บทที่ 2 การรับรู้และสัญลักษณ์ในงานศิลปะ

3. การรั บ รู ้ (Perception) คือ อาการสัมผัสที่มีความหมาย
(Sensation) เป็นการแปลหรือตีความแห่งการสัมผัสที่ได้รับ
ออกมาเป็นสิ่งใดสิ่งหนึ่งที่มีความหมายเป็นที่รู้จักและเข้าใจ
ซึ่งการแปล การสัมผัสนั้นจำาเป็นที่อินทรีย์ต้องใช้
ประสบการณ์เดิม
ภาวะการรั บ รู ้ เมื่อเราได้รับสื่อดลใจ จะรู้สึกเป็น
อันดับแรก หลังจากนั้นจึงรับรู้ (To perceive) ผ่านกลไกของสมอง
แล้วจึงสร้างภาพขึ้นในสมอง มนุษย์มี ‘ประตู’
Optical Illusion Vase

4. การรั บ รู ้ ท างศิ ล ปะ การสร้างสรรค์ศิลปะจะขาดสิ่ง
สำาคัญประการหนึ่งไม่ได้ คือ จิตสำานึกสุนทรียะ (Aesthetic mind)
หรือมีความงามในจิตใจ ส่งผลให้สร้างงานได้ดีกว่า โดยอาจ
ศึกษาในสถาบันการศึกษาทางศิลปะหรือพัฒนาฝึกฝนด้วยตัว
เอง ด้วยการพัฒนากระบวนการความรู้สึกสัมผัส ทั้งด้านการ
เห็น การได้ยิน การสัมผัส การได้กลิ่น ซึ่งเชื่อว่าความรู้สึก
สัมผัสทั้งหมดนั้น ย่อมส่งผลไปสู่การรับรู้รส (Holistic sensibility)

5. การรั บ รู ้ ท างศิ ล ปะ การสร้างสรรค์ศิลปะจะขาดสิ่ง
สำาคัญประการหนึ่งไม่ได้ คือ จิตสำานึกสุนทรียะ (Aesthetic mind)
หรือมีความงามในจิตใจ ส่งผลให้สร้างงานได้ดีกว่า โดยอาจ
ศึกษาในสถาบันการศึกษาทางศิลปะหรือพัฒนาฝึกฝนด้วยตัว
เอง ด้วยการพัฒนากระบวนการความรู้สึกสัมผัส ทั้งด้านการ
เห็น การได้ยิน การสัมผัส การได้กลิ่น ซึ่งเชื่อว่าความรู้สึก
สัมผัสทั้งหมดนั้น ย่อมส่งผลไปสู่การรับรู้รส (Holistic sensibility)

6. การรั บ รู ้ ก ั บ จิ ต วิ ท ยา การรับรู้มีส่วนเกี่ยวข้องกับ
จิตวิทยาเป็นอย่างมาก เมื่อต้นศตวรรษที่ 20 ในประเทศ
เยอรมนี มีผู้วางรากฐานความคิดเกี่ยวกับขบวนการเกสตอลท์
(Gestalt Movement) ได้แก่ แมกซี แอร์ไธเมอร์ (Max Wertheimer)
วูลฟ์กาง โคเลอร์ (Wolfgang Kohler) เคิร์ท คอฟฟ์คา (Kurt koffka)
และรูดอล์ฟ อาร์นไฮม์ (Rudolf arnheim)

7. ทฤษฎีเกสตอลท์ กล่าวว่า การรับรู้ไม่ใช่การอนุมาน
หรือการคาดเดา ผู้รับรู้จะปรับข้อมูลเข้าไปสู่ความรู้สึกสัมผัส
ข้อมูลที่เข้ามามิได้ปรับด้วยความรู้ แต่ด้วยการทำางานบนหลัก
การรับรู้ที่เรียกว่า “หลักของความง่าย” (Simplicity principle)
นักจิตวิทยาเกสตอลท์ พบว่า การมองเห็นจะค้นหา
สภาพส่วนรวมที่เป็นเอกภาพ (Unified whole) หรืออาจเรียกว่า
เกสตอลท์

