1. Panghihiram NG SALITA
Tuntuninsapanghihiram
1. Huwag manghiram.Ihanapng katumbassawikangpambansaang konsepto.Katuladngrule =
tuntunin,hindi “rul”.
2. Huwag pa ring manghiram.Ihanapngkatumbassa mga lokal nawikaang konsepto.Katulad ngtarsier
= máomag,málmag(Bol anon),whale shark= “butandíng”(Bikol)
3. Kapag walangeksaktongkatumbas,hiraminangsalitabataysasumusunodnakalakaran:
a. KungwikangEspanyol angpinanghiraman,baybayinangsalitaayonsa katutubongsistema.Hal:
strategic= estratégico.Kunggayon,estratehiko.
b. KungwikangIngles,baybayinangsalitanangayonsa bigkas.Hal:sophisticated=sofistikeyted.
Malayang gamitinangmga titikF,J, V,at Z.
Sa kuwentoaymahahangoang tatlopang deribasyon:nagkúkuwento(inuulitang“ku”);nagkwékwento
(pagkataposkaltasinangu,inuulitangkwe) atnagkékwento(pagkataposkaltasinangu,inuulitang
unangkatinigat unangpatinig).Kungangpangunahinganyoay“kwento”,mahahangolamangang
hulingdalawanganyong reduplikasyon.Mahalagangbanggitindinditonaang biswal naispelingng
nagkwékwentoayhindi nagkakaloobngpalatandaanparasa bumabásakungpaano ang tamang
pagpapantig(nagkwé kwentoo nag kwékwento).Walangganitongproblemasanagkuwentoat
nagkukuwento.
4. Sumunodsa opisyal napagtutumbas.Sapana-panahonaynaglalabasangKWF, kasabayng ibang
ahensiyangpamahalaan,ngmga opisyal napagtutumbassamga terminosa likasnaagham, aghamna
panlipunan,siningatpanitikan.Mangyaringsumunodsamgaopisyal napagtutumbasosalinbuhatsa
mga ahensiyangito.Katuladngaghámpanlipunan,hindi sosyal sayans.
Pagbabaybaynghiram na salita
Ito ang mga mungkahi sapagbabaybaynghiniramna mga salita:
1. Maaaring panatilihinangorihinal nabaybay nglahatng mga salitangpantangi,panteknikal atpang
agham.Katuladng Manuel LuisQuezon,IlocosNorte,chlorophyll,atsodiumchloride.
2. Maaaring baybayinalinsunodsakatutubongsistemaanglahatng hiramna salitabuhatsa Espanyol
malibansamga salitangpantangi.Katuladngcebollasnakatumbasngsibuyas,socorrona katumbasng
saklolo,componernakatumbasngkumpuní,perona katumbasng pero.
3. Maaaring panatilihinangorihinal nabaybayanglahatng salitanggalingsaibangkatutubongwikasa
Pilipinas.Katuladngvakul,hadji,ifun,atcañao.
4. Maaaring panatilihinangorihinal nabaybaynglahatng hiramna salitabuhat sa Inglesmalibankung
taliwassanakasaad sa ikalimangmungkahi.Mgahalimbawa:daddy,boyfriend,sir,atjoke.
2. 5. Maaari nang baybayinalinsunodsakatutubongsistemaanglahatng hiramna salitana naibana ang
kahulugansaorihinal:Katuladngstandby na binabaybaynaistambay,uphere nanagingapír, hole inna
nagingholen,caltex nanagingkaltek(tabò).
6. Gamitinang baybayng salitanghiramna matagal na o lagi nang ginagamit,tuladngteléponó(hindi
teléfonó),pamilya(hindi familiáofamilya),epektibo(hindiefektibooefektivo).
7. Kailangangtandaanna ang bawattunog sa bawatwikaay may kanyakanyangpartikularidad
alinsunodsasistemangpamponolohiyanito.Kahitmagkakahawigangbigkas(atletra) ngmga salitasa
nanghihiramatsa orihinal nawikaay hindi parinmasasabingmagkakatumbasangmga tunogng mga
ito.Halimbawa,mayilangnagmumungkahi nagamitinangmgasalitang“deskriptiv”at“narativ”(sa
halipngnakagawiang“paglalarawan”at“pasalaysay”).Ayonsamga ito,ang “v” ay katutubongtunog
daw sa mga wikasa Pilipinaskungkaya’tmaaari naraw gamitinitosa karaniwangmgasalita.Ang
baybaydaw sa “deskriptiv”at“narativ”ay bahagi raw ng leksikal naelaborasyonngFilipinoatbahagi ng
intelektuwalisasyon.Hindi itotamangkatwiran,sasumusunodnakadahilanan:
a. Ang“v” sa mga wikasa Pilipinasayibasa “v” ng Ingles.Panlabi angartikulasyonng“v”sa Pilipino;
“labiodental”namanangsa Ingles.Bukoddito,natatagpuanlamangang“v” na Pilipinosapagitanng
dalawangpatinig;hindi itonakikitasadulongisangkaraniwangsalitaat pantig.
b. Angispelingna“narativ”at “deskriptiv”aynakikipagkompetensiyasa“narrative”at “descriptive”ng
Ingles,atmababansagangmalingispeling.
c. Sa lumangtuntuninsapanghihiram,maaaringhiraminangsalitasaorihinal naanyo.Hindi na
kailangang“isakatutubo”angispelingngsalita.
d. Angintelektwalisasyonatmodernisasyonngwikangpambansaayhindi lamangnakasandigsa
pagkakaroonng mga terminongmagagamitsadiskursongpangkapantasan.Masimportante paritoay
ang kahandaanng mga Pilipinonggamitinangsarili nilangwikaupanglumikhaatmagpalitanngbago,
orihinal atmakabuluhangmgakaalaman.
