1. Түүний хел х о о р о н д о о нийлж байна уу?
Гаж байрлал
•Х ө л ө ө хоёр тийш нь салгаж хэвтдэг.
/ихэвчлэн сулралтай хүүхэд/
]алгуур байрлал
• Өвдгийг тэнийлгэн хоёр хөлийг
нийлүүл. Х э р в э э хөл нь х о о р о н д о о
нийлэхгүй байвал энэ нь булчингийн
х ө д ө л г ө ө н и й хязгаарлал үүссэний
шинж
Юухийх ёстой вэ?
• Идэвхтэй хөдөлгөөн
С а н д а л дээр суулгаад ю м уу эсвэл
х э в т ү ү л э э д х ө л и й г нь з ө ө л х ө н
дэвсүүлэх
• З ө в байрлал
Х ө л завсар нь элстэй уут буюу дэр
хийж х о ё р хөлийг нь нийлүүл.
/35-р хуудсыг хар/
• Т о г т м о л сунгалт
Ө в д ө г н и й чиг хэрэглэ. /суугаа байдалд/ /73-р хуудсыг хар/ .
А л ь хир их дэмжлэг хэрэггэй байгаагаас шалтгаалан түшүүр
буюу ө в д ө г н и й чиг ашиглан з о г с о о /39, 74-р хуудсыг хар/
Ү л а а р а а ш а л а н дэзр б ү р э н г и ш г э ж ч а д а х у у ?
Гаж байрлал
• Ө л м и й дээрээ зогсох /3-р хуудсыг хар/
Шалгуур байрлал
•4 2 - р хуудсанд т а й л б а р л а с н а а р хий.
Хүүхэд улаараа бүрэн гишгэж, тавхайг
бүрэн гишгэж чадахгүй байвал энэ нь
булчингийн хөдөлгөөний хязгаарлалт
үүссэний шинж
Юухийх ёстой вэ?
• Идэвхтэй хөдөлгөөн
Зөв байрлалд зогсохыг эртнээс
о р о л д о ж тэнцвэртэй явахыг сурга.
/58, 63, 65-р хуудсыг хар/
• Т о г т м о л сунгалт Хэрвээ хүүхэд ө л м и й дээрээ зогссон хэвээрээ
байвал хөлийн чиг хэрэглэж зогсохыг сурга /43-р хуудсыг хар/
Хэрвээ ө л м и й дээрээ явахыг оролдвол тэнцвэр сайжруулах
дасгалыг үргэлжлүүл. Т эхдээ боолтчигийгашиглахаасаа заавал
эмчээс зөвлөлгөө ав. Болж өгвөл хөнгөн хуванцар чиг хэрэглэх
нь их тустай./43, 65, 71 -р хуудсыгхар/. Түшүүрийн тусламжтай
з о г с о х о о р бол х ө л и й н байрлалыг шалга. /39-р хуудсыг хар/
Энэ бүгдийг хувцаслах, тоглох, угаах үед ашигла.
44

