгээ хийлгэж, хөрсний бохирдлын түвшинг тогтоодог байна. Хүмүүс бохирдсон
хөрсөнд шууд гар хүрснээр, түүнчлэн тухайн хөрснөөс ууршин гарах хорт бодисноос үүдэн
амьсгалын замаар халдвар авна. Үүгээр зогсохгүй гэр хороололд амьдардаг айл өрхүүд бие
засах газар орсон гуталтайгаа гэр дотроо явах, бохир гутлаар гишгэсэн шалан дээр хүүхэд нь
тоглож байгаад халдвар авах, хоол унд хийхдээ гараа угаахгүй байх, зэргээс халдварт өвчин
дамжих эх үүсвэр болдог.
• Бохирдсон хөрсөнд цусан суулга өвчин үүсгэгч нян 25-100, балнадын нян 100-400, саажилтын
вирус 100-150 хоног тус бүр хадгалагддаг ба халдвар дамжуулагч хачиг, нохой бөөс, бясаа,
шумуул, ялаа үржих таатай орчин болдог байна. Бохирдсон хөрснөөс эвгүй үнэр гарч, индол,
хүхэртустөрөгч, етан зэрэг хорт хий ялгарч агаарыг бохирдуулдаг.
Ахуйн бохирдол ба хог хаягдал Үйлдвэрлэлийн хог хаягдал

13. Манай улсын хөрс бохирдуулагч эх үүсвэр:

14. Манай улсын хөрс бохирдуулагч эх үүсвэр:

15. Манай улсын хөрс бохирдуулагч эх үүсвэр:

17. Хөрсний бохирдлын хор нөлөө
• Дээрх бохирдуулагч нь хөрсний химийн
ба биологийн шинж чанарт сөргөөр
нөлөөлж улмаар химийн хортой
бодисоор бохирдсон хөрсөнд ургасан
хүнсний бүтээгдэхүүнээр дамжин хүний
эрүүл мэнд болон бусад амьд
организмд ноцтой нөлөө үзүүлж байна.

18. 52-р сургуулийн сурагч
Хонгорзул
• Гадаргын болон газрын доорх усыг
бохирдуулдаг
• Гэдэсний халдварт өвчин болох
цусан суулга, халдварт шар, балнад,
урвах тахал
• Малаас хүнд дамжин халддаг боом,
бруцеллёз
• Мэрэгч амьтдаас хүнд халддаг
тарваган тахал, галзуу, шимэгч
хорхойн халдварууд гэгддэг
хялгасан хорхой, цагаан хорхой,
өргөн туузан хорхой, хүж хорхой
• Үхрийн болон гахайн туузан хорхой,
сүрьеэ, амьсгалын замын өвчин
Хөрсний бохирдлын хорт нөлөө

19. Хот суурин газрын хөрсийг
эрүүл хөрстэй харьцуулхад
Хүнд металлын
агууламж
Кадми цайр, хүнцэл, хар
тугалга гэх мэт 6-7 төрлийн
хүнд металл...
48-80%
бохирдолтой
Нянгийн
бохирдол
Хөгц, мөөгөнцөр, бичил
биетэн, гэдэсний халдварт
өвчний нян ....
88%
Органик бохирдол Ургамал амьтны үлдэгдэл, сэг
зэм ...
52,6%
Шивтрийн
бохирдол
Хүн амьтны ялгадаснаас... 88,4%
Сульфатын
бохирдол
Арьс ширний үйлдвэрээс... 72 %

20. Хүрээлэн буй орчны бохирдлоос
сэргийлэх арга зам
• ХӨРС ХАМГААЛАХ, ЦӨЛЖИЛТӨӨС
СЭРГИЙЛЭХ ТУХАЙ ХУУЛЬ
2012 оны 5 дугаар сарын 17-ны өдөр
4.1.2.“хөрсний доройтол” гэж хөрсний
үржил шим муудах, элэгдэл, эвдрэлд
орох, бохирдох, бэлчээр талхлагдаж
анхны шинж чанараа алдахыг;
4.1.4.“хөрс хамгаалах” гэж хөрсийг
хүний болон байгалийн хүчин зүйлийн
нөлөөгөөр доройтохоос хамгаалах,
нөхөн сэргээх үйл ажиллагааг;
4.1.5.“хөрсийг нөхөн сэргээх” гэж
доройтсон хөрсийг анхны төрх байдалд
нь оруулах, үржил шимийг нь
нэмэгдүүлэн сайжруулах үйл явцыг;

