Сургуулин өмнөх боловсролын цөм

1. БОЛОВСРОЛ, СОЁЛ, ШИНЖЛЭХ УХААНЫ САЙД
Лувсаннямын ГАНТӨМӨР
Хүүхэд бүхэндээ “Би чадна”
гэсэн итгэл өгье.

2. Боловсрол бол аливаа улс үндэстэн хөгжин цэцэглэх, эрүүл,
тэгш нийгмийг бүтээх хамгийн сайн хөрөнгө оруулалт юм.
Тийм учраас “Боловсролыг нэгдүгээрт” санаачилгыг гаргаж,
боловсролыг нийгэм, улс төр, хөгжлийн хөтөлбөрийн голд нь
байлгахыг хүссэн. “Боловсролыг нэгдүгээрт” санаачилга нь
гурван зүйлд чиглэгдэнэ:
Нэгдүгээрт, хүүхэд бүрийг сургуульд сургах. Нас, хүйс, нийгмийн
гарал үүсэл, үндэс угсаа, эх хэл, амьдарч буй газраасаа үл
хамааран хүүхэд бүрийн боловсрол эзэмших тэгш эрхийг бид
хангаж өгөх үүрэгтэй.
Хоёрдугаарт, боловсролын чанарыг дээшлүүлэх. Зөвхөн
сургуульд сурах нь хангалттай бус. Хүүхдийн амжилттай
суралцах үйлд гол нөлөө үзүүлэх багшийн чанарт бид мөн
анхаарах хэрэгтэй. Багш нар нийгэмд ямар үнэ цэнэтэй гэдэгт
бид тэр бүр анхаарал тавьж чадахгүй байна.
Гуравдугаарт, дэлхийн иргэнийг хөгжүүлэх. Боловсрол
эзэмшинэ гэдэг нь зөвхөн хөдөлмөрийн зах зээлд орох бэлтгэл
гэхээс илүү амьдралын үнэт зүйл, үнэ цэнийг авчирдаг.
Боловсролоор дамжуулан харилцан ойлголцол, итгэлцэл,
хүндэтгэлд суралцсанаар хамтдаа амьдрахад илүү дөхөм болно.
Боловсролыг нэгдүгээрт
Бан Ги Мүүн
НҮБ-ийн Ерөнхий нарийн бичгийн дарга
Нью Иорк

3. Өөр бай
Хөгжлийн оргилд хүрэх зам бол боловсрол олох. Боловсрохын
төлөө бүхнээ зориулсан хүн илүү ихийг бүтээдэг, хураадаг.
Багш хүн бусдаас өөр, онцгой сэтгэлгээтэй байх ёстой.
Энэ сайхан орчлонгийн цэцэг нь болсон хүүхдэд эрдэм бэлэглэ,
инээд бэлэглэ. Арга барилаа өөрчил. Цаг хугацаанаас хоцрогдох
гэдэг зүйл багш хүнд байх ёсгүй гэдгийг үргэлж санаж яваарай.
Хүүхэд бүхэн өөр өөрийн ертөнцтэй. Ертөнцийн наран ганцхан
байдаг ч хүүхэд бүрт өөр өөрийн наран мандаж байдгийг санаж,
тэднийг дэмнэж байгаарай. Багш гагцхүү мөнх хөх тэнгэр шиг
уужимхан ухаантай байх ёстой.
Таны сурагч өсч том болоод ирээдүйн Монгол Улсыг бүтээж,
авч явна. Хүүхэдтэйгээ хамтарч ярьж, хүүхэдтэйгээ хамтарч
ажилладаг багш л хамгийн сайн багш. Хүүхдийг ялгаварлаж
болохгүй. “Аяганы алгаас адууны алаг нь дээр” гэж үг бий.
Хамгийн дотно үгээ Танд хэлэхгүй л байгаа бол, хамгийн сайхан
үгийг нь Та шавь нараасаа сонсож чадахгүй л байгаа бол өөрийгөө
өөрчлөх цаг болжээ. Өөр байгаарай.
Багш нарын маань оюун бодол дэлгэр, бие эрүүл байх болтугай.
Цахиагийн ЭЛБЭГДОРЖ
Монгол улсын Ерөнхийлөгч
Улаанбаатар

4. МОНГОЛ УЛСЫН “БОЛОВСРОЛЫН ЧАНАР” ДЭЛХИЙД
ӨРСӨЛДӨХ АМЖИЛТЫН ТӨЛӨӨ ХАМТДАА ЗҮТГЭЦГЭЭЕ
Монгол Улсын боловсролын салбарын чанарыг багш, оюутан,
сурагч, хүүхэд нэг бүрийн хөгжлөөр батлан тодорхойлж, өндөр
үүрэг, хариуцлагатай ажиллаж буй хамт олондоо 2015-2016 оны
хичээлийн шинэ жилийн мэнд дэвшүүлж, Засгийн газар, Боловсрол,
соёл, шинжлэх ухааны яамны нэрийн өмнөөс болон хувиасаа энэ
хорвоогийн хамгийн сайн сайхан бүхнийг хүсэн ерөөж мэндчилье.
Боловсрол, соёл, шинжлэх ухааны сайдын
2015-2016 оны хичээлийн шинэ жилийн мэндчилгээ
Хүн төрөлхтний хөгжлийн
гарц нь мэдлэгийн нийгэмд
шилжиж, мэдлэг шингэсэн
бүтээгдэхүүнийг дэлхийн зах
зээлд гарган мэдлэгийн эдийн
засгийг бэхжүүлж чадсан улс
орон хөгждөг тийм цаг үе ирлээ.
Иймээс Боловсролын чанарын
шинэчлэлийн бодлогын алсын
хараа, эрхэм зорилгыг ХҮҮХЭД
бүрийг өөртөө итгэлтэй, бүтээлч,
шийдвэр гаргах чадвартай иргэн
болгон төлөвшүүлж, мэдлэгт
суурилсан нийгмийг бүтээн
байгуулах Дэлхийд өрсөлдөх
“МОНГОЛ ХҮН”-ий төлөө хэмээн
тодорхойлон хэрэгжүүлж байна.
Нэгдсэн Үндэстний Байгууллагын Боловсрол, Соёл, Шинжлэх ухааны
байгууллагаас 2015 оны 5 сард Тогтвортой хөгжлийн 4 дүгээр
зорилтын хүрээнд боловсролын форумыг зохион байгуулж 2030
он хүртэлх Дэлхийн боловсролын алсын харааг “Нэгдсэн зорилго,
хүсэл эрмэлзэлтэй, хүн бүрт хүрсэн боловсролын хөтөлбөрийг
боловсруулна.” хэмээн Инчеоны тунхаглалаар тодорхойлсон. Мөн
“Чанартай боловсрол нь бүтээмж болон мэдлэгийг дэмжин хөгжүүлж,
бичиг үсэг, математикт суралцахтай ижил задлан шинжилгээ хийх,
асуудал шийдвэрлэх, танин мэдэхүйн чадвар, хувь хүний хөгжил
буюу ХҮН болж төлөвших харилцааны чадваруудыг хөгжүүлдэг”
гэдгийг онцлон тэмдэглэжээ.

5. Лувсаннямын ГАНТӨМӨР
Боловсрол, соёл, шинжлэх ухааны сайд
Үндэсний болон дэлхийн нийтийн боловсролын алсын хараа, бодлогын дагуу
бид 2015-2016 оны хичээлийн жилд үндэсний түвшинд хүүхэд бүрийг хөгжүүлэх
бага боловсролын цөм хөтөлбөрийг улам батжуулан, сургуулийн өмнөх болон
суурь боловсролын сургалтын цөм хөтөлбөрийг сургууль, цэцэрлэг бүр дээр
амжилттай хэрэгжүүлэх түүхэн хариуцлагатай үе ирээд байна.
Сургуулийн өмнөх болон ерөнхий боловсролын байгууллагын удирдлага, багш,
ажилтан, эрдэмтэн судлаачид, эцэг эх, асран хамгаалагчид “хүүхэд аз жаргалтай,
баяр баясгалантай, дуртай, хөгжилтэйгөөр суралцах үйлд оролцсон тэр үед
өөрсдийн бүхий л боломж, чадвараа дайчлан илүү бүтээлчээр суралцдаг” гэдгийг
өдөр бүхэн санаж хамтран ажиллахыг та бүхнээс хичээнгүйлэн хүсч байна.
Дээд боловсролын байгууллагын удирдлага, эрдэмтэн, багш, ажилтан, ажиллагсад
“ур чадвартай залуу үе, ард түмэн, тэдний мэдлэг, тасралтгүй суралцах чадвар
нь тогтвортой хөгжил, эдийн засгийн нөөцийн хамгийн чухал хүчин зүйл, үр
ашиг, өрсөлдөх чадварыг дээшлүүлэх үндэс” хэмээн харж сургалт, судалгаа,
инновацийг хөгжүүлэх ажилдаа эзэн болж, үр бүтээлтэй хамтран ажиллана
гэдэгт итгэлтэй байна.
Боловсролын салбарын бүтээлч, оюунлаг, ажилсаг, эвсэг хамт олон Монгол
улсын хөгжлийн хурдасгуур, манлайлагчид байгаад тань талархаж, эрүүл энх,
аз жаргалын дээдийг хүсэн ерөөе.
2015-2016

8. 8
СУРГУУЛИЙНӨМНӨХБОЛОВСРОЛЫНСУРГАЛТЫНЦӨМХӨТӨЛБӨР
2015-2016 оны хичээлийн жилээс суурь боловсрол, сургуулийн өмнөх боловсролын
сургалтын цөм хөтөлбөрийг үндэсний түвшинд хэрэгжүүлэхтэй холбогдуулан аймаг, нийслэл,
дүүргийн Боловсролын газар, хэлтэс, ерөнхий боловсролын сургууль, цэцэрлэгийн холбогдох
албан тушаалтанд дор дурдсан чиглэлээр үйл ажиллагаа зохион байгуулж ажиллахыг
даалган, албан даалгавар хүргүүлж байна.
АЙМАГ, НИЙСЛЭЛ, ДҮҮРГИЙН БОЛОВСРОЛ, СОЁЛЫН ГАЗАР, ХЭЛТСИЙН ДАРГА НАРТ
ҮҮРЭГ БОЛГОХ НЬ:
1. Суурь боловсрол, сургуулийн өмнөх боловсролын сургалтын цөм хөтөлбөрийг
хэрэгжүүлэхтэй холбогдуулан боловсролын асуудал эрхэлсэн төрийн захиргааны төв
байгууллагын шийдвэрийг орон нутагт хэрэгжүүлэхэд манлайлан ажиллах, ерөнхий
боловсролын сургуулийн захирал, цэцэрлэгийн эрхлэгч, нийт багш нарт мэргэжил арга
зүйн дэмжлэг үзүүлэх;
2. Ерөнхий боловсролын сургууль, цэцэрлэг бүр өөрийн онцлог давуу тал дээр суурилан
хөгжихийг дэмжин чиглүүлэх;
3. Хүүхэд бүрийн ахиц амжилт, хөгжлийн төлөө сургууль, цэцэрлэг багш нартай хамтран,
судалгаанд суурилсан мэргэжлийн удирдлагаар ханган, зөвлөн тусалж ажиллах;
4. Багш ажилтны хүүхэд бүрийг хөгжүүлэх үндсэн үйл ажиллагааг тасралтгүй дэмжиж,
ажлын үр дүнг цаасаар бус, хүүхэд бүр дээр гарсан ахиц амжилт, үр дүнгээр үнэлэх;
5. Багш, ажилтан, ажиллагсдын сайн туршлага, бүтээлч санаачилгыг түгээн дэлгэрүүлэх,
багшийн мэргэжил дээшлүүлэх, цөм хөтөлбөрийг хэрэгжүүлэх ажлыг үр дүнтэй зохион
байгуулж, 7 хоногт 2-оос доошгүй сургууль, цэцэрлэг дээр очиж сургалт үйл ажиллагаанд
оролцож, хамтран ажиллах;
6. Орон нутгийн төрийн болон төрийн бус, аж ахуйн нэгж, байгууллага, иргэд, эцэг эхийн 3-5
хүний төлөөллийг сургууль, цэцэрлэг бүр дээр сард нэг удаа урьж, багш суралцагчдын
ахиц амжилтыг тайлагнах, хамтран ажиллах, харилцаа холбоог бэхжүүлэх ажлыг үр
дүнтэй тогтмол зохион байгуулах;
7. Хүүхэд бүрийн хөгжих орчинг бүрдүүлэх, сургалтын хэрэглэгдэхүүн, лаборатори болон
бусад тоног төхөөрөмжөөр хангах хөрөнгө оруулалт, санхүүжилтийн санг орон нутгийн
түвшинд бүрдүүлж хуулийн хүрээнд зохион байгуулж санаачилгатай ажиллах;