2. 8. С Ү Р Г А Л Т Я В Ү Ү Л А Х
ЗӨВЛӨМЖҮҮД
Сургалт явуулах з ө в л ө м ж и й н тухай
Доорхи зөвлөмжүүд нь тархины саатай хүүхдүүдийг сургахад хэрэг болно. Сургалт хийх
зөвлөмжүүд нь 4 шатанд хуваагдсан бөгөөд шат бүр-нь өсөлт хөгжилтийн хүснэгтийн 4
шаттай тохирно. Хүүхэд ямар ыатанд байгаагтодорхойлохдоо өсөлт хөгжилтийн хүснэгтийг
ашигла. Хүүхдэдээ тохирох сургалтыг олохдоо ижил түвшний дасгал болон дараагийн
шатны дасгалын аль тохирохыг хэрэглэ. Магадгүй та нэг зэрэг хэд хэдэн чадвар хөгжүүлэх
сургалть,1- хийлгэж болох юм. Жишээ нь: сууж сурч байгаа хүүхэд нэгэн зэрэг дэмжлэгтэйгээр
зогсож сурч болно.
Өөртөө үйлчлэх хөдөлгөөнүүдийн заримыг зааж байх хугацаанд амьдрал дээр хэд хэдэн
жижиг хэсэг болгож давтуулах нь үр дүнд хүрнэ. Тиймээс хүүхдэд нэг удаад нэг дасгал
зааж өгөх нь зүйтэй. Харин дараа нь хүүхэд тэр өгсөн дасгалыг тань хийж сурсны дараагаар
өөр дасгал зааж өг. Эдгээр дасгалуудыг өдөр тутмын амьдралын нэг чухал хэсэг болгосноор
хүүхдийн хөгжлийг түргэсгэнэ. Өдөр бүр хийдэг зүйлүүдтэй нь давхцуулан холбож өгөх нь
маш чухал.
Хүүхдэд юу хийж байгаагаа болон түүнээр юу хийлгэх гэж байгаагаа тайлбарла. Үүнийг
гэрийнхэнд нь бас тайлбарлаж өг. Хүүхдийг өөртэйгээ ярилцаж харилцахад нь тусал. Дасгал
хийхийн зэрэгцээ дуу дуулж, үлгэр ярьж, тоглосноор хүүхдийг эдгээр сургалтанд дуртай
болгоно.
Сургалтанд болж өгвөл гэр бүлийн бүх гишүүдийг хамруул. Сургалтыг яаж зөв хийхийг
тэдэнд үзүүл. Тэд хүүхдээр яаж дасгал хийлгэх, галбирын өөрчлөлтөөс яаж сэргийлэхийг
сайн мэдэж байх ёстой. Дасгалыг гэр бүлийн гишүүдэд ижил хэмжээтэй хуваарилж өгснөөр
хүүхдийн дасгал хийх сонирхол нь нэг хүнтэй ажилласнаас илүү үр дүнд хүрнэ.
Хүүхдэд тавьсан зорилгодоо хүрэхэд хүндрэлтэй байгаа бол хийж буй дасгалууд нь түүнд
хир хүнд байгааг шалга. Янз бүрийн дасгал ашиглан зорьсондоо хүрэхийг бод. Жишээлбэл:
Хүүхдэд хэвтээ байдалд толгойгоо өргөж даах нь хүндрэлтэй байхад суугаа юмуу босоо
байдалд энэ нь хялбар байж болно.
Хүүхэд тархины сааны хүнд хэлбэртэй байвал нэг шатны дасгалаас нөгөөд шилжих
боломжгүй байж болно. Удаан хугацаагаар хичээллэж байж бага зэргийн ахиц гаргаж
болно. Түүний хувьд, гаж галбир үүсгэхээс сэргийлж зөв барих, байрлуулах, харилцах энэ
бүгд нь юу юунаас-илүү чухал. Я м а р нэгэн туслах төхөөрөмж үүнд шаардагдаж болно.
Туслах т ө х ө ө р ө м ж хэрэглэснээр хүүхдийн гэр бүлийнхний асаргаанд хөнгөлөлт болох
юм.
Эцэст нь эдгээр нь зөвхөн зөвлөмж буюу гэр бүлийнхэн эдгээрээс гадна өөр ашигтай
олон зүйлийг санаачлан хийж болно гэдгийг бүү мартаарай.
Знэ талаар бусад мэдээллүүдийг ДЭМБ-ын "Сургалтын б а г ц " гарын авлагын 23, 26-р
н о м н о о с хар.
45

3. 1-р үе шат
1 - р ү е шат: Толгой ба биеийн хөдөлгөөнийг хянах: Толгойгоо даах
Толгойгоо даахгүй байх нь суух мэтийн бусад х ө д ө л г ө ө н и й хөгжилд саад болдог.
Нуруугаараа хэвтэхэд хүүхдийн хөшингө байдал ихсэж гэдэргээ нумарна. Цэх байрлал нь
толгойгоо даахад туслахаас гадна эргэн тойрон харж юм сурахад тус болно.
Эхлээд хүүхдийг суулгаж сургах нь чухал. Учир нь и й м байрлад хүүхэд толгойгоо дааж
сурах нь илүү хялбар байдаг.
М ө р и й г вөөлөн доош нь дар
А а ж м а а р биеийг арагш
болгож хүүхдэд толгойгоо
урагш татахыг хэлж сурга.
Толгойгоо даах нь сайжрах
тусам хөдөлгөөнийг нэм.
Энэ байрлалдаа хүүхдийг хоёр
тийш нь аажим ганхуул.
Толгойгоо урагш болгож сурах
тусам дэмжлэгийг багасга.
Хэвтээд өөрийнхөө
өвдгөн дээр хүүхдээ суулгаж
аажим хоёр тийш нь ганхуул.
О д о о хүүхдийг
тонгойлгоод толгойгоо дээш
өргөхийг сурга.
Ө ө р рүүгээ бөхийлгө.
Х о ё р тийш а а ж и м ганхуул
Эцэст нь цээжин дээрээ
хэвтүүлээд толгойгий нь
өргүүлж сурга.
Ө ө р и й н цээжин дээр
хэвтүүлээд түш.
Нэгээс нөгөө талруу аажим
ганхуул.
Хүүхдийг хооллох, тэврэх, тоглуулахдаа зөв байрлалыг сонго.
М

