www.doktorix.com

1. LABORATUVAR TESTLERİNİ
ETKİLEYEN DURUMLAR
&
NUMUNE ALMA ÖRNEKLERİ
www.doktorix.com
Dr.Kemal ASLAN
Biyokimya ve Klinik Biyokimya Uzmanı

2. Laboratuvar testlerinin doğruluğu 3 ana faktörün
etkisinde.
• Preanalitik Faktörler: Venöz stazla kan alma
• Analitik Faktörler: Cihazın solüsyonlarından
birini az pipetlemesi
•Postanalitik Faktörler: Sonucun yanlış girilmesi
Analitik ve Postanalitik hatalar kalite kontrol
programları ve dikkatli çalışmalarla en aza
indirilebilmektedir.
Preanalitik hataların önlenmesinde ise
eğitim( bilgi) esastır.

3. Preanalitik Faktörler
hem klinisyenler hem de
laboratuvar tarafından iyi bilinmelidirler.
Egzersiz
glukoz (ağır egzersizde düşer),
ürik asit,
kreatinin,
AST,
CK,
LDH,
Aldolaz,
Potasyum,
pürivat,
laktat
aldosteron,
GH
prolaktin,
Katekolaminler
HDL-kolesterol .
• Trigliserid ve Kolesterol bir miktar düşer, hematüri ve proteinüri oluşur

4. Diyet (yemek yeme)
Glukoz
Trigliserid
İnsülin
Gastrin
Demir
ALP
Ürik asit
LDH
Bilirübinler
Vitaminler
Na,K,Cl,P
İnsülin glukoz,K,Na,Cl, P ve Mg’u Hücre

5. Sigara nikotin ile adrenal medüllayı uyarır ve plazma
epinefrinini, idrarla katekolaminlerin ve metabolitlerinin
atılımını artırır.
• Bir sigara içme 10 dakika içinde glukozu 10 mg/dL
artırabilir ve bu artış, 1 saat süreyle kalır.
• Kortizol sigara içmeyle 5 dk içinde %40 kadar artabilir.
• Plazma laktatı artarken, pirüvat konsantrasyonu azalır.

6. Sigara içmeyle
• Kolesterol ve Trigliserid artar
HDL-K azalır.
• GH bir sigara içiminden sonra 30 dakika içinde
10 kat artabilir.
• Karboksihemoglobin total hemoglobinin
%10’unu aşabilir.
• Eritrositler artar.
• Lökositler %30 kadar artar.

7. Siklik Biyolojik Varyasyonlar
“siklik varyasyon”: Vücut sıvılarındaki maddelerin
konsantrasyonlarında günün, haftanın, ayın veya yılın
belli zamanlarında beklendiği şekilde meydana gelen
değişiklikler.
• Siklik biyolojik varyasyonlar oldukça büyük olabilir.
• Serum demir ve kortizol saat 08.00’den 16.00’e kadar
%50 değişebilir.
• Serum K 08.00’de 5.4 mmol/L
14.00’de 4,3 mmol/L’ye düşer.

8. • ACTH
• Prolaktin
• Katekolaminler
• Serotonin
• Kortizol
• Demir
• Renin / aldosteron sabah yüksektirler. Sabah
10:00’dan sonra bu testler için kan alınmaz.

15. Turnikeler
1 dakikadan uzun sure tutulması ile ;
AST
ALT
CK
LDH
Albumin
Bilirubin
Kalsiyum
Kolesterol
Total Protein
Demir % 5-10 artar.

16. Hemoliz
• Alkol gibi dezenfaktanların kan alımından önce deri üzerinde tam
kurumaması
Kan alma sırasında akımın türbülan oluşuna bağlı
• Kan alımından sonra hatalı mekanik taşıyıcılar
• Yüksek hızda veya uzun süre santrifüj
LDH
AST
Total protein
Demir
P
Amonyum
K
Mg
Kolesterol, Trigliserid, CK, CK-MB

18. Kanlar alındıktan sonra sallamadan,dik bir
şekilde laboratuvara gönderilir.
Glukoz-üre-krea-ast-alt-bilirübin-alp-ggt-kolesteroller,ürik asit, Na, Cl, Ca,
P, Mg, K, demir, ferritin, testosteron, prolaktin, FSH, LH, E2, PSA, Total
IgE, T3, T4, TSH, Folat, B12, Na, HCV, HIV, HBsAg, Anti-HBs, vdrl, ASO,
CRP, RF…

19. • K ölçülmez, yanlış olarak
yüksek çıkar .
• Fe
• Mg
• Ca
• ALP
• CK yalancı düşük
bulunur.