9. 9
ХҮҮХЭДБҮХЭНДЭЭ“БИЧАДНА“ГЭСЭНИТГЭЛӨГЬЕ!
8. Суурь боловсрол, сургуулийн өмнөх боловсролын сургалтын цөм хөтөлбөрийн
хэрэгжилтийн ажлын мэдээ, тайланг улиралд нэг удаа яаманд ирүүлж байх.
АЙМАГ, НИЙСЛЭЛ, ДҮҮРГИЙН БОЛОВСРОЛ, СОЁЛЫН ГАЗАР, ХЭЛТСИЙН
МЭРГЭЖИЛТЭН НАРТ ҮҮРЭГ БОЛГОХ НЬ:
1. Суурь боловсрол, сургуулийн өмнөх боловсролын цөм хөтөлбөрийг хэрэгжүүлэх ажлыг
үндэсний түвшний ажлын хэсэгтэй хамтран аймаг, орон нутагтаа хариуцлагатай зохион
байгуулах;
2. Хүүхэд бүрийн ахиц амжилт, хөгжлийн үр дүнг судлан, 7 хоногт 3-аас доошгүй хичээл,
үйл ажиллагаанд оролцон ажиглалт хийх, хамтран заах, хэлэлцүүлэг хийх, мэргэжлийн
зөвлөгөө өгөх замаар багшийн арга зүйг тасралтгүй сайжруулах;
3. Сургууль, цэцэрлэг, багш хоорондын багаар ажиллах үйл ажиллагааг дэмжин, харилцан
суралцах, туршлагаа солилцох, түгээн дэлгэрүүлэх зөвлөгөөн, уулзалтыг сард нэгээс
доошгүй удаа зохион байгуулах;
4. Хүүхэд бүрийг хөгжүүлэх сургууль, цэцэрлэг, багшийн үндсэн үйл ажиллагааг тасралтгүй
дэмжиж ажлын үр дүнг цаасаар бус, хүүхэд бүр дээр гарсан ахиц амжилт, үр дүнгээр
үнэлж зөвлөн туслах;
5. Сургууль, цэцэрлэг бүрийн зорилгыг хэрэгжүүлэх ажлын хүрээнд эцэг эх, орон нутгийн
иргэд, байгууллагуудтай үр дүнтэй харилцаа тогтоон, хамтран ажиллахыг дэмжиж,
санаачилгатай зохион байгуулах.
ЕРӨНХИЙ БОЛОВСРОЛЫН СУРГУУЛИЙН ЗАХИРАЛ, ЦЭЦЭРЛЭГИЙН
ЭРХЛЭГЧ НАРТ ҮҮРЭГ БОЛГОХ НЬ:
1. Сургууль, цэцэрлэгийн зорилгыг багш, суралцагч, эцэг эхийн оролцоо, орон нутгийн
болон сургуулийн хөгжлийн төлөвлөлт, цэцэрлэгийн үзэл баримтлал, хэрэгцээнд
тулгуурлан бодитой, хэрэгжихүйц байдлаар тодорхойлж, манлайлан удирдах;
2. Хүүхэд бүрийн хөгжлийн үр дүн, ахиц амжилттай өөрийн биеэр танилцаж, 7 хоногт 3-аас
доошгүй хичээл, үйл ажиллагаанд оролцож, зөвлөн туслах;
3. Багш, ажилтны хүүхэд бүрийг хөгжүүлэх үндсэн үйл ажиллагааг тасралтгүй дэмжиж,
ажлын үр дүнг цаасаар бус, хүүхэд бүр дээр гарсан ахиц амжилт, үр дүнгээр үнэлэх;
4. Багш, ажилтан, ажиллагсдын сайн туршлага, бүтээлч санаачилгыг түгээн дэргэрүүлэх
ажлыг үр дүнтэй зохион байгуулж, хамт олноо эвсэг, ажилсаг, тусархаг баг болж хамтран
ажиллахад манлайлах;
5. Орон нутгийн төрийн болон төрийн бус, аж ахуйн нэгж, байгууллага, иргэдийн 3-5 хүний
төлөөллийг сард нэг удаа урьж, багш, хүүхэд, суралцагчдын ахиц амжилтыг тайлагнах,
хамтран ажиллах, харилцаа холбоог бэхжүүлэх ажлыг үр дүнтэй тогтмол зохион
байгуулах;
6. Хүүхэд бүрийн хөгжих орчинг бүрдүүлж, сургалтын хэрэглэгдэхүүн, лаборатори болон
бусад тоног төхөөрөмжөөр хангах хөрөнгө оруулалт, санхүүжилтийн олон эх үүсвэрийг
бүрдүүлж, хуулийн хүрээнд зохион байгуулж санаачилгатай ажиллах;
7. Эцэг эхэд сургууль, цэцэрлэгийн үйл ажиллагаа, хүүхэд бүрийн ахиц амжилт, хөгжлийн
мэдээллийг тогтмол, улиралд нэгээс доошгүй удаа эцэг эхийн уулзалт, тайлангаар
хүргэж, тэднийг сургалт, үйл ажиллагааны чанарт хувь нэмрээ оруулан, хамтран ажиллах
боломжийг бүрдүүлэх.

10. 10
СУРГУУЛИЙНӨМНӨХБОЛОВСРОЛЫНСУРГАЛТЫНЦӨМХӨТӨЛБӨР
ЕРӨНХИЙ БОЛОВСРОЛЫН СУРГУУЛИЙН СУРГАЛТЫН МЕНЕЖЕР, НИЙГМИЙН
АЖИЛТАН, ЦЭЦЭРЛЭГИЙН АРГА ЗҮЙЧ НАРТ ҮҮРЭГ БОЛГОХ НЬ:
1. Багш бүрээ судлан, ахиц амжилтыг нь урамшуулан, давуу тал болон багшийн хамгийн
сайн ур чадварт тулгуурлан хөгжүүлэх;
2. Хүүхэд бүрийн ахиц амжилт, хөгжлийн үр дүнг судлан, өдөр бүр 2-оос доошгүй хичээл,
үйл ажиллагаанд ажиглалт хийх, хамтран заах, хэлэлцүүлэг хийх, мэргэжлийн зөвлөгөө
өгөх замаар багшийн арга зүйг тасралтгүй сайжруулах;
3. Багш нарын багаар ажиллах үйл ажиллагааг дэмжин, харилцан суралцах, туршлагаа
солилцох, түгээн дэлгэрүүлэх зөвлөгөөн, уулзалтыг 7 хоногт 1-ээс доошгүй удаа зохион
байгуулах;
4. Хүүхэд бүрийг хөгжүүлэх багшийн үндсэн үйл ажиллагааг тасралтгүй дэмжиж, ажлын
үр дүнг цаасаар бус, хүүхэд бүр дээр гарсан ахиц амжилт, үр дүнгээр үнэлэх;
5. Сургуулийн зорилго, цэцэрлэгийн үзэл баримтлалыг хэрэгжүүлэх хүрээнд эцэг эх, орон
нутгийн иргэд, байгууллагуудтай үр дүнтэй харилцаа тогтоон, хамтран ажиллахыг
дэмжиж, санаачилгатай зохион байгуулах.
ЕРӨНХИЙ БОЛОВСРОЛЫН СУРГУУЛЬ, ЦЭЦЭРЛЭГИЙН БАГШ НАРТ ҮҮРЭГ БОЛГОХ
НЬ:
1. Хүүхэд бүрээ судлан ахиц амжилтыг нь урамшуулан, өөртөө итгэлтэй, эрүүл чийрэг,
зөв дадал хэвшил, зан чанартай, шинжлэх ухааны суурь мэдлэг чадвартай, сурах
арга барил, суралцах хүсэл эрмэлзэлтэй болж хөгжин төлөвшихөд тасралтгүй туслан
дэмжих;
2. Хүүхэд бүрийн ахиц амжилтын зорилго, төлөвлөлтийг хүүхэд, эцэг эхтэйгээ хамтран
төлөвлөж, явц, үр дүнг нь тогтмол тайлагнах;
3. Хүүхэд бүрийн хөгжих сэтгэл зүйн болон үйлийн орчинг бүрдүүлж, хичээл, үйл
ажиллагааг өдөр бүр хүүхдийн сурч мэдэх, хүсэл сонирхлыг төрүүлэхүйц байдлаар
бэлтгэн хэрэгжүүлэх;
4. Сайн туршлага хуваалцах харилцан суралцах, зэргээр багаар үр дүнтэй хамтран
ажиллаж, мэргэжлийн мэдлэг, ур чадвар, арга зүйгээ тасралтгүй хөгжүүлэх;
5. Сургалт дэмжсэн үйл ажиллагаанд эцэг эх, орон нутгийн иргэд, байгууллагуудыг урьж
оролцуулах,үр дүнтэй харилцаа холбоо тогтоох ажлыг зохион байгуулах;
6. Багш бүр Монгол улсын ирээдүй, боловсролын хөгжлийн түүчээ, тулгуур багана, эд эс
гэдгээ ухаарч, өөртөө итгэлтэй, шавь нараа хайрлан урам зоригтойгоор ажиллах.

