นิทานคำกลอน เรื่องพระอภัยมณี

1. นิทานคากลอน เรื่องพระอภัยมณี
ตอน พระอภัยมณีหนีนางผีเสื้อสมุทร

2. นิทานคากลอน เรื่องพระอภัยมณี
 ผู้แต่ง พระสุนทรโวหาร (ภู่) หรือที่นิยมเรียกกันทั่วไปว่า “สุนทรภู่”
 ประเภท นิทานคากลอน
 ลักษณะคาประพันธ์ กลอนสุภาพ
 ความยาว ๙๔ เล่มสมุดไทย
 สมัย ต้นรัตนโกสินทร์
 ปีที่แต่ง ราวรัชกาลที่ 3

3. จุดมุ่งหมาย
 สุนทรภู่แต่งพระอภัยมณี เพื่อขายเลี้ยงชีพในยามที่ตกยากอยู่ในคุก แต่เมื่อพ้นโทษแล้วก็
แต่งเพื่อถวายพระองค์เจ้าลักขณานุคุณและกรมหมื่นอัปสรสุดาเทพ

4. ที่มาของเรื่อง
 สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระยาดารงราชานุภาพ ทรงสันนิษฐานว่า สุนทรภู่เริ่ม
แต่งเรื่องพระอภัยมณีครั้งต้องโทษจาคุกในรัชกาลพระบาทสมเด็จพระพุทธเลิศหล้านภาลัย
โดยผูกเรื่องขึ้นเองจากเรื่องที่ได้ยินได้ฟัง หรือได้อ่านจากวรรณคดีไทยและวรรณคดีต่างชาติ
มาผสมผสานเข้ากับเรื่องจริงที่ได้พบเห็น รวมทั้งเรื่องที่จินตนาการขึ้นอย่างกลมกลืนในบท
อาขยานเป็นบทพรรณนาจากทะเล และอารมณ์ความรู้สึกของพระอภัยมณีขณะขี่เงือกหนีนาง
ผีเสื้อ

5. คุณค่า
 วรรณคดีสโมสรยกย่องให้นิทานคากลอนเรื่อง พระอภัยมณี ของสุนทรภู่ เป็นยอดของ
กลอนนิทาน เพราะมีความดีเด่นด้านการใช้ถ้อยคา และการผูกเรื่องได้สนุกสนานเพลิดเพลิน
ในบทพรรณนานี้ สุนทรภู่เลือกสรรถ้อยคาอย่างสละสลวย มีสัมผัสในแพรวพราว ทาให้เห็น
ภาพหมู่ปลาในทะเล และสื่ออารมณ์ของตัวละครจากความเพลิดเพลิน พลิกผันมาเป็น
ความว้าเหว่เศร้าสร้อย

6. คุณค่า (ต่อ)
 พระอภัยมณี จัดได้ว่าเป็นผลงานชิ้นเอกของสุนทรภู่ และเป็นที่รู้จักกว้างขวางมาตั้งแต่อดีตจนถึงปัจจุบัน
เนื่องจากเค้าโครงเรื่องของพระอภัยมณีแหวกประเพณีของวรรณคดีในยุคเก่า มีจินตนาการล้ายุคอยู่มากมาย
และมีตัวละครจากหลากหลายชนชาติ แสดงให้เห็นถึงวิสัยทัศน์และความเปิดกว้าง ความเป็นนักคิดยุคใหม่
ของผู้ประพันธ์เมื่อเปรียบเทียบกับยุคสมัยเดียวกันได้เป็นอย่างดี นักวิชาการจานวนมากพากันศึกษา
กลอนนิทาน พระอภัยมณี เพื่อค้นคว้าหาแรงบันดาลใจ เชื่อมโยงแนวคิดของสุนทรภู่กับวรรณกรรมโบราณ
ตลอดจนความรู้เกี่ยวกับภูมิศาสตร์ยุคใหม่ของบรรดานักเดินเรือที่เข้ามาสู่ประเทศไทยในยุคการค้าสาเภา
นอกจากนี้ แนวคิดที่สุนทรภู่สอดแทรกไว้ในบทประพันธ์ทาให้ผลงานชิ้นนี้โดดเด่นและเป็นที่รู้จักมาก เพราะ
ผู้คนล้วนใช้บทกลอนเหล่านั้นเป็นคติสอนใจ เช่น บทกลอนในช่วงที่พระฤๅษีสอนสุดสาคร เป็นต้น

