2. Sub Pokok Materi 1
• Capaian Pembelajaran Mata Pelajaran
Mampu berkomunikasi dan menyampaikan ide dalam bahasa Jawa secara
terampil, baik lisan maupun tulis dengan menggunakan kosakata dan tata
bahasa yang sesuai dalam konteks resmi dan tidak resmi berdasarkan kaidah
bahasa dan unggah-ungguh bahasa Jawa yang tepat setara tingkat C (Standar
Common European Framwork of Reference for Languages).
• Sub Capaian Pembelajaran Mata Kegiatan
1. Bisa ngandharake tegese ngoko alus.
2. Bisa ngandharake titikane ngoko alus.
3. Bisa niteni tetembungan ngoko alus.
• Pokok-pokok Materi
1.Tegese Ngoko Alus
2.Titikane Ngoko Alus
3.Tetembungan Ngoko Alus
4. Tegese Ngoko Alus
Ngoko alus yaiku unggah-ungguh basa sing ngemot leksikon
ngoko, leksikon netral, lan leksikon krama. Leksikon krama digunakake kanggo
atur pakurmatan marang mitra wicara. Padatan leksikon krama sing
digunakake awujud tembung aran, tembung kriya, lan tembung sesulih.
Manawa ana leksikon krama andhap, padatan awujud tembung kriya utawa
tembung aran (Sasangka, 2007). Miturut Harjawijana & Supriya (2009: 51)
basa ngoko alus saged mbangun swasana ingkang endah lan elok. Uwong sing
nggunakake basa ngoko alus anggone omongan karo uwong sing duwe status
luwih asor, tetembungan dhasare awujud ngoko antuk tambahan leksikon
krama utawa krama inggil supaya tuwuh rasa sing rumaket. Dadi ora ana let
(jarak) tumrap uwong sing diajak micara. Sejene kuwi, leksikon krama lan
krama inggil sing kacampur bisa nuwuhake rasa urmat.
5. Titikane Ngoko Alus
Unggah-ungguh basa ngoko alus bisa katitik saka:
a. Dumadi saka leksikon ngoko/netral + leksikon
krama/krama inggil.
b. Tetembungan kang gayutan karo wong sing diajak
guneman utawa wong liya sing dirembug nggunakake
krama inggil.
c. Tetembungan sing kanggo awake dhewe nggunakake
ngoko lugu utawa krama andhap.
d. Tembung sing diowahi krama inggil mung tembung
linggane.
e. Leksikon krama inggil awujud tembung aran, tembung
kriya, lan tembung sesulih.
f. Wuwuhan awujud ater-ater (afiks), seselan (infiks), lan
panambang (konfiks) tetep ngoko.
6. Tetembungan
Ngoko Alus
Tetembungan sing padatane ana ing ragam
ngoko alus yaiku dhasare ngoko utawa
leksikon netral, krama, lan krama inggil.
Tembung sing kanggo awake dhewe
nggunakake ngoko utawa leksikon netral.
Manawa kanggo mitra wicara utawa
ngrembug wong liya lumrahe nganggo
krama lan krama inggil. Ing ngisor iki ana
tuladha tetembungan ngoko sing duwe
krama lan krama inggil.
7. Tuladha tembung ngoko sing duwe karma, lan karma inggil
No Ngoko Krama Krama Inggil Arti
1 Akon Aken Dhawuh Menyuruh
2 Aku Kula Ingsung/Adalem Aku/Asaya
3 Adhep Sowan Marak Menghadap
4 Anggo Angge Agem Pakai
5 Anom/Enom Anem/Enem Timur Muda
6 Apa Menapa Punapa Apa
7 Aran/Jeneng Nama Asma Nama
8 Arep Ajeng/Badhe Kersa Akan/Mau/Ingin/ Berkehendak
9 Aten-aten Memanahan Penggalihan Perasaan Hati
10 Ati Manah Penggalih Hati
11 Awak Badan Salira Badan
12 Ayo Manga Suwawi Ayo/Mari
13 Batur/Mbatur Rencang/ Ngrencang Abdi/ Ngabdi/ Suwita Abdi/ Pembantu/ Mengabdi
lumantar Subroto, dkk, 2008: 131-136
11. Rangkuman
Ngoko alus yaiku unggah-ungguh basa sing ngemot leksikon ngoko,
leksikon netral, lan krama. Basa ngoko alus bisa mbangun swasana sing endah
lan elok uga kebak rasa urmat ananging sesambungane rumaket. Titikane
ngoko alus yaiku: dumadi saka leksikon ngoko/netral + leksikon krama/krama
inggil; tetembungan kang gayutan karo wong sing diajak guneman utawa wong
liya sing dirembug nggunakake krama inggil; tetembungan sing kanggo awake
dhewe nggunakake ngoko lugu utawa krama andhap; tembung sing diowahi
krama inggil mung tembung linggane; leksikon krama inggil awujud tembung
aran, tembung kriya, lan tembung sesulih; wuwuhan awujud ater-ater (afiks),
seselan (infiks), lan panambang (konfiks) tetep ngoko.