11. 11
ХҮҮХЭДБҮХЭНДЭЭ“БИЧАДНА“ГЭСЭНИТГЭЛӨГЬЕ!
Монгол Улсын Их Хурлын 2008 оны 12 дугаар тогтоолоор баталсан “Мянганы хөгжлийн зорилтод
суурилсан Үндэсний хөгжлийн цогц бодлого”-д “Суралцагчдад хүртээмжтэй, чанартай, хэрэгцээнд нь
нийцсэн боловсрол эзэмших тэгш боломж бүрдүүлнэ. Боловсролын бүх шатны стандарт, сургалтын
хөтөлбөрийг тухайн үеийн суралцагчийн хэрэгцээ, нийгмийн шаардлагад нийцүүлэн боловсронгуй
болгоно” зэрэг зорилтууд дэвшүүлсэн.
Улсын Их Хурлаас баталсан Монгол Улсын Засгийн газрын 2012-2016 оны үйл ажиллагааны
хөтөлбөрт: “... эх оронч сэтгэлгээтэй, амьдрах ухаанд суралцсан иргэн төлөвшүүлэхэд чиглэсэн “Зөв
монгол хүүхэд” хөтөлбөр боловсруулж хэрэгжүүлнэ”, шинэ стандарт нэвтрүүлнэ” гэж тус тус заасан.
Улсын Их Хурлаас 2015 онд баталсан “Төрөөс боловсролын талаар баримтлах бодлого”-ын
гуравдугаар бүлэгт Боловсролын хөгжлийн стратегийг дараах байдлаар тодорхойлсон:
3.2. Сургуулийн өмнөх боловсролыг “хүүхдийг сургах, сургуульд бэлтгэх” гэсэн зорилгоос
илүүтэйгээр хүний хөгжлийн үндэс, өөрийн онцлог, чадвар, бүтээлч үйлээрээ хөгжих, насан туршийн
боловсролын суурь үе хэмээн хөгжүүлнэ.
3.3. Бага боловсролыг эх хэлний чадамжийг эзэмших боломжийг бүрдүүлэн бүтээлч, сурах арга
барилтай монгол хүүхэд төлөвших үе хэмээн хөгжүүлнэ.
3.4. Суурь боловсролыг амьдрах ухаан, шинжлэх ухааны суурь мэдлэг, чадвар, бие даан бүтээлчээр
суралцах чадамж эзэмших үе хэмээн хөгжүүлнэ.
3.5. Бүрэн дунд боловсролыг сонголттой, уян хатан хөтөлбөрөөр мэдээлэл боловсруулах, шийдвэр
гаргах чадвар бүхий, ирээдүйд эзэмших мэргэжлийн суурь баримжаа олгох үе хэмээн хөгжүүлнэ.
3.6. Дээд болон мэргэжлийн боловсрол нь хөдөлмөрийн даяарчлагдсан зах зээлд амжилттай
өрсөлдөх, бие даан ажлын байр бий болгох, улс үндэстний болон орон нутагт тулгамдаж байгаа асуудлыг
үндэсний онцлогт тулгуурлан шийдвэрлэх, үндэсний инновацийн тогтолцоог бэхжүүлэхэд хувь нэмрээ
оруулах чадамж эзэмших үе хэмээн хөгжүүлнэ.
ХОЁР. ЗОРИЛТ
2.1. Боловсролын салбарын эрх зүйн орчныг боловсронгуй болгох, хэрэгжилтийг хангах,
хөгжлийн зорилтыг хэрэгжүүлэх:
i. Монгол Улсын Их Хурал, Засгийн газраас баталсан хууль, тогтоол шийдвэрийг хэрэгжүүлэх ажлыг
зохион байгуулна. Тухайлбал, “Төрөөс боловсролын талаар баримтлах бодлого (2014-2024 он),
Монгол хэлний тухай хууль болон бусад хууль тогтоомж, төсөл, хөтөлбөр.
ii. Бүх нийтийн боловсролын Инчеоны тунхаглалыг төр, иргэний нийгмийн байгууллага, иргэд, олон
нийтэд сурталчлах, 2015 оноос хойшхи бүх нийтийн боловсролын тогтвортой хөгжлийн боловсролын
зорилт, стратеги (2015-2030)-ийг сонирхогч тал, түншүүдийн оролцоо, хамтын ажиллагаанд тулгуурлан
хэрэгжүүлнэ.
iii. Боловсролын тухай багц хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах тухай хуулийн төсөл боловсруулж, Засгийн
газар, Улсын Их Хуралд өргөн барина.
2.2. Сургуулийн өмнөх болон бага, дунд боловсролын чанарын шинэчлэлийг эрчимжүүлэх,
чанартай боловсролын үйлчилгээ үзүүлэх:
i. Сургуулийн өмнөх боловсролын цөм хөтөлбөрийг үндэсний хэмжээнд хэрэгжүүлнэ.
ii. Суурь боловсролын цөм хөтөлбөрийг үндэсний хэмжээнд хэрэгжүүлнэ.
iii. Бүрэн дунд боловсролын сургалтын хөтөлбөрийг шинээр боловсруулж, ерөнхий боловсролын
лаборатори 40 сургуульд тохирцыг шалгаж, 2016-2017 оны хичээлийн жилд үндэсний хэмжээнд
хэрэгжүүлэх бэлтгэлийг хангана.
iv. Багшийн хөгжлийн хэрэгцээнд үндэслэн мэргэжил дээшлүүлэх танхимын болон зайн сургалтыг
хэрэгжүүлнэ.
v. Хүүхэд бүрийг хөгжүүлэх тэргүүн туршлага бүхий арга зүй, технологийг түгээн дэлгэрүүлж, сайн хичээл,
үйл ажиллагааны соёлыг сургуулийн өмнөх болон бага, дунд боловсролын түвшинд төлөвшүүлэн
хөгжүүлнэ.

12. 12
СУРГУУЛИЙНӨМНӨХБОЛОВСРОЛЫНСУРГАЛТЫНЦӨМХӨТӨЛБӨР
vi. Сургалтын хөтөлбөрийн шинэчлэлтэй уялдуулан ерөнхий боловсролын сургуулийн сурах бичиг
шинэчлэх ажлыг үргэлжлүүлнэ. Цэцэрлэг, сургуулийн орчинд хүүхдийг болзошгүй эрсдэлээс
хамгаалах, хоол, хүнсний хангамжийн үйлчилгээ болон ус, ариун цэврийн байгууламжийн аюулгүй
байдлыг хангах, нэгж байгууллага, холбогдох албан тушаалтны үүрэг, хариуцлагыг чанд мөрдүүлнэ.
vii. Сургуулийн өмнөх боловсролын үйлчилгээнд тогтмол хамрагдаж чадахгүй байгаа хүүхдийг гэр
бүлийн орчинд хөгжүүлэх талаар бий болсон арга зүй, технологи, туршлага, санал санаачилгыг түгээн
дэлгэрүүлэхэд төр, иргэний нийгмийн байгууллага, эцэг эх, асран хамгаалагчийн оролцоо, хамтын
ажиллагааг сайжруулах, хөрөнгө оруулалтыг нэмэгдүүлнэ.
viii. Боловсролын салбарын мэдээллийн нэгдсэн системийн хүний нөөц, суралцагчийн удирдлагын
модулийг бага, дунд болон дээд боловсролын сургалтын байгууллагад нэвтрүүлж эхэлнэ.
ix. Хүүхдийн дунд номыг бүтээлчээр унших хөдөлгөөн өрнүүлж, ном зохиох, хэвлэн нийтлэх, гэрийн
болон явуулын номын сан ажиллуулах зэрэг үйл ажиллагааг зохион байгуулж байгаа иргэд, төр,
иргэний нийгмийн байгууллагатай хамтран ажиллана.
x. Хүүхдийн үүсгэл санаачилгын байгууллагад дэмжлэг үзүүлж, суралцагчийн авьяас чадварт тулгуурлан
сурах арга барил, мэргэжлийн чиг баримжаа эзэмшүүлэх үйл ажиллагааг сургалтын байгууллага,
орон нутгийн онцлогт нийцүүлэн зохион байгуулна.
xi. Хамран сургалт /цэвэр жин/-ыг өмнөх хичээлийн жилээс сургуулийн өмнөх боловсролд 1.0%, бага
боловсролд 0.4%, дунд боловсролд 0.2 хувиар тус тус ахиулна. Ерөнхий боловсролын сургуулийн
мэргэжлийн багшийн хангалтыг 0.2 хувиар нэмэгдүүлж, 100 хувьд хүргэнэ.
2.3. Тусгай хэрэгцээт боловсрол
i. Хөгжлийн бэрхшээлтэй бага насны хүүхдийг эрт илрүүлж оношлох, боловсролын үйлчилгээнд
хамруулах ажлыг үе шаттай зохион байгуулна.
ii. Хөгжлийн бэрхшээлтэй хүүхэд, залуучуудыг боловсролд тэгш хамруулах, онцлог, хэрэгцээг харгалзсан
боловсролын хөтөлбөрийг боловсруулж хэрэгжүүлнэ.
iii. Тусгай хэрэгцээт боловсрлын багш бэлтгэх, сургалтын хөтөлбөр, сурах бичгийг шинэчлэн
боловсруулах, сургалтын орчинг сайжруулна.
2.4. Насан туршийн боловсролын тогтолцоог төлөвшүүлэх:
i. Насан туршийн боловсролын үндэсний хөтөлбөр боловсруулан хэрэгжүүлж, иргэдэд насан туршийн
тасралтгүй боловсрол эзэмшүүлэхэд чиглэсэн боловсрол, эрүүл мэнд, нийгмийн хамгаалал, соёл,
эдийн засаг, эрх зүй, байгаль орчин зэрэг салбар дундын зохицуулалтын суурийг тавина.
ii. Насан туршийн боловсролын сургалтын цөм хөтөлбөрийг салбар дундын оролцоотойгоор
боловсруулж, багш, мэргэжилтний ур чадварыг дээшлүүлэх сургалтыг үе шаттайгаар зохион
байгуулна.
2.5. Дээд боловсролын шинэчлэлийг гүнзгийрүүлж, сургалтын байгууллагын академик эрх
чөлөө, бие даасан байдлыг хангаж, хөтөлбөрт суурилсан сургалтыг хөгжүүлэх:
i. Дээд боловсролын зэрэг, баримт бичгийг харилцан хүлээн зөвшөөрөх тухай Ази Номхон далайн
бүсийн конвецэд нэгдэж, Монгол улсад эзэмшсэн боловсролыг Олон улсад хүлээн зөвшөөрүүлэхэд
ахиц гаргана.
ii. Бакалавр, магистр, докторын хөтөлбөрт тавигдах шаардалгын хэрэгжилтийг эрчимжүүлнэ.
iii. Инженерийн боловсролын шинэчлэлийг хэрэгжүүлж, олон улсын CDIO загварыг туршин хэрэгжүүлнэ.
iv. Байгалийн ухаан, инженер технологи, анагаах, хөдөө аж ахуйн хөтөлбөрүүдийг Олон улсад магадлан
итгэмжлүүлэх дэмжлэгийг нэмэгдүүлнэ.
v. Япон Улсын Засгийн газрын буцалтгүй тусламжаар Анагаахын шинжлэх ухааны үндэсний их
сургуулийн сургалтын эмнэлэг барих бүтээн байгуулалтын ажлыг эхлүүлнэ.
vi. Япон Улсын Засгийн газрын зээлийн хөрөнгөөр хэрэгжиж буй “Инженер, технологийн дээд боловсрол”
төслийн хүрээнд Япон Улстай хамтарсан бакалаврын хөтөлбөрийг нээн хичээллүүлж, коосэн, магистр,
докторын хөтөлбөр, зэргийн бус мэргэжил дээшлүүлэх хөтөлбөрт судлаач багш, инженерүүдийг
сургана.
vii. Дэлхийн шилдэг сургуулиудын бакалавр, магистр, докторын хөтөлбөрт оюутан сургах арга хэмжээг
үе шаттай авч хэрэгжүүлнэ.
viii. Дээд боловсролын сургалтын байгууллагын сургалтын бааз, сургалт, судалгааны лабораторийн хүчин
чадлыг нэмэгдүүлж, ашиглалтыг сайжруулна.
БОЛОВСРОЛ, СОЁЛ, ШИНЖЛЭХ УХААНЫ ЯАМ

13. СУРГУУЛИЙН ӨМНӨХ
БОЛОВСРОЛЫН СУРГАЛТЫН
ЦӨМ ХӨТӨЛБӨР

14. СУРГУУЛИЙНӨМНӨХБОЛОВСРОЛЫНСУРГАЛТЫНЦӨМХӨТӨЛБӨР
14

15. 15
ХҮҮХЭДБҮХЭНДЭЭ“БИЧАДНА“ГЭСЭНИТГЭЛӨГЬЕ!