8. หลักการของเกสตอลท์
ท
ความคล้ายคลึง (Similarity) เมื่อเรามองสิ่งต่าง ๆ ที่มีความ
คล้ายคลึงกัน โดยปกติเราจะจัดกลุ่มมันเข้าด้วยกัน อาจจะเป็น
สภาพคล้ายคลึงของรูปร่าง ขนาด สี ตำาแหน่งของทีว่าง มุม
่

9. หลักการของเกสตอลท์
2. ความใกล้เคียง (Proximity) การจัดกลุ่มสิ่งทีคล้ายคลึงกัน
่
เข้าไว้ด้วยกัน เรียกว่า ความใกล้กัน สิ่งทีใกล้กัน 2 สิ่งขึ้นไป เราจะ
่
มองเห็นเป็นกลุ่ม

10. หลักการของเกสตอลท์
3. ความต่อเนื่อง (continuation) ตามธรรมชาติตาของมนุษย์จะดู
ติดตามเส้นตรงหรือแนวโค้ง ความต่อเนื่องจะปรากฎเมื่อสายตา
ติดตามเส้นตรงหรือแนวโค้งไปอย่างนุ่มนวล ความต่อเนื่องจะช่วย
เน้นการเคลื่อนไหวและพลังบนพื้นภาพได้อย่างดี

11. หลักการของเกสตอลท์
4. ความใกล้ชิด (Closure) รูปร่างหรือรูปทรงที่มี่ความคุ้นเคย ย่อม
ให้ความรู้สึกสมบูรณ์มากกว่ารูปร่างหรือรูปทรงที่ไม่คุ้นเคย ถ้าความ
ใกล้ชิดเกิดขึ้นอย่างง่ายดายหรือง่ายเกินไป ความรู้สึกน่าเบื่ออาจจะ
เกิดขึ้นด้วย

12. สัญลักษณ์และการแสดงออก
ความหมายของสัญลักษณ์
The Oxford English Dictionary ให้ความหมายคำาว่า Symbols ไว้
2 ความหมายคือ
สิ่งซึ่งเป็นตัวแทนของสิ่งอื่น โดยเฉพาะอย่างยิ่งวัตถุซึ่ง
เป็นตัวแทนของสิ่งที่ไม่ใช่วัตถุ หรือสิ่งที่เป็นนามธรรม
า ตัวอักษรที่เขียนขึ้นหรือเครื่องหมาย (Mark) ที่ใช้เป็น
ตัวแทนบางสิ่งบางอย่าง เช่น ตัวอักษร รูปร่าง หรือ
เครืองหมาย (Sign) แทนวัตถุกระบวนการบางอย่าง เป็นต้น
่

13. ประวัตความเป็นมาของสัญลักษณ์
ิ
มนุษย์รู้จักการใช้สัญลักษณ์ในการสื่อสารมาตั้งแต่ยุค
หิน โดยการใช้ภาษาท่าทางเป็นสัญลักษณ์ เช่น การใช้ควัน
ไฟ การขีดเขียนบนก้อนหินบนผนังถำ้า และมีการเริ่มสร้างรูป
ร่างรูปทรงเป็นสัญลักษณ์แทนความหมายต่าง ๆ เมื่อ 4,000 –
5,000 ปี ก่อนคริสตกาล

14. ประวัตความเป็นมาของสัญลักษณ์
ิ
ปี ต่อมาชาวอียิปต์ในสมัยราชวงค์ที่หนึ่ง เริ่มมีการใช้
ตัวอักษรเฮียโรกลิฟฟิค (Hieroglyphic) และเฮียราติก (Hieratic) คือ
ใช้ภาพแทนความหมาย ใช้ภาพแทนตัวพยัญชนะ และใช้ภาพ
แทนความคิด (Ideography) เช่น ขาหน้าของสิงโตหมายถึง ความ
ยิ่งใหญ่
Queen Nefertari's tomb
has hieroglyphs and a picture of
her playing chess.