20. Na-Sitrat’lı Tüp
• Ca
• P
• ALP
• AST
• ALT yalancı düşük
ölçülür

21. Oksalat’lı Tüp
Ca
Amilaz
LDH
ALP
Asit fosfataz yalancı düşük .
NaF’lü Tüp
Kan glukoz tayinleri için bir koruyucu olarak kullanılır.
Florür birçok serum enziminin güçlü inhibitörüdür. Bu nedenle
enzimatik analiz metotlarını bozar.

22. Testlerin gerçek değerlerini
etkileyebileceğinden veya pıhtılaşma,
hemoliz gibi sonuçlara yol açacağından
ötürü;
Herhangi bir tüpe alınmış örnek,
kesinlikle bir diğerine eklenmemeli,
aktarılmamalıdır.

23. • Örnekler, tüp üzerindeki işaret
düzeyine kadar alınmalıdır.

24. İşaretten fazla kan :
Kan alırken turnikeyi fazla sıkma, uzun tutma, travmatize etme veya
tüpe fazla kan doldurma ile PT (INR) yalancı olarak kısa ölçülür.

25. İşaretten fazla kan
Pıhtılaşmış kanda (hemen 5 kez altüst edilmemiş)
Bekletilmiş kanda trombositler düşük çıkar.
RBC yüksek çıkar.

26. İşaretten fazla kan
Oda ısısında 4 saatten fazla beklemiş kan
Pıhtılaşmış kan
Sedimantasyon yalancı olarak
düşük çıkar.

27. Örneğin transportasyonu
• Genel olarak 1 saat kadar gecikme çoğu
maddenin konsantrasyonunda değişiklik yapmaz.
• Glukoz NaF gibi glikolitik inhibitörsüz tüpte
normal oda sıcaklığında saatte yaklaşık %2-3
düşer.

28. Örneğin transportasyonu
Bekletilmiş kanda eritrositler şişer (MCV artar),
trombositler parçalanır, böylece
MPV artar ve trombosit sayısı azalır.
Bu nedenle hemogram tahlili için numunede hemoliz
olmamalı (Hb, MCH ve MCHC yüksek çıkar) ve
numune fazla bekletilmemelidir (bu süre
parametrelere göre değişir, örneğin WBC, Hb, HCT, RBC ve Platelet için EDTA’lı
kan 24 saat saklanabilirse de, MPV çok hassastır, 2-6 saat sonra bozulur, bu
nedenle ideali hemogram tahlili için numune 3 saat
içinde çalışılmalıdır.

29. Örneğin transportasyonu
İdrar ağzı kapalı kapta maksimum 1 saat içinde incelenmelidir. Hemen
çalışılamayacaksa buzdolabında ağzı kapalı kapta maksimum 3 saat bekletilebilir.
Beklemiş idrarda ;
Varsa idrar silendirleri dağılır
Eritrosit ve lökositler hemoliz olur yani parçalanır
İdrar pH’ı artar
Keton varsa negatifleşir
Yalancı bakteri üremesi olur
Yalancı Nitrit pozitifliği olur
Taze sabah idrarı tercih edilir.
Analiz için en az 10 ml idrar alınmalıdır.

30. 18-yaşında bayan
• HIV tedavisi
• Serum potasyum 6.6 mmol/L ve kalsiyum 4.2 mg/dL.
• Diğer testler normal. Ayrıntılı incelemeye hastaneye
tekrar yatış
• Her işlemden önce kan alınması, testler normal
• Hastanın ilk hemşiresine soruldu (Kanlar kuru yani
antikoagülansız tüpe alınması gerekirken EDTA’lı
tüpe alınmış, önemli olduğunu bilmiyordum !)

31. 43 yaş erkek
• ALP 15 U/L ( 45-115 )
Ca 5 mg/dL (8.5 - 10.5)
K 8 mmol/L (3-5)
• Neden : Kan kuru tüp yerine K-EDTA’lı tüpe
alınıp gönderilmiş ve çalışılmış.
• EDTA ALP aktivitesi için gerekli olan Mg ve
Çinko bağlar, bu nedenle ALP düşük.
• EDTA ayrıca kalsiyumu da bağlar,kalsiyumda
düşük bulunur.

