Αντώνης Σαμαράκης, Ζητείται ελπίς, Κείμενα Νεοελληνικής Λογοτεχνίας Γ΄ Γυμνασίου, σελ. 235-238

2. (1919 – 2003)

3. Ο Αντώνης Σαμαράκης γεννήθηκε στην Αθήνα στις
16 Αυγούστου του 1919. Σπούδασε Νομικά.
Εργάστηκε ως υπάλληλος στο Υπουργείο Εργασίας
όπου κατέλαβε σημαντικές θέσεις. Στη διάρκεια της
Κατοχής ανέπτυξε αντιστασιακή δράση. Το 1944
συνελήφθη από τους ναζί και καταδικάστηκε σε
θάνατο. Ύστερα από περιπέτειες κατάφερε να
ξεφύγει. Την περίοδο 1968-1969 ηγήθηκε
αποστολής εμπειρογνωμοσύνης στις χώρες της
Αφρικής μετά από ανάθεση της Διεθνούς Ομάδας
Εργασίας. Ως εκπρόσωπος της Ουνέσκο ταξίδεψε
στην Αιθιοπία και δραστηριοποιήθηκε με άρθρα του
για τη διεθνή κινητοποίηση υπέρ της επίλυσης των
προβλημάτων των κατοίκων της χώρας.

4. Φωτογραφία του Αντώνη Σαμαράκη από το ταξίδι του για τη UNICEF στην Αιθιοπία το 1984.

5. Εμφανίστηκε ως πεζογράφος το 1954 με τη συλλογή
διηγημάτων Ζητείται ελπίς. Αυτά τα κείμενα εμπεριέχουν
εκείνα τα στοιχεία που στα επόμενα χρόνια θα
χαρακτηρίσουν το έργο του Σαμαράκη. Αποτελούν κραυγές
διαμαρτυρίας για την αλλοτρίωση του μεταπολεμικού
ανθρώπου ο οποίος ζει μέσα στο φόβο και την ανασφάλεια.
Τα έργα του αγαπήθηκαν πολύ τόσο στην Ελλάδα, όσο και
στο εξωτερικό και η επιτυχία τους οφείλεται στην
παγκοσμιότητα των ηρώων του. Αυτοί αντιπροσωπεύουν το
σύγχρονο άνθρωπο που συνθλίβεται από τους μηχανισμούς
του κράτους και την αδιαφορία. Το έργο του περιορίζεται σε
μερικές ακόμα συλλογές διηγημάτων Αρνούμαι (1961), Το
διαβατήριο (1973) και ένα μυθιστόρημα, Το λάθος (1965).

6. Το λάθος (1965) εξελίσσεται σε
μια φανταστική χώρα, που έχει
πολλές ομοιότητες με την Ελλάδα
της εποχής, όπου ο φόβος του
κομουνιστικού κινδύνου ευνοεί
την κατασκοπεία και η δολοφονία
του αριστερού βουλευτή Γρηγόρη
Λαμπράκη (1963) προαναγγέλλει
ένα επικείμενο πραξικόπημα.

7. Ο συγγραφέας στο έργο ασκεί κριτική στα ολοκληρωτικά καθεστώτα. Είναι η εποχή που η
λογοτεχνία στην Ευρώπη επηρεάζεται από τη γλώσσα και την τεχνική του
κινηματογράφου και οι συγγραφείς προσπαθούν να γράψουν στη γλώσσα των απλών
ανθρώπων. Την τεχνική αυτή υιοθέτησε και ο Σαμαράκης στα έργα του, που έγιναν πολύ
δημοφιλή, καθώς αποπνέουν μια πηγαία αισιοδοξία και έχουν ένα σκόπιμα
αντιλογοτεχνικό, ελεύθερο και σκωπτικό ύφος (στερεότυπες εκφράσεις, επαναλήψεις,
ξένες λέξεις). Η απλή υπόθεση αλλά και το λαϊκό ύφος αντιπροσώπευε για τους
αναγνώστες της εποχής μια καινοτομία που αγαπήθηκε πολύ.

8. Το Λάθος του Σαμαράκη γνώρισε νέα επιτυχία
το 1967, δυο χρόνια μετά την έκδοσή του, όταν
το πραγματικό γεγονός της Δικτατορίας των
Συνταγματαρχών έτυχε να συμπίπτει σε πολλές
λεπτομέρειές του με αυτό που ίσχυε στη
φανταστική χώρα του μυθιστορήματος. Το 1966
ο συγγραφέας τιμήθηκε με το Βραβείο των
Δώδεκα και το 1970 με το Βραβείο της
Αστυνομικής Λογοτεχνίας στη Γαλλία. Το 1982
βραβεύτηκε από τη διοργάνωση Europalia για
το σύνολο του έργου του, ενώ διετέλεσε πρόεδρος
της Βουλής των Εφήβων και ήταν πολύ
αγαπητός στους νέους. http://www.potheg.gr/WriterDetails.aspx?id=7711258&lan=1
Πηγή:

