8. Tukuyin ang tamang etika sa
pagsulat mula sa mga pahayag.
Isulat ang salitang TAMA kung
ang pahayag ay nagpapakita ng
tamang etika sa pagsulat at
salitang MALI naman kung
hindi.
9. 1. Maging obhetibo at
maingat sa pagbibigay ng
obserbasyon, iwasang
magbigay ng mga personal
na obserbasyon.
10. 2. Sa mga bukas na salansan ng
libro sa aklatan, dyaryo, magasin,
programa sa radio, Tv at iba pa,
hindi kinakailangang hingin ang
permiso ng sumulat/may-ari dahil
bayad na sila sa kanilang ginawa at
pwede ng gamitin ng karamihan.
11. 3. Hindi kinukuha sa
mabilisang gawa at
padalos-dalos na paraan
ang pananaliksik.
12. 4. Anumang hindi iyo ay ipaalam
mong hindi iyo sapamamagitan
ng mga tala at bibliyograpiya.
13. 5. Ang pangongopya ay
pandaraya at di-
katanggap-tanggap sa
pananaliksik.
15. 6. Si Dan ay anak mayaman, lahat ng kanyang
proyekto ay pinapagawa niya sa iba at
binabayaran na lamang niya. May pagkakataon
na bumibili na lamang siya ng mga yaring tesis
o term paper. Ano ang nilabag ni Dan na
responsibilidad ng isang mananaliksik?
a. tahasang pag-angkin sa gawa ng iba
b. Intellectual Property Rights
c. pagkopya ng ilang bahagi
d. paggaya ng pamagat
16. 7. Hindi inakala ni Bb.Santiago na walang
maghahabol sa ginawa niyang sulating
pananaliksik nang walang paalam na
dokumentasyon sa kinuhang artikulo. Anong
tungkulin o responsibilidad ang nalimutan ni
Bb. Santiago?
a. kilalanin ang ginamit na ideya
b. pagsuri ng malalim sa mga materyales
c. Humingi ng permiso sa may-akda
d. pagkilala sa sumulat
17. 8. Pinag-aralan ni Joel ang nasyonalismo sa
mga piling kanta ng Eraserheads. Natanggap
ito para sa publikasyon sa isang journal ng mga
pananaliksik sa kulturang popular. Hindi na
niya ipinaalam ang mga kanta nito sa kaniyang
pananaliksik. Ang katuwiran niya ay matagal
na itong isinapubliko at watak-watak na ang
banda. Ano ang nilabag ni Joel?
a. Code of ethics
b. Intellectual Property Rights
c. Plagiarism
d. pandaraya
18. 9. Hindi kinilala ni G. Santos ang
isinalin na akda ni G. Mauyag,
ano ang tawag sa kanyang
ginawa?
a.Code of ethics
b.Intellectual Property Rights
c.Plagiarism
d.pandaraya
19. 10. Itinala ni Dash ang lahat ng mga
awtor, petsa, pamagat ng aklat, saan at
kailan nailimbag ang mga pinaghanguan
niya ng mga impormasyon sa kaniyang
pananaliksik. ano ang tawag sa kanyang
ginawang talaan?
a. abstrak
b. talaan ng nilalaman
c. library card
d. bibliyograpiya
20. A code of ethics is a guide of principles
designed to help professionals conduct
business honestly and with integrity. A code
of ethics document may outline the mission
and values of the business or organization,
how professionals are supposed to
approach problems, the ethical principles
based on the organization's core values,
and the standards to which the professional
is held.
https://www.investopedia.com/terms/c/co
de-of-ethics.asp
21. Intellectual property rights are the
rights given to persons over the
creations of their minds. They
usually give the creator an
exclusive right over the use of his /
her creation for a certain period of
time.
https://www.wto.org/english/tratop_e/trips
_e/intel1_e.htm
22. Plagiarism is presenting someone else’s
work or ideas as your own, with or without
their consent, by incorporating it into your
work without full acknowledgement. All
published and unpublished material, whether
in manuscript, printed or electronic form, is
covered under this definition. Plagiarism
may be intentional or reckless, or
unintentional. Under the regulations for
examinations, intentional or reckless
plagiarism is a disciplinary offence.
https://www.ox.ac.uk/students/academic/
guidance/skills/plagiarism
23.
