Γυμνάσιο Αράχωβας

1. ΒΙΑ ΣΤΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ ΤΟΥ ΣΧΟΛΕΙΟΥ
ΒΑΣΙΚΟ ΚΕΙΜΕΝΟ ΜΕΛΕΤΗΣ
ΣΧΟΛΙΚΟ ΕΤΟΣ: 2015-2016
ΔΙΔΑΣΚΟΥΣΑ: ΧΑΙΡΟΠΟΥΛΟΥ ΜΑΡΙΑΝΑ

2. ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ
ΕΙΣΑΓΩΓΗ
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1
ΟΡΙΣΜΟΣ KAI ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΤΟΥ ΦΑΙΝΟΜΕΝΟΥ ΤΟΥ ΣΧΟΛΙΚΟΥ
ΕΚΦΟΒΙΣΜΟΥ – BULLYING
1.1 Τι είναι ο σχολικός εκφοβισμός (bullying);
1.2 Γενικές μορφές σχολικού εκφοβισμού (bullying).
1.3 Ειδικότερες μορφές εκφοβισμού (bullying)
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2
ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΩΝ ΕΜΠΛΕΚΟΜΕΝΩΝ
2.1 Τα χαρακτηριστικά του θύτη
2.2 Τα χαρακτηριστικά των θυμάτων
2.3 Τα χαρακτηριστικά του παρατηρητή
2.4 Τα αίτια του σχολικού εκφοβισμού
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3
ΟΙ ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΤΟΥ ΦΑΙΝΟΜΕΝΟΥ ΚΑΙ Ο ΡΟΛΟΣ ΤΩΝ
ΕΜΠΛΕΚΟΜΕΝΩΝ
3.1 Οι επιπτώσεις που αφορούν τον θύτη του σχολικού εκφοβισμού-Bullying
3.2 Οι επιπτώσεις που αφορούν το θύμα του σχολικού εκφοβισμού-Bullying
3.3 Οι επιπτώσεις που αφορούν τους παρατηρητές του σχολικού εκφοβισμού-
Bullying
3.4 Ο ρόλος του γονέα
3.5 Ο ρόλος του εκπαιδευτικού
3.6 Ο ρόλος του διευθυντή
ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑ
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

3. ΜΑΘΗΤΕΣ Α΄ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ (ΤΜΗΜΑ Α2)
Α/Α ΕΠΙΘΕΤΟ ΟΝΟΜΑ
1 ΜΑΣΤΡΟΓΙΑΝΝΗ ΜΑΡΙΑ-ΑΝΝΑ
2 ΜΕΛΕΤΗΣ ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ
3 ΜΗΤΡΕ ΜΑΡΙΑΝΘΗ
4 ΜΙΧΟΣ ΖΗΣΗΣ
5 ΜΟΥΑΡΕΜΙ ΕΙΡΗΝΗ
6 ΜΠΑΡΔΙ ΑΝΤΡΙΑΝ
7 ΜΠΟΓΚΝΤΑΝΙ ΛΟΥΙΖΑ
8 ΠΑΝΑΓΑΚΟΣ ΛΑΜΠΡΟΣ
9 ΠΑΠΑΛΕΞΑΝΔΡΗΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ
10 ΠΟΛΙΤΗ ΓΑΡΥΦΑΛΙΑ
11 ΡΑΠΤΗΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ
12 ΡΑΠΤΗΣ ΜΑΡΙΟΣ
13 ΣΙΝΠΛΑΚΟΥ ΑΛΕΣΙΑ
14 ΣΚΕΜΠΑΣΙ ΑΝΙΛΑ
15 ΣΥΡΟΣ ΙΩΑΝΝΗΣ
16 ΣΥΡΟΥ ΠΑΝΑΓΙΩΤΑ
17 ΤΣΕΛΙΟΣ ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ

4. ΕΙΣΑΓΩΓΗ
Το φαινόμενο του σχολικού εκφοβισμού ή αλλιως θυματοποίησης (bullying),
αποτελεί πλέον την περισσότερο διαδεδομένη μορφή επιθετικής συμπεριφοράς στο
χώρο του σχολείου. Πολλοί παράγοντες παίζουν ρόλο στη δημιουργία του. Οι
συνέπειες που προκύπτουν είναι πολλές καθώς εμπλέκεται πληθώρα προσώπων. Το
φαινόμενο εξαιτίας της ευρείας και συνεχώς αυξανόμενης διάδοσής του,
συγκεντώνει το ενδιαφέρον πολλών ερευνητών παγκοσμίως.