16. СУРГУУЛИЙНӨМНӨХБОЛОВСРОЛЫНСУРГАЛТЫНЦӨМХӨТӨЛБӨР
16
НЭГДҮГЭЭР БҮЛЭГ: ЦӨМ ХӨТӨЛБӨРИЙН ЕРӨНХИЙ ЗҮЙЛ
1.1. НИЙТЛЭГ ҮНДЭСЛЭЛ
Монгол Улсын Боловсролын тухай хуульд “Монгол улсын боловсролын зорилго нь иргэнийг
оюун ухаан, ёс суртахуун, бие бялдрын зохих чадавхтай, хүмүүнлэг ёсыг дээдлэн сахидаг, бие даан
сурах, ажиллах, амьдрах чадвартай болгон төлөвшүүлэхэд оршино” гэж заасан.
Монгол Улсын Их Хурлаас баталсан “Төрөөс боловсролын талаар баримтлах бодлого”-ын 3
дугаар бүлгийн 3.2-т “Сургуулийн өмнөх боловсролыг “хүүхдийг сургах, сургуульд бэлтгэх” гэсэн
зорилгоос илүүтэйгээр хүний хөгжлийн үндэс, өөрийн онцлог, чадвар, бүтээлч үйлээрээ хөгжих,
насан туршийн боловсролын суурь үе хэмээн хөгжүүлнэ” гэж, Монгол улсын Засгийн газрын 295
дугаар тогтоолоор баталсан “Зөв монгол хүүхэд” үндэсний хөтөлбөрийн 6.1.2.-т “Сургуулийн өмнөх
насны хүүхдийн эзэмших чадвар болон хүүхдийн жам ёсны хөгжилд суурилан боловсруулсан
сургалтын үндсэн хүрээг цэцэрлэгийн түвшний хөтөлбөрөөр хэрэгжүүлнэ” гэж, Боловсрол, шинжлэх
ухааны сайдын 2013 оны 327 тоот тушаалаар баталсан “Сургуулийн өмнөх боловсролын сургалтын
талаар баримтлах бодлого”-ын 4.1-т “Сургуулийн өмнөх боловсролын сургалтын талаар баримтлах
бодлого, стратеги, бага насны хүүхдийн суралцахуйн талаар дэлхийн улс орнуудын баримталж буй
чиг хандлага, монгол хүүхдийн онцлогт баримжаалан сургуулийн өмнөх насны хүүхдийн сургалтын
хөтөлбөрийг хөгжүүлнэ”, “Сургалтын хөтөлбөрийн зорилго, агуулга, арга зүй, хэрэглэгдэхүүн, үнэлгээ
нь хүүхдийн хөгжлийн ахиц, амжилтын үр дүнд чиглэсэн, нээлттэй байна. Цэцэрлэг сургалтын
хөтөлбөрөө байгууллагынхаа үзэл баримтлалыг үндэслэн боловсруулна.” хэмээн тус тус заасны
дагуу энэхүү сургалтын цөм хөтөлбөрийг боловсруулсан болно.
Бага насны хүүхдийн талаарх судалгааны ажил дэлхий нийтэд эрчимжиж, хүүхдийн хөгжлийн
онцлог, боломжийн талаар, шинэ нотолгоо, мэдлэг, мэдээлэл бий болсоор байна. Тухайлбал,
сургуулийн өмнөх насанд хүүхдийн тархи маш эрчимтэй хөгждөг бөгөөд уян хатан чанартай,
суралцах орчин, түүнчлэн ойр дотны харилцаа нь тэдний хөгжил, төлөвшилд чухлаар нөлөөлдөг,
хүүхэд боловсролын нэг түвшнээс нөгөө түвшинд (цэцэрлэгээс сургуульд) шилжих шилжилтийг зөв
хийх нь тэдний суралцах үйлд эерэг нөлөө үзүүлж, насан туршийн амьдралын суурь болдог гэдгийг
судлаач, эрдэмтэд баталж байна.
Мэдлэгтсуурилсаннийгэм,мэдээлэл,харилцаанытехнологийнхурдацтайхөгжлийнэнээринүед
хүүхдийг бага наснаас нь янз бүрийн мэдлэг эзэмшүүлэх гэхээс илүүтэй тэдний төрөлхийн суралцах
хүсэл эрмэлзэл, дур сонирхол, баяр баясгаланг хадгалан батжуулах, тэдэнд орчинтойгоо идэвхтэй
харьцаж, өөрөө судлан шинжилж учир холбогдлыг нь олж нээх боломж олгох, өөрийгөө хариуцан
авч явах чадвартай болоход нь дэмжлэг туслалцаа үзүүлэхэд түлхүү анхаарах шаардлагатай байна.
Монголчууд үр хүүхдээ сайн хүн болгон төлөвшүүлэх уламжлалт сэтгэлгээ, ёс заншилтай ард
түмэн. Эцэг эхчүүд хүүхэддээ багаас нь эрдэнэт хүний биеийн үнэ цэнэ, нүгэл буян, үйлийн үрийн
сургаал, бусдыг энэрэн нигүүлсэх, хайрлан халамжлах, байгаль дэлхийтэйгээ зөв харьцах арга ухаан,
эцэг эх, ахмадыг хүндэтгэх, ач тусыг нь санахыг ухааруулан, сургасаар ирсэн. Энэхүү уламжлалт
арга ухаанаа эрхэмлэн хүүхэд бүрийн ХҮН БОЛОХ төлөвшилд илүү анхаарах нь өнөөгийн нийгэм,
хөгжлийн хэрэгцээ, шаардлага болоод байна.
Сургалтын цөм хөтөлбөрийг “Зургаан настай хүүхдийн сургуульд бэлтгэгдсэн байдал судалгааны
тайлан” 2008, “Бага насны хүүхдийн бие бялдар-сэтгэцийн судалгаа” зэрэг өөрийн орны эрдэмтэн,
судлаачдын судалгааны үр дүн, сургуулийн өмнөх боловсролд мөрдөж ирсэн сургалтын хөтөлбөр,
стандарт, зөвлөмжид хийсэн судалгаа, дэлхийн зарим улс орны цэцэрлэгийн сургалтын хүрээ,
үндэсний хөтөлбөрт хийсэн харьцуулсан судалгаа, түшиц цэцэрлэгийн багш нарын боловсруулан
хэрэгжүүлсэн хүүхдийн эзэмшвэл зохих чадварын шалгуурт тулгуурлан боловсруулсан болно.
Сургалтын цөм хөтөлбөр нь орон нутаг, цэцэрлэгийн онцлог, давуу тал, судалгааны шинэ ололт,
багш нарын бүтээлч үйлээр баяжигдах бөгөөд энэхүү баримт бичиг нь сургуульд элсэх хүртэлх насны
хүүхэдтэй эцэг эхчүүдийн хувьд гарын авлага, зөвлөмж материал байх болно.
1.2. СУРГАЛТЫН ЦӨМ ХӨТӨЛБӨРИЙН ЗАРЧИМ
1.2.1. Сургалтын цөм хөтөлбөрийг боловсруулахад баримталсан зарчим
I. Хүүхэд бүрийг хөгжлийн боломжит хурдаар нь хөгжүүлэх, чадамжид суурилах;
II. Хүүхдийн чадамж, давуу тал, сонирхлыг илрүүлэн хүүхэд бүрийг судлах, хөгжүүлэх;
III. Хүүхэд, багш, эцэг эх, асран хамгаалагчид идэвхтэйгээр хамтран ажиллаж, хамтдаа мэдлэг,
чадвар, соёлыг бүтээх.

17. 17
ХҮҮХЭДБҮХЭНДЭЭ“БИЧАДНА“ГЭСЭНИТГЭЛӨГЬЕ!
1.2.2. Сургалтын цөм хөтөлбөрийг хэрэгжүүлэх зарчим
i. Хүүхэд бүрийн авьяас, сонирхол, чадвар, хувийн онцлог шинжийг нээх, дэмжих, хөгжүүлэх
үндэс болох;
ii. Агуулга нь өргөсөх ба гүнзгийрэх залгамж холбоотой, тасралтгүй, чадамжийн ахиц
дэвшлийг хангахуйц байх;
iii. Хүүхдийн нас, сэтгэхүй, хөгжлийн онцлогт нийцсэн байх;
iv. Хүүхэд сурах арга барил, чадвар эзэмшихэд чиглэсэн байх;
v. Хүүхэд бүртэй ажиллах арга зүйд суурилан сургалтыг уян хатан төлөвлөх, зохион байгуулах
нөхцөлийг бүрдүүлсэн байх;
vi. Эцэг эх, асран хамгаалагч, олон нийтийн оролцоог хангасан, цэцэрлэгийн менежмент, бие
даасан байдал, багш нарын бүтээлч үйлийг дэмжсэн байх.
1.3. СУРГАЛТЫН ЦӨМ ХӨТӨЛБӨРИЙН ЗОРИЛГО, ЗОРИЛТ
1.3.1. Сургалтын цөм хөтөлбөрийн зорилго
• Сургалтын цөм хөтөлбөрийн зорилго нь хүүхэд бүрийг бие, сэтгэлээр эрүүл өсгөн бойжуулахад
багш, судлаач, эцэг эх хамтран ажиллахад дэмжлэг үзүүлж, хүүхэд бүр өөрийн онцлог, бүтээлч
үйлээрээ хөгжих боломж олгоход оршино.
1.3.2. Сургалтын цөм хөтөлбөрийн зорилт
i. Биеийн болон гар хурууны хөдөлгөөнөө зохицуулах, эрүүл амьдрах дадал хэвшил эзэмших,
болзошгүй осол гэмтлээс сэргийлэх чадварт суралцах;
ii. Өөртөө итгэлтэй, эерэг мэдрэмжтэй, идэвхтэй, оролдлого зүтгэлтэй, суралцах сонирхол
хүсэлтэй байх;
iii. Сэтгэлийн хөдөлгөөн, зан, үйл, бусадтай харилцах харилцаагаа удирдаж зохицуулах;
iv. Санаа бодол, мэдлэг төсөөллөө хэл яриа болон зурж дүрслэх, урлан бүтээх үйлээрээ
илэрхийлэх;
v. Тойрон хүрээлж буй байгаль, нийгмийн орчныг сонирхох, судлах, тэдгээрийн харилцан
хамаарлыг олох, ойлгох, орчинтойгоо зохистой харилцах;
vi. Тоо, хэмжээ, хэлбэр дүрс, орон зай, цаг хугацааны талаар ойлголт төсөөлөлтэй болох,
түүнийгээ амьдралдаа хэрэглэх;
vii. Хөгжим, дүрслэх урлагийг сонирхон таашаах, дуулах, хөгжмийн хэмнэлийг мэдэрч хөдөлгөөн
хийх.
1.3.3. Сургалтын цөм хөтөлбөрийн хэрэглээний зорилго
i. Цэцэрлэгийн удирдлага нь хөтөлбөрийг хэрэгжүүлэх үйл ажиллагааг удирдан зохион
байгуулах, сургалтын орчныг бүрдүүлэхэд дэмжлэг үзүүлэх, өөрийн үнэлгээ хийх;
ii. Багш хүүхдийг хөгжүүлэх үйл ажиллагааг зохион байгуулах, чиглүүлэх, үнэлэх, үр дүнг
тооцох;
iii. Боловсролын мэргэжлийн байгууллагын ажилтан хөтөлбөрийн хэрэгжилтэд хяналт, үнэлгээ
хийх, цэцэрлэгийн удирдлага, багш, боловсролын байгууллагын ажилтнуудад мэргэжил,
арга зүйн зөвлөгөө өгөх, дэмжлэг үзүүлэх;
iv. Эцэг эх хүүхдийнхээ хөгжил, төлөвшлийг дэмжих, үнэлэх, цэцэрлэг, багштай холбоо тогтоох,
хамтран ажиллах;
v. Олон нийт болон нийгмийн бүлгүүд нь боловсрол эзэмших үйл ажиллагааны явц, үр дүнг
хянах, тооцох, дэмжих.
1.4. СУРГАЛТЫН ЦӨМ ХӨТӨЛБӨРИЙГ ХЭРЭГЖҮҮЛЭХ АРГА ЗҮЙ
i. Сэтгэлийн ойр дотно холбоо. Бага насны хүүхэд дотны хүнтэйгээ бие, сэтгэлээр ойр
байж, хайр халамж, хамгаалагдсан байдлыг мэдэрсэн, тайван амгалан, чөлөөтэй байх
үедээ идэвхтэй суралцдаг.
ii. Багш-хүүхдийн хамтын үйл. Хүүхэд өмнө нь олж авсан мэдлэгтээ суурилан багш, аав,
ээж болон бусадтай хамт үйл хийж, идэвхтэй харилцах явцад өөрийг нь итгэлтэй хамтрагч
гэж хүлээн зөвшөөрч байгааг мэдэрсэн, тухайн зүйлийн учрыг олж, тулгарсан асуудлыг
шийдвэрлэх үедээ шинэ зүйлийг илүү хурдтай суралцдаг.
iii. Сонирхол, баяр баясгалан. Баяртай, сайхан мэдрэмж төрүүлсэн зүйл хүүхдийн
сэтгэл, оюун ухаанд хоногшин үлддэг. Хүүхэд аз жаргалтай, дуртай, баяр баясгалантай,
хөгжилтэйгөөр аливаа үйлд оролцоход бүхий л боломж, чадвараа дайчлан илүү бүтээлчээр
суралцдаг.

