AKD Gemeentedagen 2017

1. Gemeentedagen 2017
Een wandel door de verschillende contractvormen met
uitwisseling van ervaringen en aandachtspunten
Ramon Pasma
AKD advocaten | notarissen | belastingadviseurs

2. De “waarom”
PPS is geen Haarlemmerolie met voornamelijk positieve effecten. Het kan soms
positief, maar soms ook ronduit negatief uitpakken. Daarom is kritisch en
onafhankelijk advies over al dan niet toepassing op de juiste plaats essentieel.
Maar wie kan dit geven? De eenzijdige positieve verhalen van deze professionele
adviseurs ondermijnen het vertrouwen van de bestuurder in de publicaties van de
genoemde verantwoordelijken over PPS behoorlijk.
Ir. L.P.I.M. Hombergen, TBR 2017/2
2

3. Agenda
• Klassiek contracteren; de UAV
• Een tussenvorm; het bouwteam
• Geintegreerd (Design & Construct); UAV-GC 2005
• EPC / Turnkey (uit de losse hand)
PPS ?
• DB(F)(M)(O)
• Criteria voor te maken keuze
3

4. Laten we het samen doen!
4

5. Het “klassieke” model
5
Architect
Opdrachtgever
(Hoofd)-
aannemer
Onder-
aannemers
Leveranciers
DNR 2011
UAV - 2012
-UAV – 2012?
-Eigen voorwaarden?
Constructeur
Bouwfysica

6. Het “klassieke” model
Al enige tijd om roep om “frisse wind”
• Terugdringen faalkosten (oorzaak volgens opdrachtnemers: niet leren van fouten, slecht voorbereiden
werk en niet nakomen afspraken)
• UAV richt zich op verdelen aansprakelijkheid en probleemoplossing, niet op het voorkomen van
problemen (Uitgebreid Aannemers Verdriet)
• Gebrekkige samenwerking / onvoldoende oog voor betrokken belangen
Zie bijvoorbeeld: preadvies Vereniging voor Bouwrecht, Interactief naar een nieuwe generatie bouwcontracten, nr. 36.
Preadvies
6

7. Het “klassieke” model
Bron: IBA (Gemeente Amsterdam)
7

8. Het “klassieke” model
• UAV is toch “recent” herzien?
Doelstelling volgens werkgroep:
[…] aanpassen van de terminologie (denk aan aanknoping bij de huidige titel
Aanneming van Werk van het BW en de UAV-GC 2005), doorvoeren van de
consequenties van de invoering van de titel Aanneming van Werk, en
verwerken van voortschrijdend inzicht zoals dat te kennen is uit
jurisprudentie, maatschappelijke ontwikkelingen en literatuur.
M.A.B. Monika Chao-Duivis, Cobouw van 3 november 2009.
8

9. Het “klassieke” model
• Algemene indruk UAV 2012
9

10. Afronding het “klassieke” model
• Bekende contractvorm; veel “ervaring” mee
• Gids Proportionaliteit schrijft zo goed als UAV 2012 voor; met minimale wijzigingen en motiveringsplicht
• Hoeveel keuze heb je als aanbestedende dienst?
• Praktijk; alles wat los en vast zit in de UAV 2012 wordt gewijzigd….
• Is een model dat naar de aard tegenstellingen versterkt
-ontwerp vs uitvoering
-laag inschrijven, prijsverbetering zoeken gedurende het werk
-“hit and run”; geen verantwoordelijkheid voor lifecycle
• Let wel: dit zijn “algemeenheden”. Op zich prima voorwaarden, maar vereist goed nadenken over het
proces van begin tot eind
10

11. Iets meer integreren; het bouwteam
11
Opdrachtgever
Architect
Installatie-
technisch
adviseur
Bouw-fysisch
adviseur
Constructeur
Installatie
technisch
adviseur
Bouwkundig
aannemer
BouwteamDNR 2011 DNR 2011 DNR 2011
Indien opdracht: dan vaak
UAV 2012
DNR 2011 Bouwteam

12. Contractvorm tussen klassiek en geïntegreerd
 Bouwteam
‒ Gebruiken kennis uitvoering bij uitwerken VO (of DO) naar bestek; kennisdeling.
kennis over uitvoering en bouwkosten reeds beschikbaar tijdens ontwerp
‒ Karakteristiek bouwteam: ieders verantwoordelijkheid blijft behouden
‒ Ook al voorbeelden dat bouwteam onderdeel uitmaakt van aanbestedingsprocedure
‒ Over het algemeen redelijk succesvol middel om faalkosten te verminderen
‒ Heeft wel zijn aandachtspunten
- aansprakelijkheid, omvang en beperking daarvan
- hoe afscheid nemen van elkaar?
- Next step: UAV 2012? Niet standaard D&C!
12