ΣΚΟΠΟΣ: Να ευαισθητοποιηθούν οι μαθητές απ ναντι στα προβλ ματαέ ή
θυματοπο ησης,εκφοβισμο , παρεν χλησης και κακοπο ησης, να συμμετέχουνί ύ ό ί
ενεργά οι εκπαιδευτικοί, γονείς και κοινωνικοί φορείς με σκοπ την εξασφ λισηό ά
μιας σωστ ς και ισορροπημ νης διαπαιδαγ γησης, που θα στοχε ει στην πρ ληψηή έ ώ ύ ό
και την αντιμετ πιση πιθανών προβλημ των και η διαμ ρφωση μιας καθαρ ςώ ά ό ή
στρατηγικ ς εν ντια σε πιθανές πρακτικ ς θυματοπο ησης, εκφοβισμο ,ή ά έ ί ύ
παρεν χλησης και κακοπο ησης.ό ί
Επμέρους στόχοι:
• Γνωριμία και επαφή με το κοινωνικό φαινόμενο
• Απόκτηση πληροφοριών για τις μορφές και τα αίτια του φαινομένου
• Ευαισθητοποίηση απ ναντι στα προβλ ματα θυματοπο ησης, εκφοβισμο ,έ ή ί ύ
παρεν χλησης και κακοπο ησης.ό ί
Προσδοκώμενα μαθησιακά αποτελέσματα: Με την ολοκλήρωση της συνεδρίας
αναμένεται οι μαθητές/τριες να είναι σε θέση:
 να γνωρίζουν καλύτερα τον εαυτό τους, και τους συμμαθητές τους
 να αναπτύξουν τις ικανότητες τους στην ακρόαση, στο διάλογο και στη
διαχείριση των συναισθημάτων τους αλλά και στο να μπαίνουν στη θέση του
άλλου(ευσυναίσθηση)
 αυτά που θα αποκομίσουν από τη συνεδρία να προσπαθήσουν να τα
εφαρμόσουν και θα προσφέρουν στους συμμαθητές τους ανάλογες εμπειρίες
 να συνειδητοποιήσουν ότι η διαμεσολάβηση όλων θα μπορεί να λύσει
προβλήματα στο σχολείο, στην καθημερινή ζωή τους και θα βελτιώσει το
κλίμα του σχολείου
ΛΕΞΕΙΣ ΚΛΕΙ∆ΙΑ: εκφοβισµός, σωµατική µορφή, λεκτική, σεξουαλική,
συναισθηματική, κοινωνικός αποκλεισµός, cyberbullying, θύτης, θύµα, παρατηρητής,
σχολικό περιβάλλον, φύλο, οικογενειακή δοµή.

5. ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1
1.ΟΡΙΣΜΟΣ KAI ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΤΟΥ ΦΑΙΝΟΜΕΝΟΥ ΤΟΥ ΣΧΟΛΙΚΟΥ
ΕΚΦΟΒΙΣΜΟΥ - BULLYING
Η επιθετικότητα εντός των σχολείων θεωρείται φυσιολογική κατά την διάρκεια της
ανάπτυξης ενός παιδιού, προετοιμάζοντάς το, κατά κάποιο τρόπο, για την μετέπειτα
ενήλικη ζωή του, ιδίως αν πρόκειται για αγόρι.