9. Εργογραφία:
Α. Μυθιστορήματα:
1. Σήμα κινδύνου (1959)
2. Το λάθος (1965)
3. Εν ονόματι (1998)
Β. Διηγήματα:
4. Ζητείται ελπίς (1954).
5. Αρνούμαι (1961)
6. Το διαβατήριο (1973)
7. Η κόντρα (1992)
Γ. Αυτοβιογραφία1919 - (1996)

10. Clarence Morang, 1953, Αθήνα, Ομόνοια.

11. Αντώνης Σαμαράκης - οπτικοακουστικό υλικό από το αρχείο της
Ελένης Σαμαράκη
https://www.youtube.com/watch?v=Qn_L3L_jSTg#t=15

12. Το έργο
•Ο Σαμαράκης δημοσίευσε την πρώτη του συλλογή
διηγημάτων με τίτλο «Ζητείται ελπίς», στην οποία και
ανήκει το ομώνυμο διήγημα, το 1954, 10 χρόνια μετά
το τέλος του Β΄ Παγκόσμιου Πολέμου και 5 χρόνια
μετά το τέλος του εμφύλιου πολέμου (1946-1949). Η
εποχή είναι δύσκολη όχι μόνο για την Ελλάδα που ζει
το διχαστικό μετεμφυλιακό κλίμα , αλλά και για τον
κόσμο ολόκληρο, που ζει την ένταση των εξοπλισμών,
τον φόβο του πυρηνικού ολέθρου και τη γενικότερη
ανησυχία του ψυχρού πολέμου.

13. Με τον όρο Ελληνικός Εμφύλιος Πόλεμος
εννοούμε την περίοδο ενόπλων συγκρούσεων που
πραγματοποιήθηκαν στην Ελλάδα μεταξύ του
Ελληνικού Στρατού και των ανταρτικών δυνάμεων
του Δημοκρατικού Στρατού Ελλάδας (υπό τον
έλεγχο του Κομμουνιστικού Κόμματος Ελλάδας).
Διήρκεσε από τον Μάρτιο του 1946 έως τον
Αύγουστο του 1949 και είχε ως αποτέλεσμα την
ήττα του Δημοκρατικού Στρατού Ελλάδας
(ΔΣΕ). Ο Ελληνικός Εμφύλιος θεωρείται διεθνώς
ως η πρώτη πράξη του ψυχρού πολέμου στη
μεταπολεμική ιστορία και ήταν η πολεμική
σύγκρουση με τις μεγαλύτερες απώλειες που
γνώρισε η χώρα από το 1830 έως σήμερα.
https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%95%CE%BB%CE%BB%CE%B7%CE%BD%CE%B9%CE%BA%
CF%8C%CF%82_%CE%95%CE%BC%CF%86%CF%8D%CE%BB%CE%B9%CE%BF%CF%82_%CE%
A0%CF%8C%CE%BB%CE%B5%CE%BC%CE%BF%CF%82_1946-1949 Bert Hardy, 22 Μαΐου 1948, εξαντλημένος
αντάρτης παραδίδεται στον ελληνικό στρατό.

14. https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%A8%CF%85%CF%87%CF%81%CF%8C%CF%82_%CF%80%CF%8C%CE%BB%CE%B5%CE%BC%CE%BF%CF%82

15. Στιγμιότυπο από την
πτώση του Τείχους
του Βερολίνου
(Νοέμβριος 1989).
Το 1989 ανετράπη με ειρηνικά μέσα ο
σοσιαλισμός σε όλες τις χώρες της κεντρικής
και ανατολικής Ευρώπη

16. Η Αθήνα βγαίνει από μια δεκαετία γερμανικής κατοχής και εμφύλιου
πολέμου με μεγάλα προβλήματα πολιτικά, οικονομικά και κοινωνικά.
Επικρατεί αστάθεια στην πολιτική ζωή. Το πολίτευμα της Ελλάδας
είναι βασιλευόμενη κοινοβουλευτική δημοκρατία. Στην εξουσία
βρίσκεται η Δεξιά, ενώ η Αριστερά μετά τον εμφύλιο τίθεται εκτός
νόμου και διώκεται.
Το μεγαλύτερο μέρος του λαού ζει στη φτώχεια.H επαρχία
εγκαταλείπεται με αποτέλεσμα την αστυφιλία, την ανεργία και
στη συνέχεια τη μετανάστευση στο εξωτερικό.
Ιστορικά στοιχεία για τη δεκαετία του ΄50

17. Το διήγημα ανήκει στην ομώνυμη συλλογή
διηγημάτων, που εκδόθηκε το 1954 και
έκτοτε γνώρισε μεγάλη επιτυχία και
αγαπήθηκε από το αναγνωστικό κοινό. Στο
διήγημα αυτό, όπως και σε όλο το έργο του
Σαμαράκη, διακρίνουμε το λιτό ύφος και τη
γοργή αφήγηση, το συνδυασμό κοινωνικού
προβληματισμού και ψυχολογικής
παρατήρησης μέσα σε μια ατμόσφαιρα
ιδεολογικής κρίσης και υπαρξιακού άγχους,
που χαρακτηρίζει τη μεταπολεμική εποχή.
Γιάννης Τσαρούχης, «Ελπίς»

