Dikkat fonksiyonlarının nörobiyolojik alt yapısını değerlendiren kapsamlı bir sunum

1. DİKKAT

2. GİRİŞ
 Tanımlamalar
 Nöropsikolojik Kuramlar
 Biyolojik Bütüncül Yaklaşım

3. Tanım
 Dikkat, geçerli, daha önemli (salient) bilginin
saptanması, bu uyaranlar üzerine odaklanmanın
devamı ve bunlarla yarışan geçersiz uyaranların
göz ardı edilmesi süreçlerini kapsar.
 Dikkat, çevredeki birçok uyarandan sadece o anki
ihtiyaçlar ve amaçlar doğrultusundakilerle
ilgilenmeyi sağlayan bir işlev olarak tanımlanır.

4. Tanım
SEÇİCİ DİKKAT (Selective
Attention)
BÖLÜNMÜŞ DİKKAT(Divided
Attention)
DEĞİŞKEN DİKKAT (Shifting
Attention)
SÜREKLİ DİKKAT (Sustained
Attention)

5. Tanım
 SEÇİCİ DİKKAT (Selective Attention): Dikkatin belli
bir uyarıcıya yönelip, diğer uyarıcıların ihmali sonucu
oluşan durumdur.
 Kalabalık bir partide özel bir konuşmaya kulak
kabartabilme ya da belli yüzler üzerinde durabilme
seçici dikkate örnek durumlardandır .
 İşaretleme Testi, İz Sürme Testi ve Stroop Testi Seçici
Dikkati ölçen bazı testler

6. Tanım
 BÖLÜNMÜŞ DİKKAT(Divided Attention):
Uyarıcının bir özelliğinden fazlasına, iki ya da daha
fazla uyarıcıya aynı anda dikkatini yönlendirme
durumudur.
 Örnek olarak alışverişe gittiğimizde ürün fiyatlarına
bakarken telefonla konuşmayı, araba kullanırken
telefonla konuşmayı, ders dinleme esnasında bir
sonraki cümleyi dinleyip bir önceki cümleyi yazmayı
verebiliriz.
 TELEPHONE SEARCH DUAL TASK: Kişiden telefon
rehberini araştırırken aynı anda teypten dinletilen
sesleri sayması istenmesi ile oluşan bir testle
ölçülebilir.

7. Tanım
 DEĞİŞKEN DİKKAT (Shifting Attention): Dikkati iki
yada daha fazla bilgi kaynağı arasında değiştirme
yeteneğidir.
 Wisconsin Kart Eşleme Testi, İz Sürme Testi değişken
dikkati değerlendirmek için kullanılan psikometrik
ölçümlerdir.

8. Tanım
 SÜREKLİ DİKKAT (Sustained Attention):
Uyarılmışlık durumun sürdürülmesi ve dikkati belli bir
görev üstünde ara vermeden odaklayabilme
yeteneğidir.
 Örnek olarak ders çalışırken ara vermeden belli bir
süre o dersi sürdürebilmedeki hızı ve doğruluk
derecesi verilebilir.
 Sürekli Performans Testi (CPT) ve T.O.V.A (Test of
Variables Attention ) testleri sürekli dikkati
ölçmektedir.

9. Nöropsikolojik Kuramlar
Mesulam’ın
Dikkat
Modeli
(1985)
Posner’in
Dikkat
Modeli
(1990)
Mirsky’nin
Dikkat
Modeli
(1996)

10. Nöropsikolojik Kuramlar
 Mesulam’ın Dikkat Modeli
 Bu sinir ağı kuramında dikkat, sağ yarıkürenin baskın role
sahip olduğu, üç kortikal odaklı bir ağla açıklanmaktadır.
 Mesulam’a göre dikkatin duyu, motor ve güdü olmak üzere üç
temel davranışsal bileşeni bulunmaktadır.
 Dikkatin duyusal bileşeni (sensory component), dış mekanın
içsel temsilini sağlamaktadır. Sağ parietal lob dikkatin duyu
bileşenininden sorumludur.
 Dikkatin motor bileşeni, mekandaki uyarıcının taranması ve
bulunması davranışlarını düzenlemektedir. Frontal göz alanları
dikkatin motor bileşenini temsil eder.
 Dikkatin güdüsel bileşeni ise mekandaki uyarıcılara ilişkin
ilgilerin ve beklentilerin oluşmasını sağlar ve singulat girus
tarafından yönetilir.