Η βία, ως κοινωνικό φαινόμενο, έχει άμεση σχέση με τις σχολικές κοινότητες και
εκδηλώνεται και μέσα σε αυτές. Η σχολική βία σχετίζεται άμεσα με την
παραβατικότητα που υπάρχει στην κοινωνία του ευρύτερου περιβάλλοντος που την
καλλιεργεί, του ευρύτερου περιβάλλοντος των αξιών , των θεσμών, της πολιτισμικής
και πολιτικής ιστορίας του τόπου και των ανθρώπων.
Το θύμα και ο θύτης προέρχονται από την ίδια κοινωνία στην οποία υπάρχει και το
σχολείο. Η συμπεριφορά τους υπαγορεύεται από το οικογενειακό, σχολικό και
κοινωνικό περιβάλλον.
Η σχολική βία διακρίνεται σε σωματική, λεκτική, συναισθηματική ή/και ψυχολογική,
σεξουαλική και ηλεκτρονική. Βάσει των χαρακτηριστικών της, η σχολική
επιθετικότητα αποτελεί ενδημικό φαινόμενο κάθε κοινωνίας, η ύπαρξη του οποίου
είναι συνεχής.
1.1 Τι είναι ο σχολικός εκφοβισμός (bullying);
Ο σχολικός εκφοβισμός είναι νεανική παραβατικότητα, απαντάται σε πολλές χώρες
ανά τον κόσμο και αναφέρεται στη χρήση βίας μεταξύ μαθητών ή παιδιών ίδιας
περίπου ηλικίας με στόχο την πρόκληση πόνου ή αναστάτωσης. Ο σχολικός
εκφοβισμός χαρακτηρίζεται από:
1. επαναλαμβανόμενη συμπεριφορά
2. ανισορροπία δυνάμεων (ισχυρό μέρος-αδύναμο μέρος)
Αυτά τα χαρακτηριστικά, όταν εντοπίζονται, πρόκειται για εκφοβισμό και όχι για
περιστασιακό πείραγμα ή κοροϊδία, που συμβαίνει συχνά μεταξύ των παιδιών. Οι
συχνές διαφωνίες μεταξύ των παιδιών και η πρόσκαιρη απομάκρυνση από τους
φίλους τους, δεν αποτελεί σχολικό εκφοβισμό.
Το φαινόμενο του σχολικού εκφοβισμού, που είναι παγκόσμιο και παρατηρείται σε
όλες τις σχολικές τάξεις, μελετήθηκε για πρώτη φορά το 1978 στη Νορβηγία. Από το
1987, οι βιβλιογραφικές αναφορές αυξάνονται κατά εκατοντάδες και εμφανίζεται και
ο όρος bullying σε επιστημονικά περιοδικά.
Ο σχολικός εκφοβισμός είναι ένα από τα σημαντικότερα προβλήματα που πρέπει να
αντιμετωπιστεί. Παγκοσμίως, συμβαδίζει με τη μαζική εκπαίδευση αλλά εντάθηκε
κατά τη διάρκεια της παγκοσμιοποίησης και μετατροπής των σχολείων σε
πολυπολιτισμικά.
1.2 Γενικές μορφές σχολικού εκφοβισμού (bullying).
Οι βασικές μορφές του σχολικού εκφοβισμού είναι τέσσερις:

6. 1. Λεκτικός (προσβλητικά παρατσούκλια/προσφωνίσεις, βρισιές, φραστικά
πειράγματα)
2. Διαδικτυακός εκφοβισμός (γράψιμο ή αποστολή αγενών σημειωμάτων ή
μηνυμάτων, συμπεριλαμβανομένων των μηνυμάτων μέσω τηλεφώνου ή
διαδικτύου)
3. Σωματικός (χτύπημα, κλοτσιές, καταστροφή ή απόκρυψη προσωπικών
αντικειμένων, ανεπιθύμητο ή ακατάλληλο σωματικό πείραγμα ή άγγιγμα)
4. Συναισθηματικός (συμπεριφορά μη φιλική/αγενής, αποκλεισμός κάποιου,
βλέμματα με υπονοούμενα, κουτσομπολιό, διασπορά ψευδών ή υποτιμητικές
φήμες)
1.3 Ειδικότερες μορφές εκφοβισμού (bullying)
Οι ειδικότερες μορφές εκφοβισμού έχουν να κάνουν με την φυλή, τη θρησκεία, τον
πολιτισμό. Οι ειδικές ανάγκες ή ειδικές μαθησιακές δυσκολίες αποτελούν πεδίο
εκφοβισμού. Επίσης συσχέτιση του εκφοβισμού υπάρχει και με θέματα που αφορούν
την εμφάνιση, τα θέματα υγείας, την σεξουαλικότητα, το φύλο και την οικογενειακή
κατάσταση.