13. Geïntegreerd contracteren; UAV-GC 2005
13
Opdrachtgever
(Hoofd)-
aannemer
Onder-
aannemers
Ontwerpende partijen
• Architect
• Constructeur
• Bouwfysica
• Breeam
UAV – GC 2005
-Basisovereenkomst & AV

14. Uitgangspunten “geïntegreerd” contracteren
‒ Ontwerp en uitvoering bij aannemer (“opdrachtnemer”)
‒ Optimalisatie tussen ontwerp en uitvoering, (meer) ruimte voor innovatie
‒ Sturing op proces, veel minder op product
 Bijvoorbeeld milestones
‒ Doorgaans iets minder invloed van opdrachtgever
 positie opdrachtgever is een andere
 alles valt te regelen, maar dan….
‒ Hoge(re) kosten aanbesteding
14

15. Geïntegreerd contracteren; UAV-GC 2005
• de opdrachtgever specificeert de vraag. De “Vraagspecificatie”
• de opdrachtnemer voert de opdracht uit (design & build) op basis van de
Vraagspecificatie
• in de Basisovereenkomst worden de kernverplichtingen omschreven (het werk, de
prijs, de opleverdata, etc.)
• de UAV-GC beschrijft meer het proces en verdeling van verantwoordelijkheden
• Beperking te vergoeden schade door opdrachtnemer tot 10% van aanneemsom,
met minimum van EUR 1,5 mio.
• Bestaat niet in UAV 2012
• Standaard regeling voor meerjarig onderhoud (benaderd lifecycle denken)
15

16. Geïntegreerd contracteren; UAV-GC 2005
Is nu het ontwerp voor 100% het risico van de opdrachtnemer?
par. 3 UAV-GC: verantwoordelijkheden Opdrachtgever
•par. 3-2: documenten afkomstig van opdrachtgever
•par. 3-3: vraagspecificatie
•par. 3-4: door opdrachtgever opgedragen Wijzigingen
•par. 3-5: voor functionele ongeschiktheid voorgeschreven bouwstoffen,
tenzij opdrachtnemer keuzemogelijkheid: par. 3-7
Staat tegenover:
waarschuwingsplicht opdrachtnemer voor fouten of gebreken in vraagspecificatie,
ter beschikking gestelde informatie, etc. (par. 3-7 jo. 4.7 en 4.8)
16

17. Afronding UAV-GC 2005
• UAV-GC 2005 is een systeem
• Hele systematische opbouw
• Procesbeschrijving; procedureel
• Geen 100% design aansprakelijkheid
• Werkt; Prorail en Rijkswaterstaat hebben brede ervaring
• Vrij recente “discussie” in TBR over herziening UAV-GC
• Vereist (enige) ervaring; contractmanagement
17

18. Geïntegreerd contracteren; uit “de losse hand”
• Turn-key
• EPC
Lees het contract!
• Internationaal meer geaccepteerde standaarden
• FIDIC
• NEC-3
18

19. DB(F)(M)(O)
19
Overheid
Consortium
(project) B.V.
M(&O)
Opdrachtnemer
D&B
Opdrachtnemer
DBFM(O)-contract
M&O-contract
Financiering
Bank
Aandeelhouder 1
Aandeelhouder 2
Aandeelhouder 3
EPC-contract
Overheid
SPC
(project) B.V.
M(&O)
Opdrachtnemer
EPC
Opdrachtnemer
Bank (of banken /
investeerders)
Aandeelhouder 1
Aandeelhouder 2
Aandeelhouder 3
Interface

20. Ultiem geïntegreerd: DB(F)(M)(O)
Kernwaarden
 Meer een samenwerking dan een “wij/zij” benadering (PPS)
 Integraliteit > life cycle optimalisaties
 Risico's daar neerleggen waar deze het beste kunnen worden beheerst
 Langlopende commitment
‒ Gericht op “output” betaling in plaats van opleverbetaling
-Incentive om voortvarend en goed te werken
-Nadenken in designfase, want de M en de O ligt ook op het bord van de opdrachtnemer
‒ Financierbaarheid
 “Vier” ogen principe
‒ Financier kijkt mee (tucht van de banken)
20

21. Ultiem geïntegreerd: DB(F)(M)(O)
Waarom PPS in een dergelijk geintegreerde vorm?
 het tegengaan van faalkosten, budget- en tijdsoverschrijdingen bij (meer klassieke)
projecten;
 een urgente investeringsbehoefte gecombineerd met een gebrek aan ruimte op de
overheidsbegroting op korte termijn;
 de behoefte van betere prestaties
21