37. İDRAR KÜLTÜRÜ,
BALGAM KÜLTÜRÜ,
SPERMİOGRAM,
UYUŞTURUCU TESTİ

38. İDRAR PROTEİN,
TAM İDRAR,

39. BOĞAZ KÜLTÜRÜ
BURUN KÜLTÜRÜ

40. GAİTA MİKROSKOBİ
GAİTA PARAZİT
GAİTA ADENO VİRÜS
GAİTA ROTAVİRÜS
GAİTA SİNDİRİM
GİZLİ KAN
HELİKOBAKTER PYLORİ GAİTA

41. SONUÇ VERME

44. Referans AralıkReferans Aralık
• Bazı hastalık tablolarıyla hastanın durumunun uyumunun
araştırılması ya da sağlık derecesinin belirlenmesi için
referans veriler kullanılır.

45. • Referans birey → tanımlanmış kriterlere göre karşılaştırma
amacıyla seçilmiş birey
• Referans değer → referans bireyde gözlem ve ölçümle
belirlenen belli bir sayısal değer

46. Panik değerler (kritik değerler)
Laboratuvarda çalışılan testlerden belirlenen referans aralık
dışında, hastaya acil müdahale edilmesini gerektiren veya hastanın
hekiminin dikkatini çekmeyi gerektiren değerlerdir.
Panik değer bildirim talimatının amacı hasta güvenliğini tehlikeye
atabilecek sonuçlar elde edildiğinde ilgili hekime bildirilmesi
sürecinin işletilmesinin sağlanmasıdır.
Panik DeğerPanik Değer

47. Çalışılan testlerin sonuçları hastanın daha önceki
sonuçları ile karşılaştırıldığında ya da hastalığın tanısı ile
ilgili olarak bir uygunsuzluk tespit edildiği panik (kritik)
değerlerde birtakım işlemler uygulanır.
SüreçSüreç

48. Numune tekrar kontrol edilmelidir
Hemen laboratuvar uzman doktoruna haber verilmelidir
• Numune ile ilgili preanalitik bir hata (aşırı hemoliz,
lipemik serum, pıhtılı numune, aşırı beklemiş numune
vb.) varsa gerekirse hastadan numune tekrarı istemelidir.
Preanalitik SüreçPreanalitik Süreç

49. • Cihaz kontrol serumu/plazma/tam kan ile kontrol edilir.
• Kontrol sonucu anormal çıkarsa kalibrasyon yapılır.
• Tekrar kontrol serumu/plazma/tam kanı okutularak cihaz
kontrol edilir.
Panik değerin gerçekleştiği (biyokimya, hormon, koagülasyon veya
hemogram) cihazda;
Analitik SüreçAnalitik Süreç

50. Anormal çıkan hasta numunesi tekrar çalışılır.
Sonucun anormal çıkması durumunda; sonuç mevcut başka bir
yöntem ya da başka bir cihaz var ise onunla teyit edilir.
Hasta serviste yatıyor ise servis sorumlu hemşiresi ve doktoruna,
acil servis veya poliklinik hastası ise doktoruna bilgi verilir.
Analitik SüreçAnalitik Süreç

51. Doktor da sonucu değerlendirip gerekirse hastaya acil müdahalesini
yapar.
Doktor sekreterleri ve hemşireler de
laboratuvardan gelen panik değer
bildirimlerini hemen doktora bildirmekle
yükümlüdür.
.
Analitik SüreçAnalitik Süreç

52. Panik Değerler ListesiPanik Değerler Listesi
Laboratuvarda çalışılan testlerden belirlenen referans aralık
dışında ve kişi için riskli olabilecek değerlerin belirlenmesi
sonucu oluşturulan listedir.