Οι διάφορες μορφές του σχολικού εκφοβισμού δεν μπορούν να ιεραρχηθούν. Πρέπει
να αντιμετωπίζονται κατάλληλα και με μεγάλη σοβαρότητα
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2
ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΩΝ ΕΜΠΛΕΚΟΜΕΝΩΝ
2.1 Τα χαρακτηριστικά του θύτη
Η εκδήλωση φαινομένων σχολικού εκφοβισμού, σε συνάρτηση πάντα με τις
περιρρέουσες κοινωνικές συνθήκες, βασίζεται στα χαρακτηρολογικά στοιχεία της
προσωπικότητας των παιδιών. Για την εκτίμηση της έκτασης του φαινομένου, πρέπει
να λαμβάνονται υπ’ όψη τα χαρακτηρολογικά περιγράμματα των παιδιών.
Οι μαθητές που εμπλέκονται σε φαινόμενα εκφοβισμού διακρίνονται για:
1. την αυταρχική προσωπικότητά τους
2. την επιθετικότητά τους, ακόμη και προς τους ενήλικες
3. τον παρορμητισμό τους και την σωματική τους δύναμη, ιδίως τα αγόρια
4. το ασυνήθιστα ελάχιστο άγχος τους και ανασφάλειά τους
5. την ανάγκη τους να κυριαρχούν και να έχουν τον έλεγχο, ενώ αδυνατούν να
ελέγξουν τις ενορμήσεις τους
6. την υπερβολική αυτοεκτίμηση
7. την βιαιότητα και την αντεπίθεση που χρησιμοποιούν, ως μέσο διαχείρισης
των προβλημάτων τους
8. την ανάγκη τους να επιβεβαιώσουν την υπεροχή τους και να επιβληθούν στην
ομάδα των συνομηλίκων τους, αποζητώντας την ανοιχτή και δημόσια διαμάχη

7. Επίσης στα χαρακτηριστικά των θυτών προστίθενται και η κακή σχέση που έχουν με
τον εαυτό τους αλλά και με τους συνομηλίκους τους, αντιμετωπίζοντας δυσκολίες
στην επικοινωνία. Συχνά προέρχονται από οικογένειες που τους παραμελούν και
χρησιμοποιούν τον ξυλοδαρμό ως τιμωρία. Τα παιδιά αποκτούν µειωµένη ικανότητα
συναναστροφής µε τους συνομηλίκους τους και χαμηλότερη αυτοεκτίµηση, όταν
μεγαλώνουν µε αυταρχικές µεθόδους αγωγής, µε υψηλό επίπεδο απαιτήσεων και
ελέγχου από τους γονείς και χαμηλό επίπεδο στοργής ή ανταπόκρισης. Μερικά από
αυτά τα παιδιά υποτάσσονται παθητικά ενώ άλλα µπορεί να εκδηλώσουν υψηλό
βαθμό επιθετικότητας ή να έχουν αδυναµία ελέγχου της συμπεριφοράς τους.