15. ประวัตความเป็นมาของสัญลักษณ์
ิ
ยุคมืดของยุโรปในศตวรรษที่ 14 การใช้สัญลักษณ์หาย
ไปช่วงหนึ่ง แต่มีระบบการใช้สัญลักษณ์ในหมู่ทหารและ
บรรดาอัศวิน

16. ประวัตความเป็นมาของสัญลักษณ์
ิ
ในศตวรรษที่ 15 มีการสร้างระบบการพิมพ์ขึ้นในยุโรป
จึงมีการใช้เครื่องหมายผู้พิมพ์ (Publisher imprints) สำาหรับงาน
พิมพ์บนหนังสือ ในศตวรรษที่ 16 -17 ถือว่าเป็นยุคทองของ
สัญลักษณ์ทางงานฝีมือ มีการออกแบบเครื่องหมายและ
สัญลักษณ์ขึ้นใช้มากมายด้วยฝีมือที่สวยงามประณีต และใน
ศตวรรษที่ 18 การเพิ่มจำานวนการติดต่อค้าขายระหว่าง
ประเทศมากขึ้น การประทับตราจึงมีมากตาม

17. ประวัตความเป็นมาของสัญลักษณ์
ิ
จนกระทั่งในศตวรรษที่ 20 ปีค.ศ. 1919 Walter Gropius ได้
ก่อตั้งโรงเรียน Bauhaus โดยมุ่งเน้นการหลอมรวมแนวคิดทาง
ศิลปะและหัตถกรรม ทำาให้การออกแบบสัญลักษณ์พัฒนาขึ้น
มาก เช่น กลุม Art and craft, Surrealism, Bauhaus, Art Deco, Pop Art
่
และ op Art
Walter Gropius Bauhaus institute

18. ประวัตความเป็นมาของสัญลักษณ์
ิ
จนกระทั่งในศตวรรษที่ 20 ปีค.ศ. 1919 Walter Gropius ได้
ก่อตั้งโรงเรียน Bauhaus โดยมุ่งเน้นการหลอมรวมแนวคิดทาง
ศิลปะและหัตถกรรม ทำาให้การออกแบบสัญลักษณ์พัฒนาขึ้น
มาก เช่น กลุม Art and craft, Surrealism, Bauhaus, Art Deco, Pop Art
่
และ op Art

19. ประวัตความเป็นมาของสัญลักษณ์
ิ
จนกระทั่งในศตวรรษที่ 20 ปีค.ศ. 1919 Walter Gropius ได้
ก่อตั้งโรงเรียน Bauhaus โดยมุ่งเน้นการหลอมรวมแนวคิดทาง
ศิลปะและหัตถกรรม ทำาให้การออกแบบสัญลักษณ์พัฒนาขึ้น
มาก เช่น กลุม Art and craft, Surrealism, Bauhaus, Art Deco, Pop Art
่
และ op Art
Art Deco Pop Art Op Art

20. ประวัตความเป็นมาของสัญลักษณ์
ิ
ด้านสัญลักษณ์ที่ปรากฏทางแถบเอเชีย ถือว่าจีนเป็น
ประเทศแรกที่มีวัฒนธรรมการใช้สัญลักษณ์ก่อนประเทศใด
เห็นได้จากอักษรจีนที่ดัดแปลงจากรูปภาพทั้งสิ้น ในราช
สำานักจีนมีการใช้ตราประทับสำาหรับพระมหากษัตริย์
Custom Seal Carving
Dragon & Phoenix

21. ประวัตความเป็นมาของสัญลักษณ์
ิ
ด้านสัญลักษณ์ในประเทศไทย พบว่ามีการรูจักคิดค้น
้
สัญลักษณ์หญิงชายที่ถำ้าผาลาย จังหวัดสกลนคร ภาพคลื่นที่
ผาแต้มโขงเจียม สมัยอาณาจักรลพบุรี มีรปลวดลายหลาก
ู
หลายปรากฏอยู่บนเงินตราที่ใช้แลกเปลี่ยนทางการค้า
สะท้อนให้เห็นสิ่งที่อยู่ในธรรมชาติสภาพแวดล้อม ความเป็น
อยู่ ความเชื่อ คติทางศาสนา มีสัญลักษณ์รูปพระอาทิตย์
พระจันทร์ ปลา กระต่ายบนดอกบัว
Phalai’s cave painting Phatam’s cave painting

