1. Alinaya
Tomo 1 Blg. 4 Pebrero 2009
Makabagongpamamaraan
ng pagtuturo, tuon ng Pam-
bansang Seminar 2009
Malikhain ka bang titser?
Ito ang pangunahing tanong
na bibigyang-pansin sa
paglulunsad ng taunang
Pambansang Seminar ng
Departamento ng Filipino, Pa-
mantasang De La Salle- May-
nila, sa darating na Mayo 6-8
na gaganapin sa CSB Interna-
tional Convention Center, De
La Salle Hotel School.
“Ekonomiya at Teknolohiya
ng Pagtuturo ng Filipino:
Mga Metodo, Estratehiya, at
Teknika” ang napiling tema
para sa taong ito. Pangunah-
ing layunin ng seminar-worksyap na mabig-
yan ng pagkakataon ang mga guro na higit na
mapagyaman at makapagbahagi ng kanilang
mga natatanging mga pamamaraan sa pag-
tuturo ng asignaturang Filipino.
Ilan sa mga imbitadong maging tagapag-
salita sina Dr. Isagani Cruz, Dr. Tereso Tul-
lao, Dr. Jovy Peregrino, at Dr. Lydia Liwanag.
Inaasahang lalahok sa gawaing ito ang mga
guro sa lahat ng antas, publiko man o pribado.
Ang rehistrasyon ay tatlong libo limandaang
piso (P3500.00) bawat kalahok para sa kit
na naglalaman ng libro, jornal, at handawts,
pananghalian at meryenda sa umaga at
hapon sa loob ng tatlong araw.
sundan sa pahina 4
ni Rowell D. Madula
Ikalawang Sangandiwa, tagumpay!
Sa ikalawang pagkakataon, matagump-
ay na naisagawa ang Sangandiwa 2008:
Worksyap ng mga Kritikal na Gradwa-
dong Pag-aaral sa Araling Filipino ng
Emergent Research Center for Lan-
guage, Media, and Culture ng Kolehiyo
ng Malalayang Sining, Pamantasang De
La Salle- Maynila sa Bro. Andrew Gonza-
les Building, Oktubre 23-25.
Layunin ng worksyap na ito na sanayin at
hubugin ang mga gradwadong mag-aaral
mula sa iba’t ibang pamantasan na ma-
ging kritiko, iskolar, at publikong intelek-
twal sa kani-kanilang larangan. Isinusu-
long rin nito ang pagkakaroon ng diskurso
at praktis na inter/ multidisiplinaring riserts
kung saan ang mga papel na kalahok ay
nagsasaalang-alang ng pagiging bukas sa
pananaw ng ibang disiplina.
Narito ang listahan ng mga naging fellows
at ang titulo ng kanilang mga papel sa na-
karaang Sangandiwa:
Bb. Marian Caampued, DLSU-M : Sarsarita
ti Bagi ket Satsarita ti Ili: Kuwentong Buhay
at Likhang Sining ng mga Kababaihan sa
Baguio, Muling Pagsasalaysay ng Buhay at
Pakikibaka sa Kordilyera.
G. Zig Dulay, UP Diliman : Sa Wikang Ipi-
naghele ng Bagong Henerasyon: Isang Pag-
tatanghal sa Wikang Filipino sa Kandungan
ng Postmodernismo.
G. Jesster Fonseca, San Beda College : The
Present-Day Social Ministry of the Philippine
Catholic Church.
G. Rowell D. Madula, DLSU-M : Espasyong
Bakla sa Rebolusyong Pilipino: Pagsipat sa
sundan sa pahina 4
Dr. Mangahis at Prop.
Encabo nagbasa ng papel
sa UCLA
ni Evangeline Encabo
Nagbahagi ng kanilang mga kaalaman
sa pagtuturo ng wika at kulturang Fili-
pino sina Dr. Josefina Mangahis, Taga-
pangulo, at Prop. Evangeline Encabo,
kapwa mula sa Departamento ng Filipino
sa isang pandaigdigang kumperensyang
pinamagatang “Conference on Languag-
es of Southeast Asia” na ginanap sa Uni-
versity of California, Los Angeles (UCLA),
Enero 30- Pebrero 1.
Nilalayon ng kumperensya na mapagsama-
sama ang mga guro at iskolar mula sa iba’t
ibang bansa upang makapagpalitan ng
bagong ideya at makapagbahagi ng awtput
ng riserts ukol sa pagtuturo ng wika at kul-
tura. Gayundin, ninanais nitong magkaroon
ng ugnayan ang mga mga kalahok na nag-
sundan sa pahina 5
Ambag-salita:
“Hapô”
-nangangalumata,
(eng) haggard
Hapung-hapô ako
sa kaiisip sa aming
darating na pag-
susulit.
hal.
2. AlinayaAlinaya
BALITA
Ang Musa, ipinalabas na!
Tampok ang mga berso ng dalawang muhon
ng Panitikang Filipino na sina Jose Corazon
de Jesus aka Huseng Batute at Amado V.
Hernandez, ang maikling pelikulang Musa
(The Muse) ay ipinapakita ang kapangyari-
han ng tula bilang gamot ng katawan, isi-
pan, bayan at kaluluwa.
Ang Musa ang panibagong ambag ni Dexter
Cayanes, direktor, manunulat, prodyuser,at
guro, katuwang ang National Commission
for Culture and the Arts (NCCA). Gamit ang
railroad story, ipinipinta nito ang kuwento ng
pag-asa at magic realism sa isang lipunang
patuloy na naghahanap ng magsasalba sa
mga sakit at pagpapahirap na kanlang ki-
nakaharap.
Si Cayanes ay propesor sa Departamento
ng Filipino ng Pamantasang De
La Salle - Maynila. Siya ay nagta-
pos ng kanyang BA at MA digri sa
Unibersidad ng Pilipinas. Kasalu-
kuyan niyang tinatapos ang kan-
yang disertasyon para sa digring
PhD Araling Filipino sa DLSU-M.
Ang pelikulang Panggaris na ka-
lahok sa Cinemalaya Philippine
Independent Film Festival, ang
unang proyekto ni Cayanes.
Itinanghal ang pelikula sa Ishma-
el Bernal Gallery, UP Film Insti-
tute sa noong ika-27 ng Pebrero,
ikapito ng gabi, bilang bahagi ng
pagdiriwang ng UP February Arts
Month 2009.
Si Prop. Dexter Cayanes, ang direktor at manunulat
ng pelikulang Ang Musa na ipalalabas ngayong Pe-
brero katuwang ang NCCA.
Sa isang komunidad sa riles, may matandang manggagamot, si Tatang
(Tata Nanding Josef), ang nakagawa ng “mirakulo” nang magpasagasa sa
tren ang isang binatang mangingibig. Sinasabi na nakakapanggamot si
Tatang sa pamamagitan ng tula at ng kanyang Musa (Ryza Cenon). Isang
kagila-gilalas na pangyayari pa ang maglalagay sa komunidad upang
matuklasan nila ang susunod na mangagagamot sa riles.
Mga Libro ni Dr. Garcia,
matatagpuan sa mga inter-
nasyunal na silid-aklatan
Isang malaking karangalan para sa mga ma-
nunulat ang maiimbag at maisalibro ang ka-
nilang mga akda. Pangunahing layunin nito na
maipaabot sa mas nakararaming mambabasa
ang mga akdang pinag-ukulan ng talino at pana-
hon ng manunulat. Bukod rito ang maisama sa
mga silid-aklatan sa ibang bansa ang mga aklat
ng mga Pilipinong manunulat ay isang karan-
galan para sa mga Pilipino.
Tatlong aklat ni Dr. Lakangiting Garcia ang matatag-
puan sa mga internasyunal na silid-aklatan. Ang li-
brong “Tatlong Kaisang Puso” ay makikita sa Wash-
ington Library, Stockholm Library, Calgary Public
Library, Vancouver Public Library, at New York Public
Library. Samantala, ang “Mga Tanong sa Sagot” ay
kasama sa mga aklat ng Calgary Public Library. Ang
“3 Mata ng Diyablo” ay mahahanap rin sa San Fran-
cisco Public Library at sa isang aklatan sa Japan.
Ang mga naturang aklat ay nailimbag rito sa Pilipi-
nas at ngayon ay maaari ng basahin ng mga Pilipino
at mga dayuhang nasa ibang bansa mula sa mga
nasabing aklatan. A
A
2
Seryeng Panayam Ruth Elynia Mabanglo,
isinagawa
Ang taun-taong Seryeng Panayam at itinata-
guyod ng Departamento ng Filipino na nag-
tatanghal ng buwanang panayam ng kagu-
ruan hinggil sa kanilang bago at natatanging
pananaliksik at iba pang co-kurikular na
gawain. Ito rin ay pagbibigay-pugay sa mga
dakilang alagad ng Filipino at Filipinolohiya.
Si Dr. Ruth Elynia Mabanglo ang napiling
parangalan sa taong ito sa kanyang husay
at natatanging galing bilang premyadong
manunulat, kritik, edukador pati na sa kan-
yang patuloy na pagtangkilik at pag-ambag
sa Departamento ng Filipino bilang Sentro
ng Kagalingan sa Wika. Siya ay kasalukuy-
ang nagtuturo sa Center for Southeast Asian
Studies sa University of Hawaii at Manoa,
koordineytor ng Department of Hawaiian
and Indo-Pacific Languages and Literature,
maging ng Filipino at Philippine Literature
Program. Naging bahagi ng pakultad ng De-
partamento ng Filipino ng Pamantasang De
La Salle-Maynila si Dr. Mabanglo.
Inilunsad ang Seryeng Panayam 2008-2009
sa pagtalakay ni Prof. Maria Ainyle
Ephraimmee Orara, guro, makata,
at nag-iisang supling ni Dr. Maban-
glo, ang isa sa mga popular na
tula ng kanyang ina sa:
Dahil Ibig Kitang Makilala: Tugon
sa 'Kung Ibig Mo Akong Makilala'
ni Elynia Bilang Persona ng Tula at
Bilang Makata
Hunyo 20, 2008
Narito ang iba pang panayam na
matagumpay na naisagawa:
Prop. Louie Jon Sanchez
Kung Ibig Mo: Isang Eksplorasyon
sa Tekstyong Mabanglo sa Teksto
ng Mahal na Birhen ng Piat, Ca-
gayan
Hulyo 11, 2008
G. Allan Derrain
Ang Katotohanan Tungkol kay In-
ocencia Binayubay (a.k.a. Inday)
Itinatanghal ng Departamento ng Filipino ng Pamantasang De La Salle -
Maynila ang Seryeng Panayam 2008-2009 : Parangal kay Dr. Ruth Elynia
Mabanglo.
sundan sa pahina 5
3. AlinayaAlinaya
EDITORYAL
3
Mahigit 236,900 na mga trabahador at
empleyado ang inaasahang matatanggal
sa unang tatlong buwan sa taong ito. Sa
Marso, madadagdagan pa ito ng mahigit
700,000 magsisipagtapos sa kolehiyo.
Mahigit sa 590,000 OCWs ang nangan-
ganib na mawalan ng trabaho at paba-
likin ng bansa dahil sa global financial
crisis. Noong nakaraang taon, mahigit
10.7 milyong Pilipino ang unemployed
at underemployed at inaasahang lolobo
pa hanggang 12 milyon sa taong ito
.
Ayon sa pag-aaral ng IBON noong kala-
gitnaan ng taong 2008, 73% ng pami-
lyang Pilipino ay hindi makabili ng pag-
kain. Samantalang 67.4% ang hirap sa
pagbabayad ng pamasahe. May 68.23%
ang hindi alam kung saan makukuha
ang pampaaral sa kanilang mga anak.
At 73.38% ang walang pambili ng
gamot o pampagamot. Sa halos 90 mi-
lyong populasyon ng Pilipinas, 46 milyon
rito ang nagugutom ayon sa SWS Survey
noong Pebrero 2008. Noong nakaraang
taon, ang gastusin ng bawat pamilyang
Pilipino ay nagtaasan, mula pamasahe,
bigas, gamit, matrikula, gasolina, at
maging buwis na ating binabayaran ay
nagmahal.
Kung titingnan naman natin ang mga
numerong sangkot sa mga kontrober-
siya at eskandalong kinaharap ng pa-
mahalaan, mukhang hindi talaga ma-
raramdaman ang kahirapan sa bansa.
Ang NBN-ZTE deal na nagkakahalaga ng
$329-M, ang P1B-President Diosdado
Macapagal-Arroyo Boulevard na sinasa-
bing sumobra ng P631M sa totoong hal-
aga, ang IMPSA deal na sinasabing nai-
bulsa ni dating Justice Secretary Hernani
Perez ang mahigit sa $2M, ang P35 bi-
Maraming mag-aaral ang taun-tao ay bumabagsak sa sabjek na Math. Ang iba ay nagkakaroon na ng phobia rito, na-
tatakot sa mga numero. Ngunit kahit sino, kapag nakita ang mga numerong ito, tiyak mahihintatakutan:
lyong halaga ng PEACe bonds kung saan
P1.4B nito ay napunta umano sa CODE-
NGO, ang Jancom garbago contract na
sumobra umano ng humigit-kumulang
sa P390 bilyon. Hindi pa rin nalilinaw ang
mga numerong P260M ng Jose Pidal ac-
count, ang P200M ng Lualhati Founda-
tion, ang P728M fertilizer scam at ang
P3.1 bilyong irrigartion scam.
Nakababahala ang mga ganitong nume-
ro. Hindi man natin lubos na nauunawaan
ang mga implikasyon nito sa ating pang-
araw-arawnapamumuhay,angatingmga
karanasan ang siyang nagpapadama sa
atin ng mga kahulugan ng numerong
ito. Habang patuloy na lumalaki ang bi-
lang ng mga Pilipinong nawawalan at/o
naghahanap ng trabaho, ang mga pami-
lyang patuloy na nagugutom, ang mga
kabataang hindi nakakapag-aral, patuloy
ring lumalaki ang mga pinag-uusapang
maanomalyang halaga na maaaring nai-
bulsa ng mga tao sa gobyerno.
Nakakalulungkot isipin na sa kabila ng
lahat ng ito, hindi pa rin maramdaman
ang sinasabing “kaunlaran” ng ating
bansa, batay sa mga propaganda ng
pamahalaan. Ang “pagkain sa bawat
mesa” ay nananatiling ilusyon at pa-
naginip para sa maraming pamilyang
Pilipino. Ang pamahalaan ay nananatil-
ing nangangako ng himala sa halip na
making sa panawagan ng mga mama-
mayang Pilipino. Sa halip na pagbigyan
ang panawagan, narito ang mga ilan sa
mga numerong sagot ng pamahalaan:
Noong Mayo 2008, 887 na ang bilang
ng mga kaso ng extrajudicial na pagpatay
sa mga lider at miyembro ng iba’t ibang
progresibong sektor at organisasyon mula
taong 2001. Nasa 185 naman ang dinu-
kot at hindi na muling nakita. Samanta-
lang nasa 204 naman ang nakakulong
dahil sa kaniang pagiging kritikal sa
pamahalaan.
Sa kasalukyang kalagayang pampuli-
tika at pang-ekonomiko ng bansa, ang
bawat mamamayan ay nararapat na
gampanan ang kanilang tungkulin bil-
ang bahagi ng bansang ito. Hindi sapat
na magpakadalubhasa lamang sa mga
larangang kinabibilangang, na mag-aral
at magsunog pa lalo ng kilay, ang magsu-
lat at magsalita na lamang. Hinihingi ng
ating panahon ang makilahok ang bawat
mamamayan na kumilos at ipanawagan,
isulong ang tunay na mga pagbabago sa
ating lipunan.