4. 1-р ү е шат: Толгой ба биеийн хөдөлгөөнийг хянах: Хөрвөх
Биеийн дээд доод хоёр хэсэг нь хөдөлгөөнд вэрэг оруулдаг төдийгүй х о ж и м суух, явахад
хэрэгтэй. Хөрвөхөд эхлээд толгой нэг чигт эргэж дараа нь м ө р болон хөл тэр чигт даган
эргэдэг. Хөрвөх хөдөлгөөносийж сургахын ө м н ө эхлээд их биеий нь сулла.
• Өгзгийг өргөж хөндийрүүл.
• Б ө м б ө г шиг нугал.
• Хоёр тийш нь хөрвүүл
Х а ж у у г а а р нь хэвтүүлж б а й г а а д
хөрвүүлж сурга.
• Урагш хойшоо хөрвөхөд нь
тусал.
• Түүний хөлийг барьж
хөдлөхөд нь тусла.
• Доод талд гарсан гарыг
хөдөлгөөнгүй барь.
• Их биеийг эргүүлэхийн
тулд хөлийг ашигла.
• Толгойгоо хажуу тийш
эргүүлж гараа гаргахыг
хүлээ.
Нуруунаас хэвлийд хөрвөж, эргэж,
хөрвөхийг дэмж. Х о ё р талруу хөрвөхийг
сурга.
Т о г л о о м о о дагаж
дэмжлэггүйгээр эргэхийг
сурга.
Угаах, хувцаслах, тоглох, унтуулахаар хэвтүүлэх үеүүдэд хөрвөх хөдөлгөөний^ ^шиглуул.
48

5. 1-р үе шат: Суух: Гараа тулж суух
Гар дээрээ тулгуурлан биеэ дааж босохыг сурга. Сууж байгаад босох нь түүнд өөрийнхөө
хоёр гарыг харж, түүнийгээ илүү их ашиглахад дөхөм болдог.
• Хүүхдийн хоёр гарыг урд нь
байрлуул.
• Хөлд нь хүргэхийн тулд
биеий нь тонгойлго.
• Х ө л ө ө өвдөгөөр нугалан
өргөж хүүхдийнхээ
тэнцвэрийг шалга.
• Тэнцвэрий нь шалгахдаа
хүүхэддээ Баруун тийшээ,
зүүн тиишээ гэж хэлж өгч
тусал.
• Түүнийг ганхуулж хөдөлгөж
байхдаа гары нь дээш нь,
урагш нь болгож, нурууг нь
цэх байлга.
• Гар болон хөлнөөс нь барь
• Урагш хойш нь цээжээр нь
тонгойх, гэдийх хөдөлгөөн
хийлгэ.
• Тэнцвэрий нь барьж байхын
тулд дээш, доош, урагшаа,
хойшоо гэж хэлж өгч түүнд
тусал.
• Энэ мэт үгнүүд нь дасгалыг
хөгжилтэй болгоно.
• Өвдөгийг нугалахгүйн тулд Сайн байна. Одоо
в ө ө л ө н дарж өг. У р а г ш а а наадахаа доош нь буулга
тонгойлгож гараа тулахад нь
дэмжлэг үзүүл.
Суух дасгалыг сандал дээр хийлгэж болно. (36-38,бб-р хуудас хар.)
Угаах, хувцаслах, тоглохдоо гарыг нь тулж суулгахыг хичээ.
49