22. Ultiem geïntegreerd: DB(F)(M)(O)
Ministerie van financiën
In vergelijking met traditionele uitvoering hebben DBFM(O)-projecten tot nu toe geraamde
meerwaardes opgeleverd van gemiddeld 10 à 15%. Hierbij moet worden opgemerkt dat deze
10-15% meerwaarde financieel van aard is – verbeteringen van het kwaliteitsniveau zijn er niet
in meegenomen.
De geraamde financiële meerwaarde van alle huidige (aanbestede en in exploitatie zijnde)
DBFM(O)-projecten bedraagt ex ante tot nu toe ca. € 1,5 miljard. Deze meerwaarde is
berekend op basis van het verschil tussen de bieding en de geraamde uitgaven bij traditionele
uitvoering zoals becijferd in de PSC.
In de loop der jaren is in totaal voor ca. € 13 mrd. aan DBFM(O)-projecten aanbesteed.
Voortgangsrapportage DBFM(O) 2016 / 2017
22

23. Ultiem geïntegreerd: DB(F)(M)(O)
Is het al goud dat er blinkt?
PPS is geen Haarlemmerolie met voornamelijk positieve effecten. Het kan soms
positief, maar soms ook ronduit negatief uitpakken. Daarom is kritisch en
onafhankelijk advies over al dan niet toepassing op de juiste plaats essentieel.
Maar wie kan dit geven? De eenzijdige positieve verhalen van deze professionele
adviseurs ondermijnen het vertrouwen van de bestuurder in de publicaties van de
genoemde verantwoordelijken over PPS behoorlijk.
Ir. L.P.I.M. Hombergen, TBR 2017/2
23

24. Ultiem geïntegreerd: DB(F)(M)(O)
 Is het inderdaad (gemakkelijk) te verifieren of sprake is van alleen maar
succesverhalen, of dat er ook een andere kant aan de medaille zit?
24

25. Ultiem geïntegreerd: DB(F)(M)(O)
Is het al goud dat er blinkt?
Uit een meta-analyse van […] internationale onderzoeken blijkt dat het DBFMO-model
veelvuldig wordt toegepast, maar dat de uitvoering van de projecten niet zonder meer
succesvol verloopt (Boers et al., 2013). De overheid slaagt er niet altijd in om het
publiek belang overeind te houden.
Wel valt op dat bij de twee onderzochte contracten van de Rijksgebouwendienst de
kosten van wijzigingen (€ 50 miljoen) aanzienlijk hoger zijn dan de berekende
financiële meerwaarde voor deze twee contracten (€ 30 miljoen).
Rapport rekenkamer:
Contractmanagement bij DBFMO-projecten
Kamerstukken II, vergaderjaar 2012-2013, 33 639, nr. 2
25

26. Ultiem geïntegreerd: DB(F)(M)(O)
Is het al goud dat er blinkt?
We zien in de uitvoering dat het contractmanagement bij DBFMO-projecten versterkt kan
worden. Het sturingsmechanisme (betaling naar prestatie) wordt niet altijd toegepast zoals
bedoeld. Dit is belangrijk om vast te houden aan de contractafspraken en om het publieke
belang te borgen.
Ten slotte is stevig contractmanagement een voorwaarde om de verwachte financiële
meerwaarde van DBFMO-contracten te bewaken als deze tijdens de looptijd door wijzigingen
onder druk komt te staan.
Rapport rekenkamer:
Contractmanagement bij DBFMO-projecten
Kamerstukken II, vergaderjaar 2012-2013, 33 639, nr. 2
26

27. Ultiem geïntegreerd: DB(F)(M)(O)
Is het al goud dat er blinkt?
De logica van verbinden blijkt in onderzochte PPS-cases niet waarneembaar. […] We hebben hier derhalve van doen met
een mythe, een streven naar PPS-gerelateerd procesmanagement dat blijkbaar op papier wel nastrevenswaard wordt
geacht, ook binnen Rijkswaterstaat, maar in de praktijk bij grote infraprojecten van onder meer het type ‘Tweede
Coentunnel’ tot op heden nog geen werkelijkheid is.
De feitelijke samenwerkingsaanpak is nog vrij traditioneel en risicomijdend en daarmee correspondeert die niet met de
frequent in kringen van bestuurskundigen gekoesterde PPS-verwachtingen (‘logica van verbinden’)
De bestuurskundige mythe van verbinded PPS-management: de tweede coentunnel als illustratie. Bestuurswetenschappen,
no. 3, 2008
27