NUMERO
Nakababahala ang mga gani-
tong numero. Hindi man na-
tin lubos na nauunawaan ang
mga implikasyon nito sa ating
pang-araw-araw na pamumu-
hay, ang ating mga karanasan
ang siyang nagpapadama sa
atin ng mga kahulugan ng nu-
merong ito.
Ang “pagkain sa bawat mesa”
ay nananatiling ilusyon at pa-
naginip para sa maraming
pamilyang Pilipino.
A
4. AlinayaAlinaya
Paglaya at Pagpapalaya ng mga Bakla sa
Andergrawnd.
Bb. Lourdes Nacionales, Commission on
Population : Determinants of Unintended
Pregnancy/ Childbearing: Re-Analysis of
the 2003 Philippie National Demographic
and Health Survey (NDHS)
Bb. Mariko Ozaki, UP Diliman : Lola’s Hope:
Between Local and Global Experiences.
G. Adrian Remodo, Ateneo de Naga Univer-
sity : Pagkamoot sa Pagkasabot: Ground-
owkr for Bikol’s Search for Wisdom.
G. Joseph Rosal, DLSU-Manila : Patterns of
Fishers’ Involvement in Maternal, Newborn,
and Child Health in Talim Bay, Lian, Batan-
gas.
Bb. Jaymee Siao, UP Diliman : Spatial Trauma:
The Bridge as a Postmodern Socio-Cultural
Phenomenon.
Mapapansin ang lawak at daybersidad ng mga
diskursong tinatalakay ng mga papel na ini-
harap sa ikalawang Sangandiwa. Ito ay batay
na rin sa isa sa mga pangunahing layunin ng
nasabing worksyap na maibukas ang mga
pag-aaral mula sa iba’t ibang larangan sa iba
pang pagtingin na batay rin sa iba pang disip-
lina. Ayon kay Dulay, malaki ang naitulong ng
Sangandiwa upang higit niyang mapaunlad
ang kanyang sinimulang pananaliksik ukol sa
postmodernismo at wikang Filipino.
“Sa unang tingin, mukhang magiging prob-
lematiko ang paghaharap-harap ng mga pa-
pel sa Sangandiwa dahil magkakaiba kami
ng disiplinang pinagmumulan, ngunit sa huli,
lalo nitong pinagyaman, hindi lamang ang
aming karanasan, kundi maging ang aming
kaalaman ukol sa pananaliksik sa ibang
larangan. Gayundin, makikita rin ang pag-
kakatulad naming lahat, ang pag-aambag
sa Araling Filipino,” dagdag pa niya.
Nagsilbi namang mga tagabasa’t kritiko ng
worksyap sina Dr. Dominador Bombongan
Jr., Pangalawang Dekano, Kolehiyo ng Mala-
layang Sining, Dr. Dinah Roman Sianturi,
Direktor ng Bienvenido N. Santos Creative
Writing Center, Dr. Lakangiting Garcia at Dr.
Rizalyn Mendoza mula sa Departamento ng
Filipino, Dr. Roland Baytan at Dr. Jonathan
David Bayot ng Departamento ng Litera-
tura, Prop. Jose Ma. Arcadio Malbarosa ng
Departamento ng Agham Panlipunan, Dr.
Maxwell Felicilda mula sa Departamento
ng Pilosopiya, at Dr. Roberto Mendoza ng
Departamento ng Sikolohiya.
Pinamunuan ni Dr. Feorillo Demetrio ang
Sangandiwa 2008.
Ikalawang Sangandiwa... mula sa
pahina 1
BALITA
Makabagong pamamaraan... mula sa
pahina 1
Kaugnaynito,iniimbitahanrinangmgaguro
ng asignaturang Filipino sa lahat ng antas
na magpasa ng kanilang banghay-aralin o
abstrak ng kanilang nais ipakitang-turo sa
anumang paksa. Dahil ang pakitang-turo ay
bibigyan lamang ng 7 hanggang 10 minuto,
inaasahang ang isang banghay-aralin
ay para lamang sa isang micro-teach-
ing. Ang mapipiling banghay-aralin ay
ilalathala bilang katitikan ng seminar-
worksyap. Ang huling araw ng pagpa-
pasa ng banghay-aralin o abstrak ay
sa ika-28 ng Pebrero. Ipababatid na-
man sa ika-13 ng Marso ang mga na-
kapasang banghay-aralin o abstrak.
Ang banghay-aralin ay kinakailangang
nakapokus sa sumusunod:
1. Inobasyon sa paggamit ng
mga estratehiyang pampagtuturo;
2. Paggamit ng media, teknolo-
hiya at iba pang resorses;
3. Mga proseso sa paglinang
ng kurikulum at ebalwasyon na gina-
gamit sa mga programa, kurso at/o
worksyap;
4. Pinakamainam na praktis
na kaugnay ng programa sa Filipino
ayon sa kurikulum ng DepEd/CHED
Kung mayroong mga katanungan ukol
sa Pambasang Seminar 2009, maaa-
ring makipag-
ugnayan sa Direktor Pambansang Seminar
2009, Departamento ng Filipino, Kolehiyo ng
Malalayang Sining, 2401 Taft Avenue, Manila,
1004, o mag-email kina Raquel E. Sison-
Buban (sison-bubanr@dlsu.edu.ph), Dolores
Taylan (tayland@dlsu.edu.ph), Genaro R. Gojo
Cruz (gojocruzg@dlsu.edu.ph), at Marilou D.
Bagona (bagonam@dlsu.edu.ph), o tumawag
sa (02) 524-4611 loc 509/552.
Itinataguyod ng Departamento ng Filipino ng
Pamantasang De La Salle – Maynila ang tau-
nang pambansang seminar-worksyap bilang
gawaing akademiko, panriserts at ekstensyon
para sa kapakanan at kagalingan ng mga
guro at administrador ng bansa.
Mga fellow ng Sangandiwa 2008:
Nakatayo (kaliwa pakanan): Rowell Madula, Zig Dulay, Adrian Remodo, Jesster Fonseca, at Joseph Rosal.
Nakaupo (kaliwa pakanan): Marian Caampued, Jaymee Siao, Lourdes Nacionales, at Mariko Ozaki.
A
A
4
5. AlinayaAlinaya
Pitong guro mula sa Departamento ng
Filipino ang naging bahagi ng ika-34 na
ANI, isang antolohiya ng mga akdang
pampanitikan na inilalabas ng CCP
Literary Arts Division. Sa edisyong ito,
ang Spirituality and Healing ang naging
tema. Tumutukoy ito sa ugnayan ng mga
tao sa Diyos at sa Dakilang Lumikha.
Nilinaw na walang ito pagkiling sa anu-
mang relihiyon o sekta ng pananam-
plataya.
Napabilang sa ANI 34 ang mga akda nina
Prop. Nonon Carandang, Dr. Rakki Siso-
Buban, Prop. John Torralba, Dr. Dolores
Taylan, Prop. Dexter Cayanes, Prop. Genaro
Gojo Cruz, G. Vincent Lester Tan, kasama
ang AB PHM graduate na si Joey Chua.
Ginanap ang paglulunsad ng ANI 34 noong
ika—17 ng Disyembre sa CCP.
Ani 34, inilunsad
A
A
BALITA
5
at ang Pagsugo sa mga Pinoy Supermaid
sa Iba’t ibang Panig ng Mundo
Agosto 6, 2008
Prop. Marilou Syjueco
Ang ‘Panglaw’ sa Taludturan ni Ruth
Mabanglo
Agosto 21, 2008
Dr. Rizalyn Mendoza
Gaano Katotoo ang ‘Totoo’ na Pinatutu-
hanan ni Mabanglo sa Anyaya ng Impery-
alista
Setyembre 26, 2008
Seryeng Panayam ... mula sa pahina 2Dr. Mangahis... mula sa pahina 1
susulong ng kani-kanilang sariling wika.
Mayroong animnapu’t tatlong delegado
mula sa iba’t ibang pamantasan sa Amer-
ika at Southeast Asia ang nagbasa ng pa-
pel. Ibinahagi ni Dr. Mangahis ang kanyang
pag-aaral na pinamagatang “Acquisition
of a Second Language and Assimilation of
a Culture; samantala, ibinahagi naman ni
Prop. Encabo ang kanyang papel na “Filipino
Language and Culutral Immersion Program
for Singaporeans: Curriculum Design and
Implementation.” Binasa rin ni Ms. Encabo
ang isa pang papel na “Functional Syllabus
and Prototype Teaching Materials for Basic
Filipino Course,” kung saan co-author niya
si Ms. Irene Villarin-Gonzaga ng DLSU-Das-
mariñas.
Matapos ang tatlong araw na kumperen-
sya, masasabing matagumpay na naabot
ang layunin nito sapagkat limampu’t tatlo
ang riserts na naibahagi at nagkaroon ng
malawak na ugnayan ang mga kalahok
sa pamamagitan ng pagpapalitan ng mga
imbitasyong makibahagi sa iba pang kum-
perensyang inilulunsad ng kani-kanilang or-
ganisasyon at pamantasan.
Ang nasabing kumperensya ay proyekto ng
UCLA at UC-Berkeley Center for Southeast
Asian Languages. A
Prop. Genaro Gojo Cruz
Ang ‘Bata’ sa Tula ni Mabanglo
Oktubre 10, 2008
Prop. Dexter Cayanes
Ang Kritika kay Anonuevo sa Kanyang Kri-
tika kay Mabanglo
Nobyembre 14, 2008
Prop. John Torralba
Ang mga Lalaki ni Mabanglo
Disyembre 5, 2008
Dalawa sa mga poster ng seryeng panayam
2008 na inilunsad ng Departamento ng
Filipino.
6. AlinayaAlinaya
6
OPINYON
Usapang Berde
PROP. RAMILITO CORREA
Pangalawang Tagapangulo
Departamento ng Filipino
Paghataw ng CLA Faculty at Co-Academic
Personnel sa Green Idol ’09
Nagsimula ang Green Idol (mula sa ideya ng
popular na American Idol) noong Pebrero,
2007. Isa itong fund raising activity ng Cul-
tural Arts Office na ang nagtatanghal ay mga
co-academic personnel, iba pang kawani, pak-
ultad at maging mga administrador ng ating
Pamantasan sa pamamagitan ng mga piling
stage presentation tulad ng pag-awit, pag-
sayaw, pagtugtog, at pagsasadula.
Tatlong sunud-sunod na taon na rin akong
naging bahagi ng bawat presentasyon bilang
isa sa mga fakulti ng Kolehiyo ng Malalayang
Sining (CLA). Sa unang pagkakataon, bumuo
noon ng faculty & student choral si Dr. Teresita
Fortunato bilang dating Pangalawang Dekana
sa tulong ni Dr. Antonio Hila bilang conductor
at musical director. Inawit namin noon ang
The Prayer at Smoke Gets in Your Eyes. Kasa-
ma rin sa presentasyong ito ang pagsayaw ng
mga piling fakulti at co-academic personnel
ng Don’t Cha at Flashdance sa pangunguna
naman ni dating Dekano Dr. Antonio P. Con-
treras.
Nang sumunod na taon, Pebrero 2008, sa te-
mang Hits of the 80’s, muling nagsanib-pwer-
sa ang fakulti, academic service personnel at
administrador ng CLA upang bumuo ng musi-
cal play at dance number na Phantom of the
Opera, Flamenco at Raining Men. Siyempre
pa, isa ako sa mga kumanta ng Phantom.
Ngayong taon, ang selebrasyon ay may napa-
panahong temang “Tawag ng Kalikasan” bil-
ang pagtugon sa nagaganap na global warm-
ing. Muli, nagsama-sama sa paghataw ang
piling fakulti ng CLA mula sa Departamento
ng Filipino, Pilosopiya, Agham Pampulitika,
Kasaysayan, Sikolohiya, International Studies,
TRED, at CLA Office.
Sina Mr. Lemuel Cacho ng Agham Pampuli-
tika at Mr. Jeremiah Joven Joaquin ng Pilos-
opiya ang siyang gumawa ng iskrip tungkol sa
kalikasan. Isinama nila sa iskrip ang
mga sikat na awitin ng Eraserheads
tulad ng ‘Pare Ko,’ ‘Huwag Kang Mata-
kot,’ ‘Super Proxy,’ ‘Kailan,’ Huwag
Mo Nang Itanong,’ at ‘Ang Huling El
Bimbo.’ Sila rin ang nagsilbing banda
na kumanta ng mga ito kasama sina
Mr. Yves Bugarin ng Agham Pampuli-
tika, Dr. Julio Teehankee, Ms. Javerri
Bo Templanza, Mr. Neil Baquiran at
Ms. Fe Pangilinan na mula naman sa
International Studies Department.
Gumanap naman ng mahahalagang
papel sina Dr. Leni Garcia (Pilosopiya) bilang
Diwatang Lenkayat; Mr. Dante Leoncini (Pilos-
opiya) bilang Senior Amante; Mr. Warlito Borja
(TRED) bilang Juanito; Ms. Tintin Calub (Pilos-
opiya) bilang Punong Tinkamat; Ms. Maybelle
Baraca (CLA Office) bilang Inang Exalta at
Inang Kalikasan; Dr. Bobby Mendoza bilang
Punong Bobmito at ako bilang Punong Rami-
to. May ispesyal na pagganap din sina Vice-
Dean Dr. Jun Bombongan (TRED) at Mr. Ivan
Pineda bilang ‘pasaway’ na mga bubuyog.
Ang mga ‘tree cutters’ naman na tauhan ni
Senior Amante ay ginampanan nina Mr. Mi-
chael Chua at Mr. Ricky San Jose (History); Mr.
Ignacio Ver (Philosophy); Dr. Rito Baring, Mr.
Christian Voltaire Metin, at Mr. Giovanni Gabe
(TRED); Kasama rin si Dr. Yum Demeterio (Fili-
pino) na espesyal ding pinasasalamatan dahil
siya rin ang malikhaing nagdisenyo ng head
dress ng mga taong-puno at props ng mga
‘tree cutters.’
Ang mga taong-puno naman ay ginampanan
nina Dr. Jeanne Peracullo (Pilosopiya); mga
co-academic personnel na sina Virgie Mañago
(Agham Pampulitika), Fem Aguilar (TRED),
Kat Gonzales, Beth Gabiosa, Gina Espenilla
at Tina Loyola (CLA office); at siyempre pa, si
Malou Bagona (Filipino).
Ang presentasyon ng CLA ay sa direksyon ni
Mr. Dennis Apolega sa tulong ni Ms. Beverly
Sarza at sa koryograpiya ni Dr. Leni Garcia na
pawang mga taga Departamento ng Pilos-
opiya.
Sa kabuuan, umani ng papuri at paghanga
ang ginawang presentasyon ng CLA mula sa
nanood na estudyante, co-academic person-
nel, iba pang kawani, kapwa-fakulti, at mag-
ing sa mga administrador.
Inilalaan ko ang kolum na ito upang pasala-
matan ang lahat ng nanuod, aktibong nak-
isangkot, sumuporta, at mainit na tumanggap
sa Green Idol ’09. Nawa’y magtuluy-tuloy ang
mahahalagang gawaing katulad nito.
Sa lahat ng bumubuo ng Kolehiyo ng Mala-
layang Sining, Happy CLA Day noong Pebrero
16, 2009!!!
Hanggang sa susunod na kolum...
Tuwing Pebrero, hindi lamang “Buwan ng Pag-ibig” ang mahalagang okasyon para sa mga Lasalyano. Ito rin ang panahon kung
kailan isinasagawa ang DLSU Mission Statement University Week at ang CLA Day. At isa sa pinakapinananabikang gawain ng
pagdiriwang na ito ay ang Green Idol.