18. ΤΟ ΚΕΙΜΕΝΟ
Σελ. 235-238

19. Όταν μπήκε στο καφενείο,
κείνο το απόγευμα, ήτανε
νωρίς ακόμα. Κάθισε σ'
ένα τραπέζι, πίσω από το
μεγάλο τζάμι που έβλεπε
στη λεωφόρο. Παράγγειλε
καφέ.
Σε άλλα τραπέζια, παίζανε
χαρτιά ή συζητούσανε.
Ο ήρωας παρατηρεί περιορισμένος σε ένα
καφενείο, πίσω από ένα μεγάλο τζάμι (συμβολίζει
την προσωπική του φυλακή) τις εξελίξεις στη
λεωφόρο, η οποία συμβολίζει τη ζωή.
Δημήτριος Χαρισιάδης, 1956, Αθήνα, συζητήσεις στο καφενείο του
Ζαχαράτου στην Πλατεία Συντάγματος κατά την προεκλογική περίοδο.

20. Ήρθε ο καφές. Άναψε τσιγάρο, ήπιε δυο
γουλιές, κι άνοιξε την απογευματινή
εφημερίδα.
Καινούριες μάχες είχαν αρχίσει στην
Ινδοκίνα. «Αι απώλειαι εκατέρωθεν
υπήρξαν βαρύταται», έλεγε το
τηλεγράφημα.
Ένα ακόμα ιαπωνικό αλιευτικό που
γύρισε με ραδιενέργεια.
«Η σκιά του νέου παγκοσμίου πολέμου
απλούται εις τον κόσμον μας», ήταν ο
τίτλος μιας άλλης είδησης.
Η εφημερίδα αποδίδει το ζοφερό κλίμα της
δεκαετίας του 1950. Κυριαρχεί η ανασφάλεια.
Το τέλος του Β΄ Παγκόσμιου πολέμου δεν
είχε ως αποτέλεσμα την πολυπόθητη ειρήνη
και τη δικαιοσύνη. Αντίθετα, δημιούργησε το
φόβο ενός επερχόμενου πολέμου.
Θυμάστε πώς τελείωσε ο Β΄ Παγκόσμιος Πόλεμος;
https://www.youtube.com/watch?v=DpEZUruD070
Χιροσίμα και Ναγκασάκι: Οι μέρες
που η Γη σταμάτησε να γυρίζει…

21. Ύστερα διάβασε άλλα
πράγματα: το έλλειμμα του
προϋπολογισμού, προαγωγές
εκπαιδευτικών, μια απαγωγή,
ένα βιασμό, τρεις αυτοκτονίες.
Oι δυο, για οικονομικούς
λόγους. Δυο νέοι, 30 και 32
χρονώ. O πρώτος άνοιξε το
γκάζι, ο δεύτερος χτυπήθηκε
με πιστόλι.
Καφενείο στη Ναύπακτο το 1953. Φωτογράφος Henri Cartier - Bresson

22. Αλλού είδε κριτική για ένα
ρεσιτάλ πιάνου, έπειτα κάτι
για τη μόδα, τέλος την
«Κοσμική Κίνηση»:
«Κοκταίηλ* προχθές παρά
τω κυρίω και τη κυρία Μ. Τ.
Χάρμα ευμορφιάς και
κομψότητος η κυρία Β.Χ. με
φόρεμα κομψότατο εμπριμέ
και τοκ* πολύ σικ*.
Ελεγκάντικη* εμφάνισις η
δεσποινίς O. Ν.».
David Seymour, 1953, η ελληνική βασιλική οικογένεια γύρω από ένα πιάνο στο Τατόι.
Η ελαφρότητα της κοσμικής επίδειξης και οι ενδυμασίες των ωραίων
κυριών έρχεται σε αντιπαράθεση με τον πόλεμο στην Ινδοκίνα και τις
βαριές απώλειες καθώς και τις αυτοκτονίες της προηγούμενης είδησης.

23. Άναψε κι άλλο τσιγάρο. Έριξε
μια ματιά στις «Μικρές
Αγγελίες»:
ΠΩΛΕΙΤΑΙ νεόδμητος
μονοκατοικία, κατασκευή αρίστη,
εκ 4 δωματίων, χολ, κουζίνας,
λουτρού πλήρους, W. C.
ΕΝOΙΚΙΑΖΕΤΑΙ εις σοβαρόν
κύριον δωμάτιον εις β΄ όροφον,
ευάερον, ευήλιον…
ΖΗΤΕΙΤΑΙ πιάνο προς
αγοράν…
Καφενείο στην Αθήνα το 1953. Φωτογράφος Henri Cartier - Bresson
1η ενότητα:
Η μουντή ειδησεογραφία της εφημερίδας.

