1. โตฎก ฉันท์ 12
ประลุฤกษมุหุต ทินอุตดมไกร
รณรงควิชย
ั ยะดิถีศุภยาม
ทิชพฤฒิปุโร หิตโกวิทพราหมณ์
ก็ประกอบกิจตาม นิติไลยพิธี
ทะนุเพื่ออภิมง คลสงเคราะห์ทวี
สิ ริวฒนกรี
ั ธ เผด็จดัสกร
บุรพัณหัสมัย ลุอุทยรวิวร
ั
นฤนาถอดิศร ธ เสด็จสระสนาน
วรองค์อภิมณฑ์
ั ศุภสรรพประการ
ดุจขัตติยบุราณ
์ รณยุทธนิยม
พระเสด็จรถยา บทคลาอนุกรม
ฐิตเกยชยชม พลพฤนทนิกร
ถอดความ โตฎก ฉันท์ฯ
ครั้นถึงเวลาอันเป็ นฤกษ์ดีงามแก่การมีชยในการรบพราหมณ์ผเู ้ จริ ญที่ปรึ กษาแห่งกษัตริ ยก็
ั ์
ประกอบพิธีทางไสยศาสตร์เพื่อให้เกิดมงคลยิง และเพื่อความมีชยในการยกทัพเสด็จไปปราบ
่ ั
ข้าศึก เวลาเช้าขณะตะวันเริ่ มขึ้นพระมหากษัตริ ยกเ็ สด็จไปสรงน้ า พระวรกายประดับด้วย
์

2. เครื่ องทรงอันงดงามตามแบบฉบับกษัตริ ยโบราณคราวออกศึก พระองค์เสด็จไปตามทางโดย
์
ลาดับ ประทับบนเกยชัยเพื่อทอดพระเนตรกองทัพอันยิงใหญ่
่
กาพย์ฉบัง ๑๖
เนมิตก์เชษฐวิทยุตดร รอพอบวร
มุหุตอุดมดีดล
ให้ฆาตฆ้องชัยมงคล คารบสามหน
เฉลิมพระฤกษ์เบิกธง
ทุ่มอินทเภรี เร่ งคง คาบลาถ้วนลง
มโหระทึกครึ กโครม
ดุริยางค์ดนตรี มี่ประโคม สังข์แตรแซ่โหม
กระหึ่มสนันบรรสาน
่
ราชามาคธภูบาล เถลิงหลังคชาธาร
ประเสริ ฐสง่างามทรง
ควรขัตติยยานยรรยง เพียงพาหนาสน์องค์
สหัสนัยน์ใดปาน
ครบเต็มเครื่ องตั้งหลังสาร กูบแพรแลลาน
ละล้วนบรรเจิดเฉิดฉัน

3. โอภาสอาภรณื อครภัณฑ์
ั คชลักษณ์ปิลันธน์
ก็เลิศก็ล้ าลายอง
แพร้วแพร้วพรายพรายข่ายกรอง ก่องสกาวดาวทอง
ทั้งพู่สุพรรณสรรถกล
สองพลุกสุ กวลัยเลอยล ลาดพัสตร์รัตคน
และปกขนองซองหาง
งวงเสยเงยเศียรส่ ายพลาง เทิดทันต์ท่าทาง
สง่า บ่ ล้า กาลัง
ขุนคอคชคุมกุมอัง กุสกรายท้ายยัง
ขุนควาญประจาดารี
เครื่ องสู งครบสรรพ์อนมี
ั ตามบุรพประเพณี
หยุหบาตรยาตรา
จาตุรังคิกแสนย์เสนา เนื่องสุ ดสายตา
ตลอดตะลึงแลลาน
ขุนคชขึ้นคชชินชาญ คุมพลคชสาร
ละตัวกาแหงแข็งขัน
เคยเศิกเข้าศึกฮึกครัน เสี ยงเพรี ยกเรี ยกมัน

4. คารนประดุจเดือดดาล
อร่ ามเรื องด้วยเครื่ องอลังการ นายขอหมอควาญ
ก้ขี่กรี ดาเนิน
พลหัยพิศเห็นเช่นเหิน หาวเหาะเหยาะเดิน
เดาะเตือนก็เต้นตีนซอย
ต่างตัวดีดโลดโดดลอย เริ งเล่นเผ่นคอย
จะควบประกวดอวดพล
สี กายฝ้ ายแซมแกมขน ดาบ้างด่างปน
กระเลียวเหล่าเหลืองแดงพรรณ
โสภาอัศวาภรณ์สรรพ์ ตาบหน้าพร่ าวรร
ณเด่นดากลกาญจน์มณี
ยาบย้อยห้อยพู่ดูดี ขลุมสวมกรวมสี
สะคาดกนกแนมเกลา
สายถือสายง่องถ่องเพรา คล้องสอดสายเหา
งามทั้งพนังโกลนอาน
ขุนอัศว์อาตม์โอ่โอฬาร ราทวนเทิดปาน
ประหนึ่งจะโถมโจมแทง
ต่างขับและขี่เข้มแข็ง ควงแส้สาแดง