Sa kabuuan, umani ng papuri
at paghanga ang ginawang pre-
sentasyon ng CLA mula sa nano-
od na estudyante, co-academic
personnel, iba pang kawani,
kapwa-fakulti, at maging sa mga
administrador.
A
7. AlinayaAlinaya
OPINYON
7
Bongga 88
DR. LHAI TAYLAN
Reward Mula sa Langit
Noong isang gabing papunta kami sa Mall of
Asia, may nakitang pitaka sa upuan ng taxi
ang anak kong si EJ. “Mommy o, na-forgot ng
passenger ang wallet nya dito sa cab,” sabi ng
anak ko habang ipinakikita sa akin ang na-
kuha niyang pitaka. “Akina itatago ko muna,”
sabi ko sa kanya, “tatawagan natin ang may-
ari pag-uwi natin.” “Bakit Mommy, kasi teach-
er ka kaya alam mo ang lahat ng number ng
tao in the world?” inosenteng tanong ng anak
ko na nagpangiti sa akin. “Hindi anak,” sag-
ot ko. “Alam ko lang kung ano ang gagawin.
Mababalik natin ito sa kanya.”
Nang nasa bahay na kami, tiningnan ko
ang laman ng pitaka sa pagbabakasakaling
may makukuha akong address o number na
maaari kong gamitin para makontak ang
may-ari nito. Pero wala akong nakitang anu-
man. Ang laman ng walet ay limandaang piso,
SSS ID, isang Mabuhay Miles card ng PAL,
isang BPI ATM card at isang Metrobank ATM
card. Iisa lang ang pangalan ng babaeng na-
kasulat sa apat na cards, palatandaang ang
pangalang ito ang siyang nagmamay-ari ng
pitaka. Nalungkot at nanlumo ako matapos
kong tingnan ang laman ng pitaka.
Marami na tayong narinig na mga kwento tungkol sa mga nawalan at/o nakawala ng kung anu-anong bagay, importante man o
hindi – gaya halimbawa ng pitaka, alahas, payong, panyo, cellphone, bag, at iba pa. Iba’t ibang damdamin din ang naririnig natin
mula sa mga taong nawawalan ng gamit – panghihinayang, pagkainis, at kung minsan ay galit sa sarili dahil hindi naging main-
gat sa kanilang gamit. Para sa iba naman ay okey lang ang mawalan dahil mapakikinabangan naman ng sinumang nakapulot/
nakakuha ang nawala sa kanila. “Basta ‘wag lang gamitin sa masama,” ito ang madalas nating naririnig sa mga nawawalan ng
pera patungkol sa taong nakapulot/nakakuha ng pera nila. Pero paano naman kapag tayo na ang nakapulot ng pera o pitaka? Ano
naman kaya ang mararamdaman natin?
Nalungkot ako dahil walang address o tele-
pono akong nakita. Nanlumo ako dahil kasa-
ma ng dalawang ATM cards ang PIN ng may-
ari. Nakasulat ang mga ito sa isang maliit na
papel. Kasama rin ang transaction slips ng hul-
ing withdrawal na ginawa ng may-ari ng cards
nitong buwan ng Pebrero. Sa transaction slip
ng BPI, nakasulat na ang remaining balance
ay mahigit pang P19,000 at sa Metrobank
naman ay mahigit pang P23,000 ang remain-
ing balance. Sa isip ko ay naglalaro ang mga
tanong na “bakit kailangang ilagay ng may-ari
kasama ng cards ang kanyang PIN?” “Paano
kung ibang tao ang nakakuha ng kanyang
pitaka at winidrow kaagad ang lahat ng kan-
yang pera? Tiningnan ko ulit ang SSS ID, doon
ko napansin na matanda na ang may-ari ng
pitaka, sa kanyang birthday na nakasulat sa
card, nalaman kong 1955 siya ipinanganak.
Alam ko na ngayon ang sagot sa
tanong ko, maaaring laging nalilimu-
tan ng may-ari ang kanyang PIN kaya
isinulat na niya at inilakip sa parehong
cards. Kasama rin ang transaction
slips para maalala niya kung magkano
ang kanyang huling winidrow at kung
magkano pa ang laman ng card niya.
Ilang tanong ang muling naglaro sa
isip ko. Paano na kaya sa aking pag-
tanda, isusulat ko rin ba ang PIN ng
aking ATM cards at ilalakip kasama nito?
Makakaiwan rin kaya ako ng mahalagang
gamit sa taxi o kung saan man? Kung sakali,
hahanapin kaya ako ng makakapulot ng gamit
ko para ibalik ito sa akin? Napausal ako ng
panalangin na sana ay huwag naman akong
maging makakalimutin pagtanda ko.
Kinabukasan, sa aking klase, tinanong ko ang
aking mga estudyante kung mayroon sa ka-
nilang gustong magboluntaryong maghanap
ng may-ari ng pitakang napulot ng anak ko
sa taxi. Dalawang bagay ang layunin ko: Una,
ang isali sila sa paggawa ng isang mabuting
bagay. Pangalawa, ang ituro sa kanila ang
pagsasauli sa may-ari ng anumang bagay na
kanilang napulot nang hindi ko talaga ito itinu-
turo o ikinikwento lang sa kanila. Hindi naman
ako nabigo. Dalawang estudyante kong lalaki
ang nagtaas ng kamay at nagsabing ‘kami po
ma’am.” Napagkasunduan namin na pupunta
sila sa Metrobank o kaya sa BPI na malapit
sa La Salle at doon nila itatanong ang kontak
number ng may-ari ng pitaka. Sa harap ng
kanilang mga kaklase, ipinagkatiwala ko sa
kanilang dalawa ang pitaka.
Nang muli kaming magkita ng aking klase,
tinanong ko ang dalawang nagboluntaryo
kung ano ang nangyari. Nalaman ko na isa na
lamang pala sa kanila ang naghanap sa may-
ari ng pitaka. Sa tulong ng Metrobank, naiba-
lik sa tunay na may-ari ang pitaka. Nagpasal-
amat ako sa aking estudyante sa kanyang
tulong at kabutihang-loob. Tinanong naman
siya ng kanyang mga kaklase, “ano’ng reward
mo, ano’ng reward mo?” “Sige na sabihin mo
sa’min ano ang binigay sa’yo? Sumagot siya,
“Walang binigay sa akin. Pero meron akong
reward mula sa langit.”
Nakangiti ako sa buong oras ng pagtuturo ko
sa klaseng ito. Dama ko ang pagmamalaki sa
aking sarili bilang isang gurong Lasalyano at
bilang guro ng mga Lasalyano.
Ilang tanong ang muling
naglaro sa isip ko. Paano
na kaya sa aking pagtanda,
isusulat ko rin ba ang PIN ng
aking ATM cards at ilalakip
kasama nito?
A
8. AlinayaAlinaya
8
ANUNSYO/BALITA
Tinalakay ni Dr. Teresita Fortunato ng De-
partamentongFilipinoang“Kasalukuyang
Kalagayan ng Pagtuturo ng Wika sa Antas
ng Kolehiyo” sa nakaraang Pambansang
Kumperensiya sa Wika at Panitikan 2009
sa Pulungang Recto, Bulwagang Rizal sa
UP Diliman, Peb. 19.
Ang naturang tatlong araw na kumperensya
ay may temang “Ang Ambag ng Akademya sa
Pagpapaunlad ng Wikang Filipino at PAniti-
kan ng Pilipinas sa Loob ng Isandaang Taon”
ay itinaguyod ng Pambansang Samahan sa
Wika, Ink na dinaluhan ng mga guro mla el-
ementary hanggang kolehiyo, mga iskolar sa
wika at panitikan, at mga administrador ng
mga paaralan sa buong bansa.
Dr. Fortunato, nagpanayam
hinggil sa wika
Nagsilbi bilang hurado at lektyurer si Dr.
Teresita Fortunato ng Departamento ng
Filipino, kasama si G. L. Ivan Pineda ng
Departamento ng Teolohiya sa nakaraang
National Secondary Schools Press Con-
ference (NSPC) 2009 na ginanap sa Cama-
rines Sur National High School, Naga City,
Camarines Sur.
Ang NSPC ay ang taunang patimpalak na
isinasagawa ng Department of Education
(DepEd) para sa mga mag-aaral sa mababang
antas ukol sa pamamahayag. Ang tema sa ta-
ong ito ay pinamagatang “Campus journalists’
responsibility in climate change and global
warming.”
Naging hurado si Dr. Fortunato sa indibidwal
at pang-grupong kategorya.
NSPC ‘09 dinaluhan ni
Dr. Fortunato
A
A
Bukas ang DANUM sa
lahat ng mga mag-aaral
ng De La Salle Universi-
ty-Manila (DLSU-M) na
nagnanais na sumali
dito. Makipag-ugnayan
lamang kay Paula
(09272408198) o Marie
(09234967833) para sa
paraan ng pagsali.
BASA KA NA BA?
MGA PROGRAMA NG
DEPARTAMENTO NG FILIPINO
GRADWADO:
MA Araling Filipino medyor sa Wika, Kultura, at Midya (MAARFIL)
PhD Araling Filipino medyor sa Wika, Kultura, at Midya (PHARFIL)
ANDERGRAD:
AB Philippine Studies major in Filipino in Mass Media (ABPHM)
Para sa mga detalye ng mga programa ng departamento, makipag-
ugnayan lamang sa Office of the Registrar, Graduate Admission Of-
fice (GAO) o Departamento ng Filipino (telepono blg. 5244611 loc.
552 o 509) ng Pamantasang De La Salle- Maynila.
Pagbati sa mga Filipino Medyor!
Lahat ng mga nagsipagtapos sa ika-154 Commencement Exercises noong ika-7 ng Pebrero 2009 .
Pinakamahusay na Thesis sa Andergrad: Jasper Cleto, Moireen Espinosa, at Angelie Llanilo
Cultural Development Award : Ramon Juson III
9. AlinayaAlinaya
AngmgaBatangIranianatang
KapangyarihanngPagsasalin
Isa ang bansang Iran sa mga bansang may
maunlad na produksyon ng mga kuwentong-
pambata. Kapansin-pansin ang mahigpit na
ugnayan ng kanilang pananampalataya sa
kanilang panitikang pambata. Instrumento
ang kanilang panitikang pambata upang higit
na hubugin ang mga bata batay sa kanilang
kinagisnang pa-
nanampalataya
at kultura. Ma-
higpit ang ka-
nilang pagdidi-
siplina sa mga
batang Iranian.
Ngunit sa kabila
nito, sa aking
pagsasalin ng
tatlo sa sam-
pung kuwento,
nakitaan ko rin
ng pagkaka-
hawig ang mga ito sa kultura ng pamilya at/o
batang Pilipino. Halimbawa, malapit din sa
kanila ang mga paksang may kaugnayan sa
pamilya, paggalang sa matatanda, pagsasa-
lin ng mga nakagawiang tradisyon sa mga
bata, pagiging bayani sa munting paraan, at
iba pa. Kapansin-pansin din na ang kuwento
ay nakapaloob pa rin sa isang kuwento.
Itinuturo ko sa Kolehiyo a n g
sining ng pagsasalin. A t
batay sa aking karana-
sang maisalin ang
mga kuwentong
pambata ng
bansang Iran,
nakita kong
mala- king tu-
long ang pagsas-
alin upang mabuwag
ang pader at maalis
ang mga stereotyping
ukol sa ibang lahi o ban-
sa. Malaking tulong ang
pagsasalin upang makita
ang pagkakahawig ng pa-
niniwala, kalinangan o kul-
tura at di ang pagkakaiba-
iba. Samakatuwid, maaaring
maging panimulang hakbang ang pagsasalin
ng mga teksto upang masolusyunan ang anu-
mang digmaan o di pagkakaunawaan. Tulay
ito upang higit na makamit ang isang magan-
dang samahan at pagkakaisa ng mga bansa.
Aaminin kong dahil sa karanasan kong ito sa
pagsasalin ng mga kuwentong pambata ng
bansang Iran, may pinaghuhugutan na ako
ngayon ng kaalaman ukol sa pagtuturo ng
mga teorya sa pagsasalin. Higit pa rito, napa-
tunayan kong iba-iba man tayo ng lahi, wika
at teritoryo, lahat tayo ay tao na dumaan sa
pagkabata na ang tanging malasakit ay ma-
halin ang/ng pamilya, maglaro sa isang ka-
paligirang ligtas at maganda.
Katatapos ko lang ang isang proyekto ukol sa pagsasalin ng mga ku-
wentong-pambata ng bansang Iran, mula Ingles patungo sa wikang
Filipino. Kasama ko sa proyektong ito ang iba pang manunulat na
sina Raymund Magno Garlitos, at ang mag-asawang sina John Enrico
Torralba at Elyrah Salanga-Torralba. Sa kabuuan sampung kuwentong
pambata ng bansang Iran ang aming isinalin. Tatlo sa mga ito ang a-
king isinalin. Ito ay isang proyekto ng Iran Cultural Section. Inilathala
sa isang aklat ang aming mga salin sa pamagat na "Ang Lihim ng Sapa
at iba pang kuwentong-pambata ng Iran" at inilunsad sa Museo Pam-
bata noong isang taon.niGenaroGojo-Cruz
A
Samakatuwid, maaaring maging panimulang
hakbang ang pagsasalin ng mga teksto upang
masolusyunan ang anumang digmaan o di
pagkakaunawaan. Tulay ito upang higit na
makamit ang isang magandang samahan at
pagkakaisa ng mga bansa.
9
10. AlinayaAlinaya
LATHALAIN
nina Elizabeth Morales Nuncio at Rhod Nuncio
Sabi nila, ang mga sali-
tang “multikultural”,
“polysemic”, “aporia”,
“multivocal”, “plural-
ismo”, “postmoderno”,
at multidiskurso” ay
ilang salitang hindi kay-
ang uliratin sa diwang
Filipino at hindi kayang
ilapat sa ortograpiya ng
wikang Filipino. Lahat ng
nabanggit ay nakaugat
sa kalingang Kanluranin;
kung kaya’t, nasa ban-
yaga ang wika at nasa
banyaga ang kaalamang
nakatahi’t nakalublob sa
mga salita.
Sangandiwa ang diwa ng
kaibahan at paghiwalay
sa bitag ng Eurosentrisis-
mo na sumasanga-san-
ga palayo nang palayo
sa “imperyalismo” ng
mga “ismo.” “Ang san-
gandiwa ang kaisahan
ng pagkakaiba. Kabuuan
ito ng maramihang paki-
kisangkot. Kinikilala nito
ang kaisahan at kasarin-
lan bago magsanga-
sanga. May talastasan
na tayong Filipino dahil
nagkamalay na tayo sa
sitwasyon ng sarili at
bansa” (Nuncio at Mo-
rales-Nuncio 2004).
Talastasan ang san-
gandiwa, sangandiwa
ang talastasan. Kini-
kilala nina Zeus Salazar
at Prospero Covar ang
talastasang bayan at/o
talastasan ng bayan at
sinasabi ni Virgilio En-
riquez na mapagpalaya
ito bilang kamalayan,
diwa at praktika ng ma-
Di nga ba’t walang bisa ang wika kung hindi nito binibigyang buhay ang diskurso’t kultura ng bansa?
Sinasabing hindi pa sapat ang corpus ng wikang Filipino upang pasiglahin ang intelektuwalismo sa
bansa. Maski nga mga intelektuwal, sila mismo ang nagsasabing walang ganap na kapangyarihan
ang wikang Filipino para dalumatin ang kaganapan at kaisipang “makabago” at “napapanahon.”
mamayan.
