Dikkat, nasıl dikkat ederiz, dikkatin psikoloji ve nörobilim açısından incelenmesi, Dikkatin pozitif ve negatif yönleri, Dikkat modülasyonu, Dikkat matrisi.

1. ‘Farkında olduğum, dikkat etmeye karar verdiğimdir’
Dikkat Dikkat
Dikkat Şebekesi
James 1890
Erdem DAĞDEMİR
www.ixmedya.com.tr
noroiletisim.blogspot.com.tr

2. Kalabalık bir odada kırmızı kazak
giymiş biri ilk olarak göze çarpar.

3. Şekil-Zemin İlkesi
 İnsanlar dikkatlerini art
alandan ya da zeminden
çok, görsel alanın (şekil)
çarpıcı yönleri üzerinde
odaklaştırır. Buna şekil-zemin
ilkesi adı verilir.
 Algılama ilkelerine göre
çarpıcılığın en güçlü
koşulları : parlaklık, gürültü,
hareket ve yeniliktir.
 Bu koşullardan herhangi bir
ortaya çıktığında dikkatten
bahsedebiliyoruz.

4. Dikkat
 Herhangi bir anda duyu
organlarımıza hücüm eden
uyarıcılardan yalnızca
küçük bir kısmını seçer,
dikkat eder ve farkına
varırız.
 Gürültülü bir patlama,
şimşek çakması gibi şiddetli
uyarıcılar eksojen dikkat
çekicilerdir.
Eksojen : Dış kaynaklı

5. DİKKAT
 Psikolojik düzeyde dikkat,
işleme kaynakları ve yanıt
kanallarının davranışsal
önem kazanan olaylara
tercihli olarak
yönlendirilmesini ifade eder.
 Nöral düzeyde dikkat, nöral
yanıtların bu tür olaylara
karşı seçicilik, şiddet ve
sürelerinde değişikliklere
karşılık gelir.

6. Birbirinin aynı olaylar, önemlerine dair anlık
ve geri dönüşümlü değişikliklere göre farklı
yanıtlar ortaya çıkardığında dikkat
modülasyonundan bahsedebiliriz.

7. Michael Posner (1994), yeni bir nesneye yönelen bireyde
dikkat mekanizmasının dört ayrı bileşeni olduğunu öne
sürmektedir.
Dikkatin bir önceki uyarıcıdan çekilmesi (Disengage)
Yeni odağa hareket etmesi (Move)
Bu yeni durumda odaklanması (Engage)
Dikkatin devam etmesi için gereken uyanıklık
durumunun sürdürülmesi (Vigilance)

8. DİKKAT
 İnsan dikkatinin kapsama alanı, sayısız biyolojik kısıtlamaya
tabidir. Duysal organların sahip oldukları optimum keskinlik
ışınlarının darlığı, önem taşıyan olaylara odaklanabilmek için
yönlendirilmelerini gerektirir. İşlem kapasitesi sınırlıdır ve
belirli bir zaman aralığında iç ve dış olayların çok küçük bir
kısmından fazlasına dikkat etmemize izin vermez.
 Uyanıklık esnasında kişi dışarıdan ve kendi içinden
kaynaklanan pek çok duysal sinyalle bombardımana tutulur.
Beynin kendisi tarafından üretilen sonsuz bellek izleri ve
düşünce dizileri de potansiyel uyaranlar için ek kaynaklar
sağlar.

9. DİKKAT
 Dikkat global ya da
odaklanmış olabilir,
uyaranlar üzerinde paralel
ya da seri etki gösterebilir,
dış olaylar tarafından ya da
irade ve motivasyonla
bağlantılı düşünsel
fenomenlerle içsel olarak
yönlendirilebilir.
 Dikkat modülasyonları
uyaran mekanının
farkındalığın merkezini
yakalayan kısmını seçerler
ve artık en azından geçici
olarak, çelinebilirliliğin
potansiyel kaynakları haline
gelen diğer uyaranları dışta
tutarlar.

10. • Genel
cevaplılık
düzeyi
Uyarılma
Yönelim
• Duysal
organların
yeniden
düzenlenmesi
• Bazı
uyaranların
diğerlerine
tercih edilmesi
Seçici Dikkat
Sürdürülen
Dikkat • Bir çok olayı
• Uyanıklık
aynı anda
dikkate almak
Bölünmüş
Dikkat
Dikkatle İlişkili Süreçler

11. Dikkatin Pozitif ve Negatif Yönleri
Yönelim,
Araştırma,
Konsantrasyon,
Vijilans
Çelinebilirlik,
Sebatsızlık,
Konfüzyon,
İhmal

12. Dikkatin Sınırları
 Psikolojik süreçler perspektifinden bakıldığında dikkatin
sınırları bilinç, uyarılma, affekt, motivasyon, bellek ve algının
sınırlarıyla kesişir.
 Bilincin içeriği seçici dikkatin hedefleriyle belirlenir.
 Uyarılma, duygu durum ve motivasyonun dikkate etkisi
sezgisel olarak da aşikardır.
 Dikkat algıyla ilgili işlemleri de etkileyebilir.