18. СУРГУУЛИЙНӨМНӨХБОЛОВСРОЛЫНСУРГАЛТЫНЦӨМХӨТӨЛБӨР
18
iv. Даган дуурайлт. Бага насны хүүхэд даган дуурайж суралцдаг бөгөөд үлгэрлэн дагуулж
буй зан үйлийн эерэг, сөрөг хандлага, үзэл бодлыг мэдэрч, илэрхийлэх, түүнд суралцах
чадвартай.
v. Мэдрэхүй, бүтээлч үйл. Хүүхэд бүхий л мэдрэхүйгээрээ мэдээлэл хүлээн авч,
эргэцүүлэн бодож, туршиж судлах явцдаа төвлөрч, сонголт хийх, бүтээлчээр ажиллах,
асуудал шийдвэрлэх арга замаа олдог.
vi. Давталт. Бага насны хүүхдийн хөгжилд аливаа үйлийн үр дүнгээс илүү тухайн үйлийг
гүйцэтгэж буй үйл явц нь ач тустай. Нэг үйлийг олон дахин давтан гүйцэтгэхэд чадвар нь
улам сайжирсаар байдаг.
vii. Алдаанаас суралцахуй. Алдаа гаргахыг хүлээн зөвшөөрч, буруу зөвийг тайлбарлан,
ухааруулж байх нь хүүхдэд алдаж, онох, түүнээсээ суралцах боломж олгодог.
1.5. СУРГАЛТЫН ЦӨМ ХӨТӨЛБӨРИЙГ ХЭРЭГЖҮҮЛЭХ ЗОХИОН БАЙГУУЛАЛТ
i. Хүүхдийг хөгжүүлэх үйл ажиллагааны зорилгыг сургалтын цөм хөтөлбөрт
заасан ерөнхий болон тусгай чадварууд, хүүхдийн хөгжлийн эрэлт хэрэгцээнд
тулгуурлан хичээлийн жилийн, сэдвийн, өдөр тутмын зорилго гэсэн эрэмбээр хооронд нь
уялдаатайгаар тодорхойлно.
ii. Үйл ажиллагааны агуулга, арга зүй нь нээлттэй, уян хатан, агуулга нь хүүхдийн нүдэнд
ил харагдахуйц, өөртэй нь холбоотой байна. Хүүхдийг хөгжүүлж, төлөвшүүлэх ажлыг
төлөвлөхдөө сургалтын чиглэл тус бүрт буй багшийн үүрэг оролцоо, хүүхдийн хийх үйлийн
жишгээс санаа авч болно.
iii. Сургалтын цөм хөтөлбөр нь багш, хүүхдийн харилцан хамаарал бүхий идэвхтэй, бүтээлч
үйлээс гадна эцэг эх, асран хамгаалагч болон нийгмийн бүлгүүдийн оролцоо, хамтын
ажиллагааны үр дүнд хэрэгжинэ.
iv. Сургалтын цөм хөтөлбөрийг цэцэрлэг тус бүр өөрийн сургалтын хөтөлбөрөөр хэрэгжүүлнэ.
Багш нар сургалтын хөтөлбөрөө хүүхэд бүрийг хэрхэн хөгжүүлж төлөвшүүлэх арга замаа
тодорхойлсон үзэл баримтлалдаа тулгуурлан боловсруулна.
v. Хүүхэд бүрийг хөгжүүлэх цаг нь тухайн цэцэрлэг, бүлгийн өдрийн дэглэмийн дагуу зохион
байгуулагдана. Хүүхэд бүрийн хөгжлийг үнэлэх нь тухайн хүүхдийн суралцахуйн үйлийг
дэмжсэн, шаардлагатай дэмжлэг, үйл ажиллагааг тодорхойлж, төлөвлөх суурь болно.
vi. Багш хүүхдийн хөгжин, төлөвших үйл ажиллагааг аль нэг сэдвийн дор зорилго, агуулга,
арга зүй, хэрэглэгдэхүүнийг сонгон, нэгдмэл байдлаар (интеграцчилан) төлөвлөж явуулна.
1.6. СУРГАЛТЫН ЦӨМ ХӨТӨЛБӨРИЙГ ХЭРЭГЖҮҮЛЭХ СУРГАЛТЫН ОРЧИН
i. Хүүхдийн орчин нь ая тухтай, эрүүл мэнд, хөдөлгөөн, тоглох үйлийг дэмжсэн, эерэг
харилцааг үүсгэх, эрэл хайгуул хийхэд өдөөсөн суралцахуйн хөгжлийг дэмжсэн байна.
ii. Хүүхдийн бие махбод, сэтгэл хөдлөл, зан чанар, харилцаа, сэтгэн бодох болон сурах арга
барилын хөгжилд нөлөөлөхийн зэрэгцээ харилцан хамааралтай, уян хатан байна.
iii. Сургалтын материаллаг орчин, үйлийн орчин, сэтгэл зүйн орчин нь дараах шаардлагыг
хангасан байна.
- Материаллаг орчин:
• Хүүхэд бүлгээр ажиллахад хүртээмжтэй;
• Сонирхлыг татахуйц;
• Хэрэглэхэд ойр, хялбар;
• Хүүхдийн тоглонгоо суралцах хэрэгцээг хангах.
- Үйлийн орчин:
• Сонголт хийх боломжтой;
• Бодит үйл явцад оролцох;
• Хөдөлгөөний хэрэгцээг хангах;
• Олон талын туршлага хуримтлуулахуйц;
• Үйлийн эзэн, идэвхтэй харилцагч байх;
• Хангалттай цаг хугацаа олгох.

19. 19
ХҮҮХЭДБҮХЭНДЭЭ“БИЧАДНА“ГЭСЭНИТГЭЛӨГЬЕ!
- Сэтгэл зүйн орчин:
• Эелдэг, дотно харилцаа;
• Хүүхдэд таатай, хайр халамжийг мэдрүүлэхүйц;
• Хүүхдэд баяр баясгалан төрүүлэхүйц;
• Өөрийнхөө талаар эерэг мэдрэмж авахуйц;
• Өрөө, танхим хангалттай орон зайтай байх.
1.7. СУРГАЛТЫН ЦӨМ ХӨТӨЛБӨРИЙН ХЭРЭГЖИЛТИЙН ҮНЭЛГЭЭ
i. Хүүхдийн хөгжлийг ахицаар нь үнэлэх бөгөөд хүүхэд бүрийн үнэлгээ нь цогц, тэдний нийтлэг,
онцлог “дүр төрх”-ийг тодруулсан, бодитой байна. Үнэлгээ нь өдөр тутмын үйл ажиллагааны
явцад ажиглалтын аргаар хийгдэнэ. Хүүхдийг үнэлэхэд багштай туслах багш, цэцэрлэгийн
удирдлага хамтран ажиллана.
ii. Хүүхэд бүрийг үнэлэхдээ хүүхдийн бүх талын хөгжлийг хамарсан асуулт бүхий ажиглалтын
хуудсын дагуу явагдах нарийвчилсан бүтэцтэй ажиглалт, хүүхдийн хөгжил, зан
чанарын онцлог илрэлийг баримтжуулах чөлөөт ажиглалт, хүүхдийн суралцахуйд гарч
буй ахиц, амжилтыг харуулсан бүтээлийн цуглуулга, бусад материалаас бүрдсэн хувийн
хавтас хөтлөлтийг хослуулан хэрэглэнэ.
iii. “Нарийвчилсан бүтэцтэй ажиглалт”-ыг хичээлийн жилд 2 удаа, тухайлбал 9 дүгээр сараас
11 дүгээр сар хүртэл, дараа жилийн хавар 4 дүгээр сараас 6 дугаар сар хүртэл хугацаанд
явуулна. Ажиглалтын хуудас нь 3-6 хүртэл насны хүүхдийн дараах чадамж, онцлогийг
илрүүлэхэд чиглэсэн асуултууд байна.
• Хөдөлгөөн, эрүүл мэндийн чадамж
• Нийгэмшихүйн чадамж
• Хэл ярианы чадамж
• Орчноо таньж мэдэх, орчинтойгоо харилцах чадамж
• Математикийн чадамж
• Дүрслэх урлагийн чадамж
• Хөгжмийн чадамж
iv. Чадамж тус бүрээр боловсруулсан асуулт нь “Сургуулийн өмнөх боловсролын сургалтын
цөм хөтөлбөр”-т томьёолсон чадваруудад баримжаалах ба “Чөлөөт ажиглалт”, “Хувийн
хавтас”-ын мэдээлэлтэй харьцуулан дүгнэлт хийнэ.
v. Гурав хүртэлх насны хүүхдийн хөгжлийн ахицыг эзэмшсэн чадвараар нь жилдээ 2 удаа
үнэлнэ.
vi. “Чөлөөт ажиглалт”-аар багш хичээлийн жилийн туршид өдөр тутмын үйл ажиллагааны
явцад аль нэг хүүхдийн онцлог зан авир, ахиц амжилт илэрсэн тохиолдолд тэмдэглэл хийнэ.
vii. “Хувийн хавтас”-ыг хичээлийн жилийн туршид эцэг эх, хүүхэдтэй хамтран хөтөлнө. Энэ нь
хүүхдийн хамгийн сайн хийсэн, түүнд гарч буй ахиц өөрчлөлтийг харуулсан бүтээл, фото
зураг, ярилцлагын тэмдэглэл, бичлэг зэрэг олон зүйлийг агуулсан баялаг агуулгатай байна.
viii. Хүүхдийн хөгжлийн түвшин, онцлогийг үнэлснээр хүүхэд бүрд шаардлагатай дэмжлэг
туслалцаа үзүүлэх, багш өөрийн сургалтын арга зүйг боловсронгуй болгох, эцэг эх, асран
хамгаалагчид хүүхдийнх нь хөгжил, төлөвшлийн талаар бодит мэдээлэл өгөх нөхцөл
бүрдэнэ.
ix. Багш, эцэг эх хүүхэд бүрийн үнэлгээний мэдээллийн нууцлалыг хадгалах бөгөөд дараагийн
шатны боловсролын байгууллагад шилжин суралцахад суурь материал болгон ашиглана.
1.8. СУРГАЛТЫН ЦӨМ ХӨТӨЛБӨРИЙГ ХЭРЭГЖҮҮЛЭХЭД БАГШ, ЭЦЭГ ЭХ, АСРАН
ХАМГААЛАГЧИЙН ҮҮРЭГ, ОРОЛЦОО
1.8.1. Багш нь хүүхдэд хайртай, хүүхэд бүр харилцан адилгүй, давуу, сул талтай, өөрийн
гэсэн зан ааштай гэдгийг хүлээн зөвшөөрч, хүлээцтэй, хүндэтгэлтэй хандаж, дараах
үүргийг хэрэгжүүлнэ.