Sangandiwa ang geopisikal at geopolitikal na
pagkahiwahiwalay ng mga pulong napapaligi-
ran ng mga tubig sa arkipelago ng Pilipinas.
Mayroon itong mga sariling kaalamang-bayan
mula Batanes hanggang Tawi-Tawi at maski
hanggang sa ibayong bansa—naglalakbay
ito sa diasporang Filipino. Sumasanga-sanga
ang kaakuhang Filipino sa iba’t ibang bansa
bilang lakas-pagggawa, profesyonal, akade-
miko, at iba pa.
Mayaman at matatag ang etnolinggwistikong
kultura’t mga wika na nakapayong sa pam-
bansang hangarin ng pagkabansa. Sa gitna
nito, lumalakas ang kontradiksyon at epekto
ng “globalisasyon” na lamunin ang mga bansa
sa iisang bisyong pangkalakalan at pampuliti-
ka at sa iisang diskursong global. Daynamiko
itong humuhulma sa mga katawan at isipan
sa gitna ng nakakaenganyong DVDs, Nike,
Toyota, Lacoste, Gameboy, Nokia at marami
pang ibang nakasisilaw at nakapaglalaway na
retorika at kalakaran ng kosmopolitanismo.
Politikal na usapin itong bumabagtas sa isyu
ng pagkapanalo, pagkatalo, dayaan at re-
klamo sa panahon ng eleksyon. Arena ito ng
publikong pamomook na nakasalalay sa ma-
layang pamamahayag at pagpapahayag ng
mamamayan sa panahon ng pakikisangkot
sa pambansang industriya ng politika. Ang
pambansang industriya ng politika ay pina-
mamahalaan ng mass media at pribadong
spindoctors upang linisin at pabanguhin ang
impormasyon sa mata’t tenga ng publiko.
Kalituhan, kawalang-kibo, kamangmangan,
pasubali ang mga sukli nito.
Kasaysayan ito ng kasalukuyan mula 1986
hanggang ngayon—kontemporaryong pagsil-
ang ng diwa ng kasarinlan mula sa neokolo-
nyalismo, diktadurya, imperyalismo, multi-
nasyonalismo, at globalismo. Bagaman may
kasarinlan, hindi ganap ang paghulagpos. Sa
maka-kaliwa, at maka-kanang puwersa ng
bayan at sa pagtatalabang gitna’t laylayan sa
lipunan, nagsasalpukan ang mga grupo na
pinapaandar ng istruktura ng puwersa kontra
sa kaakuhan/ahensya ng pagkatao at pagka-
SANGANDIWA
mamamayan. Sinilang at sinisilang ang san-
gandiwang katauhan sa krisis sa kasaysayan
ng kasalukuyan mula 1986 hanggang sa
susunod pang mga taon. “Sa pagkakawatak-
watak ng usapin at pagdagsa ng usap-usapan,
tungkulin ng isang mamamayan na pag-aralan
ang kasaysayan at linangin ang kanyang wika,
pagkatao, kaisipan at kultura upang iharap ito
sa madla sa pamamagitan ng pakikipagtalas-
tasan tungo sa makabuluhan, aktibo at nag-
kakaisang pagbabago’t pag-unlad. At dahil
nasa isang malayang bansa tayo, magsasan-
ga-sanga ang mga dila’t diwa, paa’t bisig para
tupdin ito. Sa bandang huli, kabuuan ito ng
maramihang pakikisangkot. Sangandiwa ito
ng kapilipinuhan” (2004).
Sangandiwa ang “hypothetical moment” ni
Habermas, “hyperreality” ni Baudrillard, “mir-
ror of reality” ni Rorty, “postmodernism” ni
Lyotard, “power” ni Foucault, “intertextuality”
nina Kristeva at Barthes, “unconscious” ni
Freud, “Ubermench” ni Nietszche… “poetikang
bagay” nina Lumbera, “bagong formalismo”
ni Almario, “pahiwatig” ni Maggay, “loob” nina
Mercado, Alejo, Miranda at Emmanuel La-
caba; “pagmemeron” ni Ferriols; “babaylan”
nina Datuin, “bagong kasaysayan” ni Sala-
zar, “dalumat-pagkatao” ni Covar, “mapag-
palayang sikolohiya” ni Enriquez, “bakla” ni
Neil Garcia…Ngunit sa lahat ng ito, metapora
lamang ang lahat. “Pagsibol ito ng binhi sa
kaisapan tungkol sa sarili at sa bansa. Pagpa-
patatag ito ng haligi ng karunungang Filipino
at pagsasanga ng matatayog na puno ng kali-
nangang Filipino. Pagdami ito ng mga hitik na
prutas ng diskurso’t praktika, hanggang mag-
ing binhi ang mga buto, muli’t muli, para sa
mas malalim at mas malawak na larangan sa
loob at labas ng ating sarili’t bansa”(2004).
Maramihang diwa, maraming bibig at dila,
isang damukal na satsat, ‘sang katerbang
problema, samutsaring opinyon, walang kata-
pusang talastasan. Ang anyo’t nilalaman ng
kaalamang Filipino’y nabubuo sa paglinang
ng diskursong panloob at panlabas na may la-
lim at lawak. Samakatuwid, sangandiwa ang
labas, loob, lalim at lawak ng lahat. Sa gani-
tong bisyon, magsasanga-sanga ang diwa ng
sarili at bansa. Saan kaya ito paroroon?
SANGANDIWA
A
10
11. AlinayaAlinaya
PANITIKAN
Namamanglaw ang liwanag sa dapit-hapon ng iyong pagtatangka
Sa pasikot-sikot na daang-bituka ng iyong pagkamangha
At di sinasadyang binuhay si Ka Tacio sa balon ng sugat ng bayan
Ang iyong pagdadamdam, na ika’y isinilang sa puntod mong inilaan
Sa dami ng usang kumakaripas sa singhal ng kuting
Sa lawak ng dagat na malunod ang isang tutubi
Bakit hindi nakita ng nag-uulyanin kong paningin
Na sa laksa-laksang kaluluwa, hubad ang iyong pinapansin
Sadyang sa musa ng taong grasa, humahalimuyak ang basura
Tila sa kaliwa’t kanang pagkaduling, tiklop ang mga diwata
Mukhang sadsad na ang iyong baba sa laylayan ng iyong paa
Kalalakad nang kalalakad bitbit ang bakyang dinaplisan ng tinta
Sa mundong itong kulang, nagnanaknak ang pukyutan
Sa gitna nitong daan, dumadaloy ang luhang pinagpawisan
Bahag ang buntot mong sumasayaw sa saliw ng tugtuging baliw
Maya-maya’y huhuni ang ibon, lasing kang iiyak at bibitiw
Sa koro ng aking talambuhay, bubulwak ang tinta sa sugat
Sisisid ang kislap ng isip sa matatayog na haligi ng balintataw
Pigil-hininga kong lalanguyin ang maalikabok na batis ng buhay
Hanggang mapagod ka, hanggang lubayan mo ako, aking pananaw.
Ang hindi masabi, nasa gilid ng
balintataw
talimhaga ni Rhod V. Nuncio
11
Laging ang mga diwa ninyo ay naglalakbay
Sa mga daang nakatalik ng talampakan
Nang sa gayon ay matunton ang mga salaysay
Na nalikha ng mga musmos na panagimpan.
Muling ninyong pinagliliyab ang mga init
Na unang nagparikit sa inyong mga dibdib,
Hinahawan ang mga damo sa lugar na liblib
Upang mga mata ay magtagpo kahit nakapikit
Ang mga dating ulirat ay muling binubuklat
Upang mapagmasdan ang mga naiwang bakas
Ng panunulay ng mainit na hininga sa balikat
At ang mga pagdapo ng labi sa braso at balat.
Subalit itong mga taon ay sadyang hambog
At mga dating hulagway ay pilit na ipinalilimot.
Ngunit batid ninyong paglalakbay man ay naka-
papagod,
Tanging himpilan ng gunita ay mga puso ninyong
handog.
(Para kina Dan at Lhai)
Sa Muling Paglalakbay
ni Enrico C. Torralba
Tikim sa
BERSO
12. AlinayaAlinaya
LATHALAIN
Magsimula muna tayo sa
Simpleng Pangarap para
sa ating Panitikang
Pambata ni Genaro Gojo-Cruz
May isang Preschool akong napuntahan, sa labas pa lamang ng maliit na paaral-
ang ito, nakaagaw ng pansin sa akin ang life size na imahen ni Snow White sa ka-
nilang gate. Katulad na katulad ng makikita sa mga kartun na ipinalabas ng Walt
Disney, sa mga item na kanilang ibinebenta tulad ng bag, notebook, lapis, pencil
case, payong hanggang sa mga laruan, t-shirt, medyas, sombrero at kung anu-ano
pa ang kanyang itsura. Parang di nauubos ang ngiti ni Snow White, maganda at
makulay ang kanyang suot na bestida—na para lamang sa mga prinsesang nakati-
ra sa palasyo at kakulay pa ng watawat ng Amerika.
Bagamat itim na itim ang buhok ni Snow
White ay maputing-maputi naman ang
kanyang kutis. Kaya sa pagpasok pa la-
mang ng bata sa paaralan, ang imahen
na agad ni Snow White ang bubungad
sa kanya—isang imahen ng babaeng
malayung-malayo sa kanyang itsura, sa
kanyang kapaligiran, sa kanyang kultura
at kasaysayan. Kaya nga, sa aking kara-
nasan bilang guro at manunulat para sa
mga batang Pilipino, nakita kong malaki
ang nagagawa ng paaralan o ng sistemang
pang-edukasyon ng Pilipinas sa pangkabuuan
upang ilayo ang mga batang Pilipino sa kan-
yang sariling wika, kultura at kasaysayan.
Ginagawang banyaga ng edukasyon ang mga
batang Pilipino sa kanyang sariling bansa.
Sa murang edad pa lamang kasi, isinusungal-
ngal na agad sa bata ang isang wikang banya-
ga o ang wikang Ingles, sa halip na patatagin
muna at turuan siya gamit ang kanyang unang
wika (mother tongue). Nanatiling bingi ang
edukador ng bansa, kahit napatunayan na ng
mga pananaliksik sa mga bansang mauunlad
na higit ang pagkatuto ng bata kung ituturo sa
kanya ang mahahalagang konsepto o
kaalaman sa wikang kanyang nakagis-
nan. Ang matinding problema, ang ma-
hihirap na konsepto ay higit na nagiging
mahirap dahil itinuturo ang mga ito sa
wikang dapat pang pag-aralan. Kaya sa
halip na direktang natu-
tunan ang mga aralin,
kailangan pang pag-ar-
alan ang wikang Ingles
bago pa matutunan ang
koseptong nakapaloob
dito.
Bukod pa rito, itinuturo
na rin sa kanya ang mga nursery rhyme
sa wikang Ingles at tinambakan ng mga
imported na aklat-pambata, na kung ba-
basahin at susuriing mabuti ay malayung-
malayo sa kanyang buhay at karanasan
bilang batang Pilipino. Bukod na sa wikang
LATHALAIN
12
13. AlinayaAlinaya
LATHALAIN
banyaga nakasulat ang mga kuwentong ito,
ibang-iba rin ang itsura ng mga nakalarawang
bata—asul ang mga mata, blonde ang buhok,
maputi ang balat at iba pa. Ibang-iba rin
ang mga paksa o isyung tinatalakay sa mga
kuwento—halimbawa, slavery o pang-aalipin,
snow, migrasyon, at iba pa. Bukod pa sa
higit na makukulay, makikinis ang pahina at
palabat ng mga banyagang aklat. Kaya nga,
di nakapagtatakang higit na kilala at iniidolo
ngayon ng mga batang Pilipino si Hans Chris-
tian Andersen, Aesop Fables, Superman, Bat-
man, Ronald McDonald, Jollibee kaysa kina
Jose Rizal, Andres Bonifacio, Severino Reyes
o Lola Basyang, Rene O. Villanueva, Butirik, at
iba pa. Kung ang katuparan ng kanilang pan-
garap ay ang makapangibang- bansa upang
maglingkod sa ibang lahi, kaysa manatili sa
Pilipinas at paglingkuran ang kapwa Pilipino
o ang Pilipinas.
Sa ganitong kalagayan, makikita ang ka-
buluhan at halagang ginagampanan ng pan-
itikang-pambata kung gagamitin ito bilang
instrumento di lamang ng pagbibigay kaala-
man kundi ng pagmumulat. Sa pagsisimula
ng mga bansang ngayon ay mauunlad sa Kan-
luran, una nilang inatupag ang paglikha at
paglalathala ng mga aklat-pambata para sa
mga bata. Bahagi ng kanilang programang
pangkaunlaran at pang-edukasyon ang pamu-
mudmod ng mga libreng aklat-pambata sa
mga paaralan, aklatan, tahanan at iba pa, na
isinulat ng kanilang mga manunulat sa kanil-
ang sariling wika. Ganito ang ginawa ng mga
bansang Germany, Amerika, Iran, Japan, at
ngayon ay ng New Zealand at Singapore. Mal-
iban sa proyektong Mental Feeding Program
ng Nutrition Center of the Philippines (NCP)
noong 1977 na nagpasimula ng Aklat Adarna
sa ilalim ng rehimeng Ferdinand E. Marcos,
wala ng makikitang programa ang pamaha-
laan ukol sa paglikha at paglalathala ng mga
aklat- pambata para sa mga batang Pilipino.
Ang produksyon ng mga aklat-pambata sa
Pilipinas sa kasalukuyan ay nasa kamay ng
mga pribadong publikasyon, NGOs at mga
indibidual. Kung kaya maituturing na isang
negosyo ang paglalathala ng mga aklat-pam-
bata sa Pilipinas, na may layuning kumita,
gawing kalakal o commodity ang mga aklat-
pambata.
Bukod sa programang tulad ng Aklat Adarna
(na ngayon ay pribado na rin naman), wa-
lang malinaw na layuning pangkaunlaran at
pambansa ang aktibong produksyon ng mga
aklat-pambata sa Pilipinas sa kasalukuyan.
Di nakikita ng kasalukuyang pamahalaan,
sa pamamagitan ng Departamento ng Edu-
kasyon ang halaga ng panitikang-pambata
sa paghubog ng kaisipan ng mga batang Pili-
pino, upang gawin silang kapakipakinabang
na mamamayan ng bansa sa hinaharap. Di
nakikita ng pamahalaan na mabisang instru-
mentoangpanitikang-pambataupangmaging
makabayan ang mga batang Pilipino. Ngunit
tila taliwas ito sa pangarap ng kasalukuyang
pamahalaan na gawing alipin ng buong mun-
do ang matatalinong Pilipino. Kung tutuusin
pa nga, higit na nakikinabang o nagbibigay
benepisyo sa pamahalaan ang pagiging di
makabayan ng mga Pilipino. Wala nga na-
mang aangal kung sakaling baguhin ang Kon-
stitusyon ng Pilipinas o ibenta man sa mga
dayuhan ang lahat lupain sa Pilipinas. Higit
na madaling pumaloob sa anumang kasun-
duan pang-ekonomiya sa ibang bansa kung
ang ipinapangako nga naman nito ay dagdag
na trabaho sa mga Pilipino kahit panandalian
lamang.
Si Jose P. Rizal at ang Panitikang Pam-
bata
Ang malay na paglikha ng mga babasahin
para lamang sa mga bata ay naganap nang
isalin ni Jose Rizal ang limang kuwento ni
Hans Christian Andersen sa wikang Tagalog.
