ЁС ЗҮЙ

1. Нийтэд үйлчилдэг мэргэжлийн
нягтлан бодогчийн ёс зүйн
дүрмийн ерөнхий хэрэглээ
Лекц №9

2. Дэд сэдэв
• 290 Аудит болон Нягтлах
ажлын хараат бус байдал
• 291 Бусад баталгаажуулах
ажлын хараат бус байдал

3. 290 Аудит болон Нягтлах ажлын
хараат бус байдал
• Хараат бус байдал нь дараах зүйлсээс
бүрдэнэ:
• Сэтгэл санааны хараат бус байдал
• Нийтэд үйлчилдэг мэргэжлийн нягтлан бодогчийн
ёс зүйн дүрэм
• Мэргэжлийн шийдлийн үнэ цэнийг алдагдуулах
нөлөөнд үл автуулах, тэгснээрээ шударга, бодит,
мэргэжлийн үл итгэх байр суурьнаас хандан
дүгнэлт илэрхийлэх боломж олгохуйц сэтгэл
санааны байдал.

4. • Гадна төрхийн хараат бус байдал
• Ул суурьтай бөгөөд мэдээлэлтэй гуравдагч
итгээд бүх тухайлсан үйл явдал болон
нөхцөл байдлыг дэнсэлсний үндсэн дээр
пүүсийн буюу аудитын ажлын багийн
гишүүний шударга ёс, бодитой хандлага,
мэргэжлийн үл итгэх үзэл алдагдсан гэж
үндэслэлтэйгээр дүгнэхэд хүргэхүйц баримт
сэлт, нөхцөл байдлаас зайлс хийх явдал

5. Мэргэжлийн нягтлан бодогч нар онолын үзэл
баримтлалын аргыг дараах зорилгоор
хэрэгжүүлэх ёстой:
• Хараат бус байдалд учирч болох аюул заналыг
тодорхойлох,
• Тодорхойлсон аюул заналын хэмжээ далайцыг
үнэлэх,
• Шаардлагатай бол аюул заналыг арилгах, эсвэл
хүлээн зөвшөөрөгдөх түвшин хүртэл бууруулах
хамгаалалтуудыг хэрэглэх.

6. • Аюул заналыг арилгах эсвэл хүлээн зөвшөөрөгдөх
түвшин хүртэл бууруулах зохистой хамгаалалт
байхгүй, эсвэл байсанч хэрэглэх боломжгүй болохыг
мэргэжлийн нягтлан бодогч тогтоовол, мэргэжлийн
нягтлан бодогч аюул учруулж буй нөхцөл байдал
болон харилцааг таслан зогсоох эсвэл аудитын
ажлыг зогсоох, эсвэл аудитын ажлыг хүлээж авахаас
татгалзах ёстой.
• Мэргэжлийн нягтлан бодогч эдгээр үзэл
баримтлалыг хэрэглэхдээ мэргэжлийн
үнэлэлтүүдийг ашиглах ёстой.

7. Санхүүгийн сонирхол
• Аудитын ажлын үйлчлүүлэгчид санхүүгийн
сонирхолтой байх нь “хувийн ашиг сонирхлын
аюул занал”-ыг үүсгэж болзошгүй. Аливаа аюул
занал оршин тогтнох болон түүний хэмжээ
далайц нь дараах зүйлсээс хамаарна. Үүнд :
• Санхүүгийн сонирхол бүхий этгээдийн үүрэг
оролцоо
• Санхүүгийн сонирхол нь шууд болон шууд бус
эсэх
• Санхүүгийн сонирхолын материаллаг байдал

8. • Санхүүгийн сонирхол нь зуучлалаар
(тухайлбал хамтын хөрөнгө оруулалтын
хэрэглүүр, эд хөрөнгийн эсвэл итгэмжлэл)
дамжин бий болж болно. Ашиг хүртэх
өмчлөгч нь тухайн хөрөнгө оруулалтын
хэрэглүүрийг хянах эсэх, эсвэл хөрөнгө
оруулалтын шийдвэрт нөлөөлөх чадамжтай
эсэхээс ийм санхүүгийн сонирхлууд шууд
эсвэл шууд бус байх нь хамаарч
тодорхойлогдоно.

