лекц 7

1. ӨНЦӨГ ХЭМЖИХ ТУХАЙ
Хэвтээ өнцөг хэмжих зарчим

2. • гадарга дээр янз бүрийн өндөрт орших
А,В,С цэгүүдийг холбосон ВА, ВС
шулуунуудын хооронд үүсэх хэвтээ β өнцөг
нь тусгагийн р хавтгай дээрх аЬс = β
өнцгөөр тодорхойлогдох бөгөөд энэ нь,
шулуунуудыг дайруулан татсан эгц босоо
хавтгайнуудын хоорондох өнцөг юм .

4. • Энэ хавтгайнуудын хоорондох өнцгийг градусын
хуваарь бүхий хэвтээ К дугуйг ашиглан хэмждэг
бөгөөд энэ дугуйг лимб гэнэ. Лимбийн төвийг
тусгагийн хавтгайд перпендикуляр эгц босоо
шулууны ямар нэгэн өндөрт оршиж байхаар
байрлуулдаг. Проекцлогч Q ба Т хавтгайнууд
лимбийн хавтгайтай огтлолцоход үүсэх Ь'а ба Ь'с
радиусуудын хооронд лимбийн хуваарь дээр р
өнцөг хэмжигдэнэ. Хэрэв лимбийн градусын
хуваарийг цагийн зүүний эргэлтийн дагуу дугаарлаж
нэрлэвэл хэвтээ өнцөг нь в = а-с болно. Үүид: а,с -
лимбийн хуваариас авсан тооллууд юм.

5. Теодолитын бүтэц зохион байгуулалт
• Хэвтээ өнцөг хэмжих
зарчимын дагуу өнцөг
хэмжих зориулалтаар
бүтээгдсэн багажийг
теодолит гэнэ.

7. • Өнцөг хэмж үед теодолитын лимбийн хавтгай
хэвтээ байхаас гадна түүний төв нь өнцгийн
оройн цэгийг дайрч гарсан эгц босоо шулуун
дээр байх ёстой . Дурангийн эргэлтээр үүсэх
эгц босоо тусгалын хавтгайнууд нь өнцгийн ВС,
ВА чиглэлүүднйг лимбийн хавтгай дээр тусгаж
өгдөг юм. Эдгээр эгц босоо Т ба Q
хавтгайнуудыг коллимацийн хавтгай гэнэ.
Коллимацийн хавтгай нь лимбийн хавтгайд
перпендикуляр байрлалтай байх ёстой.

8. • Хэвтээ дугуйн лимбийн дугуй дотор түүнтэй
нэг тэнхлэгээр эргэж байхаар алидадын дугуйг
байрлуулсан байна. Лимбийн хуваариас авах
тоололыг томруулагч шил болон
микроскопоор хамруулж хардаг. Алидадын
дугуй дээр суурилуулсан тавиурууд дээр
дурангийн эргэх голыг бэхэлсэн байх ба дуранг
бэхлэх эргээр чангалж харах эргээр дуранг
босоо чиглэлд бага зэрэг хөдөлгөж дүрсийг
нарийн тохируулж харна

9. • Харин хэвтээ чиглэлд алидадыг түүний
бэхлэх эргээр чаналж харах эргээр нь бага
зэрэг хөдөлгөж дурсийг дурангийн утсан
торны огтлолын " к " цэг дээр давхцуулан
нарийн томруулна. Теодолитын эргэх
тэнхлэгийг хэмжих хэвтээ β өнцгийн оройн
цэгийг дайруулан байрлуулах ба үүнийг
багажийг төвлөрүүлэх гэнэ.
Төвлөрүүлэлтийг утсан ба оптик эгцлүүрийн
тусламжтайгаар хийдэг.

10. • Теодолитыг төвлөрүүлсний дараа түүний
суурийн өргөх гурван эргээр хэвтээ дутуйн
цилиндр тэгшлүүрийг тэгшлэх байдлаар
багажийн эргэх тэнхлэгийг эгц босоо,
лимбийн дугуйг хэвтээ байдалд оруулж
багажийг тэгшилнэ.

11. Теодолитын үндсэн эд ангиуд
• Өнцөг хэмжих дугуйнууд. Теодолитоор хэвтээ өнцөг
хэмжихээс гадна босоо өнцөг хэмжинэ. Хэвтээ
өнцөг хэмжих дугуйг хэвтээ дугуй, босоо өнцөг
хэмжих дугуйг босоо дугуй гэдэг. Эдгээр нь 46-
280мм-ийн диаметр бүхий шилэн дугуйнууд юм.
Теодолитын зориулалт, нарийвчлал, тоолол авах
хэрэгслийн зохион байгуулалтаас хамаарч лимбийн
дугуйн хуваарийг цагийн зүүний эргэлтийн дагуу ба
эсрэг чиглэлд дугаарлана.
• Лимбийн зэргэлдээ орших хоёр хуваарийн
хоорондох нумын хэмжээнд хамаарах төвийн
өнцгийг лимбийн хуваарийн нэгж гэнэ.

12. Тооллын хэрэгсэл.
• Зурааст микроскоп. Тооллын микроскопоор
харахад түүний дотор өнцөг хэмжих дугуйн
хэсэг, тоолол авахад зориулагдсан заагч зураас
харагдана
• Микроскопоор харж авах Е тоолол нь заагчийн
өнгөрөөд байгаа r градус , градусын хуваариас
заагч хүртэлх минутын хуваарийн m тоо,
минутын хэсгийн M тоонуудын нийлбэрээс
бүрдэнэ. Дараах томьёогоор олно.

15. Хуваарьт микроскоп .
• Тооллын харийвчлалыг сайжруулах
зорилгоор хуваарьт микроскопыг хэрэглэнэ.
Микроскопыг фокусын хавтгайд хуваарь
бүхий шилэн ялтас-верньер тавьж өгч
түүнийг дугуйн хэрэгтэй хамт үзэж байхаар
зохиосон байдаг.

16. •
•

17. лимбийн зэргэлдээ орших хоёр хуваарийн хоорондох зай
нь верньерийн захын хоёр зураасны хоорондох зайтай
тэнцүү байх бөгөөд хэрэв тэнцүү биш байвал түүнээс
үүсэх алдааг рен гэнэ. Верньерийн хуваарийн нэгжийг
дараах томьёогоор олно.
t=L/n L-лимбийн хуваарийн нэгж
• n- верньерийн хуваарийн тоо
• хуваарьт микроскопоор тооллыг E=m*L+t*М томьёогоор
авна. Үүнд:
• M-верньерийн хуваариас лимбийн градусын хуваариар
• m- верньерийн хуваарь дотор багтаж байгаа лимбийн
тоолол