28. Ultiem geïntegreerd: DB(F)(M)(O)
Is het al goud dat er blinkt?
Onderzoeken zijn qua uitkomsten niet eenduidig. Het lijkt erop dat de wijze waarop DBFMO projecten op
individueel (project)niveau zijn ingericht, van groot belang is voor de effectiviteit en efficientie van het
project.
Publiek en privaat: een spannende relatie in de bouw- en infraketen. Frits Verhees, Alfons van Marrewijk, Wim Leendertse en Jos Arts
Beleidsonderzoek Online, oktober 2015
28

29. Ultiem geïntegreerd: DB(F)(M)(O)
Reflecties en aanzet tot nader onderzoek:
a) evenwicht private – publieke risico’s. Ruimtelijke wet- en regelgeving (vergelijk Coentunnel). Feitelijk
geen ontwerpvrijheid meer, maar wel het risico
b) Projectfinanciering kan tot risico avers gedrag aanleiding geven > innovatie?
c) Daadwerkelijk evenwichtige verdeling van risico’s? Simpel “risico’s” naar uitvoerende partijen
doorleggen. Ook kijken naar gedeelde risico’s?
d) Samenwerken vs dik contract. Hoe omgaan met belangen derden?
e) Langdurig samenwerken vs flexibiliteit?
Publiek en privaat: een spannende relatie in de bouw- en infraketen. Frits Verhees, Alfons van Marrewijk, Wim Leendertse en Jos Arts
Beleidsonderzoek Online, oktober 2015
29

30. Ultiem geïntegreerd: DB(F)(M)(O)
Marktvisie samenwerken aan een vitale en duurzame sector; medio januari 2016
Vijf hoofdprincipes
1. We kijken met trots en plezier naar de opgave en dragen dat ook uit.
2. De aanbestedingsvorm en de gekozen manier van samenwerking zijn gericht op het doel van de opgave.
3. De concurrentie is gebaseerd op de juiste variabelen.
4. We kennen en erkennen elkaars belangen en risico’s, en handelen daar ook naar.
5. De financiële totstandkoming en afwikkeling van de opgave is doelmatig, rendabel en financierbaar
voor alle betrokkenen.
www.marktvisie.nu
30

31. Ultiem geïntegreerd: DB(F)(M)(O)
31
Het idee is prima; maar werkt het altijd?

32. Kan er een keuze gemaakt worden?
In principe kunnen bedrijfseconomische inzichten, risico-overdracht, integraliteit, een
lifecycle benadering enz. van nut zijn in alle gevallen waarin de overheid investeert of
samenwerkt met de markt.
Voortgangsrapportage DBFM(O) 2016 / 2017
32

33. Aspecten die eigenlijk veel vaker een rol kunnen spelen….
 Levensduurkostenbenadering (“life cycle costing”): De kosten en risico’s tijdens de
levensduur van het project worden in kaart gebracht en geoptimaliseerd;
 Aanbestedingsrechtelijk gunningscriterium
 Risicomanagement: inventariseren, kwantificeren, toedelen en beheersen van
risico’s, waarbij deze worden belegd bij de partij die deze het beste kan
beheersen;
 -Alliantie?
 Prestatiemeting en toepassing van prestatieprikkels;
 Gebruik van (gedeeltelijke) private financiering indien hiermee bereikt kunnen
worden: efficiencyvoordelen, disciplinerend effect t.a.v. het realiseren van doelen
en het nakomen van afspraken.
 Goed opdrachtgeverschap / goed opdrachtnemerschap
 Soft skills
33

34. Alliantie
34
Opdrachtgever
Opdrachtgever
Aannemer
Aannemer
Alliantie

35. Afronding
 Stil staan bij de vraag; is al een goed begin
 Inventariseer wensen en behoeften
 Risico inventarisatie
 Wat zijn de ervaringen (intern en extern) en neem deze mee
 Invloed vs delegeren
 Innovatief vs standaard
 Zelf financieren of de markt
 Life cycle benadering
 Flexibiliteit nodig?
 Laat niet na te combineren (cherry picking mag)
 Paragraaf over samenwerken, vertrouwen, oog voor maatschappelijke belangen?
35

36. Afronding
Er bestaat geen “one size fits all”
Blijf kritische vragen stellen!
36

37. Contactgegevens
AKD advocaten | notarissen | belastingadviseurs
Ramon Pasma
Mobiel: +31 6 46 60 7450
Telefoon: +31 88 253 5650
E-mail: rpasma@akd.nl
37