9. • Хөрөнгө оруулалтын хэрэглүүрийг хянадаг
эсвэл хөрөнгө оруулалтын шийдвэрүүдэд
нөлөөлөх чадамжтай бол тухайн санхүүгийн
сонирхлыг шууд сонирхол хэмээн энэ дүрэмд
тодорхойлдог. Эсрэгээр ашиг хүртэх өмчлөгч нь
тухайн хөрөнгө оруулалтын хэрэглүүрүүг огт
хянадаггүй, хөрөнгө оруулалтын шийдвэрт
нөлөөлөх ямар ч чадамжгүй бол ийм
санхүүгийн сонирхлыг шууд бус сонирхол
хэмээн энэ дүрэмд тодорхойлдог.

10. • Хэрэв баталгаажуулах ажлын багийн
гишүүний ойрын төрөл садангийн хүн нь
баталгаажуулах ажлын үйлчлүүлэгчид
хамаарах шууд санхүүгийн сонирхолтой
эсвэл материаллаг шууд бус санхүүгийн
сонирхолтой байгаа бөгөөд үүнийг уг
гишүүн мэдэж байвал “хувийн ашиг
сонирхлын аюул занал” үүснэ. Аюул
заналын хэмжээ далайц нь дараах хүчин
зүйлсээс шалтгаална. Үүнд:

11. • Аудитын багийн тухай гишүүн болон түүний
ойрын төрөл садангийн тэр хүний хоорондын
хэлхээ холбооны мөн чанар
• Тухайн санхүүгийн сонирхол нь тухайн төрөл
садангийн хүний хувьд хэр материаллаг байх.
Тухайн аюул заналын хэмжээ далайцыг үнэлэх
хэрэгтэй бөгөөд шаардлагатай бол уг аюул
заналыг арилгах эсвэл хүлээн зөвшөөрөгдөх
түвшин хүртэл бууруулах хамгаалалтуудыг
хэрэглэх ёстой. Ийм хамгаалалтуудаас
дурьдвал:

12. • Тухайн ойрын төрөл садангийн хүний
санхүүгийн тэр бүх сонирхлыг байж болох
хамгийн богино хугацаанд арилгах эсвэл
тэрхүү шууд бус санхүүгийн сонирхлын
нөлөөллийн томоохон хэсгийг арилгаснаар
үлдэж буй сонирхлыг материаллаг бус болгох
• Аудитын ажлын багийн гишүүний гүйцэтгэсэн
ажлыг мэргэжлийн нягтлан бодогчоор
хянуулах
• Аудитын ажлын багаас тухайн гишүүнийг
чөлөөлөх

13. • Хэрэв аудитын ажлын багийн гишүүн, түүний халуун
ам бүлийн гишүүн, эсвэл пүүс нь тухайн аудитын
ажлын үйлчлүүлэгчид хяналтын эрх бүхий
байгууллагад шууд санхүүгийн болон материаллаг
шууд бус санхүүгийн сонирхолтой бөгөөд
үйлчлүүлэгч нь тэрхүү байгууллагын хувьд
материаллаг бол, үүнээс үүдэн “хувийн ашиг
сонирхлын аюул занал” нь ямар ч хамгаалалт хүлээн
зөвшөөрөгдөх түвшин хүртэл бууруулж чадхааргүй
ноцтой байна. Тиймээс аудитын ажлын багийн
гишүүн, түүний халуун ам бүлийн гишүүн болон
пүүсийн аль нь ч ийм төрлийн санхүүгийн
сонирхолгүй байх ёстой.

14. • Тухайн пүүсийн тэтгэврийн төлөвлөгөөний
дагуу аудитын үйлчлүүлэгчид шууд, эсвэл
шууд бус материаллаг санхүүгийн ашиг
сонирхол эзэмших нь хувийн сонирхлын
аюул занал бий болгоно. Тухайн аюул
заналын хэмжээг үнэлж, шаардлагатай бол
түүнийг арилгах, эсвэл зохих түвшин хүртэл
бууруулах хамгаалалтыг хэрэгжүүлэх ёстой.