Namatay si Hans Christian Andersen noong
ika-4 ng Agosto 1875, at pagkaraan lamang
ng labing-isang taon, isinalin ni Rizal ang lima
sa maraming kuwento ni Andersen. Natapos
ni Rizal ang pagsasalin ng mga kuwento ni
Andersen noong ika-14 ng Oktubre 1886 sa
Leipzig na isang mahalagang siyudad sa Sa-
honyang Aleman. Ayon kay Virgilio Almario:
…ang totoong paglikha ng panitikan o baba-
sahing ukol lamang sa mga batang Filipino ay
naganap nito lamang hati ng ika-19 siglo. Sa
abot ng kasalukuyang salisik, si Jose Rizal ang
unang nagsikap na lumikha sa mga bata.
Ang limang salin sa Tagalog ni Rizal ng limang
kuwento ni Andersen ay ang sumusunod: Ang
Puno ng Pino (The Pine Tree), Si Gahinlalaki
(Thumbelina) , Ang Pangit na Sisiu ng Pato
(The Ugly Duckling", Ang Sugu (The Angel) at
Ang Batang Babaing Mai Dalang Sakafuego
(The Little Match Girl). At noong ika-11 ng No-
byembre galing sa Berlin, ipinadala na ni Rizal
ang mga nabanggit na kuwento sa kanyang
mga pamangkin na sina Emilio, Angelica at
Antonio na mga anak ng kanyang kapatid na
babae na si Narcisa. Ganito ang paglalarawan
ni Maria Elena Paterno sa kanyang artikulong
A History of Children's Literature in the Philip-
pines ukol sa mga ipinadalang salin ni Rizal
sa kanyang mga pamangkin sa Pilipinas:
The manuscript was written and illustrated in
his own hand, bound in leather and sent home,
with a dedication to his nephews and nieces.
Its audience was limited to the Rizal Family
until 1954, when it was published (11).
Maituturing na mahalagang yugto ng kasay-
sayan ng panitikang-pambata ng Pilipinas
ang ginawang ito ni Rizal. Ipinakikita nito na
nasa kamalayan na niya ang kahalagahan
ng paglikha ng mga babasahin para lamang
sa mga bata. Nakitang solusyon ni Rizal ang
pagsasalin upang makalikha ng mga baba-
sahin para lamang sa mga bata, na bagamat
mga banyagang kuwentong-pambata, ay
nagawa niyang iangkop ang mga ito sa pan-
gangailangan ng kanyang mga pamangkin sa
Pilipinas. Lubhang mahalaga para kay Rizal
ang pag-aangkop ng mga babasahin sa kala-
gayan ng mga bumabasa nito. Pinatunayan
ito ng kanyang akdang may pamagat na Ang
Pagtuturo. Ayon kay Rizal:
…sa halip ng mga Nobena, Rueda, Trisahiyo,
at Misteriyo, na walang katuturan, ni upang
palusugin ni gisingin ang pananampalataya…
sa halip ng mga aklat na iyan, inuulit namin,
ay hindi ba mabibigyan ang isang bata ng
magagaang na akda tungkol sa kabaitan at
kagandahang- asal, sa heograpiya at kasay-
sayan ng Pilipinas, at higit sa lahat ng isang
akdang nauukol sa Pagsasaka ngunit na-
susulat sa wikang sinasalita nila, yamang
ang karamihan sa mga mamamaya'y walang
hinaharap kundi ang pagbubungkal at pagta-
tanim sa lupa, ang pag-aalaga ng mga hayop,
na sadyang nababagay sa bayang ito? (13)
Marahil, ang sinabing ito ni Rizal ang naging
batayan niya upang piliin at isalin ang mga ku-
wento ni Andersen. Nakita niya ang kahalaga-
han ng pagsasalin lalo na sa mga kulang pal-
ad…na sa kawalang kaya'y hindi makatungo
sa lalong mabubuting paaralan upang maka-
pagtamo ng lalong mabubuti't kapakipakina-
bang na kaalaman. Sinikap ni Rizal maiang-
kop ang salin ng mga kuwentong-pambata ni
Andersen sa wikang naiitindihan ng kanyang
mga pamangking nakatira sa Pilipinas. Gan-
ito ang nakasaad na paliwanag sa isang ku-
wentong isinalin ni Rizal:
Pino: "pine tree" sa wikang Ingles. Ang
pamagat ng kuwentong ito sa isinaling-wikang
Ingles nina Ginang E.V. Lucas at H.B. Paul ay
"The Fir Tree", ngunit ginamit ni Rizal ang sali-
tang "pino" sapagkat magkawangis ang dala-
wang punong ito—"pine tree at fir tree" —at sa
dahilang lalong kilala ang puno ng pino dito
sa atin (109).
Bukod dito, makikita ang tunay na malasakit
ni Rizal sa paglikha ng mga akda o kuwento
para lamang sa mga bata, nang isulat niya
ang pahambing na pagsusuri sa dalawang
magkahawig na pabula ng bansang Hapon at
ng Pilipinas, ang Suri Kani Kassen o Labanan
ng Matsing at Alimango, sa ilalim ng artiku-
long may pamagat na Two Eastern Fables. Ito
ay nalathala sa Treubner's Oriental Record, bi-
lang 245, sa London noong buwan ng Hulyo,
1889.
Ayon kay H. Hern sa kanyang artikulong Ang
Kasaysayan ni Pagong at ni Matsing na isina-
lin din ni Rizal sa wikang Español:
sundan sa pahina 16
LATHALAIN
13
14. AlinayaAlinaya
OPINYON
14
Saling-pusa
ROWELL MADULA
mal-eduKASyOn
Malinaw ang problema, hirap ang mga ka-
bataang makapagpatuloy ng pag-aaral. Sa
15 taong kinakailangang igugol ng mga ka-
bataan sa pag-aaral, hindi pa nakatatapos ng
6 na taon, marami na ang hindi nakakapag-
patuloy. Maraming dahilan ang maaaring ibig-
ay, ngunit alam natin ang ugat ng problemang
ito, ang kahirapan.
Kamakailan ay ipinanukala ng Commission
on Higher Education (CHED) na gawing limang
taon ang mga kursong kinukuha sa kasaluku-
yan ng apat na taon lamang. Ayon sa progra-
mang Philippine Main Education Highway, ang
pagdaragdag ng isa pang taon sa kolehiyo ay
makatutulong upang maiangat ang kalidad
ng edukasyon sa Pilipinas at makasabay sa
pamantayan ng ibang bansa. Bawat Pilipino
ay naghahangad ng mataas na kalidad ng
edukasyon, ngunit hindi ito nakabatay sa haba
ng panahong iginugugol ng bata sa pag-aaral.
Sa kasalukuyang kalagayan ng edukasyon, sa
dami ng kinakaharap na problema ng DEPED
at CHED, hindi makatutulong ang isa pang
taon sa kolehiyo. Taun-taon ang mga pampub-
likong paaralan at pamantasan ay kinakai-
langang pagtiisan ang sirang mga upuan,
masisikip na klasrum, ang siksikan sa isang
klase, ang kulang at mali-maling mga libro,
ang nabubulok na pasilidad, at marami pang
iba. Sa mga pribadong paaralan naman, nari-
yan ang taun-taong pagtataas ng matrikula sa
gitna ng kawalang-katiyakan ng pagtataas ng
kalidad ng edukasyon nito.
Para sa maraming magulang, ang edukasyon
lamang ang maipapamana nila sa kanilang
mga anak. Isang kayamanang hindi maku-
kuha ninuman. Kadalasan nang iginagapang
ng mga magulang ang pag-aaral ng kanilang
mga anak, minsan pa nga’y maging ang mga
estudyante ay kinakailangan makigapang
na rin upang makatapos ng pag-aaral sa pa-
mamagitan ng paghahanap ng trabaho ha-
bang pumapasok sa paaralan.
Marami ang maaaring maganap sa loob ng
isang taon. Malaking bahagdan ng popu-
lasyon sa bansa ang iniraraos lamang ang
bawat araw sa kanilang buhay. Sa halip na
makatulong ang planong pagdaragdag na ito
ng isa pang taon sa kolehiyo, ito ay malinaw
na dagdag pahirap at pasakit sa mga pamily-
ang Pilipino.
Kaso #2: Walang freecut sa klase ni
Ma’am!
Ika-6 ng Nobyembre, sa pagbubukas ng ika-
lawang semestre sa University of the Philip-
pines-Diliman, sinabihan si Prop. Sarah Ray-
mundo ng tagapangulo ng Departamento ng
Sosyolohiya na si Dr. Clemen Aquino, na hu-
wag ng pumasok sa kanyang mga klase kasa-
bay ang balitang denial of tenure sa kanyang
pagiging guro. Sa kabila nito, pumasok pa rin
si Ma’am.
Isang mahalagang usapin sa mga guro ang
tenureship. Ito ang nagbibigay-kasiguraduhan
sa mga gurong patuloy na makapagtuturo sa
pamantasan at sa kanyang mga mg-aaral.
Mas nagkakaroon ng kalayaan ang kapang-
yarihan ang isang tenured na guro. Ibig sabi-
hin, hindi siya maaaring tanggalin ng walang
sapat at matibay na dahilan.
Kilala si Prop. Raymundo bilang isang magal-
ing na guro sa Sosyolohiya. Ayon sa Congress
of Teachers/ Educators for Nationalism and
Democracy (CONTEND), natupad naman ni
Prop. Raymundo ang academic requirements
na hinihingi para sa kanyang tenureship, pero
bakit ipinagkakait ito sa kanya? Matibay ang
mga paninindigan ni Prop. Raymundo sa mga
isyung panlipunan. Laban siya sa mga panun-
upil sa karapatan ng mga guro at mga mag-
aaral. Isa siya sa mga mariing nananawagan
sa pagpapalitaw sa mga nawawalang mag-
aaral ng UP na sina Karen Empeno at Sheryl
Cadapan na pinaghihinalaang dinukot ng mga
militar. Ang kanyang mga progresibong pa-
niniwala ang isa sa maaaring dahilan upang
patigilin ang patuloy na pagmumulat ni Prop.
Raymundo sa kanyang mga mg-aaral.
“Pinagyaman ng mahabang kasaysayan ng
progresibong kaisipan at pagkilos sa UP ang
kalakarang transparency, accountability, due
process, debate ng mga idea at ang pagtin-
dig laban sa witch-hunting at red baiting. Ip-
agtanggol ang mga kalakarang ito, lalo pa
sa gitna ng umiigting na komersyalisasyon
at politikal na panunupil sa kampus, sa sek-
tor ng edukasyon, at sa bansa,” dagdag pa ng
CONTEND.
Sa akademya, mahalaga ang papel na gina-
gampanan ng mga guro at mga mag-aaral.
Ngunit lagi’t lagi sila rin ang nagiging biktima
ng kawalang-katarungan at panunupil ng
karapatan sa mga paaralan. Sa gitna ng mga
ganitong problema, ang mahalaga ay ang pat-
uloy na paglaban, at alam natin hanggang sa
huli, hindi magbibigay ng freecut sina Ma’am
at Sir sa araw-araw na pagharap sa mga tung-
galian.
Kaso #3: High na High
Sa kontrobersiyang idinulot ng Alabang Boys,
marami ang nagsabing talamak ang bentah-
an sa mga paaralan sa buong bansa. Lulong
umano sa ipinagbabawal na gamot ang mga
mag-aaral, maging ang mga guro. Dahil rito,
ipinag-utos ng DEPED at CHED ang random
drug testing sa mga paaralan. Ito ay bahagi ng
programa ng pamahalaan na solusyunan ang
Kaso #1: Gib me payb?
Sa pag-aaral ng College Editors Guild of the Philippines (CEGP) taong 2007, sa 100 batang pumapasok sa grade 1, 66 lamang
rito ang makakapagtapos ng elementarya. Sa 66 na ito, 58 lamang ang tumutuloy ng hayskul kung saan 43 lamang ang tuluyang
makapagtatapos rito. Sa kolehiyo, 23 lamang ang makatutuntong rito na tuluyang baba sa 14 na gradweyt ng kolehiyo.
sundan sa pahina 17
15. AlinayaAlinaya
OPINYON
15
Kolum
JOEL ORELLANA
Buhay at Pelikula
Parang mga eksena sa pelikula ang nangyari
kay Mang Andres, 88 anyos, tubong Bataan.
Kasama si Mang Andres sa mahigit 18,000 li-
bong war veterans na nakipaglaban sa giyera
ng Amerika at Hapon noong World War
II.
Hindi ko kaanu-ano si Mang Andres
ngunit ang nag-uugnay sa amin ay ang
aking ama na isa ring war veteran.
Naaalala ko sa ilang kuwento ng aking
ama noong bata pa ako, napakahirap
nang kanilang pinagdaanan noong pa-
nahon ng giyera. Sadyang malupit daw
ang mga Hapon sa mga bihag nilang
Pilipino at Amerikano.
Isang beses nga daw, nang lusubin ng
mga Hapon ang kanilang lugar, nag-
panggap na may malaria ang aking
ama upang hindi lapitan ng mga Hapon. May
ilan nga daw nagpapanggap na babae para
hindi 'galawin.' Parang isang pelikula di ba?
Matagal nang pumanaw ang aking ama at
sumunod na tumatak na lamang sa akin ang
pag-aasikaso ng aking kapatid sa benepisyo
na matatanggap ng aming pamilya sa pagig-
ing war veteran ng aking ama.
Isa ako sa mga maraming anak ng war veter-
an na natulungan ng mga benepisyong inilaan
Madalas nating sinasabi na ang pelikula ay parang buhay. Pero ang tila katotohanan sa likod nito, kadalasan ay isinasabuhay
natin ang nangyayari sa pelikula.
ng pamahalaan.
Kakaunti lamang ang impormasyon ko kay
Mang Andres. Sa katunayan, sa telebisyon ko
lamang napulot ang ilang datos na ginamit
kong materyal para sa pitak na ito.
Laman ng mga pahayagan at telebisyon
ngayon ang pagkaka-apruba ng pamahalaang
Amerika ng mga benepisyo ng Filipino war
veterans. $9,000 daw para sa mga war vet-
eran na nasa Pinas at $15,000 para
sa mga nasa Amerika.
Sa panahon ng krisis pang-ekonomiya,
malaking tulong ang pangyayaring ito
para sa mga pamilya ng Pilipi-
nong tumulong sa digmaang
namagitan sa Amerika at
Hapon.
Sabi sa mga balita, kung kumpleto
ang mga papel ng war veteran ay
maaari nang makuha ang benepisyo
sa maikling panahon.
May ilan ngang kinatawan ang pama-
halaang Amerika na narito na sa Pilipi-
nas upang asikasuhin ang proseso ng
Sa panahon ng krisis pang-
ekonomiya, malaking tulong
ang pangyayaring ito para sa
mga pamilya ng Pilipinong tu-
mulong sa digmaang namagi-
tan sa Amerika at Hapon.
pagbibigay ng mga benepisyong ito. Ang ilan,
nagpunta na sa mga ospital kung saan ang il-
ang mga beterano ay nakaratay na sa kama.
Si Mang Andres, tahimik na sa kanyang
kinalalagyan. Ang hirap na kanyang di-
nanas noong giyera ay hindi man lang
nasuklian ng pagkakataong ito.
Namayapa si Mang Andres isang araw
bago aprubahan ni Barrack Obama, ang
Pangulo ng Amerika, ang nasabing eco-
nomic stimulus package.
Isang malaking kondisyon kasi sa pag-
bibigay ng benepisyo ay kailangang nab-
ubuhay pa ang beteranong kwalipka-
dong tumanggap nito. Hindi pwede ang
proxy, hindi pwede ang kabiyak, hindi
pwede ang mga anak o kamag-anak.