24. The Mettle of Filipino Spirit
Ito ay nagkamit ng unang gantimpala sa 2nd
Calidad Humans National Essay Photography
Competition nang ilahok ni Mark Joseph Solis,
isang mag-aaral ng Unibersidad ng Pilipinas
noong Setyembre 2013. Ito umano ay
kinuhaan ni Solis sa isang komunidad sa
Zamboanga ngunit pinabulaanan ni Gregory
John Smith na siya talaga ang kumuha ng
litrato sa Brazil noong 2006 at inilagay sa
internet, na siya namang inangkin ni Solis.
Kalaunan ay humingi ng paumanhin si Solis
kay Smith at isinauli ang premyong
napanalunan.
25. 1. Sa tingin mo ba may pagkakamaling nagawa si Mark Joseph
Solis?
_______________________________________________________________
_______________________________________________________________
_______________________________________________________________
____________________________________
2. Ano sa palagay mo ang dapat na gawin ng mga mag-aaral
upang maiwasan ang ganitong sitwasyon?
_______________________________________________________________
_______________________________________________________________
_______________________________________________________________
____________________________________
3. Bilang mag-aaral, ano ang aral na natutunan mo rito? Bakit?
_______________________________________________________________
_______________________________________________________________
_______________________________________________________________
____________________________________
27. Matiyaga sa paghahanap
ng mga datos mula sa iba’t
ibang mapagkukunan
maging ito ay sa aklatan,
opisina, institusyon, tao,
media, komunidad at
maging sa Internet.
28. Maparaan sa pagkuha ng
datos na hindi madaling
kunin at nag-iisip ng sariling
paraan para makuha ang
mga ito.
29. Sistematiko sa paghahanap ng
materyales, sa pagdodokumento dito at
sa pag-iiskedyul ng mga gawain tungo
sa pagbubuo ng pananaliksik.
Kailangang nakaprograma ang mga
gagawin para hindi masayang ang
panahon. Sa kursong ito, halimbawa,
isang semestre lang ang panahong
ibinibigay sa iyo para matapos mo ang
pananaliksik.
30. Maingat sa pagpili ng mga
datos batay sa katotohanan at
sa kredibilidad ng
pinagkuhanan sa pagsiguro na
lahat ng panig ay sinisiyasat; at
sa pagbibigay ng mga
konklusyon, interpretasyon,
komento at rekomendasyon.
31. Analitikal sa mga datos at
interpretasyon ng iba ukol sa paksa
at mga kaugnay na paksa.
Halimbawa, analitikal ka kung
malinaw mong nakita na ang isyu ng
KIDNAP ay may iba’t ibang
dimensyon – pisikal, emosyonal,
moral, ekonomiko, sosyal at politikal.
32. Kritikal sa pagbibigay ng interpretasyon,
konklusyon, at rekomendasyon sa paksa. Hindi
lahat ng datos at mga pag-aaral ay basta mo
tinatanggap kung hindi sinusuri muna at
tintingnan ang mga implikasyon, kabuluhan,
pinagmulan, at kaugnayan ng isang ideya sa
iba pang ideya o kaya’y ng mga partikular na
ideya sa kabuuang ideya. Halimbawa, magiging
kritikal ka kung makikita mo na ang EDSA Revolution
ay hindi lamang isang pangyayaring naganap noon
Pebrero 25, 1986 kundi bunga ito ng matagal na
panahon ng paninikil sa karapatan, kolonyalismo, at iba
pang mga kadahilanan.
33. Matapat sa pagsasabing may nagawa
nang pag-aaral ukol sa paksang pinag-
aaralan mo; sa pagkuha ng mga datos nang
walang itinatago / iniiwasan / ipinagkakaila
nang walang pagkilala at permiso sa
kinuhanan; at sa pagtanggap sa limitasyon ng
pananaliksik. Halimbawa, dapat mong banggitin na
may nagawa nang pag-aaral ukol sa iyong paksang
“Isang Pag-aaral sa Persepsyon sa Kababaihan sa
mga Nobela ni Amado V. Hernanadez” kung kaya
ang aspektong hindi pa natatalakay ang siya mo na
lang talakayin. Banggitin mo rin kung sino ang
gumawa ng gayong pag-aaral kasama ang ibang
impormasyon ukol dito.