15. • Хэрэв аудитын ажлын түншийн энэхүү аудитын
ажилтай холбоотой ажил хэргээ явуулж буй
оффисын бусад түншүүд, эсвэл тэдгээрийн халуун
ам бүлийн гишүүн нь тухайн аудитын үйлчлүүлэгчид
шууд санхүүгийн ашиг сонирхол, эсвэл материаллаг
шууд бус санхүүгийн ашиг сонирхлыг эзэмшиж
байвал үүсэх хувийн ашиг сонирхлын аюул занал нь
ямар ч хамгаалалт хэрэглээд хүлээн зөвшөөрөгдөх
түвшин хүртэл үл буурахуйц ноцтой байна. Тиймээс
ямар ч ийм түнш болон түүний халуун ам бүлийн
гишүүн нь ийм аудитын үйлчлүүлэгчид ийм төрлийн
санхүүгийн ашиг сонирхол эзэмших ёсгүй.

16. 291 Бусад баталгаажуулах ажлын хараат бус
байдал
• Энэ зорилго нь хараат бус байдлыг хангах,
түүнийг хэрэгжүүлэх тухай үзэл
баримтлалын арга хандлагыг хэрэглэх
талаар пүүс болон баталгаажуулах ажлын
багийн гишүүдэд туслалцаа үзүүлэхэд
оршино.

17. • Хараат бус байдал нь дараах зүйлсийг
агуулдаг. Үүнд:
• (а) Сэтгэл санааны хараат бус байдал
• Мэргэжлтийн шийдлийн үнэ цэнийг
алдагдуулах нөлөөнд авталгүйгээр санал
дүгнэлтээ илэрхийлэхэд үл саад болох,
тэгснээрээ шударгаар ажиллаж, улмаар
бодитой хандлага, мэргэжлийн үл итгэх үзлийг
хэрэгжүүлэх боломжийг олгодог сэтгэл
санааны байдал

18. • (б) Гадна төрхийн хараат бус байдал
• Мэдээллээр хангагдсан, ул суурьтай
гуравдагч талын зүгээс тухайн бүх баримт,
нөхцөл байдлуудыг дэнслэн үзээд пүүс
буюу баталгаажуулах ажлын багийн
гишүүний шударга байдал, бодитой
хандлага, мэргэжлийн үл итгэх үзэл
алдагдсан гэж дүгнэхэд хүргэхүйц ноцтой
баримт, нөхцөл байдлаас зайлсхийх явдал.

19. • Мэргэжлийн нягтлан бодогч нь үзэл
баримтлалын арга хандлагыг дараах зүйлд
хэрэглэх ёстой.
• (а) Хараат бус байдалд учрах аюул заналыг
олж тогтоох
• (б) Олж тогтоосон аюул заналын хэмжээ болон
далайцыг үнэлэх
• (в) Шааардлагатай үед аюул заналыг арилгах
буюу хүлээн зөвшөөрөгдөх түвшин хүртэл
бууруулах хамгаалалтуудыг хэрэглэх

20. БАРИМТЖУУЛАЛТ
• Баримтжуулалт нь мэргэжлийн нягтлан
бодогч дүгнэлт гаргахдаа хараат бус
байдлын шаардлагуудыг дагаж мөрдөж
байгаа эсэх тал дээр дүгнэлт гаргахад
нотлох зүйлээр хангадаг. Баримтжуулалт
дутуу дулимаг байх явдал нь пүүсийн хараат
бус байгаа эсэхийг тодорхойлох хүчин зүйл
болохгүй.

21. АЖЛЫН ХУГАЦАА
• Ажлын хугацаа болон мөн баталгаажуулах асуудлын
мэдээллийн хамарч буй хугацааны туршид
баталгаажуулах ажлын үйлчлүүлэгчээс хараат бус
байх шаардлагатай. Баталгаажуулах ажлын баг
тухайн ажилтай холбоотой баталгаажуулах
үйлчилгээг үзүүлж эхэлснээр ажлын хугацаа эхэлнэ.
Баталгаажуулах тайланг гаргаснаар ажлын хугацаа
дуусгавар болно. Баталгаажуулах ажил нь давтагдах
шинж чанартай бол талууд мэргэжлийн харилцааг
зогсоосныг аль нэг тал мэдэгдсэн мөн болон
баталгаажуулах ажлын эцсийн тайланг гаргасан
хугацаа мөч хоёрын аль сүүлийнхээр нь дуусгавар
болно.