Ang kwento ni Mang Andres ay isa lamang sa
maraming halimbawa ng pinagdamutan ng
pagkakataon. Parang pelikula, kung kailan
malalaman ni Judy Ann ang tunay niyang ama
ay saka pa nilagutan ng hininga ang taong
magsasabi nito.
Kasama na ng lupa ang katawan ni Mang An-
dres na sumangga sa mga panlalait ng mga
Hapon sa panahon ng giyera. Ngunit nanana-
tiling buhay ang kabayanihan ni Mang Andres
para sa marami.
Ang nakalulungkot lamang isipin, may ded-
layn ang kabayanihan ngayon.
Ang kwento ni Mang Andres ay
isa lamang sa maraming hal-
imbawa ng pinagdamutan ng
pagkakataon. Parang pelikula,
kung kailan malalaman ni Judy
Ann ang tunay niyang ama ay
saka pa nilagutan ng hininga
ang taong magsasabi nito.
...may dedlayn ang kabayani-
han ngayon.
A
16. AlinayaAlinaya
Sa Treubener's Record, bilang 245, ay may
isang lathalaing sinulat ni Doktor Rizal tung-
kol sa dalawang katha-katha. Ang isa'y sa
Hapon, at ang isa pa'y sa Kapuluang Pilipinas,
at ang dalawang ito'y may nakaparaming pag-
kakawangis na hindi maaaring pag-alinlan-
ganang iisa ang pinagmulan nila (156).
Pinatunayan ni Rizal sa kanyang akda na ang
nabanggit na pabula laganap at nakikilala
sa buong Pilipinas. Ipinahayag din niya ang
pagnanais na matuklasan ang iba pang mga
bakas ng pabulang ito sa iba pang kapuluan.
Sa pagsusuri ni Rizal, nakita ni-
yang higit na likas o natural ang
pabulang nanggaling sa Pilipi-
nas samantalang ang pabulang
Hapones naman ay higit na nag-
papakita na pagiging sibilisado
o kaunlaran na kalagayang pan-
lipunan ng Hapon. Ang ganitong
pagsusuri ni Rizal sa pabulang
ng mga Hapones ay di sinang-
ayunan ni Hern. Ganito ang pa-
nanaw ni Hern:
Hindi ako nahahandang tumawad sa kahala-
gahan ng gayong kuru-kuro, datapuwat hindi
ako sumasang-ayon sa mga kaisipan ng pa-
laaral na ginoo nang idugtong niya ang su-
musunod: "Ang lusong ng bigas, ang pambayo
o halo, ang pukyutan, ang itlog, ay nagsitulong
sa mga nagngangalit na alimango," at ito ay
nagpapahiwatig sa atin ng malayang paghaka
ng bayang Hapon. Hindi lamang ang mga ni-
likhang may buhay kundi pati ng mga bagay
na walang ay nangagsasalita at nagbibigay ng
payo, dumaramdam at gumagalaw gaya ng
mga iba. Ngayon nga, ang pagkakaragdag ng
ganang kanya ng panghakang Hapon sa tang-
ing kasaysayang ito ay hindi dapat akalaing
isang katangian ng mga hapon (160).
Samakatuwid, di ang kinikilalang pabulang
isinulat ni Rizal ukol sa pagong at matsing
ang tinutukoy na nalathala sa Treubner's Ori-
ental Record, kundi ang kanyang pahambing
na pagsusuri sa dalawang pabula ng mga
Hapones at ng mga Pilipino. Ganito ang pa-
glilinaw ni Almario sa naturang akda ni Rizal:
Ang lumabas sa Trubner's Oriental Record
ay hindi ang popular din ngayong kuwentong
pagong at matsing na may kalakip na drow-
ing ni Rizal. Huli kong nakita na nakaeksibit
na retrato ng mga drowing na ito ni Rizal sa
bagong museo sa likod ng Dambanang Rizal
sa Calamba, Laguna. Ang mga drowing na
ito ay ginawa ni Rizal nang mas una sa isto-
ryang nalathala sa London. Idinrowing niya
ang pabula noong 1885 sa Paris bilang kon-
tribusyon album ni Paz Pardo de Tavera.
Mahalagang kilalanin ang pahambing na
pag-aaral na ito ni Rizal ng mga nabanggit na
pabula dahil ipinakilala nito ang kuwentong-
bayan ng Pilipinas sa mundo.
Nalathala naman sa isang isyu ng La Solidari-
dad noong ika-31 ng Disyembre ang alamat
ng Mariang Makiling.
Tunay na mahalaga sa pagbakas ng kasay-
sayan ng panitikang pambata ng Pilipinas
ang mga ginawang ito ng Rizal. Ang mga
pagsisikap na ito ni Rizal ay nagsilbing tun-
tungang-bato ng mga sumunod sa kanya, na
nagpakita rin ng malasakit na makalikha ng
mga babasahin para lamang sa mga batang
Pilipino, at higit pang mapaunlad ang paniti-
kang-pambata ng Pilipinas sa pangkabuuan.
Paanong sumulat para sa mga batang-
Pilipino?
Mahalagang kilalanin muna kung sino ang
batang Pilipino. Malaking bahagi ng popu-
lasyon ng Pilipinas ay binubuo ng mga bata,
kaya nga sinasabing bata pa ang populasyon
ng Pilipinas. Dahil dito, malaki ang pangan-
gailan ng bansa para sa libreng edukasyon,
serbisyong pangkalusugan, murang pabahay,
tubig, pagkain, seguridad at iba pang batayang
pangangailangan. Malimit na sabihin na ang
bata ay yaman ng bansa o ang mas madalas
marinig sa mga talumpati ng mga politiko na
ang kabataan ay pag-asa ng bayan. Pero sa
katotohanan, ang mga bata ay hadlang sa
kaunlaran para sa ating kasalukuyang pama-
halaan. Sa halip na ibigay ang mga batayang
pangangailangan ng bata, nakitang solusyon
ng pamahalaan na paigtingin ang kampanya
para sa paggamit ng contraceptives. Kailan-
gang pigilan ang pagdami ng bata kung nais
na makamit ang pag-unlad ng bansa.
Samakatuwid, ang batang Pilipino ay kapos
sa maraming bagay. Taliwas sa paniniwala ng
ilang manunulat ng panitikang-pambata— na
ang Pilipinas sa kanila ay ang Maynila lang,
marami pa ring mga batang Pilipino ang di
nakapag-aaral, kung nakapag-aaral man ay
walang kuryente ang bahay, kulang sa maii-
nom na tubig at pagkain, malayo ang nilalak-
bay upang makapasok sa paaralan, kulang sa
aklat, lapis, klasrum, guro, at iba pa. Kaya
nga kailangang maisulat ang mga kuwen-
tong-pambata ukol sa mga batang Pilipino
nakapagitna sa digmaan, na di elite o nabibil-
ang sa middle class. Kailangang maisulat sila
bilang mga tauhan sa mga kuwentong mag-
bibigay sa kanila ng kapangyarihan upang
ma-empower sa halip na ipilit sa kanila ang
mga kuwentong maka-Maynila, maka-elite at
maka-middle class lamang.
Di nila kailangang matutunan ang
ukol sa mga karapatan nila bilang
bata, tulad ng laging iginigiit ng mga
aral sa mga pamantasan sa Maynila
at nagkukunwaring eksperto sa mga
bata o panitikang pambata, dahil
kung tutuusin, kung di man sila nag-
aaral, talagang gusto nilang tumulong
sa kanilang mga pamilya—sa pag-
tatanim sa bukid, sa mga gawaing-
bahay, sa paghahanapbuhay ng kanil-
ang mga magulang—ito ang kanilang
mga paaralan. Ang karapatan nila ay
mabigyan ng pagkakataon—sa kanil-
ang munting paraan at kakayahan na makat-
ulong sa kanilang pamilya. Normal na bahagi
ng kanilang buhay pagkabata ang pagtulong
sa kanilang pamilya. Labis ang kanilang katu-
waan kapag nakikita nilang kahit papaano ay
gumiginhawa ang kanilang pamilya.
Kaya nga, hanggat di naisusulat ang mga
kuwento ukol sa kakapusan ng mga batang
Pinoy, mananatiling kuwento ng mga batang
elite at kabilang sa middle class ang ating
mababasa. Paanong maituturing na pani-
tikang-pambata ang mga ito kung tungkol o
nakatuon lamang sa mga batang nasa May-
nila?
Lahat tayo ay dumaan sa pagkabata. At di la-
mang tayo dumaan sa pagiging bata, higit pa,
tayo ay mga batang Pilipino. Kaya nga lahat
ay maaaring makasulat ng kuwentong pam-
bata. Kayang-kayang ninuman ang sumulat
ng kuwentong-pambata. Kaya nga, di ako
naniniwala sa mga kumperensiya, worksyap
o kaya ay mga samahan ukol sa pagsulat ng
mga kuwentong-pambata— na kung tutuusin
ay maka-Kanluran sa istilo at pamamaraan.
Kaya nga, kung wala namang balak na mana-
lo sa Palanca, PBBY, at kung anu-ano pa, ang
isang manunulat ng mga kuwentong-pamba-
ta, di niya nakikita ang halaga ng mga kum-
perensiya, worksyap o patimpalak na ito sa
kanya. Kung tunay na pambata ang mga ito,
Magsimula muna tayo... mula sa
pahina 13
Lahat tayo ay dumaan sa pagka-
bata... Kaya nga lahat ay maaar-
ingmakasulatngkuwentongpam-
bata. Kayang-kaya ninuman ang
sumulat ng kuwentong-pambata.
LATHALAIN
16
17. AlinayaAlinaya
kailangang gawin ito sa harap o kasama ng
mga bata. Kailangang mga bata ang judge
ng kuwento dahil para sa kanila naman talaga
ang babasahing ito. Ang pagdiriwang ng pani-
tikan o aklat pambata ay kailangang gawin sa
labas ng Museo Pambata, Pambansang Akla-
tan o ng CCP, kasama ng mga batang Pilipino
at di lamang matatanda na taun-taon ay sila-
sila na lamang ang nagkikita-kita.
Kung nais pakinisin ang isang bagong kuwen-
to, ikuwento mismo ito sa mga bata. Batay sa
ekspresyon ng kanilang mukha, sa kanilang
mga sambitla, makikita kung ano ang kahi-
naan at kakulangan ng kuwento. Ito sa pala-
gay ko ang katutubong paraan natin ng pag-
papakinis o pagwo-worksyap sa kuwento. Di
yaong nakaupo ang mga panelists na parang
alam na alam nila ang lahat at ang kinabu-
kasan ng kuwento sa nakasalalay sa kanilang
mga sasabihin. Di sila ang target na mamba-
basa ng mga kuwentong-pambata. Sa aking
pagiging manunulat, sa panahon ng aking
pagmumuni-muni, napatunayan kong ang
aking mga pagkukuwento sa mga batang lan-
sangan sa Binondo ang tunay na nakatulong
sa akin upang makasulat ng mga kuwentong
nakatuntong sa lupa.
Kaya nga sa ngayon, tulad ng ginawang pag-
sasalin ni Rizal sa mga kuwento ni Andersen,
simplehan muna natin ang ating pangarap
para sa panitikang-pambata. Pakinggan
muna natin ang mga batang Pilipino sa labas
ng Maynila—marami sa kanila ang nabubu-
hay sa kakulangan. Isulat natin ang tungkol
sa kanila.
At pagkatapos na matupad ang pangarap nat-
ing ito, saka natin isunod ang iba pa nating
pangarap—dahil libre at ginastusan na pama-
halaan ang produksyon ng mga aklat-pamba-
ta, libre na itong mahahawakan ng mga ba-
tang Pilipino sa buong kapuluan. Wala na sa
National Bookstore ang mga aklat pambata,
kundi nasa kanilang mga paaralan, aklatan,
plasa, hanggang sa kanilang tahanan at ila-
lim ng kanilang mga unan bago matulog. At
marami ng batang Pilipino na kung bibigyan
ng pangalawang buhay ay pipiliin uling mag-
ing Pilipino.
Kapag nangyari itong mga simpleng pangarap
natin, doon ko pa lamang masasabing tunay
na kumakalinga ang sambayanang Pilipino sa
mga bata, na di malupit lipunang Pilipino sa
kanila dahil silang talaga ang tunay na yaman
at pag-asa ng ating bansa. A
LATHALAIN/BALITA/OPINYON
17
Prop. Lakan Garcia, pinarangalan
Ang CEM Recognition Awards ay
parangal na iginagawad sa mga in-
dibidwal at institusyon na nagpapa-
malas ng pagpapaha- laga sa pag-
susulong ng mataas na kalidad ng
edukasyon sa buong bansa. “Through
their continued pursuit of academic
excellence and their steadfast in-
volvement in CEM’s educational pro-
grams, these awardees contribute
Alay-Aklat, inilunsad
Kasalukuyang pinamumunuan ni
Genaro R. Gojo Cruz ang paghingi ng
mga aklat sa mga pribado at pam-
publikong institusyon, embahada,
at iba pang samahan bukas sa pag-
susulong ng edukasyon para sa mga
kabataan.
Sa kasalukuyan, nakapagbigay na
ng mga donasyong aklat ang Philip-
pine Educational Theater Association
(PETA), National Commission for Cul-
ture & the Arts (NCCA), National His-
torical Institute (NHI), Adarna House,
ni Genaro Gojo-Cruz
Bilang bahagi ng outreach program ng Departamento ng Filipino, inilunsad
ang proyektong Alay Aklat sa Kabataang San Joseño. Layunin ng proyektong
ito na magbigay ng mga aklat sa Muzon High School, isang pampublikong
paaralan na matatagpuan sa San Jose del Monte City.
Inc., at Komisyon sa Wikang Filipino (KWF).
Inaasahan ding magbibigay ng mga aklat na
ukol sa kanilang mga bansa ang iba’t ibang
embahada sa Pilipinas.
Inaasahan na maibibigay ang mga aklat sa
darating na Marso. Sa mga nagnanais pang
mag-ambag ng mga aklat para sa proyektong
ito, maaaring makipag-ugnayan kay Genaro
R. Gojo Cruz, Departmento ng Filipino, Paman-
tasang De La Salle-Manila, 2401 Taft Avenue,
Manila, telepono bilang 524-46-01 loc. 509 at
552. Email: gojocruzg@dlsu.edu.ph A
Pinarangalan ng Center for Educational Measurement Inc. (CEM) si Dr. Lakan-
giting Garcia bilang resource person at konsultant sa Language and Litera-
ture – Filipino at Drama Education and Theatre Arts.
educational improvement in our country,”
dagdag pa ng CEM.
Gayundin, nagsilbing isa sa mga hurado si Dr.
Garcia sa pagbibigay-parangal ng CEM sa mga
natatanging guro na nagpakita ng demonstra-
syon sa pagpapaunlad ng kanilang profesyon
at pag-aambag sa pagkatuto ng mga mag-
aaral. A
problema sa illegal na droga. May
mga mag-aaral na nagsasabing wala
namang problema rito dahil kung
malinis at hindi talaga gumagamit
ang isang tao, wala siyang dapat
ipangamba. Mukha ngang walang
problema, pero may kasabihan nga
tayong marami ang namamatay sa
maling akala.