13. Nörobilim ve Dikkat / Tarihçe
 Yüzyıldan daha önce
Ferrier ve ardından Bianchi,
makak maymunlarında
bilateral frontal lob
lezyonlarının dikkati ağır bir
şekilde bozduğunu
gözlemlediler. Bu bildirimler
serebral korteksin dikkat
işleviyle ilişkisine oldukça
yoğun bir ilgi yöneltilmesine
yol açtı.

14. Nörobilim ve Dikkat
 Günümüzde temel olarak
subkortikal bir dikkat
teorisine ait izler halen
mevcut olsa da artık neo
korteks, talamus ve beyin
sapının seçici dikkatin
modülasyonunda beraberce
yol aldıkları ve bu işlevin
daha karmaşık yönlerinin
neokortikal mekanizmayla
yürütüldüğü
düşünülmektedir.

15. Dikkat modülasyonları alana özgü ve
alandan bağımsız olarak ikiye ayrılabilir.
 Görsel nöronların görsel uyaranlara, yüz nöronlarının
yüzlere, posteriyor pariyetal nöronların mekansal hedeflere,
dil alanlarının sözcüklere verdikleri ve benzeri yanıtlar alana
özgü dikkat yanıtlarını oluştururlar.
 Alana özgü modülasyonlar daha sonra iki düzenleyici etkiye
maruz kalırlar: ARAS’ın aşağıdan yukarıya etkisi ile
heteromodal ve limbik kortekslerin yukarıdan aşağıya etkisi.

16. Prefrontal, pariyetal, limbik
kortekslerden, yukarıdan
aşağı modülasyon
Modalite ve alana özgü
dikkat modülasyonları (ses,
taktil uyaranlar, renkler,
hareket, sözcükler,
mekansal hedefler, yüzler,
nesneler, anılar vs)
ARAS’tan aşağıdan yukarı
modülasyon
Dikkat Matrisi

17. Dikkat Matrisi
 Dikkat matrisinin bütünü fark
etme etkinliği, odaklanma
gücü, konsantrasyon aralığı,
uyanıklık düzeyi, yenilik
arama eğilimleri,
enterferansa direnç, çevrim-içi
işleme kapasitesi ve
sinyal-gürültü oranı, tüm
alana özgü ve alandan
bağımsız dikkat
modülasyonlarının kolektif
göstergesidir.

18. Dikkat Matrisi
 Serebral korteksin bütün
bölgeleri dikkat
modülasyonuna katılır, ancak
hiçbir nöron sadece bir
işlevle uğraşmaz.
Dolayısıyla, dikkat işlevleri
de bellek depolanması gibi
dağıtılmıştır. Her kortikal
bölge başlangıçtaki
kodlamaya sadık kalacak
şekilde kendi özelleştiği
alanda dikkat
modülasyonunu destekliyor
görünmektedir.

19. Alana Özgü Dikkat Modülasyonu
 Prefrontal ve posteriyor pariyetal kortekslerin her türlü alana
özgü dikkat modülasyonu üzerinde, dikkat odağının iradi
(istençli) düzenlenmesini yürütecek şekilde yukarıdan aşağı
etkisi vardır.
 Kortikal alanların hemen tümü kendi spesifik özelleşme
alanlarındaki yeni uyaranlara yanıt vermeyi tercih ederler.
 Bir yüz daha tanıdık gelmeye başladıkça yüz yanıtlı
inferotemporal hücreler ateşlemelerini değiştirirler. İnsan
beyninde yeni görsel uyaranlara gösterilen yanıt artışları V4
fusiform girusta oldukça belirgindir.

20. Dikkat ve Alışkanlık
 Yeni bir uyarana veya önemli bir sözcüğe yönelme yanıtı,
öncelikle yeniliğin ya da önemin neo kortikal düzeylerde
tanımlanmasını gerektirir. Korteksten inen uyaranlar retiküler
formasyona gönderilir, o da talamik ve kortikal aktiviteyi
etkileyerek uygun dikkat ve uyanıklık tonunu üretmek üzere
harekete geçer.
 Bir uyaranla yeniden karşılaşma, uyaranın yenilik değerini
azaltır, kortekste inhibitör bir sinyal ortaya çıkar ve retiküler
cevher aktivasyon düzeyini düşürerek habitüasyona yola
açar.

21. P300 Yanıtı
 İnferiyor pariyetal lobüldeki nöronlar, görsel ve manüel ilgi
uyandıran, davranışsal önemi olan beden dışı hedeflere daha
çok yanıt verirken, aynı mekanda olan nötral uyaranlara aynı
yanıt vermezler. Dahası, dikkat edilen bir konumdaki
sözcükler sol hemisferin posteriyor kısımlarında, dil
korteksinin dikkat edilen sözcüklere daha güçlü yanıt
verdiğini düşündürecek şekilde daha büyük P300 yanıtı
oluştururlar.

22. REFERANSLAR
 M. Mesulam, Davranışsal ve Kognitif Nörolojinin İlkeleri
 Karakaş, Kognitif Nörobilimler
 Ö. ÖKTEM, Davranışsal Nörofizyolojiye Giriş
 Berk, Özkul, Duyum ve Algı Psikolojisi
 Taylor, Peplau, Sears, Sosyal Psikoloji