хоол боловсруулах эрхтэн тогтолцоо хичээл

1. Бид: Идэхийн тулд амьдардаг уу?
Амьдрахын тулд иддэг үү?

2. Хичээлийн зорилт
 Амны хөндийд хоол боловсрох
 Ходоодонд хоол боловсрох
 Нарийн гэдсэнд хоол боловсрох
 Бүдүүн гэдэсний үйл ажиллагаа

5. Зажилж идвэл хоол
Залгиж идвэл хор

6. Хоол боловсрох

7. ХООЛ
ХҮНСНИЙ
БҮТЭЭГДЭХҮҮН
ТАЛХ
ХИАМ
ЦӨЦГИЙН
ТОС
ХООЛ
ТЭЖЭЭЛИЙН
БОДИС
ХООЛ
БОЛОВСРУУ-
ЛАХ ЭРХТЭН
БА ШҮҮС
ЭНГИЙН
НЭГДЭЛ
ЭД ЭС ЦУС

8. ХООЛ
ХҮНСНИЙ
БҮТЭЭГДЭХҮҮН
ТАЛХ
ХИАМ
ЦӨЦГИЙН
ТОС
ХООЛ
ТЭЖЭЭЛИЙН
БОДИС
НҮҮРС УС
УУРАГ
ӨӨХ ТОС
ХООЛ
БОЛОВСРУУ-
ЛАХ ЭРХТЭН
БА ШҮҮС
ЭНГИЙН
НЭГДЭЛ
Глюкоз
Амин
хүчил
Глицерин
+ өөхний
дээд
хүчил
ЭД ЭС ЦУС

9. Би таны амны хөндий байна
 1. Миний нэр: Амны хөндий
 2. Миний бүтцийн хэсгүүд: 1. Хэл
2. Шүд
3. Шүлсний булчирхай
 3. Миний хийдэг ажил: 1. Хоолыг шүдээрээ жижиглэдэг.
2. Шүлсээрээ дэвтээнэ.
3. Шүлснийхээ нөлөөгөөр нүүрс-усыг задална.
 Эдгээр ажлыг хийхэд гол үүрэгтэй хоол боловсруулах шүүс бол шүлс юм.
 Миний шүлс 37-38° ын хэмд сул шүлтлэг орчинд цардуулыг задална. Энэ орчин
өөрчлөгдвөл цардуулд үйлчлэхгүй.
 Мөн хүн чамайг тамхи татвал миний шүлс их гардаг боловч тамхины хортой бодис
ферментийн маань идэвхийг сулруулдаг тул цардуулыг бүрэн задалж чадахгүй.
 Бас шүлс шүлтлэг орчинтой байвал шүдний маань паалан ч бөх бат байдаг.
 Харин хүүхдүүд та нар чихэр идэж шүлсийг маань хүчиллэг болгосноор шүдний
пааланг маань хэврэг болгодог юм шүү. Би ийм л чухал эрхтэн тул ямагт эрүүл цэвэр
байлгаарай.

16. Би таны ходоод байна
 1. Миний нэр: Ходоод
 2. Миний бүтцийн хэсгүүд: 1. Улаан хоолойтой нийлдэг хэсгийг амсар гэнэ.
2. 12 нугалаа гэдэстэй нийлдэг хэсгийг нугалуур гэнэ.
3. Дотор тал минь салст бүрхэвчээр хучигдсан байдаг.
4. Би булчинлаг эрхтэн.
 3. Миний хийдэг ажил:
 Та бүхний идсэн хоолноос зөвхөн уургийг энгийн нэгдэл болох амин хүчил болгон
задална.
 Уг ажлыг хийхэд гол үүрэгтэй хоол боловсруулах шүүс салст бүрхэвчнээс минь
ялгардаг ходоодны шүүс юм.
 Миний шүүсний найрлаганд:
 Давсны хүчил ба уураг задалдаг пепсин гэдэг фермент ялгардаг.
 Чулууг ч хайлуулах энэ давсны хүчил мах болон уургийг задлахадтусалж пепсин
ферментийг идэвхжүүлдэг ба нянг устгадаг.
 Заримдаа таны буруугаас болж миний шүүсэнд дасны хүчил дутагдснаар хоолоо
боловсруулж чадахгүй би их зовдог
 Ердийн үед би 1.5-2 цагт хоолыг боловсруулна. Харин өөх тос нүүрс-усыг задалж
чадахгүй нарийн гэдэс рүү дамжуулдаг.