20. СУРГУУЛИЙНӨМНӨХБОЛОВСРОЛЫНСУРГАЛТЫНЦӨМХӨТӨЛБӨР
20
i. Хүүхэдтэй ойр дотно байж, тэдэнд хайр халамж, хамгаалалтыг мэдрүүлэх
- Багш хүүхэд бүрийн хүсэл, санаа бодлыг анхааран сонсож, хийж буй үйлд нь ач холбогдол
өгнө. Тавьсан асуултад хариулт эрж олох, хийж буй үйлээ амжилттай гүйцэтгэхэд нь
тусална, зоригжуулна, өөрийн саналыг хэлнэ.
ii. Анги танхимаа тохижуулах
- Хүүхэд идэвхтэй үйл гүйцэтгэх, чөлөөтэй хөдлөх, бусадтай харилцах, анхаарлаа
төвлөрүүлэн ажиллах, амрах боломжийг бүрдүүлнэ. Тэдэнд тоглоом наадгай, сургалтын
хэрэглэгдэхүүн, багаж хэрэгсэл, техник хэрэгслийг чөлөөтэй авч ашиглах боломж олгоно.
iii. Тоглоом болон сургалтын бусад үйл ажиллагааг төлөвлөж зохион байгуулах
- Хүүхдийн тоглоомын явцад гаргасан сэдлийг дэмжинэ, тоглоомоо олон хувилбараар,
сонирхолтой зохион байгуулахад нь сэдэл өгч дэмжинэ. Шаардлагатай тохиолдолд
тоглоомын дүрмээ тохирч, хамтран зохицож тоглоход нь дэмжлэг үзүүлнэ. Цэцэрлэгийн
өдөр тутмын үйл ажиллагааг төлөвлөхдөө хүүхдийн хэрэгцээ, сонирхлыг харгалзан,
хүүхдийн оролцоог хангана. Цэцэрлэгийн гаднах орчинд хүүхэд суралцах, туршлага
хуримтлуулах үйл ажиллагааг зохион байгуулна.
iv. Хүүхдийг ажиглах, баримтжуулах
- Хүүхэд бүрийн хөгжлийг дэмжихийн тулд багш тухайн хүүхэд хэрхэн суралцаж, хөгжиж
буйг ажиглаж үнэлнэ. Хүүхдийн тавьж буй асуулт, сонирхол, тулгарч буй асуудал, сэдсэн
санааг анзаарч, урамшуулан дэмжинэ. Хүүхдийн зан харилцааны онцлог, хөгжлийн ахиц
илэрсэн тохиолдолд тэмдэглэнэ. Зураг, бүтээлээр нь баримтжуулна. Түүнчлэн тодорхой
зорилго, чиглэлтэй ажиглалт явуулна.
V. Эцэг эх, асран хамгаалагчтай хамтран ажиллах
- Эцэг эх, асран хамгаалагчдад хүндэтгэлтэй, нээлттэй, ойр дотно эерэгээр харилцаж,
ойлгон, хүлээн зөвшөөрч, эрэлт хэрэгцээ, хүсэлд нь нийцсэн үйл ажиллагаа явуулж,
хүүхдийнх нь хөгжлийн талаар тогтмол ярилцан, санаа бодлыг нь хуваалцана.
1.8.2. Гэр бүл нь хүүхдэд бүхий л талаар, тасралтгүй, хамгийн хүчтэй нөлөөлдөг анхдагч
боловсролын орчин бөгөөд бага насны хүүхдийн хөгжилд гэр бүл шийдвэрлэх
үүрэгтэй.
i. Эцэг эх, асран хамгаалагчдын оролцоо
- Цэцэрлэгийн удирдлага, багш нар эцэг эх, асран хамгаалагчдад хүүхдийнхээ хөгжил
төлөвшлийг дэмжин ажиллахад дараах чиглэлээр зөвлөн тусалж хамтран ажиллана.
Хүүхэддээ олгох боломж
• Янз бүрийн орчин, нөхцөлд туршлага хуримтлуулах (Жишээ нь: Хөдөө явах, музей
үзэх);
• Үндэсний ёс заншил, гэр бүлийн үнэт зүйлс, өв уламжлалыг мэдэрч ойлгох, дагаж
биелүүлэх;
• Харилцааны соёл, хэм хэмжээ, ёс зүйг мэдэрч, дуурайх (Жишээ нь: Мэндлэх, талархах,
уучлалт хүсэх, болно-болохгүйг мэдэх, үнэнч, шударга байх);
• Эрүүл ахуйн хэвшил дадал эзэмших (Жишээ нь: Гар, шүдээ угаах, тогтсон цагт унтах);
• Чаддаг зүйлээ бие даан хийж дуусгах;
• Сонголт хийх, шийдвэр гаргах.
Хүүхэддээ нөлөөлөх үйл
• Хүүхдээ анхааралтай сонсож, ярилцах;
• Хүүхдийнхээ асуултад ач холбогдол өгч, хариулт өгөх, хамтран хариулт олох;
• Хүүхэддээ асуулт тавих, ярилцах;
• Хүүхэддээ үлгэр, өгүүллэг уншиж өгөх, ярилцах;
• Унтуулахдаа “Бүүвэйн дуу” аялах;
• Хүүхдэд өгсөн амлалтаа биелүүлэх;
• Хүүхдийнхээ зурсан зураг, бүтээлүүдийг үзэж сонирхох, саналаа хэлж, урам өгөх;
• Хүүхэд, багштай хамтран “Хувийн хавтас”-ыг нь баяжуулах;
• Хүүхэд бодол санаа, мэдрэмжээ зурах, урлаж бүтээх, тоглох үйлээр илэрхийлэхийг
урамшуулж дэмжих;
• Хүүхэд дуулах, шүлэг унших, бүжиглэх, жүжиглэхэд нь талархах, зоригжуулах;
• Үзэж харсан, оролцсон үйл явдлынх нь тухай хүүхэдтэйгээ ярилцах.

21. ХОЁРДУГААР БҮЛЭГ:
ЦӨМ ХӨТӨЛБӨРИЙН
ХҮРЭХ ҮР ДҮН, АГУУЛГА
СУРГУУЛИЙН ӨМНӨХ БОЛОВСРОЛЫН
СУРГАЛТЫН ЦӨМ ХӨТӨЛБӨР

22. 22
СУРГУУЛИЙНӨМНӨХБОЛОВСРОЛЫНСУРГАЛТЫНЦӨМХӨТӨЛБӨР
ЦӨМ ХӨТӨЛБӨРИЙН ХҮРЭХ ҮР ДҮН, АГУУЛГА
2.1. ХҮҮХДИЙН ЭЗЭМШИХ ЕРӨНХИЙ БА ТУСГАЙ ЧАДВАР
Сургалтын цөм хөтөлбөр дэх сургалтын агуулга нь хүүхдийн эзэмших чадвараар
тодорхойлогдоно. Сургуулийн өмнөх насанд хүүхэд дараах ерөнхий ба тусгай чадвар
эзэмшинэ.
Сургалтын
чиглэл
Ерөнхий
чадвар Тусгай чадвар
Агуулгын тогтолцооны
бүрэлдэхүүн хэсэг
Хөдөлгөөн,
эрүүл мэнд
Хөдөлгөөнөө
удирдан
зохицуулах
Эрүүл
амьдрах
дадал
хэвшилтэй
болох
Эерэг зан
чанартай,
бусадтай
зохистой
харилцах
Асуудал
шийдвэрлэх
Санаа бодол,
ойлголт
төсөөллөө
хэл яриа,
бүтээлч
үйлээр
илэрхийлэх
Орчноо
судлах, таньж
мэдэх,
 Алхах, гүйх
 Үсрэх, харайх
 Авирах
 Шидэх, барьж авах
 Биеийн хөдөлгөөнөө хянах,
зохицуулах
 Биеийн тэнцвэрийг хадгалах
 Гар хурууны хөдөлгөөнөө
зохицуулах
 Хувийн ариун цэврийг сахих
 Гэмтэхээс болгоомжлох,
өвчлөхөөс сэргийлэх
- Биеийн хөдөлгөөн
- Гар хурууны хөдөлгөөн
- Эрүүл ахуйн дадал
хэвшил
- Хөдөлгөөний шинж
чанар (хурд, хүч,
тэнцвэр, зохицуулалт)
Зан чанар,
харилцаа
 Өөрийгөө мэдрэх, ойлгох
 Орчны өөрчлөлтөд дасах
 Сэтгэлийн хөдөлгөөнөө
зохистой илэрхийлэх
 Бусдыг мэдэрч ойлгох
 Насанд хүрэгчдийг
хүндэтгэн харилцах
 Үеийн хүүхдүүдтэй харилцах
 Бусадтай хамтарч тоглох
 Хүмүүсийн хоорондох
ялгаатай байдлыг ойлгох,
хүндэтгэлтэй хандах
 Дүрэм, журмыг ойлгох,
мөрдөх
- Өөртэй итгэх итгэл,
идэвх
- Бусдад тавих
анхаарал, хайр
- Мэндлэл, хүндэтгэл
- Сониуч зан, шинийг
олж мэдэх эрмэлзэл
- Оролдлого, зүтгэл
- Хариуцлага
- Харилцааны хэм
хэмжээ, эв дүй,
(Дүрэм, журам гэр
бүлийн ѐс заншил)
Хэл яриа  Хүний яриа, байгаль, орчны
дуу чимээг ялгаж сонсох
 Үгийг зөв сонсох, ойлгох,
хэрэглэх
 Өгүүлбэрийг зөв сонсох,
ойлгох, хэлэх
 Санаа бодлоо илэрхийлэн
ярих
 Уншиж, ярьж өгсөн эхийн
утгыг ойлгох, агуулгыг ярих
 Зураг, тэмдэг
тэмдэглэгээний утгыг хэлэх
- Авиа, үг, өгүүлбэр, эх
- Сонсох
- Ойлгох
- Ярих
- Зураг, тэмдэг
тэмдэглэгээ
Байгаль,
нийгмийн
орчин
 Орчны юмсыг сонирхох,
ажиглах, судлах
 Ургамал, амьтныг ажиглаж
судлах, тэдгээртэй зохистой
харьцах
 Улирал, цаг уурын
- Юмс, хэрэглээний эд
зүйлс
- Орчны ургамал,
амьтан
- Улирлын өөрчлөлт
- Ойр орчны хүмүүс