6. 3-р ү е шат. Өөртөө үйлчлэх: Хооллохбаундлах
Д Э М Б - ы н " С у р г а л т ы н б а г ц " гарын
авлагын 25-р номыг хар.
Хүүхдийг вөв хооллосноор зөв ярьж сурахад нь бэлтгэл болдог. (7-р хуудсыг хар)
Сэрэмжлэх байрлалууд Зөвшөөрөх байрлалууд
Хүүхдийн биеийг аль болох өөртөө
• Х ү ү х д и й г гэдрэг нь харуулж
ойрхон болго.
хэвтүүлэх.
Цэх босоо байрлалд байлга.
• Толгойгий нь арагш савуулах.
Хоёр гарыг урагш болго.
Толгойг урагш б ө х и й л г э х и й н тулд
цээжин дээр нь зөөлөн дарж өг.
Хөлийг нь ө ө р и й н х ө ө өвдгөн дээр
нугарсан байрлалд байлга.
Энэ байрлал нь хөхөх ба залгихад бэрхшээл учруулна.
Хэрвээ хүүхдэд т у с л а м ж илүү ихээр шаардагдвал:
Хэрвээ хүүхэд амаа хамхиж чадахгүй
байвал хоёр хацар дээрээс нь гараараа
хавчиж, эрүүн дээр нь бага зэрэг дар.
Хэрвээ тэр арагш гэдийж хөших гээд
байвал гарын ар хэсгээр ар нуруунаас
нь аажмаар өндийлгөж өг. Тэгснээр
толгой нь урагш болж бие нь хөшихөө
болино.
Энэ нь хөхөө хөхөж, сүүгээ залгихад нь
хүүхдэд хялбар болно.
Хэрвээ хүүхэд хөх болон угжаа хөхөж чадахгүй байвал жижиг халбага хэрэглэ.
50

7. 3-р ү е шат. Өөртөө үйлчлэх:Хооллохбаундлах
Хүүхдийн биеийг хянахад т о х ^ и м ж т о й байрлалыг сонго.
Хүүхдийн хөлийгтэнийлгэж, гуян дээрээ Нэг талын хөлөө өндөрсгөж хүүхдийн
түрүүлэг нь харуулж хэвтүүл. Толгой нь хөлийг түнхний үеэр нугална. Энэ нь
өвдөгнөөсөө өндөр байрлана. их биеийг амраадаг.
1-р ү е шат: Өөртөө үйлчлэх: Хувцаслах
Хүүхдийн биеийг хянахад тохиромжтой байрлалыг сонго.
I Одоо эмдее
I өмс.
Хүүхдийн хөлийг гэнийлгэж, гуян дээрээ түрүүлэг нь харуулж хэвтүүл. Толгой нь
өвдөгнөөсөө өндөр байрлана. Энэ нь хүүхэд толгойгоо даахад тустай.
Гэмтсэн талыг эхэлж хувцаслах ба тэр талын хувцсыг сүүлд тайлна.
Хувинтай ус болон угаах хувцсыг түүний харж чадах газар байрлуул. Юу хийж
байгаагаа дандаа хэлж өг. Биеийн хэсгийг нэрлэж өгч нэрлэж сурга.
51

8. 2-р ү е шат: Гараа ажиллуулах ба т о г л о х
Хүүхдэд гараа урагш нь болгож гар руугаа харахад нь тусал.
Доорхи төрөл бүрийн зөв байрлалд хөрвөх, суух хөдөлгөөнүүдээр хичээллүүл.
52

9. 2-р үе шат
2-р үе шат: Суух: Ганцаараа суухад бэлтгэх.
Хуухдийг урагш нь, хажуу тийш нь түлхэх нь суух тэнцвэрийг бэхжүүлж өгдөг. Биеийн
тэнцвэр сайжрахын хэрээр гараа хөдөлгөж хүний тусламжтайгаар хөдөлгөхөө болино.
Бүх чиглэлд чөлөөтэй эргэж юм авахыг сурга.
Ташаанаас нь түш.
Нэг тийш нь а а ж и м хазайлга. Ингэхэд
тэнцвэрээ олох гэж нөгөө тийш болно.
Нөгөө тийш нь хазайлга.
Нэг талаар нь
хажуулдуулж суулга.
Нэг гараараа бүх
чиглэлд хүрэхэд нь
тусал.
Нөгөө гараараа
тэнцвэр олохоор
түшиж суулгана.
• Хувин, эсвэл лааз шиг өнхөрдөг ю м а н
дээр хэвтүүл.
• Ташаан дээрээс нь барь.
• Урагш зөөлөн түлх. Ингэхэд гараараа
урагш түшинэ.
Ө ө р и й н х ө ө гуян дээр мордуул.
Өвдөгөө нэг тал руугаа хөдөлгөж
хүүхдийн тэнцвэрий нь олуулахыг
хичээ.
Бүдүүн гуян дээр нь дарж эгц суухад
нь тусал.
Тэгээд н ө г ө ө тийш нь хөдөлгөж
дасгалыг давт.
Суулт оройтож байгаа хүүхдүүдэд ихэвчилэн сандал шаардлагатай болдог
(36-38-р хуудас хар)
Хооллох, ундлах, угаах, хувцаслах, тоглох бүрдээ суултаар хичээллэнэ.
53