23. Би таны элэг байна
 1. Миний нэр: Элэг
 2. Миний бүтэц:
Би бол хүний биеийн хамгийн том булчирхай билээ.
 3. Миний хийдэг ажил:
1. Хортой бодисийг хоргүйжүүлдэг,нянгийн үржлийг саатуулдаг тул намайг
хоол боловсруулах эрхтний цагдаагийн газар ч гэж нэрлэдэг.
2.Өөрөөсөө цөсийг ялгаруулж 12 нугалаа гэдсэнд оруулаад нойр
булчирхайн шүүсний ферментүүдийг идэвхжүүлж өөх тосыг задлахад
тусладаг.
 Хэдийгээр би хортой зүйлийг хоргүйжүүлж байдаг ч их хэмжээний хортой
зүйлд хордож үйл ажиллагаагаа явуулж чадахгүй болдог. Хэрвээ би
гэмтвэл цөсөө ялгаруулж чадахгүй болж хоол боловсруулах үйл ажиллагаа
алдагдана.
 Намайг хайрлаарай

28. Би таны нойр булчирхай
 1. Миний нэр: Нойр булчирхай
 2. Миний бүтэц:
Би ходоодны дор оршдог хэн ч анзаардаггүй жижигхэн булчирхай
юм. Гэвч би хүний биед маш чухал үүрэгтэй.
 3. Миний хийдэг ажил:
Би хоол боловсруулах хэд хэдэн фермент үйлдвэрлэдэг бөгөөд
тэдгээр ферментүүд нь 12 нугалаа гэдсэнд орж бүх төрлийн
бодисыг задлах чадвартай.
Би:
 Уургийг амин хүчил
 нүүрс-ус глюкоз
 өөх тос (глицерин+өөхний дээд хүчил) болгон задалж таны
эд эсэд нэвтрэхэд бэлэн болгодог. Энэ үйл явцад цөс тусладаг
гэдгээ та бүхэнд хэлсэн билээ.

32. Би таны нарийн гэдэс байна
 1. Миний нэр: Нарийн гэдэс
 2. Миний бүтэц:
1. Би маш урт таны өндрөөс 3-4 дахин урт
2. Миний ходоодтой ниилсэн хэсгийг 12 нугалаа гэдэс гэдэг.Энэ хэсэгт цөс
нойр булчирхайн цорго орж ирдэг.
3. Үлдсэн хэсгийг минь өлөн гэдэс,цутгалан гэдэс гэж нэрлэдэг.
 3. Миний хийдэг ажил:
- Миний эхний хэсэг болох 12 нугалаа гэдсэнд та бүхэнтэй танилцсан цөс,
нойр булчирхайн нөлөөгөөр уураг, өөх тос, нүүрс-ус задарч энгийн нэгдэл
болно.
- Өлөн ба цутгалан гэдэсний минь дотоод салст бүрхэвчээсээ гэдэсний
шүүс ялгаруулж боловсорч дуусаагүй хоолыг задалж дуусгаад энгиийн
нэгдлүүд болгож ханаараа шимэгдүүлж цусаар дамжуулан эд эсүүдэд
хүргэдэг.
- Цутгалан гэдэс маань хоол тэжээлээс биед шимэгдээгүй хэсгийг бүдүүн
гэдэс рүү дамжуулдаг.

37. Би таны бүдүүн гэдэс байна.
 1. Миний нэр: Бүдүүн гэдэс
 2. Миний бүтэц:
1.5-2 м урт, нарийн гэдсийг жаазалж байрладаг,хэлхээтэй эрх шиг
хэлбэртэй.
 3. Миний хийдэг ажил:
- Би нарийн гэдсэнд боловсроогүй хоолны үлдэгдлийг хүлээн авч 12
цагийн турш хадгалж усыг нь цус руу шимэгдүүлж өтгөн ялгадас үүсгэдэг.
- Миний өөр нэг чухал үүргийг Монголын эрдэмтэн биологич доктор
Ж.Шагж нээсэн.
- Энэ нь би дулааны эрчим хүч үүсгэх чадвартайг нээсэн явдал юм.
- Мөн миний мухар хэсэгт байрладаг өт маягийн унжлагыг мухар олгой
гэдэг. Энэ нь амархан боловсордоггүй ургамлын гаралтай хоолыг
задалдаг. Мухар олгойд маань өвчин үүсгэгч нян орсноос үрэвсдгийг та
нар мухар олгой ургалаа гэдэг.

41. ХООЛ
ХҮНСНИЙ
БҮТЭЭГДЭХҮҮН
ТАЛХ
ХИАМ
ЦӨЦГИЙН
ТОС
ХООЛ
ТЭЖЭЭЛИЙН
БОДИС
НҮҮРС УС
УУРАГ
ӨӨХ ТОС
ХООЛ
БОЛОВСРУУ-
ЛАХ ЭРХТЭН
БА ШҮҮС
Амны хөндийд
шүлс
Нарийн гэдсэнд
нойр
булчирхайн
шүүс, гэдэсний
шүүс
Ходоодонд
ходоодны
шүүс
Нарийн гэдсэнд
цөс, нойр
булчирхайн
шүүс, гэдэсний
шүүс
ЭНГИЙН
НЭГДЭЛ
Глюкоз
Амин
хүчил
Глицерин
+ өөхний
дээд
хүчил
ЭД ЭС ЦУС