Gabay sa Pagtuturo at Pagkatuto

3. Ihinanda ni:
MARK JOHN A. AYUSO

4. SAAN TAYO PUPUNTA?
* Ang Sanaysay Ngayon ay…
* Bakit May Sanaysay?
* Depinisyon
* Maikling Kasaysayan
* Mga Uri, Anyo
* Katangian

5. Ang Sanaysay sa Kasalukuyan…
• Nasa yugto ngayon ng pagyabong ng
CREATIVE NONFICTION (CNF) o malikhaing
sanaysay bilang anyong pampanitikan.
• Buhay na buhay ang interes ng tao sa
malikhaing sanaysay dahil sa pagdami ng
mababasang akda at mambabasa nito.
• Hindi nananatili ang sanaysay sa pormal at
mapanuri nitong anyo ng nakaraan.

6. MGA HALIMBAWA:

7. Para sa Kabataan
Ni Jamjumai
Sa tingin ninyo kung makikita ni Dr. Jose Rizal
ang kabataan ngayon, matutuwa kaya siya?
Sabi niya, ang kabataan daw ang pag-asa ng
bayan, pero sa nangyayari sa kabataan ngayon,
mukang magiging malabo ang tinatawag nating
PAG-ASA!
Kung ikukumpara natin ang kabataan noon sa
kabataan ngayon, naku, walang gawa ang kabataan
ngayon. Sa ngayon kasi, hindi na uso ang po at opo.
Nakalimutan na ang pagmamano. Wala nang saysay
ang pag-aaral. At higit sa lahat wala nang saysay ang
virginity.

8. Dota ng dota, COC pa more hindi naman nag-aaral.
Hindi mo naiisip ang magulang mo na nagpapa-aral sayo.
Hindi nila tinatae ang perang pinapang-aral mo. Edukasyon
na nga lang ang kaya nilang ibigay sayo, hindi mo pa ma-
appreciate. Na-first blood ka no? Kung hindi ka pa rin
tinablan, eto pa.
Hindi na bago ngayon ang makakita ng grupo ng
kabataang babae na parang kinulang sa tela ang mga suot.
Kitang-kita ang mga parte ng katawan na hindi naman
dapat ipakita sa publiko. Ang aga-aga mangati, nagpakamot
sa kapwa kabataan, ayun nabuntis. Sabi ng matatanda, ang
pinakamagandang regalo na maibibigay mo sa asawa mo sa
araw ng honeymoon nyo e, ang virginity. Kaso winalang
bahala mo ang kasabihang yun kasi hindi ka na marunong
makinig sa matatanda.

9. Feeling mo may mas alam ka sa kanila kasi
nabubuhay ka sa panahon ngayong may internet at
pwede mo i-Google ang lahat. Kung titignan natin,
mas matalino at maabilidad sila noon. Walang internet
na makapagbibigay sa kanila ng impormasyon tungkol
sa research nila pero nakapasa sila’t nakapagtapos.
Walang copy-paste noon, ita-type mo mano-mano ang
research mo, malas mo pa kapag nagkamali ka ng
kahit isang letra kasi walang erase ang gamit mong
typewriter. Pero sa kabila ng hirap noon, hindi sila
tinamad gumawa ng assignments. E ikaw, copy-paste
na nga lang kailangan mong gawin, tinamad ka pa rin
at pina-xerox mo nalang yung assignment ng utu-uto
mong classmate!

10. Bisyo, hay, bisyo. Pang matanda lang
‘to kaso curious ka kaya tinry mo din. Yosi
ka ng yosi, ba’t di ka pa namatay. Tutal
unti-unti mo namang binabawasan ang oras
ng buhay mo sa pagyoyosi. Isang yosi ay
katumbas ng limang minuto ng buhay mo.
Hindi ka naman siguro kawalan sa mundo
kung sakaling mamatay ka dahil sa bisyo
mo, pero malaking kawalan ka para sa mga
magulang mo at mga nagmamahal sayo.
Isipin mo naman sila.

11. Nagpakahirap ang nanay mo na dalhin ka sa tiyan
niya ng siyam na buwan tapos ngayon magpapakamatay
ka? Wag kang timang sa katotohanan. Kahit gaano kasakit
ang katotohanan kailangan mo ‘tong tanggapin. Hindi
pagpapakamatay ang sagot sa problema. ‘Yung iba
nagkukumahog na mabuhay pa ng mas matagal tapos ikaw,
ikaw na mahaba pa ang buhay, gusto magpakamatay.
Habang hindi mo pa oras, gumawa ka na ng mabubuting
bagay para kapag dumating na yung oras na kailangan na
maghiwalay ng katawan at kaluluwa mo, hindi ka
masusunog sa nagbabagang apoy sa impyerno.