10. 2-р ү е шат: Хэвтээ байрлалзас босч суух
Хүүхдийг ганцаараа сууж чадаж байгаа нөхцөлд хэвтээ байдлаас суух дасгал
Гараараа сайн
• Цээжийг нь түш. • Дараань, гуяар ньдоош нь даржөг.
• Өгзөгнөөс татаж ө ө р рүүгээ • Бие дааж нэг гаран дээр тулахад
татажэргүүл. 5 ньтусал.
Хэрвээ тусламж ихээр шаардагдахгүй бол гараараа түших үед нь гарыг нь барь.
Хүүхэд тоглох, идэх, уух, угаахаар суух шаардлагатай болох бүрд нь дасгалуудыг
хийлгэж бай.
2-р ү е шат: Ойр зуур хөдөлхөд бэлтгэх: Гар болон өвдөг дээр тулж хөдлөх
Хэрвээ хүүхэд ганцаараа сууж чадаж байвал гар болон өвдөг дээр тулахыг зааж сурга.
Хэрвээ хүүхэд мөлхөхдөө хөлөө их нугалаад байвал булчингийн татанги үүснэ. Үүний
оронд хөл болон түнхээрээ тэнийж сууж, зогсохыг зөвлө.
Хүүхдийн гар б о л о н хөл дээрээ тулж байх үед нь тэнцвэртэй байхыг сурга. Энэ нь
өвдөглөх ба зогсоход нь дэм болно.
Дараа нь:
• Гуяыг дээш өргөн өвдөгөөр нь урагш нугал. • Хонгон дээр нь дарж гараараа тулж
• Хүүхдийн биеийн жинг урд байгаа өвдөг рүү толгойгоо өргөхөд тусал.
шилжүүлж сурга. Нөгөө хөл дээр энэ аргыг Тэнцвэрийг сайжруулахын тулд
давт. урагш, хойш, хажуу тийшээ
аажуухан түлх.
Хэрэв хүүхдэд шалнаас дээш босоход нь дэмжлэг хэрэгтэй бол түүнийг өргөхөөс өмнө гар,
хблнөөс татаж босгохыг хичээ.
Эдгээр хөдөлгөөнийг нүүр гараа угаах, хувцасаа өмсөх, тоглоход нь хөдөлгөөний хэсэг
болгож давтуулж бай.
54

11. 2-р ү е шат: Суух: Ганцаараа суух
Сандал двэр зөв сууж сургахын тулд хүүхэд хөлөөрөө шалан дээр тэгш гишгэж сурах, 2
хөлөө салангид байрлуулах, гаран дээрээтулах хөдөлгөөнүүдийг хийж сурах шаардлагатай.
Түүнийг зөв сууж байвал үргэлж магтаж, сайшааж байх хэрэгтэй.
• Зөв байрлалд сууж, м ө н
тэнцвэрээ барьж
чадахуйц тоглоомуудыг
с о н г о ж ав. Т о х о й г о о
тэнийлгэхийг зөвлө.
Хэрэв түүнд
бэрхшээлтэй байвал
т о х о й н ы углаа, чиг
х э р э г л э . ( 4 3 - р хуудас
хар)
• Тэнцвэр сайжрахын
хэрээр эхлээд нэг гараа,
д а р а а нь х о ё р г а р а а
хөдөлгөхийг зөвлө.
• Х э р в э э дэмжлэг удаан
х у г а ц а а г а а р
шаардагдахгүй болвол
с а н д а л дээр с у у л г а а д
б и е и й н нь бүх г а з а р
г а р ы нь х ү р г ү ү л э х и й г
хичээ. Хүүхдээ дагуулж
хөдөлгеентэй дууг дуул.
Хүүхдээ газар бат
зогсоолгоод хөлийнхээ
хуруунд гараа хүргэхэд
нь тусал.
• Унагахгүйн тулд
сандалын эргэн тойронд
зөөлөвч тавь.
Эдгээр хөдөлгөөнийг нүүр гараа угаах, хувцасаа өмсөх, тоглоход нь хөдөлгөөний нэг
хэсэг болгож давтуулж бай.
55