5. ดุรงควิธีโรมรณ
ดาษดาคลาดคล่าส่ าพล บทจรอนนต์
อเนกคะแนนคัณนา
ประชาชนชาวแคว้นวัชชีต่างพากันอพยพหนีตาย แต่กษัตริ ยลิจฉวีกลับทรงเฉยเมยไม่สนใจจะ
์
อพยพมาต่อต้าน ทาให้ทหารแห่งแคว้นมคธเข้าเมืองได้อย่างสะดวก
ถอดความกาพย์ฉบัง ๑๖
พราหมณ์ผใหญ่รอจนถึงฤกษ์งามยามดีก็ให้ตีฆองชัยมงคล ๓ ครั้งแล้วก็โบกธงเป็ นการเอาฤกษ์เอาชัย ระดม
ู้ ้
ตีกลองใหญ่ให้ครบถ้วน แล้วตีกลองโลหะอย่างครึ กโครม ดนตรี บรรเลงพร้อมเป่ าแตรสังข์ผสมผสานเสี ยง
ดังกึกก้อง กษัตริ ยแห่งมคธเสด็จขึ้นเหนือพระคชาธารอันสง่างามคู่ควรกับกษัตริ ย ์ ราวกับพาหนะทรงของ
์
พระอินทร์ ก็ไม่ปาน พร้อมสรรพด้วยเครื่ องประดับหลังช้าง ประทุนประดับแพรลานตาดูงดงาม
่ ่ ่
เครื่ องประดับช้างงามยิงนัก ข่ายถักที่คลุมศีรษะแพรวพราวเป็ นดาวทองปลังสุ กใส พูทองประดับไว้งดงาม
งาทั้งคู่มีปลอกสวมเป็ นเครื่ องประดับ มีผาคลุมหลังผูกสายรัดประคน และสวมเครื่ องคล้องใต้โคนหาง ยก
้
งวงเงยศีรษะส่ ายไปมา ชูงาด้วยท่าทางสง่าไม่อ่อนล้า ท้ายช้างถือขอบังคับช้าง ส่ วนควาญช้างก็เข้าประจาที่
เครื่ องประดับเกียรติยศพร้อมสรรพตามอย่างโบราณราชประเพณี ในเวลายกทัพ พลทหาร ๔ เหล่ามากมาย
ละลานตา พลช้างขึ้นขี่ชาง แต่ละตัวล้วนมีกาลังมาก เคยทาศึกสงครามอย่างฮึกเหิ ม กาลังตกมัน ส่ งเสี ยงคา
้
รณร้องราวกับโกรธแค้น เครื่ องประดับตกแต่งอย่างงดงาม ควาญช้างก็ขี่ชางเดินมา พลม้ามองดูราวกับจะ
้
เหาะเหินไปในท้องฟ้ า พอเดาะเตือนก็ซอยเท้า แต่ละตัวกระโดดอย่างร่ าเริ งคอยแข่งขันกัน มีท้ งม้าสี ขาว
ั

6. แซมดา ม้าสี ด่าง ม้าที่มีสันหลังดาเป็ นทาง ม้าสี เหลือง และสี แดง เครื่ องประดับม้าทั้งหมดงดงามยิง แผ่น
่
่ ้
ใบโพทองและเงินที่ติดข้างหน้าส่ องแสงแลแวววาวดูงามเด่น พูหอยย้อยชวนชม เชื อกถักสวมหัวดังทอง
่
สายถือ สายรั้งใต้คางม้า สายรั้งหลัง แผ่นหนังสาหรับปิ ดสี ขางทั้งสอง ห่วงที่หอยลงมาจากอานและอานม้า
้ ้
งามยิงนัก ทหารม้าสง่างามร่ ายราเพลงทวนเหมือนหนึ่งจะเข้าจู่โจม ต่างคนขับขี่มาอย่างเข้มแข็ง ถือแส้
่ ้
บังคับม้าตามวิธีสู้รบ กองทัพมากมายลานตาไปหมด เดินกันมามากมายเหลือจะนับได้ สักยันต์ปลุกเสก
ของขลังและคาถาอาคมทั้งร่ างกาย เสื้ อผ้าจัดเป็ นหลายหมวดหมู่แตกต่างกัน ในมือกวัดแกว่งอาวุธต่าง ๆ
ล้วนแต่มีคมอันแวววาว พลรถทั้งหลายก็น่าชม แอกงามอ่อนช้อยสง่ารับกับดุมและกง มองเบื้องบนเห็นธง
ชายธงโบกสะบัดพลิ้วน่ามอง ปื นไฟเอาใส่ ลอเลื่อนลากบ้าง หามมาบ้าง มากมายพร้อมด้วยกระสุ นปื นและ
้
ดินระเบิด กองทัพพร้อมเพรี ยงโดยลาดับดูน่าเกรงขาม กองทัพเคลื่อนมาเต็มหนทางทั้งสองฟาก เสี ยงดัง
กึกก้องประสานกัน เสี ยงช้าง เสี ยงม้า เสี ยงโกลน เสี ยงโห่ ร้องของกองทัพ เสี ยงดนตรี ดงเซ็งแซ่ ปี่ พาทย์ ฆ้อง
ั
กลอง เสี ยงอึกทึกครึ กโครม ฝุ่ นตลบไปทั้งแผ่นดินเหมือนแผ่นดินจะถล่มทลาย ออกจากเมืองราชคฤห์มุ่ง
ตรงไปเอาชัยชนะแก่เมืองวัชชี