55. ÜREÜRE
• ÜST KRİTİK DEĞER: > 200 mg / dL

56. Üre Düzeyinin Artmasına Yol Açan Bazı Sebepler:
Böbrek fonksiyonlarının bozulması;
• Prerenal yetmezlik: Konjestif kalp yetmezliği; Su ve tuz
kaybı (kusma, diare, diürez, terleme);Şok.
• Postrenal yetmezlik: Üriner yol tıkanmaları;
• Artan protein katabolizması: Gastrointestinal hemoraji;
Akut MI; Stres.
• Diyetle yüksek protein alımı,
• Pürin-pirimidin metabolizması bozuklukları

57. KALSİYUM (Ca)KALSİYUM (Ca)
• ALT KRİTİK DEĞER: < 6 mg /dL
• ÜST KRİTİK DEĞER: > 12 mg /dL
Hiperkalsemi (>12 mg/dl):
Halsizlik,iştahsızlık, bulantı, kusma
Stupor ve koma
Hipokalsemi (<6.0 mg/dl) :
Tetani→ Kas krampları, parestezi
Konvülzyon, huzursuzluk
EKG değişiklikleri, kalp yetmezliği

58. KREATİNİNKREATİNİN
• ÜST KRİTİK DEĞER: > 10 mg / dL

59. Kreatinin Düzeyinin Artmasına Yol Açan Bazı
Sebepler:
Prerenal nedenler : Hipovolemi ; Hipotansiyon ; Ağır enfeksiyonlar
Renal nedenler : Glomerülonefritler ; DIC ; Transplantasyon rejeksiyonu ; Nefrotoksisite ;
İntertisyel nefritler ; Piyelonefritler ; Diabetik böbrek hastalığı ; Multisistem hastalıklar.
Postrenal nedenler : Tübüler obstrüksiyon ; Üreter hasarı ; Üreter obstrüksiyonu ; Üretrada
taş .
• İlaçlar
• Nefrotik sendrom
• Karaciğer hastalıkları ile birlikte olan böbrek yetmezlikleri: Hepatosellür hastalıklar ; Tıkanma
sarılığı ; Uzun süren hipotansiyon.
• Metabolik hastalıklar: Orak hücreli anemi ; Karaciğer ve böbrek amiloid infiltrasyonu
• Akromegali ve jigantizm
• Kanserli hastalarda gelişen böbrek yetmezliği
• Böbrek tümörleri ve tümör invazyonları
KREATİNİNKREATİNİN

60. GLUKOZGLUKOZ
• ALT KRİTİK DEĞER: < 40 mg/dL
• ÜST KRİTİK DEĞER: > 400 mg/dL

61. GLUKOZ (Yenidoğan)GLUKOZ (Yenidoğan)
• ALT KRİTİK DEĞER: < 30 mg/dL
• ÜST KRİTİK DEĞER: > 300 mg/dL

62. • Glukoz Düzeyinin Artmasına Yol Açan Bazı
Sebepler:
• DM ; Pituiter hastalıklar (Jigantizm, Akromegali) ;
Dolaşımda adrenalin düzeyinin artması (Akut stres,
Feokromasitoma, Dışarıdan adrenalin verilmesi, Ağır
tirotoksikoz) ; Vitamin B1 eksikliği ; Glukagonoma ;
Akut pankreatit ; Yaygın pankreas kanseri ; Periton
diyalizi, hemodiyaliz ; İlaçlar
GLUKOZGLUKOZ

63. • Glukoz Düzeyinin Azalmasınına Yol Açan Bazı
Sebepler:
Açlık hipoglisemisi; İnsülinoma; Endotoksik şok; Kaşeksi;
Pankreas dışı malign tümörler; Hipopituiterizm; Glukagon
eksikliği; Katekolamin; Adrenal yetersizliği; Karaciğer
hastalıkları (Siroz, Ağır hepatit, Karaciğer konjesyonu);
İlaçlar; Ağır malnütrisyon; Gebelik; Enzim defektleri; Alkol
hipoglisemisi;
• Prematürite, SGA bebek, RDS, hiperinsülinemi durumları,
glikojen depo hastalıkları, enzim defektleri, yağ ve
aminoasit metabolizması bozuklukları
GLUKOZGLUKOZ

64. POTASYUM (K)POTASYUM (K)
• ALT KRİTİK DEĞER: < 3 mmol / L
• ÜST KRİTİK DEĞER: > 6 mmol / L
Hipopotasemi (< 2.8): İleus, iştahsızlık, kusma, kabızlık, letarji, yorgunluk,
kramplar, azalmış refleks, konfüzyon , paralizi, EKG değişiklikleri
Hiperpotasemi (6.2 mmol/L):
K> 6 mEq/L → Acil Durum
K >7 mEq/l →Hayatı tehdit eden durum
Kas güçsüzlüğü, uyuşukluk, EKG değişiklikleri