12. 2-р ү е шат: Ойр зуурын хөдөлгөөнд бэлтгэх: Татаж босгоХ
Хүүхдийг татаж б о с г о х д о о эгцээр нь тулж тат. Тэд б о с о х д о о үргэлж х о й ш о о гэдийдэг
бөгөөд энэ нь б о с о х о д төвөгтэй байдаг ю м .
Суугаа байрлалаас босохдоо:
Улэараа сайн
гишгээд бос. Ямар ондор
хүү вэ?
Ө в д ө г н ө ө с д о о ш о о , улаар нь
тэгшхэн гишгүүл.
Хүүхэд урагшаа тонгойход нь
өвдөг дээр нь дарж өг.
Дээшээ б о с о х о д нь цээж
өвдөгнөөс нь барьж дэмжиж өг.
А р а г ш а а савуулахгүй байхыг хичээ
Өвдөглөсөн байрлалаас зогсохдоо:
• Нэг ө в д г ө н дээр нь дар.
• Урагшаа т о н г о й х о д нь н ө г ө ө
өвдгий нь х о й ш нь тулж өг.
• Б о с о о д ирэхээр нь цээжийг нь түш.
Зогсоход нь:
• Х ө л ө ө р ө ө хүүхдийг унахаас
с э р э м ж и л ж түш.
• Түнхний үеэр эгцэлж өг.
• Биеийн жинг нэг талаас н ө г ө ө тал
руу шилжүүл.
Зогсож сурахдаа ихэнх хүүхдУҮдэд туслах т ө х ө ө р ө м ж хэрэгтэй болдог /Зб-р хуудсыг
хар/. Эдгээр х ө д ө л г ө ө н и й г нүүр гараа угаах, хувцасаа өмсөх, тоглол^д нь
х ө д ө л г ө ө н и й нэг хэсэг болгож давтуулж бай. .
56

13. 2-р ү е шат: Өөртөө үйлчлэх хөдөлгөөн: Хооллох, ундлах
Хүухэд сандал б о л о н хөл дээр чинь суугаад хооллож ундалж чадна. Х э р э в түүнд суухад
амаргүй, ю м зажилж, залгиж чадахгүй байвал сандал дээр ө ө д ө ө с ө ө харуулж суулгаад
хоолловол хялбар болно. Ундалж хооллохдоо эгц урдаас нь харж харьц. Тэгвэл хүүхэд
толгойгоо дээш ө р г ө н ө .
Идэх үедээ:
• Зөвхөн хоол идэх үед хзлбага хэрэглэ.
• Х а л б а г а а р хүүхдэд хоол ө г ө х д ө ө
хоолоо хүүхдийн хэлний дунд тавьж өг.
Халбага амархан хугарч,
хэмхэрхээргүй гүехэн байх ёстой.
• Х о о л ы г жижиглэж зажилж өг. Сандлыг хуванцараэр
х и й ж . с у у д я п д э э р нь
• Х о о л ы г а м а н д хйихдээ шүдний цаана зөөлөвч тавь
оруулж хийж өг.
• Хэрвээ х о о л о о идэхдээ а м а а хамхиж
чадахгүй, х ү н и й тусламж хэрэгтэй
болвол д о о р х зурагт үзүүлсэнчлэн
эрүүн дээр нь х ө н г ө н дар.
Ундлахдаа:
• Хэрвээ а м а а хамхиж чадахг/й, хүний
тусламж хэрэгтэй болвол доорх зурагт
үзүүлсэнчлэн эрүүн дээр нь хөнгөн дар.
Энэ нь бас ю м уухад тус болно.
Аяганы а м с р ы г х а м а р хүрэх хэсгээр нь
эргэн т о й р о н зүс. Э н э нь ууж байх үед
толгой гэдийхээс хамгаална.
Хэрвээ тэр ө ө р лүү чинь харж Хажуугаараа сууж байгаа бол эрүүг
суугаа бол эрүүг доорх ийнхүү хяна.
байрлалаар хяна.
Халбагаар хоол өгөхдөе хэлэн
дээр нь дарсхийж хооллох нь
зүйтэй.
Толгойг нь арагш савуулж болохгүй.
57