23. 23
ХҮҮХЭДБҮХЭНДЭЭ“БИЧАДНА“ГЭСЭНИТГЭЛӨГЬЕ!
орчинтой
зохистой
харьцах
Урлагийг
таашаах,
урлал, уран
сайхны үйлд
дуртай
оролцох
өөрчлөлтийг сонирхох,
таньж мэдэх
 Ойр орчныхоо хүмүүсийн
амьдрал, онцлогийг таньж
мэдэх
- Гэр бүл, цэцэрлэгийн
амьдрал
Математи-
кийн
энгийн
төсөөлөл
 Тоолох, тоо бодох
 Хэмжих
 Ангилах, оноох,
дараалуулах, давтамж
үүсгэх
 Орон зайг баримжаалах
 Цаг хугацаа заасан үг
хэрэглэх
- Тоо, цифр
- Хэмжээ, хэлбэр дүрс,
өнгө
- Байрлал
- Цаг хугацаа
- Зүй тогтол
- Хэмжилт
Хөгжим,
дүрслэх
урлаг
 Хөгжмийн аялгууг ялгаж
сонсох, мэдрэмжээ
илэрхийлэх
 Ганцаараа болон бусадтай
дуулах
 Хөгжмийн хэмнэлийг
илэрхийлэх
 Хөгжмийн аялгуу, хэмнэлд
тохируулан хөдөлгөөн хийх
 Ойлголт төсөөлөл, бодол
санаагаа зурж дүрслэх
 Шавраар эд зүйлс, хүн,
амьтан дүрслэх
 Ойлголт төсөөлөл, бодол
санаагаа наамлаар дүрслэх
 Барьж байгуулах, зохион
бүтээх
- Дуу
- Хөгжим
- Аялгуу, хэмнэл
- Хөгжимт хөдөлгөөн
- Зураг
- Баримал, шавар
- Наамал
- Зохион бүтээх
- Өрж байгуулах, угсрах
 Сургалтын чиглэл бүрээр заасан тусгай чадварыг хүүхэд эзэмшсэнээр сургалтын цөм
хөтөлбөрийн зорилго, зорилт хэрэгжих, тэдэнд ерөнхий чадварууд сууж бий болох
нөхцөл бүрдэнэ. Хүүхдийн эзэмших тусгай чадвар тус бүр хөнгөнөөс хүндэрсэн гурван
түвшинтэй байна. Тусгай чадваруудын “I” түвшин 3 хүртэлх нас, “II” түвшин 3-4 нас,
“III” түвшнийг 6 хүртэлх настай хүүхдэд баримжаалж болно. Гэвч хүүхэд бүрийн
хөгжил адилгүй гэдгийг онцгой анхаарч ажиллана.
 Багш хүүхдүүдийн дийлэнх нь аль түвшинд байгааг тогтоож, тэдэнд чиглэсэн үйл
ажиллагааг зохион байгуулна. Тухайн түвшинд хүрээгүй буюу түрүүлж яваа хүүхдэд
дасгал даалгаврын хувилбарыг бэлтгэн ашиглана. Багш өдөр тутмын үйл ажиллагааг
төлөвлөх, зохион байгуулахдаа сургалтын чиглэл бүрээр тодорхойлсон “Багшийн
үүрэг, оролцоо”, тусгай чадвар бүрийг эзэмшихтэй холбогдох “Хүүхдийн жишиг үйл”-
ээс санаа авч, баяжуулан, бүтээлчээр ажиллана.

24. 24
СУРГУУЛИЙНӨМНӨХБОЛОВСРОЛЫНСУРГАЛТЫНЦӨМХӨТӨЛБӨР
2.2. ХҮҮХДИЙН СУРАЛЦАХУЙН ЧИГЛЭЛҮҮД
 Хүүхдийн суралцахуйн чиглэлүүд нь хүүхдийн бие бялдар, оюун ухаан, сэтгэл хөдлөл,
нийгэмшихүйн хөгжлийг бүхэлд нь хамарна.
2.2.1. ХӨДӨЛГӨӨН, ЭРҮҮЛ МЭНД
Яагаад хэрэгтэй вэ?
 Хүүхдийн бие эрүүл, чийрэг байх нь тэднийг идэвхтэй, эрч хүчтэй, тэсвэр хатуужилтай
болгохоос гадна суралцах, хөгжих нөхцөлийг бүрдүүлнэ.
 Хөдөлгөөн нь хүүхдийн тархины үйл ажиллагааг идэвхижүүлдэг. Хүүхэд хөдөлгөөний
чадвар эзэмшсэнээр гэнэтийн зүйлд хариу үйлдэл үзүүлэх чадамжтай болно.
 Хүүхдийн бага насандаа эзэмшсэн эрүүл амьдрах дадал хэвшил нь тэдний насан
туршид нь хадгалагдан эрүүл мэндэд сайнаар нөлөөлж, ач тусаа өгнө.
 Хүүхэд өөртөө итгэлтэй, өөдрөг сэтгэлтэй, баяр баясгалантай, дарамтгүй, тайван
байх сэтгэл санааны эрүүл мэнд нь хүүхдийн хөгжил, төлөвшлийн хамгийн чухал
суурь болдог.
Ямар үр дүнд хүрэх вэ?
 Биеийн болон гар, хурууны хөдөлгөөний чадвар, дадал эзэмшинэ.
 Хөдөлгөөний зохицуулалт, хурд, хүч, тэнцвэр нь сайжирна.
 Эрүүл амьдрах дадал хэвшилтэй болно.
 Гэмтэл бэртлээс болгоомжилно, өвчлөлтөөс сэргийлнэ.
Чадвар I түвшин II түвшин III түвшин
1. Алхах,
гүйх
Хөлд орно,
явж байгаад
унахгүйгээр
зогсоно.
Орон зайг
баримжаалан алхах,
гүйх хөдөлгөөнийг
хослуулан гүйцэтгэнэ.
Алхалт, гүйлтийг янз бүрээр (өлмий
дээр алхах, ухарч алхах, хөлийг
хойш хаяж гүйх, хөлийг солбиж гүйх
гэх мэт) гүйцэтгэнэ.
Хүүхдийн жишиг үйл
 Тойргоор, цуваагаар алхана, гүйнэ.
 Янз бүрээр алхах, гүйх тоглоом санаачилна, тоглоно. (Жишээ нь: Хэн
олон янзаар алхах вэ?)
 Хөгжмийн аянд хөдөлгөөнийхөө хурдыг тохируулан алхана, гүйнэ.
 Өгсөн дохионы дагуу чиглэл, хурдаа өөрчлөн гүйнэ.
 Саадыг тойрч гүйж уралдана.
 Хол зай (100 метр хүртэл)-д гүйнэ.
2. Үсрэх,
харайх
I түвшин II түвшин III түвшин
Хоѐр хөл дээрээ
байрандаа болон
урагш үсэрнэ.
Хоѐр хөл дээрээ
тодорхой (2 метр
орчим) зайд үсэрнэ.
2 хөлөө нийлүүлэн олсны хоѐр
талд гарч үсэрнэ. (2 метр орчим
зайд)
Хүүхдийн жишиг үйл
 Хөгжмийн хэмнэлд тохируулан үсэрнэ.
 Багштайгаа үсэрч тоглоно. (Жишээ нь: Багшийн гараас нь барин дээш
үсрэх, гараа аажмаар дээшлүүлж өргөхөд хүрэх тэмүүлэлтэй үсрэх)
 Төрөл бүрийн хөдөлгөөнт тоглоомоор тоглоно. (Жишээ нь: “Хэн өндөрт
үсрэх вэ?”, ”Үсрээд аваарай”, “Намаг дундуур уналгүй харайя”, “Бөмбөлөгт
хүр”)
 Гадаа талбайд үсэрч тоглоно. (Жишээ нь: Тоо, дүрсний дагуу нэг, хоѐр хөл
дээрээ, урагшаа, хойшоо, солбиж үсрэх)

25. 25
ХҮҮХЭДБҮХЭНДЭЭ“БИЧАДНА“ГЭСЭНИТГЭЛӨГЬЕ!
 Хоѐр хөл дээрээ, байрандаа, урагш, хөлөө салгаж, нийлүүлж үсрэх, нэг хөл
дээрээ үсрэх тоглоом тоглоно.
 Дээс, олсонд үсэрч тоглоно. (Жишээ нь: Усны давалгаа, могой болгоход
дээгүүр нь хүрэлгүй харайх)
 Үсрэлт, харайлт орсон буухиа болон хөдөлгөөнт тоглоомд оролцоно.
3.Авирах I түвшин II түвшин III түвшин
Шатаар
өгсөнө,
уруудна.
Өндөрлөг зүйл (авирах
хана, гулсуур гэх мэт)
дээр авирч гарна, давж
бууна.
Савлуураас хоѐр гараараа барин
тоглоно. Доош унжсан олсноос
барьж авирна.
Хүүхдийн жишиг үйл
 Сандал, буйдан, намхан шат өөд авирч гарч, бууж тоглоно.
 Хананд тогтоосон шатанд дээш авирч, бууна.
 Налуу хана руу авирна.
 Нуман шатаар авирч, давж бууна.
 Гулсуур, шон, мод, олсон шат руу авирна.
 Савлуураас хоѐр гараараа барина, дүүжигнэн тоглоно.
 Доош унжсан олсноос барьж авирна.
4.Шидэх,
барьж
авах
I түвшин II түвшин III түвшин
Бөмбөгийг
урагш шиднэ.
Шидсэн том
бөмбөгийг
барьж авна.
Бөмбөгийг дээш шидэж,
барьж авна.
Бөмбөгийг бай руу чиглүүлэн
шидэж ононо.
Хүүхдийн жишиг үйл
 Бөмбөг шидэж, барьж авч тоглоно. (Жишээ нь: Бусдад шидэж, ойлгож,
өнхрүүлж дамжуулах, дээш нь шидэх, барьж авах)
 Өнгө өнгийн бөмбөгийг тохирох сагс руу шиднэ.
 Бөмбөгийг хананд ойлгон барьж авахдаа янз бүрийн хөдөлгөөн хийнэ.
(Жишээ нь: Алгаа таших, эргэх, өвдгөндөө гараа хүргэх)
 Жижиг зүйлс (бөмбөг, алчуур, ууттай элс гэх мэт)-ийг дээшээ шидэж,
унагалгүйгээр барьж авна.
 Олон янзын хувилбараар бөмбөгөөр байг ононо. (Жишээ нь: Ойроос,
холоос, гүйлтээс, нэг гараар, хоѐр гараар)
 Шидэлтийн олон хувилбарыг ашиглана. (Жишээ нь: Бөмбөгийг газар
ойлгон бусдад дамжуулах, бөмбөгийг цохиураар онож тор давуулах)
 Юмсыг өнхрүүлж уралдана. (Жишээ нь: Цагаригийг өнхрүүлж туг тойрох,
машины дугуйг өнхрүүлж уралдах)
 “Хөл бөмбөг” тоглоно.
5.Биеийн
хөдөлгөө-
нөө
хянах,
зохицуу-
лах
I түвшин II түвшин III түвшин
Насанд
хүрэгчдийн
хөдөлгөөнийг
даган хийнэ.
Дасгал хөдөлгөөнийг
дэс дарааллын дагуу
хийнэ.
Хөдөлгөөнийг орон зайд зохицуулан
бусадтай хамтран гүйцэтгэнэ.
Хүүхдийн жишиг үйл
 Багшийн хийж буй дасгал, хөдөлгөөнийг дагаж хийнэ.
 Багшийн үгэн зааварчилгааг анхааралтай сонсож дагана. (Жишээ нь: Орох,
гарахдаа жагсах)
 Өөрийн сонгосон хөдөлгөөн бүхий үйлийг бие дааж гүйцэтгэнэ.
 Тоглоомыг дүрмийн дагуу тоглоно.
 Тоглоомын явцад өгсөн дохионы дагуу хөдөлгөөнөө эхэлж, дуусгана.
 Хөгжмийн хэмнэлд янз бүрийн хөдөлгөөнийг хослуулан гүйцэтгэнэ.