21. Нөхөн сэргээлт

22. МОД ТАРИХ ҮНДЭСНИЙ ӨДӨР ерөнхийлөгчийн зарлиг
2010 оны 4 дүгээр сарын 14-ний өдөр
Жил бүрийн 5, 10 дугаар сарын хоёр дахь долоо хоногийн “Бямба”
гарагийг бүх нийтээр мод тарих үндэсний өдөр

23. Гэрийн даалгавар
Амьдралын эх булаг
болсон ХӨРС, УС,
АГААРЫН бохирдлыг
бууруулхад чиний
зүгээс юу хийж чадах
вэ? сэдвээр зурагт
хуудас, зөвлөмж, эссэ
бичиж хаягаар 5-р
сарын 14-ны дотор
илгээнэ үү.

24. Буянт ухаа цогцолбор сургуулийн сурагч Хулан

25. Буянт ухаа сургуулийн сурагч Хулан
❖Угаадсаа ил задгай асгахгүй
байх.
❖ Хогоо ил задгай хаяхгүй байх.
❖Газар ухаж жорлон гаргах
технгологоос татгалзах.
❖Автомашинаа ил задгай
угаахгүй байх.

26. 52-р сургуулийн сурагч Хонгорзул
Зөвлөмж 1. Угаадсаа ил задгай асгахгүй байх
Зөвлөмж 2. 1900-аад оны хоцрогдсон газар
ухаж жорлон гаргах технологиос татгалзах
Зөвлөмж 3. Хогоо ил задгай хаяхгүй байх
Зөвлөмж 4. Автомашинаа ил задгай угаахгүй,
ус зайлуулах шугамтай зориулалтын
угаалгын газраар үйлчлүүлэх
Зөвлөмж 5. Айл өрхүүдийн бие засах газар,
бохир усны нүх зэрэг ариун цэврийн
байгууламжийн хүрэлцээ, ашиглалт, хог
хаягдлын зайлуулалт хангалтгүй зэргээс
болж ус бохирлогдож байгаа учир ундны
усаа баталгаатай газраас авах, усаа
буцалгаж хэрэглэх, гэрийн нөхцөлд усыг
зөөвөрлөх, хадгалахад онцгой
анхаарах шаардлагатай
Зөвлөмж 6. Нэгэнт хөрсний бохирол ихтэй
энэ үед дулааны улиралд хүүхдүүдээ гадаа
тоглуулахдаа ариун цэврийг сайн сахиулах,
хоол идэхийн өмнө, бие зассаны дараа
гараа тогтмол угааж хэвших
ХӨРСНИЙ БОХИРДЛЫГ БУУРУУЛАХ ЗӨВЛӨМЖҮҮД

27. 93-р сургуулийн сурагч Нандинцэцэг
Хөрсөө яаж хамгаалах вэ?
Иргэн бүр хариуцлагатай байж хог
болон хорт бодис хаяхгүй байх
Эрдэс бордоогоор бордох
Салхины болон усны элэгдлээс
хамгаалах
Амьдрах таатай орчин бүрдүүлж
зүлэг мод тарих

28. Багануур- Боловсрол ЦС-ийн
7р ангийн сурагч Л.Итгэл

29. Багануур- Боловсрол ЦС-ийн
7р ангийн сурагч Л.Ивээлт

30. 7-р ангийн сурагч Азжаргал

31. 1-р сургуулийн сурагч Ч.Билгүүнтулга
ХӨРС, УС, АГААРЫН БОХИРДОЛ

32. Говь-Алтай аймгийн 1-р сургууль Оюунзул

33. Дүгнэлт
• Хөрсний бохирдол нь хүний
шууд үйл ажиллагаа болон
байгалийн өөрийн хүчин
зүйлээр үүсдэг.
• Орчныг зүлэгжүүлэх, мод тарих,
нөхөн сэргээх зэрэг нь хөрсний
бохирдлыг бууруулах, хөрсийг
хамгаалах үндсэн арга хэмжээ
юм.
• Хог хаягдлаа ил задгай хаяхгүй
байх, энгийн хог хаягдал,
дахивар, аюултай хог хаягдал
хэмээн ангилан хаяж хэвших нь
хөрсний бохирдлыг бууруулхад
чухал ач холбогдолтой.