11. Nöropsikolojik Kuramlar
 Posner'in Dikkat Modeli: Bu modelde, ön ve arka
olmak üzere iki dikkat sistemi tanımlanmıştır.
Arka Dikkat sistemi (Yönelim)
-Arka paryetal korteks-dikkatin önceki
hedefin bulunduğu yerden ayrılmasında
-Üst kollikulus- dikkatin hedefe
kaydırılmasında
-Pulvinar- dikkatin hedefte tutulmasında
Ön Dikkat Sistemi: Uyaranın saptanmasında,
amaca yönelik davranışın denetiminde etkilidir
-ön singulat girus ile orta hat frontal lob

12. Nöropsikolojik Kuramlar
 Posner'in Dikkat Modeli (2000)

13. Nöropsikolojik Kuramlar
 Mirsky’nin Dikkat Modeli: Çok sayıda kişinin
nöropsikolojik test verilerinin faktör analizi sonuçlarına
dayanarak, dikkat işlevlerini odaklanma/yönetme,
sürdürme, sabitleme, kaydırma, kodlama şeklinde
sınıflandırmaktadır.
 Bu model filogenetik olarak daha eski subkortikal
yapıların dikkate olan katkısını vurgulamaktadır.
 Mirsky'nin dikkat modelindeki kodlama işlevi, birçok
bellek modelinin de önemli bir parçası olarak yer
almaktadır

14. Nörobiyolojik Kuram

15. Nörobiyolojik Kuram
 Duyusal Asosiyasyon Korteksi- İnf. Temporal Korteks
(ITC)
 ITC özellikle çevredeki görsel özelliklere (renk gibi)
odaklanmıştır.
 Daha önemli görsel özellikler ITC nöronlarındaki ateşleme
hızlarında artışa neden olur. (Örn. canlı renkler)
 Ancak bu görsel özellikler sürekli tekrar ederse bu
bölgedeki nöronlarda ateşleme hızı düşer; bu duruma
tekrarlama supresyonu (repetition suppression) adı verilir.
 Bu durum ayrıca yan yana duran iki farklı görsel uyaranın
daha önemli olana dikkati verip diğerini gözardı etmemize
de neden olur.

16. Nörobiyolojik Kuram
 Posterior Parietal Asosoiyasyon Korteksi (PAC):
 Bu bölge özellikle «dikkat verme» (paying attention)
kritik rol alır.
 PAC;
-yer-zaman oryantasyonunda,
-çevredekilerin ve kendinin uzaysal
konumunda ve
-hareket mekan ilişkisinden sorumludur.
 Sağ PAC Yer algısı
 Sol PAC Zaman
algısı

17. Nörobiyolojik Kuram
 Prefrontal Korteks (PFC):
 PFC dışardan gelen uyarılara karşı hem açık
cevaplarımızı (hareketlerimiz, davranışlarımız) hem
de gizli cevaplarımızı (dikkat) yönetir. (Godefroy and
Rousseaux, 1996;)
 PFC ; dikkatin ayarlanması, uygun olmayan uyarıların
göz ardı edilmesi, dikkatin sürekliliğinin sağlanması ve
dikkati uygun yerlere bölerek koordinasyonunu sağlar.