26. 26
СУРГУУЛИЙНӨМНӨХБОЛОВСРОЛЫНСУРГАЛТЫНЦӨМХӨТӨЛБӨР
 Бусдыг даган дуурайж, хамт тоглоно, найздаа тусална. (Жишээ нь: Даавуун
дээр тавьсан зүйлийг хамтдаа унагалгүйгээр зөөх)
 Дасгал хөдөлгөөн зохионо, бусадтай хамтдаа хийнэ.
 Багийн тоглоом, уралдаанд оролцоно.
 Бусадтай хамтран тоглоом хэрэгслийг зөөж байрлуулна, хураана.
6.Биеийн
тэнцвэр
ийг
хадгалах
I түвшин II түвшин III түвшин
Өргөн замаар
биеийн тэнцвэрийг
хадгалан алхана.
Нарийн замаар биеийн
тэнцвэрийг хадгалан
алхана.
Янз бүрийн хөдөлгөөн (үсрэх,
харайх, шидэх) гүйцэтгэхдээ
биеийн тэнцвэрээ хадгална.
Хүүхдийн жишиг үйл
 Өндөрлөг зүйл дээр гарч зогсоно. (Жишээ нь: Сандал, авиралтын шат)
 Нэг буюу хоѐр гартаа тоглоом барьж эсвэл толгой дээрээ ууттай элс
тавиад нарийн замаар алхана.
 Юмсыг дамжин явна. (Жишээ нь: Том чулуунууд, өрдөг том тоглоом,
модны тайрдас, дугуй, олс дээс)
 Савтай ус зөөнө. (Жишээ нь: Будгийн ус солих, саваар ус зөөж элс норгох,
цэцэг услах)
 Нэг хөл дээрээ догонцон тоглоно. (Жишээ нь: Дүрсүүд рүү үсрэх)
 Төрөл бүрийн эд юмс, тоглоом, хэрэглэгдэхүүн ашиглан биеийн
тэнцвэрийг хадгалах дасгал хөдөлгөөн гүйцэтгэнэ. (Жишээ нь: Хөшөө
болох, вандан сандлыг гүүр болгон дээгүүр нь алхах)
7.Гар
хурууны
хөдөлгөө
нөө
зохицуу
лах
I түвшин II түвшин III түвшин
Жижиг тоглоом,
эд зүйлсийг
алдахгүй
барина.
Гар хуруугаараа энгийн үйл
(хаалга цоожлох, шүр хэлхэх,
таглааг эргэдэж таглах, цэцэг
услах, товч товчлох, бүсээ
бүслэх гэх мэт) гүйцэтгэнэ.
Гар хуруугаараа нарийн,
хүндэвтэр үйл (хайчлах,
эвхэх, гутлаа үдэх, шагай
няслах, үсээ сүлжих, уяж
зангидах гэх мэт) гүйцэтгэнэ.
Хүүхдийн жишиг үйл
 Төрөл бүрийн үйл хийнэ. (Жишээ нь: Зангууг татах, тайлах, номын хуудас
эргүүлэх, таглааг татаж, эргэдэж онгойлгох, элсэн дээр зурах, нойтон
цаасаар бөмбөг хийх)
 Шагайгаар тоглоно. (Жишээ нь: Шагай няслах, шүүрэх)
 Гарын хүч, хурууны эвсэл шаардсан тоглоом тоглоно. (Жишээ нь: Савх
моднууд өрөх, гартаа уяа эргүүлэх)
 Шингэн, бутармаг зүйлсийг савлана, юүлнэ, зөөнө. (Жишээ нь: Савтай ус
юүлэх, нэг аяганаас нөгөөд ус, будаа, гоймон, үр тариа зэргийг хийх)
 Өөртөө үйлчлэх “хөдөлмөр”-ийн үйл хийнэ. (Жишээ нь: Хувцсаа товчилж
тайлах, бүсээ бүслэх, гараа угаах, үсээ самнах)
8.Хувийн
ариун
цэврийг
сахих
I түвшин II түвшин III түвшин
Насанд хүрэгчдийн
дэмжлэгтэйгээр
амаа зайлж, хамраа
цэвэрлэж, нүүр,
гараа угаана.
Бусдын
сануулгатайгаар
гараа дарааллын
дагуу угаана.
Хоолойгоо зайлна.
Бие даан гараа дарааллын
дагуу угаана.
Шүдээ насанд хүрэгчдийн
дэмжлэгтэйгээр угаана. Бие
зассаны дараа ариун цэврийн
цаас хэрэглэнэ.
Хүүхдийн жишиг үйл
 Тоглоом, үйл ажиллагааны явцад гарсан хог хаягдлыг зориулалтын
саванд хийнэ.
 Хоол, ундаа асгасан даруйд арчиж цэвэрлэнэ.
 Өөрийн алчуур, сам, сойзыг ашиглана.
 Бусадтай гутал, оймс, алчуур зэрэг зүйлсээ солихгүй байна.
 Идэж буй чихэр, бохио бусдад дамжуулахгүй байна.
 Жүжигчилсэн тоглолт хийнэ. (Жишээ нь: Хог хаяж байгаа хүн)

27. 27
ХҮҮХЭДБҮХЭНДЭЭ“БИЧАДНА“ГЭСЭНИТГЭЛӨГЬЕ!
 Тоглоом болон сургалтын хэрэглэгдэхүүнийг цэвэрлэх үйлд оролцоно.
 Ариун цэврийн цаасыг бусдын туслалцаатай, яваандаа бие даан
хэрэглэнэ.
9.Гэмтэ-
хээс бол-
гоомжлох
, өвчлө-
хөөс
сэргийлэх
I түвшин II түвшин III түвшин
Насанд хүрэгчдийн
болгоомжлуулсан
зарим үйлдэл
(бохирдсон хүнсийг
идэхгүй байх гэх мэт)-
ийг хийхгүй байна.
Өөрийн эрүүл мэндэд
санаа тавих үйлдэл
(түүхий ус уухгүй байх,
ханиадны эсрэг массаж
хийх)-үүд хийнэ.
Гэмтэж болзошгүй
үйлдэл (малын хөлөөс
хол байх, машинаас
болгоомжлох гэх мэт)-
үүдээс зайлсхийнэ.
Хүүхдийн жишиг үйл
 Нийтээрээ хэлэлцэн бүлгийн болон сургалтын төвүүдийн дүрэм зохионо.
(Жишээ нь: Дүрслэх урлагийн төвд “Харандааны үзүүрийг доош нь харуулж
бие биедээ өгнө”, “Хайчны амыг хамхиж тавина”)
 Болгоомжлох зүйлсийн талаар ярилцана, дасгал сургуулилалт хийнэ.
(Жишээ нь: Тоглох үедээ нөхдөө түлхэхгүй, цахилгааны залгуурт хүрэхгүй,
машин зам дээр тоглохгүй байх)
 Аюулын дохио юунд хэрэгтэй болох, хүмүүс энэ үед ямар арга хэмжээ
авдаг тухай төсөлт ажил, үзүүлэх сургуульд оролцоно.
 Гал гарах, газар хөдлөх, үер болох, төөрөх үед хэрхэн өөрийгөө хамгаалах
талаар дасгал сургууль хийнэ. (Жишээ нь: Толгой дээрээ ном, хатуу зүйл
барих, ширээн доогуур орох, тусламж дуудах, цэцэрлэгийн ослын
гарцуудтай танилцах)
 Цэцэрлэг, гэр орон, орчиндоо хэрхэн аюулгүй байх тухай санаануудын
жагсаалт хамтран гаргана, ярилцана. (Жишээ нь: Булан тойрох, аяга, таваг
барьсан үедээ гүйхгүй байх, шатаар бие биеэ түлхэхгүй байх)
 Хүүхдийн өдөр тутмын идэж хэрэглэх шаардлагатай хоол хүнсний талаар
зурагт ном хийнэ. (Жишээ нь: Сүү, сүүн бүтээгдэхүүн, үр тариа, хүнсний
ногоо)
 Хооллоход анхаарах зөв хэвшлийн талаар ярилцана, дасгал сургуулилалт
хийнэ. (Жишээ нь: Бага багаар халбагадаж идэх, хоолоо тайван, олон удаа
зажилж идэх)
 Шаардлагатай утасны дугааруудыг асуухад хэлнэ. (Жишээ нь: Гэр
бүлийнхний утасны дугаар, 101, 102, 103, 108)
 Замын хөдөлгөөнд явганаар болон тээврийн хэрэгслээр оролцох үед
насанд хүрэгчдийн зааварчилгааг биелүүлнэ. (Жишээ нь: Гарцаар гарах,
цонхоор толгойгоо гаргахгүй байх, арын суудалд суух, бүс бүслэх, хүүхдийн
зориулалтын суудал хэрэглэх)

28. 28
СУРГУУЛИЙНӨМНӨХБОЛОВСРОЛЫНСУРГАЛТЫНЦӨМХӨТӨЛБӨР
Багшийн үүрэг, оролцоо
 Хөдөлгөөн, эрүүл амьдрах дадал хэвшил эзэмшихэд шаардагдах орчин,
хэрэглэгдэхүүнийг бэлтгэнэ.
 Хөдөлгөөн гүйцэтгэх орон зай, мөн амрах тайвшрах орчин бүрдүүлнэ.
 Хүүхдийн сэтгэл санааны байдал, дуртай, дургүй зүйлийг анзаарч мэднэ,
ганцаарчилсан дэмжлэг туслалцаа үзүүлнэ.
 Хүүхэд бүрт хэрэгцээтэй ариун цэврийн хэрэгслийг бэлэн байлгана.
 Хүүхдэд тоглоом болон хэрэглэлийг бие даан сонгох, үндсэн хөдөлгөөнүүдийг
гүйцэтгэхэд дэмжлэг үзүүлнэ, зоригжуулна.
 Сонирхолтой дасгал, тоглоом зохионо, зохион байгуулна.
 Дасгал, хөдөлгөөн гүйцэтгэх техникийг үлгэрлэн үзүүлнэ, хүүхэдтэй хамтран хийнэ.
 Хүүхдэд дасгал, хөдөлгөөнийг давтан хийх явцдаа гүйцэтгэлээ сайжруулах боломж
олгоно.
 Тоглоомын дүрмийг баримтлахад дэмжлэг үзүүлнэ, дүгнэж ярилцана.
 Хооллолтыг ая тохитой, тайван зохион байгуулна. Хүүхдэд эрүүл хооллолтын талаар
ойлголт өгнө.
 Хөдөлгөөнт тоглоомын зарим хэрэглэгдэхүүнийг хүүхэдтэй хамтран бэлтгэнэ.
 Хэрэглэсэн зүйлээ цэвэрлэх, хураахад шаардагдах хэрэглэгдэхүүнийг бэлтгэнэ.
 Гарын хөдөлгөөнийг дэмжсэн тоглоом зохион байгуулна. (Жишээ нь: Элс, усаар тоглох,
гар хуруугаар тоглох үгэн наадам)
 Өдрийн дэглэм, хувийн ариун цэврийг сахихтай холбоотой хэрэглэгдэхүүн (зурагт
хуудас, бичлэг гэх мэт) бэлтгэж ашиглана.
 Хогийн сав, алчуур, тосгуур, амны цаас (сальфетка) зэргийг хүүхэд төвөггүй авч
ашиглах боломжтой байрлуулна.
 Мэргэжлийн хүмүүстэй уулзалт, ярилцлага зохион байгуулна. (Жишээ нь: Шүдний эмч,
хоол зүйч, нүдний эмч)
 Цэцэрлэг дээр хүүхдэд эзэмшүүлж буй эрүүл ахуйн дадал хэвшлүүдийг гэрт нь бататган
мөрдүүлж байх талаар эцэг эх, асран хамгаалагчид зөвлөнө, хамтран ажиллана.
 Орчны аюулгүй байдлыг хангана.
Ямар хэрэглэгдэхүүнээр дэмжих вэ?
 Шат, гулсуур, сагсны шийд, вандан, саадтай зам, нуман шат, налуу хавтан зэрэг
ангийн болон гадаа талбайн хэрэгсэл
 Олс, цагираг, тууз, төрөл бүрийн бөмбөг, дарцаг, саваа мод гэх мэт хөдөлгөөнт
тоглоомын хэрэглэгдэхүүн
 Биеийн болон гар хурууны хөдөлгөөн шаардсан уламжлалт тоглоомууд
 Том өрж байгуулах тоглоом, унаж явдаг тоглоомон машин
 Хэлхэх шүр, шагай, сүвлэх, сүлжих хэрэглэл
 Хувийн ариун цэврийн хэрэгсэл