Ang ganitong klaseng programa ay
nangangailangan ng pondo. Sa dami
ng kaklangan sa mga paaralan sa
kasalukuyang panahon, ang pondong
ilalaan sa drug testing ay maaaring
ipampagawa na lamang ng mas maraming
klasrum, o pandagdag sa kakarampot na
sahod ng ating mga guro. Masosolusyunan
ba ng paghahanap ng mga positibo sa dro-
ga ang problema natin sa bentahan nito sa
mga paaralan? Hindi. Inililihis tayo ng mga
ganitong programa sa tunay na problema. Ki-
nakailangang mahuli ang mga malalaking is-
dang nagbebenta at nasa likod ng talamak na
bentahan ng ipinagbabawal na gamot. Kung
mayroon mang nararapat na bigyan ng drug
test ay walang iba kundi ang mga politiko at
ang mga tao sa Malakanyang.
mal-eduKASyOn... mula sa pahina 14
A
18. AlinayaAlinaya
ni Joselito D. Delos Reyes
M.A. Philippine Studies
Itong-ito ang nangyayari sa bansa. Polisiyang English Only (EO) sa loob ng bakuran ng
paaralan. Hindi na nasiyahan ang pamahalaan sa ilampung taon ng pagiging kolonya
ng Amerikano na nagsailalim sa atin sa pagsasalita ng Ingles, heto’t may mahigpit na
kautusan ang ilang institusyon na gamitin ito upang lunsaran ng pagkatuto sa kabila ng
pagbabandila ng tatlong konstitusyon na dapat linangin ang Wikang Filipino. Dagdag
na pataw pa ang pag-uutos ni PGMA kamakailan na nag-aatas na puspusang gamitin
ang Ingles bilang wikang panturo sa lahat ng antas ng paaralan.
Ayon nga kay Prof. Virgilio S. Almario ng U.P. Diliman:
“Sa puso ng ating mga puso, gusto natin ang Ingles.
Baka marami sa atin ang lihim na pumapalakpak sa
utos ng pangulo dahil naniniwala tayo na Ingles
ang susi sa ating kaunlaran bilang tao at bilang bansa.”
Baka nga. Dahil isa tayong human resources-
exporting nation. Dahil isa tayo sa nagpupu-
nyaging maging sentro ng Business Process
Outsourcing (BPO) industry sa mundo. Dahil
kailangang kailangan ng mundo ang guro sa
Ingles. Dahil global economy na at dapat tay-
ong sumabay kung hindi man manguna.
Sa kabila ng kontradiksyong ito, hindi mapa-
susubalian ang pangangailangan ng bayan
sa Ingles kaysa Filipino, na kung hihiramin ko
ang termino ni Ariel Dim. Borlongan, Ingles na
wikang patatas, at Filipino na wikang kamote.
Ang pagkatuto ng Ingles ay isang palatandaan
na may pinag-aralan, may sopistikasyon, puw-
era pa ang aspektong kabuhayan na kayang
ibigay ng isang magaling umingles na hindi
kayang ibigay ng bihasa sa wikang kamote.
Malapit sa puso ko ang isyung inilalahad ni
Peter S. Dash, ang may-akda ng artikulong
“English Only (EO) in the Classroom: Time for
a Reality-Check.” Doble-talim sa akin ang isyu
dahil una, guro ako sa Filipino at Panitikan,
may sumampiyad pang English 3 na Speech
and Oral Communication na naligaw sa aking
mesa dahil sa kakulangan ng guro sa aming
pamantasan (kontradiksyon na naman). Ika-
lawa, dati kong trabaho ang maging Project
Manager sa isang e-content engineering firm
sa Ortigas na bahagi ng BPO industry. Hara-
pan kong nasaksihan ang mabigat na kahi-
ngian na dapat ay mahusay akong umingles
dahil dolyar ang aming pinag-uusapan at
Amerikano ang aming kliyente na kailangang
kausapin lagi o di kaya’y sulatan. Samanta-
lang ngayon, dalawang semestre ko nang
pinagtatangkaang hubugin ang mga mag-
aaral na nagpapakadalubhasa sa edukasyon
na nagmemedyor ng Filipino. Talagang madal-
ing makabunggo ng kontradisyon sa buhay at
panahong ito.
Marunong marahil akong mag-ingles dahil na-
tanggap ako sa isang multinational company
noon. Bukod sa management at public rela-
tions work experience na taglay ko, mabigat
ang dinaanan kong interview, dalawang oras
nang walang patumanggang inglesan sa ak-
ing naging immediate boss at sa may-ari ng
kompanya. Natanggap ako at nakapagtraba-
ho dito ng halos isang taon bago ako liparin
ng tadhana sa akademya at magturo na nga
ng Filipino. Masaya ang naging amo ko noon
sa Ortigas dahil sa diumano’y galing ko sa
pag-ingles. Natuwa ang ilang kliyente dahil
diumano’y nakasumpong sila ng “...a person
they can clearly speak and write with.” Hindi ko
kailanman ipinagparangalan ang kakayahan
kong umingles nang mabuti. Tama na sa akin
na naging trabaho ko ito. Hindi sopistikasyon
ang dahilan ko kung bakit kailangang gumi-
las akong umingles, ekonomiya pa rin. Pera,
kabuhayan, dede, at diaper ng anak. Dahil
aminin man natin o hindi, hindi malinang ang
Filipino sa pinakamataas na potensiyal nito,
sa intelektwalisasyon nito dahil sa napakalaki
at napakasakit na bikig: ekonomiya.
Ayon pa rin kay Dash, ekonomiya rin ang da-
hilan kung bakit nagkakandarapang matuto
sa Ingles ang Hapon at Korea. Mas marami
silang maiintindihang wika, mas makapag-
papabuti sa ekonomiya ng dalawang power
house na bansang ito sa mundo. Kung sila
LATHALAIN
18
19. AlinayaAlinaya
ngang mapera’y nag-aaral mag-ingles, tayo
pa kayang nagugutom na bansa? Siya nga na-
man.
Samakatuwid, dapat munang maging kritikal
at praktikal ako ngayon. Kailangan ang Ingles.
Ni hindi pa makita ang anino ng intelektwali-
sadong Wikang Filipino. At sa pangangailan-
gan ng Ingles na ito dapat sipatin ang kala-
gayan ng bansa sa usaping pangwika.
English Only o Bilinggwalismo
Ito ang pangunahing argumento ni Dash. Isi-
nagawa ayon sa kanya ang EO policy sa Korea
bilang lunsaran ng pag-aaral. Muli, ekonomi-
ya ang dahilan. Ipinatupad na nagbunga ng
maraming pag-aaral at debate ang EO policy
dahil sa malabis nitong kahigpitan. Binang-
git niya, ayon naman sa iba’t ibang pag-aaral,
ang epekto ng EO policy. Nahati sa dalawa ang
mga edukador, isang pro at anti. EO versus
Bilinggwalismo. At ano ang higit na mabisa
upang matutong umingles ang mga Koreano.
Hindi umaayon si Dash sa mahigpit na kahi-
ngian ng EO policy. Ayon sa kanya, dapat mu-
nang may matibay na pundasyon ang mga
guro upang maituwid ang mga inaasahang
kamaliang idudulot ng EO lalo na sa grama-
tika. Dagdag pa ng konglusyon niya:
“...it would seem that Korean
English teachers need to better
gain that confidence and level
of skills which would make them
use more spoken English.”
Ang kasanayan ay dapat na nagmumula sa
guro, kaya marapat lamang diumanong pag-
tuunan ng pansin ang pagsasanay dito, na
kung hindi pa aplikable na makapagturo ng
Ingles ang gurong Koreano, maaaring gamitin
ang bilinggwalismo gaya ng ginagawa ng ka-
raniwang paaralan sa Filipinas. Totoong may
dahilan upang magmadali dahil kailangang
sumabay sa teknolohiya at ekonomiya,
ngunit sa pagmamadaling ito nagig-
ing “...English classes may be but a
romanticized ideal rather than a point
of arrival sometime in the intermediate
future.”
Abot sa ating bansa ang suliraning ito
ng Korea, palatandaan ang dagsa ng
mga mag-aaral na Koreano sa buong
bansa na nagnanais matuto ng Ingles.
Palatandaan pa rin ang pagsulputan ng
mga online English teaching courses sa
bansa na humahatak hindi lamang sa
mga guro sa Ingles kundi ng iba’t ibang
asignaturang napahawakan ng English mod-
ule. Maaaring isang pag-aaral ang maibunsod
ng kompetisyong ito ng guro sa bansa. At wari
ko, natatalo ang institusyon dahil lamang uli
sa isang dahilan: suweldo/ekonomiya.
Patuloy na mararamdaman ang usaping ito
dahil sa pagahahanap ng proverbial greener
pasture ng mga aba ngunit magagaling nating
guro. Ngunit ibang usapin ito.
Dapat ba o hindi ang EO policy sa atin?
Kung mayroon tayong maituturing na kala-
mangan sa ibang bansang maunlad sa Asya,
ito ay ang kasanayan natin sa Ingles. Na-
kabaon sa ating kultura ang mga langib ng
pangongolonya o pang-iimperyo (depende sa
politika ng babasa) ng Amerikano. At mahirap
itong mabura. Nag-catapult tayo sa kakaya-
hang mag-ingles kaya in-demand ang lakas
paggawang Filipino sa buong mundo. Ang
kakayahan nating umingles ang nagbibigay
ng kailangang oxygen sa naghihingalo nating
ekonomiya.
Sabi ng isang kaibigang Call Center Director
sa Makati, nauubu-
san na daw sila ng
mare-recruit.Halos
wala pa sa limang
porsiyento ng nag-
a-apply sa ngayon
ang may kakaya-
hang umingles at
may potensiyal na
magtrabaho sa
call center na isa
pa ring lucrative na
trabaho sa kabila
ng krisis pandaig-
dig. Nakababahala
diumano dahil ha-
bang patuloy na
lumalaki ang ka-
nilang kompanya, ay siya namang pagkaubos
ng lakas paggawa.
Kaiba sa Korea, naniniwala akong hindi EO
policy ang solusyon. Ang kalidad ng produkto
ay nakabatay nang malaki sa kalidad ng gu-
mawa nito: ang mga guro. Hindi rin naman
perpekto ang grammar ng Amerikano, pansin
ko ito sa pagtatrabaho sa BPO. Basta makasu-
lat lamang at basta makapagsalita at maka-
pagpahayag nang malinaw (iyong hindi na-
man Freddie Roach na pag-ingles). Wika nga,
hindi pan-textbook ang kanilang ginagamit sa
totoong buhay. Na kabaligtaran ng paaralan
natin ngayon. Textbook na textbook. Ngunit
sa kabila ng aral na aral na pag-iingles ng
mga Pinoy, kulang naman sa kumpiyansa na
maaaring ibigay ng EO policy. Ngunit maaari
din namang ang EO policy ay isang kulungan
na magkukulong sa mag-aaral at bumura sa
mumunting kumpiyansa nito sa sarili, sabi
nga ni Dash. Sabi ng kaibigan ko: higit sa la-
hat, confidence kasunod ang grammar, hindi
diction na madaling ituro sa matatanggap sa
call center.
Naniniwala akong kailangan nating pala-
ganapin at paunlarin ang Filipino. Ngunit ha-
bang aandap-andap ang kabuhayan ng bawat
Pinoy, kailangang sumabay din ang kanyang
kaalaman at kasanayan sa Ingles, sa paraang
EO man o hindi. Dahil higit sa lahat, kailangan
muna nating mabuhay bago maging intelek-
twal.
Babasahin
Almario, Virgilio S. “Nagbabasa ka ba?” http://
groups.yahoo.com/group/thefilipinowriter/
message/1812
Borlongan, Ariel Dim.”Alamat ng Makata”
Galian 6. Galian sa Arte at Tula. 1985
Dash, Peter S. “English Only (EO) in the Class-
room: Time for a Reality-Check” http://www.
asian-efl-journal.com/December_08_zn.php
Nag-catapult tayo sa kakaya-
hang mag-ingles kaya in-de-
mand ang lakas paggawang
Filipino sa buong mundo.
Ang kakayahan nating umin-
gles ang nagbibigay ng kail-
angang oxygen sa naghihin-
galo nating ekonomiya.
A
LATHALAIN
19
20. AlinayaAlinaya
Seryeng panayam, inilunsad ng DANUM
Inilunsad ng DANUM (Dalubhasaan ng
mga Umuusbong na Mag-aaral ng Araling
Filipino) ang isang seyeng panayam na
nagtatampok sa iba’t ibang isyu ukol sa
wika, kultura at midya. Nilalayon ng pro-
gramang ito na imulat ang mga mag-aaral
sa mga diskursong may kinalaman sa Ar-
aling Filipino.
Ang Kalagayan ng Pamamahayag sa Pilipi-
nas
Isang di-malilimutang sandali ang pagbubu-
kas ng pang-akademikong taon ng DANUM
sa pamamagitan ng napakamakabuluhang
panayam. Inimbitahan ng organisasyon ang
publisher ng pinakakilalang broadsheet sa
Pilipinas, ang Phillipine Daily Inquirer (PDI) na
si G. Isagani Yambot.
Tinalakay sa panayam na pinamagatang Ang
Kasalukuyang Kalagayan ng Pamamahayag
sa Pilipinas ang mga hamon na kinakaharap
ng mga Pilipinong mamamahayag sa kanil-
ang paggampan ng tungkulin.
Bago pa man magsimula ang panayam ay
umaapaw na ang mga estudyante sa harap
ng Miguel 410. Ang tagumpay na ito ay higit
pang nadagdagan nang nagsalita na mismo si
G. Yambot tungkol sa mga iba’t ibang proseso
ng pagpapatakbo ng isang pahayagan.
Sa katunayan ay nagawa pa nga niyang mag-
biro upang mapukaw pa lalo ang kamalayan
ng odyens. Bilang isang kilalang tao sa kan-
yang larangan, nag-iwan rin siya ng maha-
halagang tips na siyang magagamit ng mga
estudyante lalo na ang mga nasa AB-PHM.
Ang Whatever sa/at Kulturang Popular
Ang pangalawang panayam naman ay kina-
tatampukan naman ni John Enrico C. Torralba
na bukod sa pagiging isang propesor ng De-
partamento ng Filipino ay bihasa rin siya sa
larangan ng Media/Cultural Studies, Creative
Writing, Philippine Literature, Philippine Stud-
ies at higit sa lahat ay Popular Culture. Naging
sentro ng kapana-panabik na panayam na ito
ay ang konsepto ng “WHATEVER” sa ating kul-
turang popular upang mapaliit ang malawak
na sakop ukol sa diskursong ito.
Isa sa mga naging tampok na bahagi ng usa-
pan ay pagpapalalim sa konsepto ng tung-
galian. Binigyang-diin ni Prop. Torralba ang
pagpapalalim ng usapin sa gahum o hege-
moniya. Ang panayam na ito ay nag-iwan ng
inspirasyon sa mga mag-aaral ng wika, kultura
at mass midya sa Pilipinas. Dahil sa magaling
na pagtatalakay, nagkaroon ng mainam na
pundasyon ang mga mag-aaral na siyang aa-
pakan nila para simulan ang kanilang tunay
na laban sa kolehiyo.
Ang Kultura at Kalagayan ng mga Bakla
Kinakailangang wakasan ang anumang uri
ng diskriminasyon, panghuhusga at pagsasa-
mantala sa mga mamamayan mula sa mga
pang-ekonomiko, kultural hanggang sa pang-
kasariang kalagayan ng mga mamamayan.
Ito marahil ang pinupunto ng panayam na
ginanap noong ika- 10 ng Oktubre sa Tereso
Lara na pinamagatang “Kultura at Kalagayan
ng mga Bakla sa Pilipinas.”