Τα χαρακτηριστικά της προσωπικότητας των θυτών σε σχέση με την συμπεριφορά
τους, οδηγούν στο συμπέρασμα ότι ικανοποιούνται με την πρόκληση πόνου και
παραμένουν ψυχροί, χωρίς ενσυναίσθηση ή συμπόνια, αδιαφορώντας για τα θύματά
τους, για τα οποία έχουν μικρή ή καθόλου εμπάθεια. Συχνά, δικαιολογούνται για τις
πράξεις τους, λέγοντας ότι τα θύματα τους προκάλεσαν και δεν έχουν το θάρρος να
παραδεχτούν την παραβατικότητά τους, όταν καλούνται να αντιμετωπίσουν τις
ευθύνες τους.
Πρόσθετα χαρακτηριστικά των θυτών είναι η ανυπακοή, η πρόκληση ή η εναντίωση
στους ενηλίκους, η εχθρότητα προς το περιβάλλον τους, ιδίως προς τους γονείς τους
και τους εκπαιδευτικούς. Παρουσιάζουν αντικοινωνική συμπεριφορά και έχουν την
τάση να παραβαίνουν τους σχολικούς κανόνες, για παράδειγμα απουσιάζουν συχνά,
με αποτέλεσμα να δυσκολεύονται να προσαρμοστούν και παρουσιάζουν μαθησιακές
δυσκολίες.
2.2 Τα χαρακτηριστικά των θυμάτων
Τα θύματα του εκφοβισμού, σε σχέση με τους άλλους μαθητές διακρίνονται για:
1. το άγχος τους και την ανασφάλειά τους
2. την έλλειψη δυναμικότητας και τη μοναχικότητά τους
3. την εσωστρεφή προσωπικότητά τους
Συνήθως τα θύματα περιγράφονται ως προσεκτικοί, ήσυχοι και ευαίσθητοι, με
ελάχιστους ή καθόλου φίλους. Το βασικότερο χαρακτηριστικό τους είναι η σωματική
ή ψυχολογική αδυναμία τους σε σχέση με τους συνομηλίκους τους. Άλλα εξωτερικά
χαρακτηριστικά τους (βάρος, ντύσιμο, ή το ότι φορούν γυαλιά) δεν σχετίζονται με
την θυματοποίηση.
Τα θύματα εκφοβισμού βιώνουν κοινωνική απομόνωση, ανασφάλεια στο σχολείο,
συχνα υστερούν σε κοινωνικές δεξιότητες, έχουν χαμηλή αυτοεκτίμηση και
αυτοεικόνα. Σπάνια υπερασπίζουν τον εαυτό τους ή αντεπιτίθενται. Όταν
εκφοβίζονται, αποσύρονται, κλαίνε ή θυμώνουν. Δεν αντεπιτίθενται και καταφεύγουν
σε υποτακτική, αμυντική συμπεριφορά με υποχώρηση και μη διεκδίκηση.
Βασικό στοιχείο της θυματοποίησης αποτελεί η απόκλιση από κάποιο κοινά
αποδεκτό μέσο όρο χαρακτηριστικών και συμπεριφορών. Γι’ αυτόν το λόγο συχνά
θυµατοποιούνται παιδιά που έχουν ανεπτυγµένη µαθητική κουλτούρα, παιδιά άλλης
εθνικότητας ή/ και θρησκείας ή παιδιά µε κάποια αναπηρία.
Πρέπει να αναφέρουμε και τα «Προκλητικά Θύματα» που είναι υπερκινητικά, μη
συνεργάσιμα και προκαλούν τις επιθέσεις, καθώς έχουν την τάση να παρενοχλούν
τους άλλους. Όταν όμως η ένταση κορυφωθεί παίρνουν καθαρά το ρόλο του θύματος.

8. Στο σύνολο των θυµάτων το 14% πληρεί τα χαρακτηριστικά του «προκλητικού
θύµατος», σύµφωνα µε τον Olweus (1991).
Τέλος, από τις έρευνες προκύπτει ότι τα θύματα δεν ζητούν βοήθεια, είτε γιατί
φοβούνται είτε γιατί δεν νιώθουν ότι η κατάσταση μπορεί να αντιμετωπιστεί.