18. Nörobiyolojik Kuram
Prefrontal Korteks
(PFC):
Dorsolateral PFC:
Dikkatin
kaydırılması ve
kurulumu tekrar
düzenlemesinde
VentralOrbital PFC :
Ödül ile ilişkili öğrenme
MedialOrbital PFC :
uygunsuz afektif
cevapların inhibisyonu
ve sosyal öğrenme

19. Nörobiyolojik Kuram
 Subkortikal Yollar
 Afektif Halka: Orbital PFC başlayan döngü Nüc. Acc,
amigdala ve hipokampus ve tekrar Orbital PFC
 Kognitif Halka: PFC,PAC ve İTC ‘den başlayan
döngü kaudat nükleusa ve talamusa uğrayıp tekrar
kortekse
 Motor Halka: Premotor korteksten başlayan halka
putamen, talamus ve cerebelluma uğrayarak tekrar
kortekse uğrar. Bu halka hareketin planlanmasında,
seçilmesinde, başlatılma- sında ve yürütülmesinde
görevlidir

21. Nörobiyolojik Kuram
 Uyarılmışlığın (Arousal) Dikkate Etkisi:
 Dikkatle yapılan ilk çalışmalarda bile uyarılmışlığın dikkate
olan etkisi bilinmektedir.
 Dikkati bir spot ışığına benzetirsek;
-Düşük uyarılmışlıkta (konfuzyon gibi) spot ışığı yaygın
ve sönük
-Yüksek uyarılmışlıkta (stressanksiyete) ışık çok dar ve
hareketli
-Optimal uyarılmışlıkta ise ışık iyi odaklanmış ve uygun
hareketli
(Hockey
(1970)

22. Nörobiyolojik Kuram
 Assendan uyarılmışlık sistemi (The Ascending
Arousal Systems):
 Bu sistem 4 temel nörotransmiter (DA,NE,Ach, 5HT)
beyin sapı ve talamus ve kortekse uzanan yolaklarla
kontrol edilir.
 Ach ponstan talamusa, ön beyinden kortekse ve
hipokampusa uzanan yolaklarla
 DA Ventral tegmental alana
 NE Locus Ceralous
 5HT Rafe Nuc.

23. Nörobiyolojik Kuram
 Duyusal Asosiyasyon Korteksin Modulasyonu:
 Duyusal Korteksin en önemli modulatörü NE
beta-adrenerjik stimulasyon
alfa1- adrenerjik stimulasyon
 NE ayrıca bu bölgede plastisiteden de sorumlu modulatör
 Alfa 1 reseptörler plastisiteyi artırırken, alfa 2 reseptörleri
palstisiteyi azaltmaktadır

24. Nörobiyolojik Kuram
 Posterior Parietal Asosoiyasyon Korteksin
Modulasyonu:
 Ach ve Katekolaminler bu bölgenin modulasyonundan
sorumludur.
 Alzheimer hastalarında kullanılan kolinerjik ajanların
bu bölgedeki nöronların ateşlemelerini artırdığı ve
dikkatin oryantasyonunu düzelttiği bulunmuştur.
 Maymun ve insan çalışmalarında da özellikle
klonidinin NE reseptörleri bloke ederek bu bölgenin
işlevini azalttığı ortaya konmuştur.

25. Nörobiyolojik Kuram
 Prefrontal Korteksin Modulasyonu:
 Dopamin: Dopamin D1D5 ve D4 reseptörleri
aracılığı ile prefrontal korteksin modulasyonunu yapar.

26. Nörobiyolojik Kuram
 Prefrontal Korteksin Modulasyonu:
 Norepinefrin: NE postsinaptik alfa2 reseptörler
aracılığı ile PFC fonksiyonlarında artışa neden olur.
Ancak NE fazla salınması (stres) alfa1 reseptörleri
aracılığı ile PFC üzerinde fonksiyon azalmasına
neden olur. (ters U etkisi)

27. Nörobiyolojik Kuram
 Prefrontal Korteksin Modulasyonu:
 Asetilkolin: Asetilkolin özellikle medialorbital PFC
etkileyerek dikkat sırasındaki uyanıklığın devamını
sağlamakta görevlidir.
 Yapılan çalışmalarda ACH reseptör blokajı (M1-
skopolamin)
sürdürülebilir dikkati bozduğu gösterilmiştir.
 Ayrıca nikotinik reseptörlerin uyarımıda dikkat
performansını artırdığı tespit edilse de PFC nikotinik
reseptörlerin Ach den daha çok diğer
katekolaminlerce uyarıldığı bulunmuştur.