12. Bata ka pa, madami ka pang tatahakin
kaya hindi mo kailangan dibdibin yang
tampuhan niyong magsyota. Laslas! Sus!
Emo. Tapos ipagmamalaki mo yang sugat
mo sa braso? Try mo sa leeg minsan. Hindi
kasi nakakamatay yang sa braso e. Kasi
naman, bakit ba natin sinasaktan ang sarili
natin e, nasaktan na nga tayo? Ano yun,
gusto mo ma-double kill? Bakit hindi natin i-
try na magpakasaya kapag nasasaktan?

13. Sana naman may naitulong ako sa inyo. Kung hindi
ko man naimulat ang mga nakapikit nyong mata, sana
minuta kayo dahil medyo naluha kayo sa mga sinabi ko.
Hindi pa huli ang lahat para magbago ka. Bata ka pa,
madami pang pagkakataon sa buhay mo na pwede mong
baguhin ang mga maling gawa mo noon. Nawa’y maging
pag-asa tayo ng bayan tulad ng sabi ni Rizal. Tayo ang
kinabusakan. Kung mapapariwara tayo, paano na ang
susunod na henerasyon? Mahalin mo ang buhay, magulang
at bayan mo. Manalig ka lagi sa Diyos at magpasalamat sa
mga biyayang binibigay niya kahit di mo naman hinihingi.
Magpasalamat ka din sa mga pagsubok na nagpapatatag
sayo. Ibigin mo ang kapaligiran. Kung hindi man kaibig-
ibig ang kapaligiran, gawin mo itong kaibig-ibig. Gumawa
ka ng paraan, hindi yung naghihintay ka lang. Salamat sa
pakikinig.

14. Kahalagahan ng Pagtuturo ng Sanaysay
• Kung sa lakbay-sanaysay, pinararanas nito and ‘di pa
natin nararanasan at binibigkis nito ang magkakaiba
ngunit may pagkakaparehong mga kultura na
nagiging daan tungo sa pagkakaisa at
pagkakaunawaan.
• Kung sa talambuhay at iba pa, nagdadala ito ng
kapanatagan ng loob at kaginhawaan sa katawan at
kaluluwa.
• Tinuturo ng sanaysay na maging mapanuri ang
manunulat at mambabasa ukol sa agos ng panahon.

15. ANO NGA BA ANG SANAYSAY?
• Lumitaw lamang noong 1938 sa
bokabularyong Tagalog ang terminong
“sanaysay” na nilikha ni Alejandro G. Abadilla.
SANAYSAY
Sanay Salaysay

16. • “Naglalaman ng mga palagay at damdamin;
mga pagtatangka, pagsubok, at pagsisikap”
(Michel de Montaigne, Salin ni Matute)
• “Akdang tuluyan na tumatalakay sa ilang isyu”
(Isagani Cruz at Soledad Reyes)
• Maituturing ang sanaysay bilang bukal ng
karanasan, ideolohiya, obserbasyon,
paniniwala at pagpapahayag.

17. KATANGIAN NG SANAYSAY
• Kung sa estruktura, ito ay may…
SIMULA
GITNA
WAKAS

18. • Mga Batayang
Elemento:
–PANGUNAHING
TEMA
–WIKA
–HIMIG
–ESTILO
–PANAUHAN
–BALANGKAS
–DETALYE
–SARILING
KARANASAN
–PAGKILING
–KONGKLUSYON

19. • Kailangang may LOHIKA at
ORGANISADONG KAISAHAN;
• Magiging epektibo ang isang
sanaysay kung ito ay…
–Makatotohanan
–Kapani-paniwala
–May lalim
–May puso

20. • Ayon kay Lilia Quindoza Santiago, ang
epektibong sanaysay ay…
MAy mahusay at sariling ideya;
maSInop ang organisasyon at
paglalahad;
GAmit ang sariling estilo at tinig;
BUkas sa mga posibilidad at
pagbabago

21. MAIKLING KASAYSAYAN…
• Ipinakilala ng mga Kastila ang sanaysay noong
ikapitong siglo sa Pilipinas. Wikang Espanyol at
may tema ng Kristiyanismo ang mga ito dahil
ang mga may-akda ay mga prayle at
misyonero.
• Ito rin ang panahon ng pag-usbong ng mga
sanaysay na tumuligsa sa mga Kastila, mga
Repormista, at mga akda ng Himagsikan.