24. Σκέψεις γυρίζανε στο νου του.
Από τότε που τέλειωσε ο δεύτερος
παγκόσμιος πόλεμος, η σκιά του τρίτου δεν
είχε πάψει να βαραίνει πάνω στον κόσμο μας.
Και στο μεταξύ, το αίμα χυνότανε, στην
Κορέα χτες, στην Ινδοκίνα σήμερα, αύριο…
Πέρασε το χέρι του στα μαλλιά του. Σκούπισε
τον ιδρώτα στο μέτωπό του· είχε ιδρώσει, κι
όμως δεν έκανε ζέστη.
O πόλεμος, η βόμβα υδρογόνου, οι
αυτοκτονίες για οικονομικούς λόγους, η
«Κοσμική Κίνησις»… Το πανόραμα της ζωής!
Ο ήρωας κυριεύεται από
απόγνωση καθώς
συνειδητοποιεί τη ζοφερή
πραγματικότητα που βιώνει η
γενιά του. Αυτή η ψυχική
κατάσταση αποτυπώνεται στις
κινήσεις του καθώς περνάει το
χέρι του μέσα από τα μαλλιά
του και ιδρώνει εκδηλώνοντας
έτσι την αγωνία του.

25. Ο αιματηρός πόλεμος τηςΚορέας (1950-53) οδήγησε στον διαμερισμό της
κορεατικής χερσονήσου σε δύο ανεξάρτητα κράτη: Την Λαϊκή Δημοκρατία
της Κορέας (Βόρεια Κορέα) και την Δημοκρατία της Κορέας (Νότια Κορέα).
Ο Α΄ πόλεμοςτης Ινδοκίνας(Βιετνάμ). Πόλεμος των Βιετναμέζων για ανεξαρτησία από
τη γαλλική αποικιοκρατία. Γάλλοι στρατιώτες μάχονται σε ενέδρα των Βιετμίνχ το
1952. Η σύγκρουση έληξε με τους Γάλλους να ηττούνται στο Ντιέν Μπιέν Φου το
1954, και την επακόλουθη εξάλειψη της παρουσίας τους στην Ινδοκίνα.

26. Δεν είχε αλλάξει διόλου προς το
καλύτερο η ζωή μας ύστερ' από τον
πόλεμο. Όλα είναι τα ίδια σαν και
πριν. Κι όμως είχε ελπίσει κι αυτός,
όπως είχαν ελπίσει εκατομμύρια
άνθρωποι σ' όλη τη γη, πως ύστερ'
από τον πόλεμο, ύστερ' από τόσο
αίμα που χύθηκε, κάτι θ' άλλαζε.
Πως θα 'ρχόταν η ειρήνη, πως ο
εφιάλτης του πολέμου δε θα ίσκιωνε
πια τη γη μας, πως δε θα γίνονταν
τώρα αυτοκτονίες για οικονομικούς
λόγους, πως…
Παιδιά παρακολουθούν τα ελληνικά στρατεύματα κοντά στα
σύνορα με την Γιουγκοσλαβία τον Οκτώβριο του 1959.

27. Σουρούπωνε. Μερικά
φώτα είχαν ανάψει κιόλας
στα μαγαζιά αντίκρυ. Στο
καφενείο δεν είχανε ανάψει
ακόμα τα φώτα. Του άρεσε
έτσι το ημίφως.
Σκέφτηκε τη σύγχυση που
επικρατεί στον κόσμο μας
σήμερα. Σύγχυση στον
τομέα των ιδεών, σύγχυση
στον κοινωνικό τομέα,
σύγχυση…
Αθήνα, οδός Πανεπιστημίου το 1953. Φωτ. Benedict Cassia.

28. Δεν έφταιγε η εφημερίδα που έκανε τώρα
αυτές τις σκέψεις. Τα σκεφτότανε όλα αυτά
τον τελευταίο καιρό, πότε με λιγότερη,
πότε με περισσότερη ένταση. Σκεφτότανε
το σκοτεινό πρόσωπο της ζωής. Την
ειρήνη, τη βαθιά τούτη λαχτάρα, που
κρέμεται από μια κλωστή. Σκεφτότανε τη
φτώχεια, την αθλιότητα. Σκεφτότανε το
φόβο που έχει μπει στις καρδιές.
Στον καθρέφτη, δίπλα του, είδε το
πρόσωπό του. Ένα πολύ συνηθισμένο
πρόσωπο. Τίποτα δε μαρτυρούσε την
ταραχή που είχε μέσα του.

29. Είχε πολεμήσει κι αυτός στον
τελευταίο πόλεμο. Και είχε
ελπίσει. Μα τώρα ήτανε πια χωρίς
ελπίδα. Ναι, δε φοβότανε να το
ομολογήσει στον εαυτό του πως
ήτανε χωρίς ελπίδα.
Μια σειρά από διαψεύσεις ελπίδων
ήταν η ζωή του. Είχε ελπίσει
τότε… Είχε ελπίσει ύστερα…
Κάποτε, πριν από χρόνια, είχε
ελπίσει στον κομμουνισμό. Μα
είχε διαψευσθεί κι εκεί. Τώρα δεν
είχε ελπίδα σε καμιά ιδεολογία!
Σημαντικό χαρακτηριστικό της 2ης ενότητας
του κειμένου αποτελεί η επανάληψη του
ρήματος «ελπίζω» και των παραγώγων του για
να δηλωθεί η διάψευση των ελπίδων και
γενικά η απουσία ελπίδας για το μέλλον.
Αθήνα, περίοδος Εμφυλίου, σύλληψη κομμουνιστών στην Καραγιώργη Σερβίας και Νίκης.