7. คุณค่า (ต่อ)
 เมื่อเข้าสู่ยุคของการพิมพ์ พระอภัยมณี ได้ตีพิมพ์เผยแพร่ในวงกว้างยิ่งขึ้นโดยโรงพิมพ์ของ
หมอสมิท ในรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ความนิยมของเรื่องมีมากขนาดที่
หมอสมิทสามารถจาหน่ายนิทานคากลอนเรื่องนี้ขายดิบขายดีจนมีเงินสร้างตึกได้ ในยุคต่อมา
มีการดัดแปลงและถ่ายทอดวรรณกรรมชิ้นนี้ออกไปในรูปแบบต่าง ๆ มากมาย ทั้งเรื่องเล่าร้อยแก้ว
การ์ตูน รวมทั้งภาพยนตร์ และละคร บทกลอนหลายช่วงในเรื่อง พระอภัยมณี ได้รับคัดเลือกให้บรรจุอยู่
ในแบบการเรียนการสอนของกระทรวงศึกษาธิการ กลายเป็นคติสอนใจที่ผู้คนทั่วไปจดจากันได้

8. เนื้อเรื่อง
 เนื้อเรื่องของ พระอภัยมณี ส่วนใหญ่คือเหตุการณ์ในชีวิตของตัวละครพระอภัยมณี นับแต่อายุ
ได้ ๑๕ ปีและออกเดินทางไปศึกษาวิชาความรู้เช่นเดียวกับเจ้าชายในวรรณคดีไทยอื่นๆ แต่วิชาที่
พระอภัยมณีไปศึกษามา มิใช่วิทยาอาคมหรือความรู้เกี่ยวกับการปกครองบ้านเมือง กลับเป็นวิชาดนตรี
คือ การเป่ าปี่ ทาให้พระบิดากริ้วมากจนขับไล่ออกจากเมือง การผจญภัยของพระอภัยมณีก็เริ่มขึ้น
นับแต่นั้น เขากับน้องชายคือ ศรีสุวรรณ ระเหเร่ร่อนไปจนเจอกับสามพราหมณ์ ถูกนางผีเสื้อสมุทรจับตัว
ไป มีบุตรชายชื่อสินสมุทร พ่อเงือกแม่เงือกช่วยพาหนีไปยังเกาะแก้วพิสดาร เขามีบุตรกับอมนุษย์อีกครั้ง
คือกับนางเงือก ได้บุตรชายชื่อสุดสาคร

9. เนื้อเรื่อง (ต่อ)
 ต่อมาพระอภัยมณีได้รับความช่วยเหลือจากเจ้ากรุงผลึกและรักกันกับลูกสาวของเจ้ากรุง คือ
นางสุวรรณมาลี แต่นางมีคู่หมั้นแล้วกับชาวต่างชาติแห่งเกาะลังกา ความขัดแย้งนี้ทาให้เกิดสงครามใหญ่
ระหว่างกรุงผลึกกับกรุงลังกาเป็นเวลานานหลายปี แต่ในที่สุดสงครามก็ยุติลงได้เมื่อ นางละเวงวัณฬา
ลูกสาวเจ้ากรุงลังกาซึ่งต่อมาได้เป็นเจ้าเมืองสาวสวย ตกหลุมรักกับพระอภัยมณีเสียเอง หลังสงคราม
พระอภัยมณีปลงได้กับความไม่แน่นอนของโลกมนุษย์และออกบวช โดยมีภรรยามนุษย์ทั้งสองคนคือ
นางสุวรรณมาลีกับนางละเวงออกบวชด้วย

10. เนื้อเรื่อง (ต่อ)
 เรื่องราวในช่วงหลังของ พระอภัยมณี เป็นการผจญภัยของรุ่นลูกๆ ของพระอภัยมณี โดยมีสุดสาคร
กับนางเสาวคนธ์เป็นตัวละครหลัก เรื่องราวของสุดสาครโดยเฉพาะในช่วง กาเนิดสุดสาคร (พระอภัยมณี
ตอนที่ ๒๔-๒๕) นับว่าเป็นวรรณกรรมเยาวชนที่โด่งดังมากอีกชุดหนึ่ง