Pagbigkassamga hiram na salita
Ito ang mga mungkahi sapagbigkassamga hiram na salitangnasaorihinal nabaybay:
1. Sa pagpapanatili nghiramnasalitasa orihinal naanyo,ang mga letra,makatinigmano ma patinig,ay
maaaringkumatawansa mahigitsaisangtunog,gaya ng ipinakikitangsumusunodnahalimbawa:
a. Ang/c/ ay maaaring kumatawansatunog na /k/,/s/o /ts/;
Kastila Filipino
casa kasa (/'ka.sa/)
bicicleta bisikleta
Ingles Filipino
ice ise (/'ays/)
3. Chile Tsile
China Tsina
camerun kamerun
Italyano Filipino
cello selo(/'če.low/)
b. Ang/j/ay maaaring kumatawansatunog na /h/o /dy/;
Ingles Filipino
jeepneydyip
Japan Hapón
JamaicaHamaika
c. Ang /q/ay maaaringkumatawansa tunogna /k/ o /kw/;
Ingles Filipino
quantillion kuwantilyon
antiqueantike
d Ang/x/ay maaaring kumatawansatunog na /s/o /ks/;
Ingles Filipino
extra ekstra
2. Kahitpinanatili saorihinal naanyo,angmga salitangdayuhanaybinibigkasparinng maraming
Pilipinosakatutubongparaangaya ng sumusunod:
a. Ang/f/ ay binibigkasnaparang/p/;
Kastila Filipino
Filipinas Pilipinas
Ingles Filipino
Fiji Pidyi
father páder
b. Ang/ñ/ ay binibigkasnaparang/ny/;
c. Ang /v/ay binibigkasnaparang/b/;
Ingles Filipino
visa bisa
4. visayas bisayas
vice bise
d. Ang/z/ ay binibigkasnaparang/s/;
Ingles Filipino
zero sero
zoo so
e.Ang /æ/ay nagiging/a/;map/mæp/> /map/
f.Ang /ow/ay nagiging/o/;goal /gowl/>[gol]
g. Ang/i/ay nagiging/i/;brief /bri f/> /brip/
h. Ang/u/ ay nagiging/u/;shoot/šut/ > /šut/
Kasaysayan
Noongunangmaisulatangmga wikangPilipinosaalpabetongRomano,ginamitnitoangpalabaybayang
Kastila.Abecedarioangtinawagsaalpabetongito,namayroong32 titik.Matatanaw pa rin sa ngayon
ang pamana ngsistemangitosa Kastilangpamamaraanngpagsulatng mga katutubongapelyido,tulad
ng Maquilin,Mañálac,Guinto,at ibapa. Marami ringmga pookna may katutubongpangalanang
nasusulatsapalabaybayangKastila,madalasnakikikompetensiya onakikipagsamasakanilangmga
"katutubong"anyo,tuladngBulacán/Bulakan,Bícol/Bikol,Caloocan/Kalookan,Marahui/Marawi,
Taguig/Tagig,atbp.Noongika-19dantaon,iminungkahi ni José Rizal angpaggamitngKsa halipna C at
Q.
Noong1935, naglabassi Lope K. Santosng bagongpalabaybayanparasa wikangpambansana
gumagamitng abakadao alpabetong20 titik.Noong1973, ipinalawakangalpabetongitosa31 titik.
Noong1987, mulingbinagoangkomposisyonngalpabetoatginawaitong28 titik;itoangkasalukuyang
alpabetongFilipino.
Noongtaong2001, naglabasng mga patakaran angKomisyonsaWikangFilipinooKWFsa tamang
paraan ng pagbaybayng Filipino.AyonsaKWF,angOrtograpiyang WikangPambansang Pilipinasayang
kabuuanng ipinapalagaynapinakamaunladatpinakatumpaknamgakalakarankungpaano inililipatng
mga Pilipinoangsinasalitangwikasaanyongpasulat.Angortograpiyangitoaytumutukoysa
istandardisadongsetngmgagrapema(o pasulatna mga simbolo) atngmga tuntuninsapaggamitng
mga simbolongito,kapagsumusulatsawikangpambansa.Itinutol itongmgasuriangpang-edukasyon
at, dahil dito,ibinawi.
Ilansa mga pamantasansa Pilipinasangkasalukuyangginagamitangiilangmgarepormangnasimula
nang maipatupadngpamahalaan.Ilansamga ito ang:
5. PamantasangDe La Salle (DLSU)
UnibersidadngPilipinas(UP)
Kapansin-pansinna,bagamantinatangkilikngUnibersidadngPilipinasangmgareporma,ang mismo
nitongpangalanaynakabaybayayonsa mga makalumangpanuto(PilipinassahalipnaFilipinas,ang
pangalawangbaybaynapadalasnang ginagamitsamga lathalang mga unibersidadsaitaasatng
pamahalaan).
Masasabinghigitna mas radikal angmga iminumungkahingrepormangUP kungihahambingsaibang
mga pamantasan.
Kapansin-pansindinna,samismongsaloobng mga pamantasangitoay may tendensiyaringmagingdi-
regularsa pagbaybayng mga salita,partikularnasaUP.
Noong2008, naglabasangKWF ng Gabay sa Ortograpiyang WikangFilipino.Itinakwil nitoangmga
radikal na rebisyon ng2001 at masbinigyang-halagaangstatusquo,bagaman kinokodipikaoginagawa
nang opisyal angilangmgaaspetonito.