30. Ζήτησε ένα ποτήρι νερό
ακόμα. Αυτή η διάψευση από
τις λογής λογής ιδεολογίες
ήτανε βέβαια γενικό
φαινόμενο. Και παραπάνω
από τη διάψευση, η κούραση,
η αδιαφορία, που οι πιο
πολλοί, η μεγάλη πλειοψηφία
νιώθει μπροστά στις
διάφορες ιδεολογίες.
Δημήτριος Χαρισιάδης, 1955, Αθήνα, Πλατεία Ομονοίας.

31. Κοίταζε τα τρόλεϊ που
περνάγανε ολοένα στη
λεωφόρο, το πλήθος…
Μπροστά του, η
εφημερίδα ανοιχτή.
Όλα αυτά που είχε δει
και πρωτύτερα: η σκιά
του καινούριου
πολέμου, η Ινδοκίνα, οι
δυο αυτοκτονίες για
οικονομικούς λόγους, η
«Κοσμική Κίνησις»…
Αθήνα, 28 Νοεμβρίου 1956, άποψη οδού Πατησίων.

32. – Τσιγάρα! ένας πλανόδιος μπήκε.
Πήρε ένα πακέτο.
Στις έξι σελίδες της εφημερίδας: η
ζωή. Κι αυτός ήτανε τώρα ένας
άνθρωπος που δεν έχει ελπίδα.
Bert Hardy, 1952, ανάγνωση εφημερίδας σε καφενείο του χωριού Ολυμπία.

33. Θυμήθηκε, πριν από χρόνια, ήτανε
παιδί ακόμα, είχε αρρωστήσει
βαριά μια θεία του, ξαδέρφη της
μητέρας του. Την είχανε σπίτι τους.
Ήρθε ο γιατρός· βγαίνοντας από
το δωμάτιο της άρρωστης, είπε με
επίσημο ύφος:
– Δεν υπάρχει πλέον ελπίς!
Έτσι κι αυτός τώρα, είχε φτάσει
στο σημείο να λέει:
– Δεν υπάρχει πλέον ελπίς!
Η φράση του γιατρού « δεν υπάρχει
πλέον ελπίς!» που έχει μείνει
χαραγμένη στη μνήμη του ήρωα είναι
ένα εύστοχο παράδειγμα για να μας
εξηγήσει παραστατικά ότι η απουσία
ελπίδας στη ζωή του ανθρώπου,
ισοδυναμεί με θάνατο.

34. Του φάνηκε φοβερό που ήτανε
χωρίς ελπίδα. Είχε την αίσθηση
πως οι άλλοι στο καφενείο τον
κοιτάζανε κι άλλοι από το δρόμο
σκέφτονταν και ψιθυρίζανε μεταξύ
τους: «Αυτός εκεί δεν έχει ελπίδα!»
Σαν να ήταν έγκλημα αυτό. Σαν να
είχε ένα σημάδι πάνω του που το
μαρτυρούσε. Σαν να ήτανε γυμνός
ανάμεσα σε ντυμένους.
James Burke, 1959, καφενείο στο Μέτσοβο.

35. Σκέφτηκε τα διηγήματα που είχε γράψει,
δίνοντας έτσι μια διέξοδο στην αγωνία του.
Άγγιζε θέματα του καιρού μας: τον πόλεμο, την
κοινωνική δυστυχία… Ωστόσο, δεν το
αποφάσιζε να τα εκδώσει. Φοβότανε! Φοβότανε
την ετικέτα που θα του δίνανε σίγουρα οι μεν και
οι δε. Όχι, έπρεπε να τα βγάλει. Στο διάολο η
ετικέτα! Αυτός ήταν ένας άνθρωπος, τίποτε
άλλο. Oύτε αριστερός ούτε δεξιός. Ένας
άνθρωπος που είχε ελπίσει άλλοτε, και τώρα
δεν έχει ελπίδα, και που νιώθει χρέος του να το
πει αυτό. Βέβαια, άλλοι θα 'χουν ελπίδα,
σκέφτηκε. Δεν μπορεί παρά να 'χουν.
2η ενότητα:
Οι σκέψεις και τα συναισθήματα
του ήρωα.
Ο ήρωας (συγγραφέας;)
σημειώνει τον στιγματισμό
των πνευματικών ανθρώπων
από την κοινή γνώμη. Για
ποιο λόγο πρέπει να ανήκει
κανείς στη μία ή στην άλλη
κομματική παράταξη;
Ποιο συμπέρασμα μπορούμε να
εξαγάγουμε από τη σύντομη
αναφορά στην συγγραφική
ιδιότητα του ήρωα;