2.3 Τα χαρακτηριστικά του παρατηρητή
Ο ρόλος του παρατηρητή (bystanders), κατά την εκδήλωση φαινομένων εκφοβισμού,
είναι αναπόφευκτος, καθώς στο 85% των περιπτώσεων οι μαθητές-παρατηρητές είναι
παρόντες.
Συχνότατα, φοβούνται μήπως πληγωθούν και οι ίδιοι ή γίνουν οι επόμενοι στόχοι του
θύτη. Ανησυχούν επίσης μήπως κάνουν κάτι που θα χειροτερέψει την κατάσταση.
Έτσι, παραμένουν απλοί παρατηρητές που σπάνια συμμετέχουν ή παρεμβαίνουν για
να υποστηρίξουν το θύμα. Έχει διαπιστωθεί ότι όσο περισσότερο διαρκεί η παρουσία
των παρατηρητών, τόσο μεγαλύτερη είναι η διάρκεια των εκφοβιστικών πράξεων.
Ωστόσο, αν οι παρατηρητές εκφράσουν την αποδοκιμασία τους για το συμβάν
εκφοβισμού, η πιθανότητα αυτό να σταματήσει, ξεπερνά το 50%.
2.4 Τα αίτια του σχολικού εκφοβισμού
Οι αιτίες του σχολικού εκφοβισμού σχετίζονται με την δυναμική αλληλεπίδραση:
1. των ιδιαίτερων χαρακτηριστικών της προσωπικότητας των παιδιών που
εµπλέκονται στις συγκεκριµένες εκδηλώσεις βίας
2. του οικογενειακού περιβάλλοντος
3. του κλίματος του σχολείου
4. των στάσεων που έχουν διαµορφωθεί στην κοινότητα των συνοµηλίκων
5. των γενικότερων προβληµάτων και καταστάσεων που συµβάλλουν στην
ενίσχυση αντικοινωνικών συµπεριφορών
Με βάση τα αποτελέσματα μιας μελέτης που πραγματοποίησε η Εταιρία
Ψυχοκοινωνικής Υγείας του Παιδιού και του Εφήβου σε συνεργασία με την
Παιδαγωγική σχολή του Α.Π.Θ., το 29% των μαθητών έχει υποστεί κάποια μορφή
εκφοβισμού εντός του σχολικού περιβάλλοντος με συχνότητα δύο ως τρεις φορές το
μήνα ή και περισσότερο. Τα αγόρια είναι πιο συχνά θύτες και θύματα εκφοβιστικής
συμπεριφοράς, που εμφανίζεται κυρίως στο σχολικό περιβάλλον σε χώρους χωρίς
επίβλεψη από τους εκπαιδευτικούς, όπως η αυλή, ο διάδρομος και η τάξη κατά τη
διάρκεια του διαλείμματος. Η κατάσταση αυτή μπορεί να επηρεάσει την
ψυχοσυναισθηματική ανάπτυξη του παιδιού και τη διαδικασία της μάθησης. Πιο
συγκεκριμένα, τα παιδιά που γίνονται θύματα σχολικού εκφοβισμού αρχικά νοιώθουν
φόβο, απόγνωση και παρουσιάζουν τάσεις φυγής. Αισθάνονται ότι απειλούνται,
τρομάζουν, αρνούνται να πάνε σχολείο και παρουσιάζουν συμπτώματα σχολικής
φοβίας. Μπορεί επίσης να γίνουν επιθετικά και νευρικά, ενώ δεν είναι λίγες οι
περιπτώσεις όπου τα ίδια τα παιδιά-θύματα μπορούν να γίνουν θύτες σε άλλα παιδιά
ή στα αδέρφια τους στο σπίτι. Από την άλλη μεριά οι γονείς συνήθως δεν
αντιλαμβάνονται το πρόβλημα και δηλώνουν άγνοια. Αυτό συμβαίνει γιατί τα θύματα
εξομολογούνται το γεγονός του εκφοβισμού συχνότερα σε φίλους τους. Αν όμως οι
γονείς εντοπίσουν κάποιο από τα προαναφερθέντα συμπτώματα και υποψιάζονται ότι

9. το παιδί τους έχει πέσει θύμα εκφοβισμού κρίνεται αναγκαίο να προσεγγίσουν το
παιδί και να αντιδράσουν απευθυνόμενοι αρχικά στους εκπαιδευτικούς και στις
αρμόδιες Διευθύνσεις εκπαίδευσης. Είναι ιδιαίτερα σημαντικό το παιδί να αισθανθεί
ότι έχει στήριγμα τους γονείς του και το σχολείο. Επιπλέον, οι ειδικοί επιμένουν ότι
τα παιδιά πρέπει να μη φοβούνται, να έχουν το θάρρος της γνώμης και να μάθουν να
«αντιδρούν».