14. 3-рү е шат. Өөртөөү й л ч л э х :Хооллохбаундлах
Хүүхдийг угаахдаа тохиромжтой байрлалыг сонго.
Өөрийн евдөгөе ергөж,
хүүхдийн толгойг өгвөгнөөс нь
ө н д ө р б а й р л у у л . Э н э нь.
толгойгоо даахад дэм болдог.
Хэрвээ тэр сууж сурч байгаа бол дараах байрлалд угаа.
Гараа нийлүүлэхэд нь тусал. Ваннд суухад нь тусал.
Хэрвээ зогсож сурч байгаа бол доорхи байдалд угаа.
Ээжийгээ угазж
байхадсайн
бариарай.
Хувинтай усаа үргэлж түүнд сайн харагдах газар байрлуул. Юу хийж юу хийлгэхийг хүсч
байгаагаа байнга түүнд өөрт нь хэл. Тэгвэл тэр таны хэлснээс чинь суралцах болно. •
58

15. 2-р ү е шат: Өөртөө үйлчлэх: Хувцаслах
Хүүхдийг хувцзслахад тохиромжтой байрлалыг сонго. Хэрвээ хүүхэд тань сууж сурч байгаа
бол дараах байдлаар хувцасла.
Өөртөө ойрхон суулгаад биеийг нь
бөхийлгө.
Нуруу эгц байх ёстой.
Хэрвээ хүүхэд тань нуруугаа эгцэлж
сууж чадахгүй байвал хөлийг нь
тэгшхэн байлгаж өөр рүүгээ
харүулж суулга. (18-р хуудас хар).
Холоө дээш нь
• Тэнцвэрсайжрахтусам дэмжлэгээ
багасга.
Хувцасыг өөрт нь харагдахаар байрлуул. Юу хийж байгаа, юу хийлгэхийг хүс ч
байгаагаа тайлбарла. Илүү гэмтэлтэй талыг эхэлж хувцаслаж, тэр талыг сүүлд ш. ы и п

16. 2-р ү е шат: Гараа ажиллуулах ба тоглох
Хүүхдийн хоёр гарыг зүг бүр тийшээ хүргэхийг оролдож, м ө н гар дээрээ тулж чаддаг
болоход нь тусал.
Суух, өвдөглөх ба биеийн жинг гар, өвдгөн дээрээ шилжүүлэхийг янз бүрийн байрлалд
хийлгүүл.
Хүүхдийн тэнцвэрт нэмэр болох
ба гарыг нь урагш болгохын тулд
хуйлсан хөнжил ю м уу алчуураар
боож өг.
Ингэж хөлөө нугалсан байдлаар
хүүхдийгудаан байлгаж болохгүй.
Үүний оронд зогсоо.
60

17. 3-р үе шат.
3-р үе шат. Суух: Сандал дээрээс босох
Юмнаас татаж босч чаддаг болсны дараа хүүхдийг ганцаараа вогсохыг сурга. Тархины
саатай хүүхдэд ихэвчлэн сандал дээрээс босох нь шалан дээрээс босохоос хялбар байдаг.
Вөв хөдөлгөөн хийж сурахад нь тусал
Суугаа байрлалаас зөв зогсохдоо
Өвдгөөтэгшил
Өвдөгнөөс доош болон улаар
нь тэгшхэн гишгүүл.
Урагшаа сайн бөхийлгөж
өгзгийг нь сандалнаас
хөндийрүүл.
Суган д о о р о о с нь дэмжиж өг.
Тэгээд босгох, суулгах дасгал
хий.
Урагшаа
биеэ тат.
Ө г з г ө ө ө р г ө ж ч а д д а г б о л с о н үед
хүүхдийн зогсож сурах бэлтгэл
хангагдсан гэсэн үг.
Түүнийг босонгуут гараа доош
нь гулсуулж тохойноос нь тулж
өг. Их биеийн урагш бөхи.йсөн
байдлыг хадгал.
Зогсоохдоо түнхний уеэр
хүүхдийг цэх болго.
Дараа нь ө ө р и й г нь ю м н а а с татаж
босгуул.
Хэрэв дэмжлэг хэрэгтэй
байвал бөхийж байх үед нь
өвдгөн дээр нь дарж өг. Өшөө,
тохой
Одоо ганцааранг нь дээшээ.
зогсоохыг хичээ.
Х э р э в г а р нь а р а г ш а а
татагдаад байвал урд нь чиг
м о д бариул.
З о г с о о х д о о т ү н х н и й үеэр
хүүхдийг цэх болго.
Эдгээр үйлдлийг нүүр, гараа угаах, хувцасаа ө м с ө х , тайлах, бие засахаар босох, суух,
тоглохдоо өдөр бүр давтан хийж бай
61