36. Ξανάριξε μια ματιά στην
εφημερίδα: η Ινδοκίνα, η «Κοσμική
Κίνησις», το ρεσιτάλ πιάνου, οι δυο
αυτοκτονίες για οικονομικούς
λογους, οι «Μικρές Αγγελίες»…
ΖΗΤΕΙΤΑΙ γραφομηχανή…
ΖΗΤΕΙΤΑΙ ραδιογραμμόφωνον…
ΖΗΤΕΙΤΑΙ τζιπ εν καλή
καταστάσει…
ΖΗΤΕΙΤΑΙ τάπης γνήσιος
περσικός…

37. Έβγαλε την ατζέντα του, έκοψε ένα
φύλλο κι έγραψε με το μολύβι του:
ΖΗΤΕΙΤΑΙ ελπίς
Ύστερα πρόσθεσε το όνομά του
και τη διεύθυνσή του. Φώναξε το
γκαρσόνι. Ήθελε να πληρώσει, να
πάει κατευθείαν στην εφημερίδα, να
δώσει την αγγελία του, να
παρακαλέσει, να επιμείνει να μπει
οπωσδήποτε στο αυριανό φύλλο.
Α. Σαμαράκης, Ζητείται ελπίς,
Ελευθερουδάκης
3η ενότητα:
Η αγγελία: «ΖΗΤΕΙΤΑΙ ελπίς»
(Η αντίδραση του ήρωα στη ζοφερή πραγματικότητα).
Ο ήρωας αντιλαμβάνεται ότι η παθητική στάση
οδηγεί σε αδιέξοδο και αποφασίζει να δράσει. Η
βιασύνη του δηλώνει την προσπάθειά του να
αντιδράσει στον εφησυχασμό, διασώζοντας έτσι
μια χαραμάδα ελπίδας, την πίστη στον άνθρωπο.
Θέλει να φανερώσει με την αγγελία του αυτό που
λείπει από τον καθένα μετά το τέλος του Β΄
Παγκόσμιου πολέμου: Λείπει η ελπίδα. Θα την
ψάξει μέσα από το σπαρακτικό «ΖΗΤΕΙΤΑΙ». Η
πρωτοβουλία του ήρωα δεν αλλάζει τη ροή της
ιστορίας. Είναι μία πρωτοβουλία ατομική. Είναι
όμως μια γραπτή κραυγή που φωνάζει ότι η
ελπίδα είναι απαραίτητη για τη συνέχιση της
ζωής, αφού γεννά την προσδοκία, τα όνειρα. Η
ελπίδα είναι ο μοναδικός τρόπος διαφυγής από
το αδιέξοδο που γέννησε ο πόλεμος.

39. Απουσιάζει η δράση και η κίνηση αφού ο ήρωας
είναι καθηλωμένος στο χώρο του καφενείου και
λειτουργεί αποκλειστικά ως αναγνώστης
εφημερίδας. Ωστόσο η αφηγηματική αδράνεια
αντικαθίσταται και αναπληρώνεται από μια άλλη
δράση που ο ήρωας του διηγήματος τη ζει ως
εσωτερική ένταση.

40. Πειραιάς, 4 Μαρτίου 1955, παρέλαση επαναπατρισθέντος από την Κορέα τμήματος σμηνιτών του Εκστρατευτικού Σώματος Ελλάδος (ΕΚ.Σ.Ε.).

41. Η απογοήτευση και η διάψευση των ελπίδων για ειρήνη
στην ανθρωπότητα μετά τον Β Παγκόσμιο πόλεμο μέσα
από την ειδησεογραφία μιας εφημερίδας.
Πειραιάς, 4 Μαρτίου 1955, παρέλαση επαναπατρισθέντος από την Κορέα τμήματος σμηνιτών του Εκστρατευτικού Σώματος Ελλάδος (ΕΚ.Σ.Ε.).

42. Ποιες ήταν οι ελπίδες των
ανθρώπων στο τέλος του Β'
Παγκόσμιου πολέμου;
Σύμφωνα με τον αφηγητή οι
ελπίδες τους εκπληρώθηκαν
ή διαψεύστηκαν;
Μεταφορά τραυματισμένου λοχία του Εθνικού Στρατού με ΡΕΟ... Ο εμφύλιος από
τον φακό του Bert Hardy, 1947-9

43. Οι άνθρωποι μετά το τέλος του πολέμου πίστεψαν ότι θα επουλώσουν τις
πληγές τους και οραματίστηκαν μία κοινωνία ειρήνης και δικαιοσύνης.
Όμως οι ελπίδες τους διαψεύστηκαν με τον πιο οικτρό τρόπο.
φόβος για έκρηξη νέου παγκόσμιου πολέμου
κοινωνική παθογένεια που οδηγεί σε αυτοκτονίες
ιδεολογική σύγχυση – κρίση αξιών
Ανασφάλεια, αγωνία για το παρόν και το μέλλον μιμητισμός και αλλοτρίωση άρχουσας τάξης

45. Πνεύμα ανήσυχο, κριτικό, με ενδιαφέρον
για τα προβλήματα της εποχής του.
Επαναστατεί και τολμά να εκφράσει την
υπαρξιακή ανάγκη του δημοσιεύοντας την
αγγελία «ΖΗΤΕΙΤΑΙ ελπίς».
Μπροστά στη ζοφερή πραγματικότητα θέλει να δράσει, έστω και με την δημοσίευση της
αγγελίας, προκειμένου να ανοίξει μία χαραμάδα στην ελπίδα, να ξαναπιστέψει στον
άνθρωπο και σε ιδανικά.