Tinalakay ni Prof. Rowell Madula, ang taga-
pagsalita ng nasabing panayam, ang kala-
gayan ng mga bakla sa lipunang Pilipino at
ang mga paghuhusga at diskriminasyong na-
raranasan nila.
Nagsimula ang panayam sa pagbalangkas ng
kasaysayan ng konsepto ng pagiging bakla.
Lingid sa kaalaman ng lahat, kasama na ako
doon, mayroon ng mga lalaking nagbibihis ba-
bae noong sinaunang panahon, sila’y yaong
mga lalaking walang kakayahang magkaroon
ng anak. Tinuturing na normal na kalagayan
sa lipunan ang pagkakaroon ng ganitong pe-
nomena. Ang karamihan pa nga sa mga ito’y
mga babaylan at nakikilahok sa panlipunang
gawain, ginagawa nila ang kalimitang gina-
gawa ng mga babae sa lipunan, at maari din
silang mag-asawa ng kapwa lalaki.
Kung gayon papaano nagsimula ang diskrimi-
nasyon? Tulad ng diskriminasyon sa mga ba-
bae, nagsimula ang diskriminasyon sa mga
bakla ng simula tayong sakupin ng mga Kas-
tila. Mariing tinutulan ng simbahan ang pag-
sasama ng parehas ang kasarian sa panini-
walang tanging lalaki at babae lamang ang
nararapatmag-
sama, dahil
ang pagtatalik
ay dapat mag-
bunga ng anak
na hindi kailan-
man mangya-
yari sa parehas
na kasarian.
Dahil sa higpit
ng kapit ng re-
lihiyon sa ating
pamumuhay
bilang Pilipino,
n a g p a t u l o y
ang ganitong
p a n i n i w a l a
hanggang sa
kasalukuyan.
Patuloy pa ring
p i n a n g i n g i -
lagan ang mga
bakla sa kasa-
Kasama ng mga miyembro ng DANUM si Philippine Daily Inquirer Publisher, G. Isagani Yambot at ang ang kanilang
tagapayo na si Prop. Rowie Madula.
BALITA
20
21. AlinayaAlinaya
Itinuturing na isang propsesyunal na organ-
isasyon sa ilalim ng Council of Student Organi-
zations (CSO) ang DANUM. Pinagbubuklod nito
ang mga mag-aaral na may interes sa midya,
kultura at wika sa Pilipinas, lalo pa yaong
mga kumukuha ng kursong Philippine Stud-
ies. Ito ang organisasyon ng mga mag-aaral
na itinuturing na pangunahing tagapagsulong
ng paggamit ng wikang Filipino sa iba’t ibang
larangan at disiplina.
Lan sa mga adhikain ng DANUM ang maka-
paglunsad ng mga programa at proyektong
makapag-aambag ng makabuluhang mga
pagbabago sa midya, ang makapagpaunlad
pang lalo ng kulturang Filipino, at makatulong
sa intelektwalisasyon ng wikang Filipino.
Sa kasalukuyan, ito ay pinangungunahan ng
mga mag-aaral na sina Marie Angeli Syjueco –
Pangulo, Paula
Leonor Venturi-
na – Ikalawang
Pangulo, Patri-
cia Mae Alfon-
so – Kalihim,
at Joyce Anne
Ramos – Ingat-
Yaman. Nag-
sisilbi naman
bilang mga
Tagapangulo
sina Ralph Qui-
ambao – Aka-
demiks, April
Maniacup –
Gawain, Elaine
Espiritu – Ug-
nayang Panla-
bas, at Jarvis
Vernon Ong
– Publisidad.
Nagsisilbing
gurong tagapa-
yo ng DANUM
si Prop. Rowell
Madula ng De-
partamento ng
Filipino.
Ang Pagdaloy ng DANUM
Inihahandog ng DANUM ang serye ng mga lek-
tyur na tumatalakay sa tatlong larangang pi-
nahahalagahan nito: wika, kultura, at midya.
Nais ng organisasyon ang mapaglingkuran
ang mga mag-aaral ng Philippine Studies at
makapagbukas ng isang lugar para ipaalam
sa iba pang mag-aaral ng pamantasan ang
mga kaalaman tungkol sa sariling kulturang
kinabibilangan. Bukod sa mga lektyur, nagha-
handa rin ng mga gawain ang DANUM na tu-
mutugon sa bisyon-misyon ng pamantasan
habang naipagmamalaki ang pagka-Pilipino
ng mga Lasalyano.
Kaakibat ang Departamento ng Filipino si-
nusubok at patuloy na itinataguyod ng DA-
NUM ang pagmamalaki sa midya, kultura at
wikang Filipino para sa pag-unlad at pagbuo
ng kaakuhang Pilipino.
Mula sa salitang Iloko na ang salin sa wikang Tagalog ay tubig, ang DANUM o Dalub-
hasaan ng mga Umuusbong na Mag-aaral sa Wikang Filipino ay natatanging organ-
isasyon ng mga mag-aaral sa Pamantasan ng De La Salle. Binuo noong 2005 sa tulong
ng Departamento ng Filipino, nagsilbi itong lunduyan ng mga mag-aaral na nagmama-
hal sa wika at kalinangang Filipino.
lukuyan, ginagawang katatawanan at patuloy
ang diskriminasyon.Narito pa nga ang pagka-
karoon ng napakaraming salitang iniugnay
sa mga bakla halimbawa dito ang Pa-mhin
o mga baklang nagbabalot-kayo bilang tunay
na lalaki, narito din ang Pa-girl o ang lantad
na pagiging bakla kung saan nagsusuot pa ng
damit at nagkikilos babae at Silahis o pwede
sa babae at lalaki. Ginagamit din ang salitang
“bakla” bilang pantawag sa mga lalaking
matatakutin o naduduwag. Patuloy pa rin ang
pagkakahon sa mga bakla sa mga industriya,
tinuturing ang mga bakla na pam-parlor lang.
Natapos ang panayam sa paglalahad na “ang
mga bakla upang maging tunay na malaya ay
nararapat lamang na makilahok at makiisa
sa laban ng iba pang sektor sa lipunan.”
Mga Teorya at Kritika
Tinalakay ni G. Caloy Conde, correspondent
ng New York Times at Tribune Herald, mga
pahayagang internasyunal, ang “Teorya sa Pa-
mamahayag” noong ika-21 ng Nobyembre sa
Ariston Estrada Auditorium.
Binigyang-pansin ni Conde ang mga mama-
mahayag sa kanilang tungkuling maghatid
ng patas at wastong pagbabalita sa kanilang
mga mambabasa.
Gayundin ay tinalakay din ang kahalagahan
ng mga makabagong teknolohiya sa pama-
mahayag kagaya ng website, blog at podcast
na kilala rin bilang new media. Ipinaalala niya
na ang paggamit ng ganitong tipo ng midyum
sa pamamahayag ay may kaakibat na matin-
ding responsibilidad.
“We will soon see that these old media deni-
zens improving journalism using new media,
and the public will be the better for it. Because,
really, if there’s anybody who’s in the best po-
sition right now to use new media to improve
journalism, it’s those who are already in the
newsrooms, and not some blogger in a paja-
ma trying his shrillest best to carve a niche in
a crowded market by turning blogging into a
tool for what amounts to nothing but heckling
(Makikita natin sa hinaharap, na ang old me-
dia ay maaaring umunlad sa pamamagitan ng
mga makabagong pamamahayag. Dahil kung
mayroon mang mga taong nasa mahusay na
posisyon para gumamit ng new media upang
paunlarin ang pamamahayag ay iyong mga
nasa loob na ng newsrooms at hindi ang ilang
mga blogger na nakasuot ng pajama na gina-
gawa ang lahat ng pinakamalaswang paraan
upang gumawa ng pangalan sa isang siksi-
kang merkado para lamang gawing kasang-
kapan ang blogging para mamahiya ng iba),”
paglilinaw ni Conde.
A
A
BALITA/LATHALAIN
21
22. AlinayaAlinaya
Kuya Center
Kuya Center ni Ma. Josefina R. Marfori
AB PhM
Ang Kuya Center ay isang non-government
na organisasyon na itinayo ng mga Agus-
tinian brothers at misyonaryo na nanggal-
ing pa ng Italya, kaakibat ng mga Pilipi-
nong misyonaryo na walang ninais kundi
ang makatulong sa kanilang kapwa. Ang
Kuya Center ay naging bahay ng higit sa
isandaang mga lalaking batang kalye na
kanilang hinikayat na manirahan na la-
mang sa kanila hanggang matulungan sila
ng organisasyon makapag-aral at mabalik
sa kanilang mga pamilya. Dito ay pina-
pakain sila ng tama, tinuturuan sila ng
magagandang asal at ng importansya ng
edukasyon, at angmaging ang kabuluhan
ng pananampalataya sa Diyos sa buhay ng
isang tao.
Nasa edad lima hanggang labingwalo ang
mga bata na nanirahan sa Kuya Center.
Natatagpuan nila ang mga bata sa ibat’
ibang parte ng Maynila at nahihikayat nila
ito sumama at manirahan muna sa kanila
sa pamamagitan ng isang misyonaryong
nagdadamit at nagpapanggap din na ta-
ong kalye na kinakaibigan ang mga bata
at nagpapakita ng malasakit bilang isang
nakatatandang taong “kalye” hanggang
sa sumama na ito sa kaniya sa organ-
isasyon.
Dahil nag-aanyaya ng mga volunteer ng
organisasyon, nagkaroon ako ng pag-
kakataon makilala si Michael, isang 12
years old na batang lalaki na nanggaling
pa sa Antipolo. Mapungay ang kaniyang
mga mata at ang ngiti sa kaniyang mukha
ay hindi matanggal. Mahilig siyang mag-
tanong, magsulat, at magkulay. Mapayat
ang kaniyang katawan pero nang ako ay
magpasama sa kaniya para bumili ng am-
ing tinapay sa tindahan na malapit sa Cen-
ter, napansin ko na napakalakas niyang
kumain.
Hindi pangkaraniwan ang istorya ni Mi-
chael. Sa edad na siyam, siya ay nakulong.
Mga batang lalaki na nagtatakbuhan, nagkukulitan at nagtatawanan. Tila hindi mababakas sa kanilang mga
mukha ang mapait nilang nakaraan bilang dating mga batang kalye. Iyan ang madadatnan kapag bumisita
sa orphanage ng Kuya Center sa Cubao Quezon City.
Matapos niya itong banggitin ay ipinakita niya
ang tattoo na gawa sa asul na tinta na hindi
na muling matatanggal sa kaniyang kanang
braso. Sapilitan daw itong nilagay sa kaniya
sa loob ng kulungan bilang marka ng isang
batang nakulong. Hindi legal na kulungin ang
mga bata pero dahil sa sistema na mayroon
ang Pilipinas, ang mga batang tulad ni Mi-
chael ay nauuwi sa mga kulungan. Matapos
hulihin habang sila ay sumisinghot ng rugby, si
Michael, sampu ng kanyang mga kasama ay
pinosasan ng mga pulis. Nagulat ako dahil sa
amo ng kaniyang mukha, hindi ko maisip na
humantong siya sa ganoong klase ng gawain.
Nagawa niya daw ito dahil sa tindi ng gutom
na kaniyang nararamdaman. Hindi ko siya
masisisi. Gayunpaman, hindi pa rin nararapat
na siya ay ikinulong.
Sa gaan ng tono ng kaniyang munting boses,
nagmistulang mababaw lamang ang aming
usapan kahit ito ay ang kabaliktaran. Nag-
taka din ako kung pa-
paano siya napunta sa
kalye. Nasimula daw
iyon dahil binubugbog
LATHALAIN
22
23. AlinayaAlinaya
siya ng kaniyang ama na lasenggero at na-
kikita din niya ang kaniyang ina na duguan.
Dagdag pa rito, ang kaniyang nag-iisang kuya
ay nabaril dahil sa isang away. Sumakit ang
aking puso para sa kaniya ng marinig ko ang
tindi ng kaniyang karanasan subalit kung kani-
yang ikwento ang mga pangyayari
na kaniyang pinagdaanan parang
isang normal na kaganapan la-
mang. Siya rin ay pumapasok sa
isang pampublikong paaralan at
nais niya makatapos ng pag-aaral
upang maging isang abogado bal-
ing araw. Naniniwala ako na ma-
rarating niya ito.
Isa lamang si Michael sa mga
bata na napunta sa organisasyon
na may katangi-tanging istorya.
Napaisip ako kung ano pa kaya ang istorya
ng ibang mga bata na kabilang sa Kuya Cen-
ter na nakapagbibigay ng bagong pag-asa sa
mga kabataang katulad nila. Ang hiling ko
lamang ay sana dumami pa ang mga organ-
isasyon na katulad nito na nakakatulong sa
mundo upang gawin itong isang mas mabuti
at magandang lugar na tirahan ng mga ka-
bataang pag-asa ng ating kinabukasan.
Sumakit ang aking puso para sa
kaniya ng marinig ko ang tindi ng
kaniyang karanasan subalit kung
kaniyang ikuwento ang mga pang-
yayari na kaniyang pinagdaanan
parang isang normal na kagana-
pan lamang.
A
LATHALAIN
23
24. Alinaya
Eksena, Eksena atbp.
PAMATNUGUTANPAMATNUGUTAN
PASASALAMATPASASALAMAT
PAMUHATAN
<Punong Patnugot> ROWELL D. MADULA/<Tagapamahalang Patnugot> JOEL ORELLANA/<Lupon ng
mga Tagapayo> DR. JO MANGAHIS, PROP. NONON CARANDANG, DR. RHOD NUNCIO, DR. RAKKI SISON-
BUBAN, DR. LHAI TAYLAN, DR. FANNY GARCIA, PROP. RAMIL CORREA/<Kalihim> MALOU BAGONA
<Punong Patnugot> ROWELL D. MADULA/<Tagapamahalang Patnugot> JOEL ORELLANA/<Lupon ng
mga Tagapayo> DR. JO MANGAHIS, PROP. NONON CARANDANG, DR. RHOD NUNCIO, DR. RAKKI SISON-
BUBAN, DR. LHAI TAYLAN, DR. FANNY GARCIA, PROP. RAMIL CORREA/<Kalihim> MALOU BAGONA
MGA KONTRIBYUTOR PARA SA ISYUNG ITO:
GENARO GOJO CRUZ, JOHN ENRICO TORRALBA, EVANGELINE ENCABO, JOSELITO DELOS REYES, MA. JOSEFINA MAR-
FORI, DANUM
MGA KONTRIBYUTOR PARA SA ISYUNG ITO:
GENARO GOJO CRUZ, JOHN ENRICO TORRALBA, EVANGELINE ENCABO, JOSELITO DELOS REYES, MA. JOSEFINA MAR-
FORI, DANUM
DR. ROLANDO TOLENTINO, DR. LAKANGITING GARCIA, DR. FEORILLO DEMETERIO, DR. GERRY TORRES, PROP. DEXTER
CAYANES, GERG ANROL CAHILES, DEPARTAMENTO NG LITERATURA
DR. ROLANDO TOLENTINO, DR. LAKANGITING GARCIA, DR. FEORILLO DEMETERIO, DR. GERRY TORRES, PROP. DEXTER
CAYANES, GERG ANROL CAHILES, DEPARTAMENTO NG LITERATURA
Departamento ng Fillipino, Room 402, William Hall, De La Salle University-Manila/ Telepono: (02) 5244611 lokal 509.
/Email Address: dlsu.alinaya@gmail.com
PAMUHATAN
Departamento ng Fillipino, Room 402, William Hall, De La Salle University-Manila/ Telepono: (02) 5244611 lokal 509.
/Email Address: dlsu.alinaya@gmail.com
Eksena, Eksena atbp.