7. คุณค่าด้านวรรณศิลป์
1. การสรรคา เป็ นการเลือกใช้คาที่ส่ื อความคิดและอารมณ์ได้อย่างงดงาม
1.1 การเลือกใช้คาได้ถูกต้องตรงตามความหมายที่ตองการมีการใช้คาที่ประณี ต จะใช้คาศัพท์ภาษา
้
บาลีสันสกฤษ ซึ่ งถือว่าเป็ นภาษาสู งต้องแปลความทุกคา เช่น
ประลุฤกษมุหุต ทินอุตดมไกร
รณรงควิชย
ั ยะดิถีศุภยาม
ทิชพฤฒิปุโร หิตโกวิทพราหมณ์
ก็ประกอบกิจตาม นิติไลยพิธี
ทะนุเพื่ออภิมง คลสงเคราะห์ทวี
สิ ริวฒนกรี
ั ธ เผด็จดัสกร
บุรพัณหัสมัย ลุอุทยรวิวร
ั
นฤนาถอดิศร ธ เสด็จสระสนาน
1.2 การเลือกใช้ศพท์เหมาะแก่เนื้ อเรื่ องและฐานะของบุคคลในเรื่ อง เช่น
ั
วรองค์อภิมณฑ์
ั ศุภสรรพประการ
ดุจขัตติยบุราณ
์ รณยุทธนิยม
พระเสด็จรถยา บทคลาอนุกรม
ฐิตเกยชยชม พลพฤนทนิกร
1.3 การเลือกใช้คาโดยคานึงถึงเสี ยง กวีได้ดดแปลงฉันท์บางชนิดให้มีความสแตกต่างไปจากเดิม ทาให้
ั
มีความไพเราะมากขึ้น สามัคคีเภทคาฉันท์มีการใช้คาที่มีเสี ยงเสนาะ ดังนี้
1. การใช้คาที่เล่นเสี ยงหนักเบา ในบทร้อยกรองประเภทฉันท์ก็จะทาให้รู้สึกถึงรสไพเราะของ
เนื้องความได้
2. การเล่นเสี ยงสัมผัสในฉันท์มีท้ งสัมผัสนอกและสัมผัสใน โดยเฉพาะสัมผัสในมีท้ งสัมผัสสระ
ั ั
และสัมผัสพยัญชนะ

8. 3. การเล่นสัมผัสคาและชุดเสี ยง เช่น
แพร้วแพร้วพรายพรายข่ายกรอง ก่องสกาวดาวทอง
่
ทั้งพูสุพรรณสรรถกล
สองพลุกสุ กวลัยเลอยล ลาดพัสตร์รัตคน
และปกขนองซองหาง
งวงเสยเงยเศียรส่ ายพลาง เทิดทันต์ท่าทาง
สง่า บ่ ล้า กาลัง
2. การใช้โวหาร สามัคคีเภทคาฉันท์มีความไพเราะงดงามอันเกิดสารที่กวีใช้ศิลปะในการถ่ายทอด
ความหมายของเนื้อหา โดยการใช้สานวนโวหารและการใช้ภาพพจน์ เพื่อให้ผอ่านมีจินตนาการเห็น
ู้
ภาพชัดเจน
2.1 บรรยายโวหาร ใช้คาให้เห็นภาพชัดเจนตามลาดับเหตุการณ์ รวดเร็ ว เข้าใจง่าย
2.2 พรรณนาโวหาร เป็ นการสร้างมโนภาพให้ผอ่านเกิดภาพขึ้นในใจหรื อมองเห็นภาพบรรยากาศ
ู้
2.3 อุปมาโวหาร กล่าวเปรี ยบเทียบเพื่อให้ผอ่านเข้าใจและเห็นภาพชัดเจน
ู้
จัดทาโดย
นางสาวเบญจวรรณ รัตนะรัต ม.6/3 เลขที่ 24