34. Responsable sa paggamit ng
mga nakuhang datos, sa mga
tao / institusyong pinagkunan mo
ng mga ito, at sa pagsisigurong
maayos at mahusay ang
mabubuong pananaliksik mula
pormat hanggang sa nilalaman
at sa prosesong pagdadaanan.
36. Sa kahit na anong
gawain, may etikang
sinusunod upang
masanay at maisaayos
ang mga gawain.
37. Sa larong golf, bahagi ng etika
ang hindi pagtawanan, kutyain o
paringgan ang kasamang
manlalaro kahit hindi mahusay
ang pagtira nito sa bola.
38. Sa mga miting, simposyum at iba
pang usapang panggrupo, bahagi ng
etika na patapusin muna ng
sasabihin ang isang tao bago
magsalita ang iba pang gustong
magsalita.
39. Sa pagmamaneho, bahagi ng
etika ang pagkumpas ng
kamay bilang pasasalamat o
pagkilala sa isang behikulong
huminto para magbigay-daan
sa iyo.
40. Sa hapag-kainan, hinihingi ng
mabuting asal na hintaying
matapos ang lahat bago
magligpit ng kinainan o kaya’y
humingi ng dispensa kung
kailangang umalis ng maaga
kaysa sa iba.
42. Kilalanin mo ang
ginamit mong ideya.
Anumang hindi iyo ay
ipaalam mong hindi iyo sa
pamamagitan ng mga tala
at bibiliograpiya.
43. Huwag kang kumuha ng datos
kung hindi ka pinapayagan o
walang permiso.
* Sa mga bukas na salansan ng libro sa
aklatan, dyaryo, magasin, programa sa radio,
TV, pelikula at teatro,hindi kinakailangang
hingin ang permiso ng mga sumulat/may-ari
para banggitin, sipiin o magamit na materyal
sa pananaliksik. Kailangan lang silang
kilalanin sa bibliograpiya.
44. Ngunit, may mga materyal na kailangang ihingi
ng permiso ng may-ari.
Halimbawa, may mga pribadong koleksyon ang mga
indibidwal o kaya’y mga kumpidensyal na dokumento
na hindi basta ipinahihiram ng may-ari. Hingin din ang
permiso sa pag-teyp ng mga interbyu.Kung ayaw ng
iniinterbyu na mai-video siya o kaya’y mai-teyp ay
huwag pilitin. Pero huwag namang gawin ito nang
patago. Ang hindi pagsunod sa hinihingi ng etika ay
maaring humantong sa di ninyo pagkakasundo ng
taong kinukuhanan ng materyal. Mas malala,
maaaring humantong ito sa korte.Iwasan mong
mangyari ito para hindi makaabala sa iyong pag-
aaral.
45. Iwasan mong gumawa ng mga
personal na obserbasyon, lalo na
kung negatibo ang mga ito o
makakasirang-puri sa taong
iniinterbyu. Maging obhetibo at
maingat sa pagbibigay ng
obserbasyon, kung kinakailangang
gawin ito. Pero kung maiiwasan,
manatili sa paksa ng interbyu.
46. Huwag kang mag-shortcut.
Anumang pag-shortcut ay
masasabing bunga ng katamaran.
Ayaw nang magpagod pa.
Tinatamad na.Gusto na agad
matapos. Pero anumang pag-
shortcut ay magbubunga rin ng di-
kasapatan ng datos na
magreresulta sa di rin sapat na
pagsusuri. Bitin, ika nga.
47. Paano nga ba ginagawa ang pag-
shortcut? Narito ang ilang halimbawa:
Kulang/hindi tapos ang paghahanap
ng materyales.
Hindi na sinusuri nang malalim ang
materyales.
Mabilisang nagbibigay ng konklusyon /
rekomendasyon para matapos lang.