Με βάση προτάσεις που παρουσιάστηκαν στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο τονίστηκε η
ανάγκη εντοπισμού και επίλυσης των κοινωνικών προβλημάτων που σχετίζονται με
τη νεανική εγκληματικότητα. Επισημάνθηκε ακόμα, ο ρόλος των γονέων και των
εκπαιδευτικών που καλούνται να ακολουθήσουν ενιαία γραμμή για την αντιμετώπιση
της βίας, η ενθάρρυνση των νέων για συμμετοχή τους στα κοινά και στον αθλητισμό,
η προβολή σωστών προτύπων συμπεριφοράς, αλλά και η συνεργασία με φορείς που
αγωνίζονται για την εξάλειψη της νεανικής παραβατικότητα.
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3
ΟΙ ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΠΟΥ ΔΗΜΙΟΥΡΓΕΙ ΤΟ ΦΑΙΝΟΜΕΝΟ ΤΟΥ ΣΧΟΛΙΚΟΥ
ΕΚΦΟΒΙΣΜΟΥ - BULLYING
Οι επιπτώσεις του σχολικού εκφοβισμού στα παιδιά, σχετίζονται με το θύτη, το θύμα
και τους παρατηρητές. Η αποδοχή ή/και η χρήση της βίας ως τρόπου επικοινωνίας ή
ως μέσο επίλυσης των διαφωνιών, έχει άμεση επίδραση στην διαδικασία
κοινωνικοποίησης των παιδιών. Εξαιτίας του σχολικού εκφοβισμού και της σχολικής
βίας οι επιπτώσεις στον ψυχισμό και την κοινωνική λειτουργικότητα κυρίως των
θυμάτων, είναι σοβαρές.
Πρέπει να επισημάνουμε ότι ο σχολικός εκφοβισμός έχει αντίκτυπο και στο
κοινωνικό περιβάλλον του σχολείου. Προκαλεί κλίμα φόβου μεταξύ των μαθητών,
επηρεάζει την μαθησιακή τους ικανότητα και οδηγεί σε αντικοινωνικές
σεμπεριφορές.
3.1. Οι επιπτώσεις που αφορούν τον θύτη του σχολικού εκφοβισμού-Bullying
Τα παιδιά-θύτες βιώνουν τις επιπτώσεις του σχολικού εκφοβισμού, που τα ίδια
ασκούν, μιας και τα πρότυπα της επιθετικής συμπεριφοράς διατηρούνται και
γενικεύονται.
Τα παιδιά-θύτες είναι πιθανόν να έχουν προβλήματα με την επάρκεια της
ενσωμάτωσής τους στην κοινωνική ζωή του σχολείου, μιας και συνηθίζουν σ΄ ένα
τρόπο ζωής μέσω της κακομεταχείρισης των άλλων. Είναι γεγονός ότι αν αυτή η
βίαιη συμπεριφορά δεν ελεγχθεί εγκαίρως, δύναται να μεταφερθεί και σε άλλα πεδία
κοινωνικών σχέσεων και να προκαλέσει σοβαρές δυσλειτουργίες σε επίπεδο
κοινωνικής ενσωμάτωσης, με αποτέλεσμα πιθανή μελλοντική παραβατική
συμπεριφορά.