18. 3-р ү е шат. Нэг байрнаас нөгөөд шилжих
Явган суух 6а өвдөглөсөн байдлаас босох
Явган суух бол өсгийний булчинг сунгах тохиромжтой байрлал юм. Хүухдүүд ихэнхдээ
тэнцвэртэйгээр явган суухын тулд дэмжлэгавдаг. Энэ нь бие засах буюу тоглоход хэрэгтэй
байрлал юм.
Явган сууж сургахын тулд:
• Гар болон хөл дээрээ тэнцэхэд нь тусал.
• Өвдөгнөөс нь түшиж өг.
• Ийш тийш нь аажуухан хазайлга.
• Нэг гараа, дараа нь нөгөө гараа өргөхөд нь
тусал.
Бөмбөгөа хайрцган
дотор хий
Урагшаа юманд хүрэхэд нь өвдөгөн дээр нь дарж өг
Улаар нь гишгүүл.
Ийш тийш нь а а ж и м хазайлга.
Явган суултаас босоход нь тусал.
Ө в д ө г л ө с ө н б а й д а л д т э н ц в э р сайтай бол
зогсоход хялбар байдаг.
Өвдөгний тэнцвэрийг сайжруулахын тулд:
Эхлээд өсгий дээр нь суулга.
М ө р ө н дээрээс нь түш. Өвдөглөсөн байдлаас
босоход нь буюу түнхний үеэр тэнийтэл нь тусал.
Дараа нь өсгий дээрээ зогстол нь тусал.
Эдгээр хөдөлгөөнийг аажим хий.
• Хүүхдийг өвдөглөсөн байдлаас босоход нь нэг
талаас нөгөө тийш бага зэрэг түлхэж өг.
Угаах, хувцаслах, бие засах, зогсох, тоглохдоо үүгээр хичээллэ.
62

19. 3-р ү е шат. Нэг байрнаас нөгөөд шилжих: Явах
Алхана гэдэг бол нэг хөлөө өргөж байхад нөгөө хөл дээрээ жингээ төвлөрүүлэх явдал
юм. Олонхи хүүхдүүд бие дааж ганцаараа явж сурахдаа удаан байдаг. Тэдэнд чиг болон
туслах төхөөрөмж зарим үед шаардлагатай болдог.
Эхлээд хажуу тийш алхуул.
Дараа нь урагш нь
Бамбарууш алхуул.
Өөрийн хөлөнд
наалдуулж түш. Нэг
хөлөөс н ө г ө ө хөл
рүү б и е и й н ж и н г
шилжүүлэхэд нь
тусал.
шш
Сайжирч байвал:
• Ташаа болон тохойноос нь барьж тусал.
• Т ү ү н и й г а л х а х а д нь б и е и й н ж и н г
шилжүүлэхэд нь тусал.
• Аажимдаа дэмжлэгийг багасга.
Апив, аавдза ир.
Алив, хэр зэрэг хол
алхах нь вэ?
Тогтворжуулахын тулд нэг сандал дээр
том хүн сууна.
Тоглох болон өөртөө үйлчилж байхдаа явах дасгалыг хий.
63

20. 3 - р ү е ш а т . Өөртөө үйлчлэх: Хооллох ба ундлах
Үндлах хооллоход нь дэмжлэгийг багасга. Гэхдээ туүнийг зөв суухад нь анхаар. (3б-38-р
хуудасыг хар) Хүүхэд ө ө р ө ө хооллож, ө ө р ө ө аягаа барьдаг болох хэрэгтэй. Түүнд эрүүгээ
хамхихад нь тусламж хэрэгтЭй байж болох юм. (59-р хуудас хар) Х о о л б о л о н ундаа урдаас
нь эгц ө г с ө н ө ө р хүүхэд т о л г о й г о о урагш болгож чадна.
Идэх үед:
• Хоолложбайхүедхоёр гарыгнь • Хүүхдийн бугуйг үеэр нь нугалж
урагшаа шулуун байлгахад тусал. халбага барихад нь тусал.
• Х ө л нь улаараа гишгэсэн байвал • Н ө г ө ө гараа ширээн дээр шулуун
зохино. байлгахад нь тусал.
• Х а л б а г а гүн б и ш м ө н а м а р х а н
эвдрэхгүй байх ёстой.
Уух үед:
А я г а а хоёр гараараа барьж
тохойлдоно.
Хүүхэд сул буюу урагш унах хандлагатай бол цэх байрлалыг дэмжихийн тулд ө н д ө р
ширээ хэрэглэ.
64