46. Αθήνα, οδός Πανεπιστημίου το 1953. Φωτ. Donald Cassady.

47. Η ανωνυμία δηλώνει ότι το κεντρικό πρόσωπο του διηγήματος είναι αντιπροσωπευτικό
δείγμα των ανθρώπων της μεταπολεμικής εποχής που βιώνουν μία δυσβάσταχτη
πραγματικότητα. Το νήμα που δένει αυτούς τους ανθρώπους της δεκαετίας του ‘50 είναι η
αγωνία, ο φόβος, η απογοήτευση, η απελπισία, η σύγχυση και η αδυναμία να ανταπεξέλθουν
σε ένα αβέβαιο μέλλον. Η ανωνυμία του ήρωα μαζί με την αοριστία χώρου προσδίδει
επιπλέον διαχρονικότητα και παγκοσμιότητα στο μήνυμα, καθώς εκπροσωπούνται όλοι οι
διαψευσμένοι, απελπισμένοι άνθρωποι του πλανήτη.
Αθήνα, οδός Πανεπιστημίου το 1953. Φωτ. Donald Cassady.

48. Δημήτριος Χαρισιάδης, 1956, Αθήνα, Πλατεία Συντάγματος.

49. α) Ιστορικός χρόνος : η δεκαετία του 1950 (περίοδος του ψυχρού πολέμου).
β) Μυθικός χρόνος: Ένα απόγευμα ως το σούρουπο. Υπάρχει και μία αναδρομική αφήγηση,
αναφορά ενός περιστατικού από την παιδική ηλικία του ήρωα, με το οποίο συσχετίζει την
απελπισία του με τη μη αναστρέψιμη κατάσταση της υγείας της ετοιμοθάνατης θείας του.
Μέσω αυτής της αναλογίας επιχειρεί να αποδώσει το μέγεθος του υπαρξιακού και ιδεολογικού
αδιεξόδου του.
Δημήτριος Χαρισιάδης, 1956, Αθήνα, Πλατεία Συντάγματος.

50. Δημήτριος Χαρισιάδης, 1959, Αθήνα, Πλατεία Ομονοίας.

51. Ο αφηγητής είναι
τριτοπρόσωπος, αμέτοχος
στην ιστορία
(ετεροδιηγητικός),
παντογνώστης καθώς
γνωρίζει την εξωτερική
πραγματικότητα αλλά και τον
εσωτερικό κόσμο του ήρωα,
του οποίου παρουσιάζει
λεπτομερειακά τις σκέψεις
και τα συναισθήματα. Ο
τριτοπρόσωπος αφηγητής
στο διήγημα μπορεί να
ταυτιστεί με το συγγραφέα ο
οποίος προβάλλει και
απεικονίζει τις δικές του
ανησυχίες στο πρόσωπο του
ήρωα. Δημήτριος Χαρισιάδης, 1959, Αθήνα, Πλατεία Ομονοίας.

52. Η αφήγηση γίνεται σε τρίτο
πρόσωπο. Να βρείτε σε ποια
σημεία η ματιά του αφηγητή
βλέπει την εξωτερική
πραγματικότητα και σε ποια
σημεία εστιάζεται στον
εσωτερικό κόσμο και αποδίδει
τα συναισθήματα και τις
σκέψεις του ήρωα.
Αθήνα, οδός Πανεπιστημίου στο ύψος του Οφθαλμιατρείου το 1953. Φωτ. Donald G. Cassady.

53. Ο αφηγητής αφηγείται την ιστορία παραθέτοντας στοιχεία
της εξωτερικής πραγματικότητας
(το καφενείο και οι καθημερινές συνήθειες των θαμώνων του, το
απόγευμα, η λεωφόρος, η ανάγνωση των ειδήσεων της εφημερίδας, οι
ενέργειες του ήρωα, το σούρουπο, το είδωλο του στο καθρέφτη, τα τρόλεϊ,
το πλήθος, τα τσιγάρα και ο πλανόδιος πωλητής, η νέα ανάγνωση της
εφημερίδας, το γράψιμο της αγγελίας)
και στοιχεία του εσωτερικού κόσμου
Καταγράφει τις σκέψεις του ήρωα (προβληματισμός για τους
συνεχόμενους τοπικούς πολέμους και την απειλή ενός «τρίτου παγκοσμίου
πολέμου», διάψευση ελπίδας για ένα νέο ειρηνικό κόσμο, κοινωνικά και
οικονομικά προβλήματα, διαπίστωση της έλλειψης πίστης σε ιδεολογίες,
συνειδητοποίηση της απουσίας ελπίδας, αναδρομή στο παρελθόν, μνεία
των συγγραφικών του πονημάτων που διστάζει να εκδώσει) ή τα
συναισθήματα του ήρωα (Απογοήτευση και απελπισία για την διάψευση
των ελπίδων του, ανασφάλεια για το μέλλον του κόσμου, κόπωση, αγωνία
στη σκέψη της απώλειας της ελπίδας, φόβος για το μέλλον, ελπίδα μετά
την σκέψη να εκφράσει την υπαρξιακή του αγωνία μέσω μιας αγγελίας. )
Henri Cartier – Bresson, 1953, Αθήνα, συζητήσεις στην Πλατεία Ομονοίας.