65. POTASYUM (K) (Yenidoğan)POTASYUM (K) (Yenidoğan)
• ALT KRİTİK DEĞER: < 2.5 mEq / L
• ÜST KRİTİK DEĞER: > 8 mEq / L

66. SODYUM (Na)SODYUM (Na)
• ALT KRİTİK DEĞER: < 125 mmol / L
• ÜST KRİTİK DEĞER: > 160 mmol / L
Hiponatremi (<125): Konvülzyon, refleks kaybı, artmış kafa içi basıncı
Hipernatremi (>160): Huzursuzluk, taşikardi, hipertansiyon,
oligüri,delirium, manik reaksiyon, yüksek ısı

67. KLORÜR (CI)KLORÜR (CI)
• ALT KRİTİK DEĞER: < 75 mmol / L
• ÜST KRİTİK DEĞER: > 130 mmol / L

68. TOTAL BİLİRUBİN (Yenidoğan)TOTAL BİLİRUBİN (Yenidoğan)
• ÜST KRİTİK DEĞER: > 15 mg / dL
Kernikterus indirekt bilirubinin beyin dokusunda
birikmesi sonucu oluşan nörolojik bir durumdur
Bilirubin >25mg/dl

69. AMİLAZAMİLAZ
• ÜST KRİTİK DEĞER: > 500 U /L

70. TSHTSH
• ÜST KRİTİK DEĞER: > 150 μIUg /L

71. TROPONİN ITROPONİN I
• ÜST KRİTİK DEĞER:
Erkek > 0.033 μg /L
Kadın > 0.013 μg /L

72. CK-MBCK-MB
•ÜST KRİTİK DEĞER:
Erkek: > 5.2 μg /L
Kadın: > 3.1 μg /L

73. PROTROMBİN ZAMANI (PT)PROTROMBİN ZAMANI (PT)
• ÜST KRİTİK DEĞER: > 30 SANİYE

74. aPTTaPTT
• ÜST KRİTİK DEĞER: > 100 SANİYE

75. LÖKOSİT (WBC)LÖKOSİT (WBC)
• ALT KRİTİK DEĞER: < 2000 / uL
• ÜST KRİTİK DEĞER: >20.000 / uL

76. HEMOGLOBİN (Hb)HEMOGLOBİN (Hb)
• ALT KRİTİK DEĞER: < 7 g / dL
• ÜST KRİTİK DEĞER: > 20 g / dL

77. HEMOGLOBİN (Yenidoğan)HEMOGLOBİN (Yenidoğan)
• ALT KRİTİK DEĞER: < 9.5 g / dL
• ÜST KRİTİK DEĞER: > 22 g / dL

78. HEMATOKRİT (HCT)HEMATOKRİT (HCT)
• ALT KRİTİK DEĞER: < % 20
• ÜST KRİTİK DEĞER: > %60

79. HEMATOKRİT (Yenidoğan)HEMATOKRİT (Yenidoğan)
• ALT KRİTİK DEĞER: : < % 33
• ÜST KRİTİK DEĞER: > % 70

80. TROMBOSİT (PLT)TROMBOSİT (PLT)
• ALT KRİTİK DEĞER: < 50.000 / uL
• ÜST KRİTİK DEĞER: > 500.000 / uL

81. TRANSFÜZYON MERKEZİTRANSFÜZYON MERKEZİ
• Cross match işleminde kan grubu uyuşmazlığının
saptanması

82. TİTTİT
• GLUKOZ VEYA KETON KUVVETLİ POZİTİFLİĞİ

83. Anti-HCVAnti-HCV
• POZİTİFLİK

84. Anti-HIVAnti-HIV
• POZİTİFLİK

85. MAGNEZYUM (Mg)MAGNEZYUM (Mg)
• ALT KRİTİK DEĞER: < 1.0 mg/dL
• ÜST KRİTİK DEĞER: > 5.0 mg/dL

86. FOSFOR (P)FOSFOR (P)
• ALT KRİTİK DEĞER: < 1 mg/dL
• ÜST KRİTİK DEĞER: > 9 mg/dL

87. KAN pCOKAN pCO22
• ALT KRİTİK DEĞER: < 20 mmHg
• ÜST KRİTİK DEĞER: >70 mmHg

88. KAN pOKAN pO22
• ALT KRİTİK DEĞER: < 40 mmHg

89. KAN pHKAN pH
• ALT KRİTİK DEĞER: < 7.2
• ÜST KRİTİK DEĞER: >7.6

90. TEŞEKKÜRLER…