22. ประวัตความเป็นมาของสัญลักษณ์
ิ
สัญลักษณ์อย่างหนึ่งที่วิวฒนาการมาตั้งแต่สมัยทวา
ั
ราวดี สุโขทัย อยุธยา จนสมัยรัตนโกสินทร์ คือรอย
พระพุทธบาท เป็นการสร้างสัญลักษณ์มงคล 108 หมายถึง
ความเจริญโชคลาภ ความอุดมสมบูรณ์หรือเกียวข้องกับ
่
จักรวาล
Buddha's footprint
Buddha's footprint
Kamol Tasanarelai
Buddhapada 17th -18th century

23. เครืองหมายและสัญลักษณ์ในงานศิลปะ
่
นับตั้งแต่จักรพรรดิคอนสแตนตินทรงประกาศให้คริสต์
ศาสนาเป็นศาสนาหนึ่งในจักรวรรดิโรมันที่ได้รับการยอมรับ
อย่างเป็นทางการตั้งแต่ ค.ศ. 325 เป็นต้นมา ศาสนาคริสต์กมี
็
อิทธิพลครอบงำาชีวิต วัฒนธรรม สถาปัตยกรรม ปรัชญา
วรรณคดีและศิลปะของโลกตะวันตกตลอดมา
Emperor Constantine

24. เครืองหมายและสัญลักษณ์ในงานศิลปะ
่
จนถึงสมัยฟื้นฟูศิลปวิทยา อันเป็นยุคทองของศิลปะและ
วัฒนธรรมทุกแขนงของโลกตะวันตก จัดได้ว่ายุคนี้เป็นยุครวม
ศิลปินอัจฉริยะ เช่น จอตโต (Giotto) มาซาชโช (Masaccio) บอตตี
เชลลี (Botticelli) เลโอนาร์โด ดาวินชี (Leonardo da Vinci) มีเกลัน
เจโล (Michelangel) ราฟาเอล (Raphael) เป็นต้น ผลงานของศิลปิน
เหล่านี้ส่วนใหญ่ถ่ายทอดเรื่องราวหรือได้แรงบันดาลใจจาก
พระคริสต์ธรรมคัมภีร์ ได้รับการยกย่องให้เป็นงานชันครู ้
Maurice : Madonna and Child
Giotto : e Lamentation (aka with St. Stephen Jerome and
Mourning of Christ by Titian

25. เครืองหมายและสัญลักษณ์ในงานศิลปะ
่
จนถึงสมัยฟื้นฟูศิลปวิทยา อันเป็นยุคทองของศิลปะและ
วัฒนธรรมทุกแขนงของโลกตะวันตก จัดได้ว่ายุคนี้เป็นยุครวม
ศิลปินอัจฉริยะ เช่น จอตโต (Giotto) มาซาชโช (Masaccio) บอตตี
เชลลี (Botticelli) เลโอนาร์โด ดาวินชี (Leonardo da Vinci) มีเกลัน
เจโล (Michelangel) ราฟาเอล (Raphael) เป็นต้น ผลงานของศิลปิน
เหล่านี้ส่วนใหญ่ถ่ายทอดเรื่องราวหรือได้แรงบันดาลใจจาก
พระคริสต์ธรรมคัมภีร์ ได้รับการยกย่องให้เป็นงานชันครู ้
Botticelli : Young-woman Ginevra : Leonardo da Vinci

26. เครืองหมายและสัญลักษณ์ในงานศิลปะ
่
จนถึงสมัยฟื้นฟูศิลปวิทยา อันเป็นยุคทองของศิลปะและ
วัฒนธรรมทุกแขนงของโลกตะวันตก จัดได้ว่ายุคนี้เป็นยุครวม
ศิลปินอัจฉริยะ เช่น จอตโต (Giotto) มาซาชโช (Masaccio) บอตตี
เชลลี (Botticelli) เลโอนาร์โด ดาวินชี (Leonardo da Vinci) มีเกลัน
เจโล (Michelangelo) ราฟาเอล (Raphael) เป็นต้น ผลงานของ
ศิลปินเหล่านี้ส่วนใหญ่ถายทอดเรื่องราวหรือได้แรงบันดาลใจ
่
จากพระคริสต์ธรรมคัมภีร์ ได้รับการยกย่องให้เป็นงานชั้นครู
Michelangelo : Death Of Socrates Raphael : Raphael and Pintoricchi