48. Huwag kang mandaya. Isang “krimen”
ang pandaraya sa pananaliksik. Sa mga
grabeng sitwasyon, maaring maging
dahilan ito ng pagpapatalsik sa iyo bilang
estudyante.
*Tandaan na hindi ito ipinapakita sa iyo
para gayahin kundi para hindi gawin
nang makaiwas ka rin sa anumang
problemang idudulot nito.
49. Ang pangongopya ay
pandaraya at di-katanggap-
tanggap sa pananaliksik.
Maaari rin itong humantong
sa mga problemang legal.
Iwasan ito para huwag
mapasok sa gulo at gusot.
50. Plagiarism ay ang
teknikal na salitang
ginagamit sa wikang
Ingles kaugnay ng
pangongopya ng gawa ng
ibang nang walang
pagkilala.
51. Iba-iba ang anyo / uri / tindi ng
pangongopya na puwedeng ituring na
plagiarism.
Iba-iba rin ang dahilan kung bakit
nagaggawa ito.
Puwedeng dahil lang ito sa
kapabayaan, tipograpikal na kamalian,
sinadyang pangongopya, o tahasang
pag-aangkin.
54. Sa UP mismo ay marami nang kaso ang napapabalita.
Halimbawa, isang estudyanteng freshman ang
nagsabmit sa propesor ng kanyang papel na gawa ng
iba at pinalitan lang niya ang pangalan nito ng kanyang
pangalan. Grabeng trabaho ito. Tunay itong pandaraya.
Ito ang dahilan ng pagpapatalsik sa kanya sa
Unibersidad. At kahit may permiso pa ang sumulat ay
matatawag pa rin itong plagiarism lalo na kung
mapapatunayang hindi talaga kanya ito. May
estudyante ding pinalitan lang ang ilang salita ng ibang
katumbas na salita sa artikulong kinopya sa magasin,
tapos ay isinabmit sa propesor bilang kanyang artikulo.
Pag-aangkin ito ng gawa ng iba.
55. Mabigat din ang kaparusahan dito. Minsan
naman (at talagang nangyari rin ito), isang
estudyante ang nanghiram ng iskrip sa
isang istasyong pantelebisyon. Ang paalam
niya ay gagamitin ito sa klase. Ang kaso,
gumawa siya ng sariling kopya at pinalitan
niya ng pangalan niya ang awtor ng iskrip
(ang awtor ay ang mismong istasyon).
Isinabmit niya ito sa guro. Nahalata ito ng
guro at pinatalsik ang estudyante sa
Unibersidad.
56. 2. Pagkopya sa ilang
bahagi ng akda nang
may kaunting
pagbabago sa ayos ng
pangungusap at hindi
kinilala ang awtor.
57. Kung minsan, posibleng nakakaligtaan
mo ang pagkilala sa awtor. Maaaring
hindi mo ito sinasadya. Pero sa
panananaliksik, kailangan ang pag-
iingat. May mga paraan ang pagtatala.
Maaari itong gawing buod o presi,
halaw, atbp. Pero kahit binago ang ayos
ng pangungusap, halimbawa, o kaya’y
binuod, hindi pa rin ito sa iyo kaya
dapat lang na kilalanin mo ang
pinagkunan mo.
59. Ang pamagat ng anumang akda ay isang
patent o copyright na maaaring angkinin ng
nakaisip nito. Kung sakaling gustung-gusto
mo ang isang pamagat, pero alam mong
mayroon nang gayong pamagat, pigilin mo na
ang sarili mo. Marami ka pa namang mapipili.
Halimbawa, kung gustong-gusto mo, at sa
palagay mo ay bagay na bagay ang pamagat
na “Dekolonisasyon ng Pag-iisip” sa sinulat
mong artikulo, maghanap ka na ng iba pa
dahil gasgas na itong masyado.
60. Sa totoo lang, tatlong artikulo / pag-
aaral na ang gumamit / naunang
gumamit sa gayong pamagat. Di
lamang napatutunayan kung alam ng
mga sumulat nito na may gamamit /
naunang gumamit sa kanilang
pamagat.
*Responsibilidad ng mananaliksik na
alamin kung may gayon nang pamagat
na nagamit. Mga pangkalahatang anyo
lang ito ng plagiarism.