22. • Mga Akda sa Panahon ng Kastila:
– mga Memorias, Reseñas, Informes, at memoriales
– Doctrina Christiana en lengua española y tagala
– Librong Pagaaralan nang manga Tagalog nang
Uicang Castila
– Pagsusulatan nang Dalauang Binibini na si Urbana
at Felisa na Nagtuturo ng Mabuting Kaugalian

23. • Mga Akda ng Panahon ng Himagsikan:
– Mga pahayagang tulad ng El Pasig (1862);
– Manifesto de los leales Filipinos en defensa de su honra y
fidelidad (1864) ng mga Repormistang sina Luis Rodriguez
Varela, Padre Pedro Pelaez, at Padre Jose Burgos;
– Mga pahayagang tulad ng La Solidaridad (1889), Kalayaan
(1896) ng Katipunan, El Heraldo de la Revolucion, at ng La
Independencia ;
– Mga akda nina Rizal, Del Pilar, at Lopez-Jaena tulad ng
Filipinos dentro de cien años, La soberania monacal en
Filipinas, at Discursos y articulos varios.
– Sanaysay nina Bonifacio at Jacinto na Sa Mga Kababayan
at Liwanag at Dilim.

24. • Panahon ng pananakop ng mga Amerikano
nang maging “gintong panahon ng
pahayagang Tagalog” ang mga taong mula
1900-1916 at ang “pagsasanib ng panitikan at
peryodismo”.
• Kinilala ang wikang Ingles sa pagsulat ng
sanaysay
• Nakilala sina Maximo Kalaw, Jorge Bocobo,
Salvador Lopez, at Fernando Maramag bilang
mananaysay ng panahong ito.

25. • Naging papel ng sanaysay ang maging
behikulo ng pagpapalaganap ng kultural na
edukasyon noong WWII.
• Naging kilala sina Nick Joaquin, Carmen
Guerrero Nakpil, at Adrian Cristobal.

26. • Noong panahon ng Batas Militar, umusbong
naman ang mga pahayagang tulad ng Asia-
Philippines Leader, Philippines Free Press, at
Philippine Graphic na naglalabas ng mga
sanaysay sa wikang Ingles.
• Naging kilala sina Nick Joaquin, Gregorio
Brillantes, Kerima Polotan-Tuvera, Wilfredo
Nolledo, Gilda Cordero-Fernando, Ninotchka
Rosca, Luis Teodoro, Jose Lacaba, Sylvia
Mayuga, Petronilo Daroy, at Alfredo N.
Salanga.

27. • Sa kasalukuyan, ang mga tudling, editoryal, lathalain,
talambuhay ay maituturing na malikhaing sanaysay.
• Ang mga akdang sanaysay ay gumagamit ng
elemento ng maikling kuwento.
• Tinatawag din itong bagong peryodismo o “new
journalism”.
• 1980s nang mabuksan ang sanaysay hindilang sa
wikang Ingles kundi sa Filipino at bernakular.
Karamihan ng manunulat ay naging makata-
peryodista tulad nina Jun Cruz Reyes, Virgilio S.
Almario, Domingo Landicho, Jose Lacaba, Bienvenido
Lumbera, Cirilo Bautista, at iba pa.

28. • Naging lunan na rin ng mga pahayagan ang tinig
ng kababaihan sa panulat nina Genoveva Edrosa-
Matute, Liwayway Arceo, Fanny Garcia, at Lilia
Quindoza Santiago.
• Nagsimula na rin sa panahon ngayon ang pagamit
ng iba’t ibang wika sa pagsulat ng sanaysay.
• Itinatanghal na rin ito sa mga patimpalak sa
bansa gaya ng Carlos Palanca Memorial Awards at
iba pa.
• Sa ngayon, kinikilala na ito bilang anyong
pampanitikan ng Pilipinas at itinuturo na ito sa
mga institusyon gaya ng UP at De La Salle
University.

29. URI NG SANAYSAY:
PORMAL IMPORMAL
Mga sanaysay na
bunga ng
pananaliksik, pag-
oorganisa ng mga
datos, malinaw,
lohikal at
makatotohanang
pagpapaliwanag,
kuro-kuro, at
kongklusyon
May kalayaan ang
pagkatha batay sa
karanasan at paano
isinasabuhay ito; isang
palagayan na personal

30. URI NG SANAYSAY:
Malikhaing Sanaysay (CNF)
• Maluwag at umaangkop
• Pagsasanib ng malikhaing pagkatha at pag-
uulat (Lee Gutkind)
• Mga salaysay na totoo at hindi kathang-isip
na gumagamit ng mga estratehiya ng
maikling kuwento (Cristina Pantoja-
Hidalgo)

31. URI NG SANAYSAY (anyo):
PORMAL IMPORMAL
• Tesis /
Sulating-
pananaliksik
• Eksam
• Talumpati
• Panunuring
Pampanitikan
• Ethno-essay
• Talaarawan / Dyornal
• Liham
• Panayam
• Pamilyar na Sanaysay
• Travelogue / Lakbay-Sanaysay
• Photo-essay
• Rebyu
• Lathalain / Tudling
• Talambuhay / Kathambuhay

32. • MALIKHAING PAGSASANAY:
– Mamili po ng isa mula sa alinman sa mga
sumusunod na tema:
• Buhay-Guro
• Kuwento ng Isang Estudyante
• Dito Sa Amin…

33. MARAMING SALAMAT!