27. สัญลักษณ์และความหมายในคริสต์ศลป์
ิ
ผี เ สื ้ อ (Butterfly) หมายถึง การเกิดใหม่
ของมวลมนุษย์ สัญลักษณ์ของวัฎจักร
แห่งชีวิต ได้แก่ ชีวิต ความตายและการ
เกิดใหม่
สิ ง โต (Lion) โดยทัวไปสิงโตเป็น
่
สัญลักษณ์ของอำานาจ ความเป็นกษัตริย์
ความกล้าหาญและความแข็งแกร่ง
นกฟี น ิ ก ส์ (Phoenix) เป็นนกในปกรณัม ซึงมี ่
ลักษณะงดงามมาก นกฟีนกซ์มช่วงอายุ
ิ ี
ประมาณ 300 – 500 ปี มันจะเผาตนเองบน
กองกูณฑ์ทใช้เผาศพเป็นครั้งคราว แล้วจะ
ี่
แมงมุ มดใหม่จากกองขี้เถ้าของตนเอง
เกิ (Spider) เป็น
สัญลักษณ์ของคน
ตระหนีที่คอยสูบเลือดผู้
่
อื่น

28. สั ญ ลั ก ษณ์ แ ละความหมายของดอกไม้
ต้ น และพื ช (Flowers, Trees and Plants)
แอปเปิ ล (Apple) ในภาษาละตินคำาทีมความหมาย ่ ี
ว่า แอปเปิลและความชั่วร้ายสะกดเหมือนกัน
แอปเปิลเป็นผลของต้นไม้แห่งความรอบรู้
ลิ ล ี แ ห่ ง หุ บ เขา (Lily of the Valley) เป็นดอกไม้ที่
ประกาศถึงการกลับมาของฤดูใบไม้ผลิ เนื่องจาก
เป็นหนึ่งในดอกไม้ทผลิบานก่อนดอกไม้ชนิดอื่น
ี่
เป็นดอกไม้ทมกลิ่นหอมและมีสีขาวบริสุทธิ์ จึงใช้
ี่ ี
เป็นสัญลักษณ์ของพระแม่มารีย์ผู้บริสุทธิ์
กุ ห ลาบ (Rose) ตามคติของชาวโรมัน ดอก
กุหลาบเป็นสัญลักษณ์ของชัยชนะ ความ
หยิงผยองและชัยชนะทีมต่อความรัก เป็น
่ ่ ี
ดอกไม้องค์เทวีวีนสผู้เป็นเทวีแห่งความรัก
ั

29. ไข่ ม ุ ก (Pearl) เครื่องประดับทีมค่าทีสุด ใช้เป็น
่ ี ่
สัญลักษณ์ของการหลุดพ้นจากบาป ซึ่งถือว่า
มีค่ายิ่งกว่าทรัพย์สินทังปวงทางโลก
้
รุ ้ ง กิ น นำ ้ า (Rainbow) เป็นสัญลักษณ์ของการ
รวมเป็นอันหนึย์อันเดียวกัน น ทร์ (Sun and
ดวงอาทิ ต ง แ ละดวงจั
่
Moon) ดวงอาทิตย์และดวงจันทร์มกปรากฏใน
ั
รูปการตรึงกางเขน เพื่อแสดงถึงความโศก
เศร้าของสรรพสิ่งทั้งมวลต่อความตายของ
พระคริสต์
ทอง (Gold) เป็นวัตถุที่มแสงเรืองรอง
ี
จึงใช้เป็นสัญลักษณ์ของแสงสว่าง
ความมันคงในทางโลก
่

30. คำ า ถามท้ า ยบท
(Quiz)

31. Faculty of arts and Design
Rangsit University