54. Στο διήγημα του
Σαμαράκη, όπως ήδη
φαίνεται από τον τίτλο,
υπάρχουν αρκετά
στοιχεία καθαρεύουσας.
Βρείτε τις ανάλογες
φράσεις του κειμένου και
συσχετίστε τες με την
εποχή και τον τρόπο
γραφής του συγγραφέα.
Η βασίλισσα Φρειδερίκη προσέρχεται σε πρωτοχρονιάτικη δεξίωση του 1952.

55. Ο συγγραφέας χρησιμοποιεί μια απλή, καθημερινή δημοτική
όπου αφηγείται ο ίδιος. Ωστόσο ενσωματώνει στο διήγημα
αρκετά στοιχεία της καθαρεύουσας στα σημεία όπου ο
αφηγητής μεταφέρει αυτούσια την ειδησεογραφία των
εφημερίδων της δεκαετίας του 1950 (« Αι απώλειαι
εκατέρωθεν υπήρξαν βαρύταται», « Η σκιά του νέου πολέμου
απλούται εις τον κόσμο μας», «παρά τω κυρίω …
κομψότητος», «εμφάνισις η δεσποινίς» … «ΖΗΤΕΙΤΑΙ
ελπίς»). Τα στοιχεία αυτά του κειμένου με το να παρατίθενται
αυτούσια, χωρίς να μεταγραφούν από το συγγραφέα στη
δημοτική, διατηρούν τη ζωντάνια και τη φόρτιση που έχουν
και προσδίδουν στο διήγημα αληθοφάνεια και πειστικότητα.
Ταυτόχρονα, η χρήση αυτή είναι σκόπιμη διότι επιχειρεί να
αποτυπώσει ειρωνικά τη διγλωσσία που επικρατούσε στη
δεκαετία του ’50. Η καθαρεύουσα ήταν η επίσημη γλώσσα
του κράτους. Είχε επιβληθεί από τα συντηρητικά καθεστώτα
στην εκπαίδευση, τη διοίκηση, τη νομοθεσία και τον τύπο.
Αθήνα, η οδός Σταδίου το 1950. Αρχείο Ηνωμένων Φωτορεπόρτερ και Νικόλαου Τόλη.

56. Εντοπίστε τις
εκφράσεις της
καθαρεύουσας
που υπάρχουν
στο διήγημα και
εξηγήστε τη
λειτουργία τους.
Αθήνα, οδός Πανεπιστημίου το 1953.

57. Η λειτουργία της καθαρεύουσας στο διήγημα είναι ιδιαίτερα
σημαντική. Προσδίδει αληθοφάνεια και πειστικότητα
(αναπαραγωγή της πολιτικής, κοινωνικής, καλλιτεχνικής κ.ά.
ειδησεογραφίας μιας εφημερίδας του 1954) . Δείχνει όμως
και την ειρωνική και σαρκαστική διάθεση του συγγραφέα. Η
ενσωμάτωση τύπων της καθαρεύουσας στις εφημερίδες της
εποχής μαζί με νεολογισμούς («ευμορφιάς»), στοιχεία της
δημοτικής ( φόρεμα αντί ένδυμα, κομψότατο αντί
κομψότατον) και ξενικές ή ελληνοποιημένες λέξεις
(κοκταίηλ, εμπριμέ, τοκ, σικ, ελεγκάντικη, χολ, WC,
ατζέντα) σαρκάζει την αλλοτρίωση και τον στείρο μιμητισμό
της ιθύνουσας τάξης. Γενικότερα, η σύγχυση της γλώσσας
αντικατοπτρίζει τη σύγχυση ταυτότητας της εποχής. Αυτοί
που χρησιμοποιούν την καθαρεύουσα , θεωρώντας κατώτερη
τη δημοτική, ενώ επιχειρούν να διασφαλίσουν την
καθαρότητα της γλώσσας, απαλλάσσοντάς την από λαϊκούς
τύπους, την « εμπλουτίζουν» με ξένες λέξεις, νοθεύοντάς την.
James Burke, 15 Δεκεμβρίου 1959, Αθήνα, παράταξη μοτοσικλετιστών της Ελληνικής
Στρατιωτικής Αστυνομίας επί της οδού Βασ. Σοφίας συνοδών του Προέδρου των ΗΠΑ Ντουάιτ
Αϊζενχάουερ κατά την επίσημη επίσκεψή του στην Αθήνα.