Οι εκφοβιστές γίνονται ανυπάκουοι, απείθαρχοι και προκαλούν εντάσεις και
αναστάτωση στη σχολική κοινότητα. Επιπλέον, στις συνέπειες του εκφοβισμού οι
ειδικοί περιλαμβάνουν και την πρόγνωση για σεξουαλική παρενόχληση στα αγόρια
και τα κορίτσια καθώς και την δυσκολία δημιουργίας σεξουαλικών σχέσεων στην

10. ενήλικη ζωή. Η συμμετοχή σε αντικοινωνικές και παραβατικές συμπεριφορές
αποξενώνει τα παιδιά από το σχολείο και τα καθιστά επιρρεπή σε αρνητικά πρότυπα
και ψυχοδραστικές ουσίες.
Τα παιδιά-θύτες έχουν περισσότερες πιθανότητες να διατηρήσουν την βίαιη και
εκφοβιστική συμπεριφορά και στην ενήλικη ζωή τους με αποτέλεσμα να μην
μπορέσουν να αναπτύξουν εποικοδομητικές σχέσεις και ομαλή κοινωνική ζωή. Έτσι,
το bullying θεωρείται η αρχή ενός δείγματος ότι το παιδί θα προχωρήσει σε
αντικοινωνική και παραβατική συμπεριφορά η οποία πιθανότατα θα συνεχιστεί και
στη ζωή του ως ενήλικα.
Σύµφωνα µε έρευνα υπολογίζεται ότι το 35-40% των µαθητών-δραστών µέχρι τα 24
τους χρόνια έχουν εµπλακεί τουλάχιστον τρεις φορές σε αξιόποινες πράξεις.
Επιπλέον, έχουν την τάση να συνεχίζουν την εκφοβιστική συµπεριφορά στην
οικογένεια και τον εργασιακό τους χώρο αλλά και στην κοινωνία γενικότερα.
Συνεχίζοντας να µιλάµε µε ποσοστά, έρευνα του καθηγητή Olweus D. στη Νορβηγία
και τη Σουηδία έδειξε ότι ο εκφοβισµός συχνά οδηγεί σε εγκληµατική συµπεριφορά
στο µέλλον. Η διαπίστωση αυτή αποδεικνύεται από το γεγονός ότι το 60% των
αγοριών που κατά τη διάρκεια της σχολικής ζωής ήταν bullies, ειδικότερα στο
γυµνάσιο, καταδικάστηκαν για ένα τουλάχιστον έγκληµα ως ενήλικες. Ακόµη, το 35
- 40% των αγοριών αυτών είχαν τρεις και πλέον καταδίκες από την ηλικία των 24
ετών.
Τα δεδομένα αυτά καθιστουν επιτακτική την ανάγκη πρόληψης του bullying.
3.2. Οι επιπτώσεις που αφορούν το θύμα του σχολικου εκφοβισμού-Bullying
Οι επιπτώσεις του σχολικού εκφοβισμού στα παιδια-θύματα είναι αφ’ ενός, πολύ
σοβαρές, διότι τα θύματα απειλούνται χωρίς καμιά προειδοποίηση σε ένα περιβάλλον
το οποίο θεωρούσαν ασφαλές και αφ’ ετέρου οι επιπτώσεις αυτές μπορούν να λάβουν
ποικίλες μορφές. Επηρεάζεται ο ψυχισμός, η κοινωνική λειτουργικότητα των
θυμάτων, η προσωπικότητα και η συμπεριφορά τους. Η διάρκεια των επιπτώσεων
αυτών είναι μεγάλη και στιγματίζει το μέλλον των θυμάτων.
Οι ψυχολογικές επιπτώσεις στα παιδιά-θύματα αφορούν συμπτώματα άγχους,
ανασφάλειας, χαμηλή αυτοεκτίμηση και αυτοπεποίθηση, συναισθήματα
κατωτερότητας, αρνητικό εσωτερικό διάλογο και αρνητική αυτοκριτική.
Ακόµη, µπορεί να εµφανίσουν τα ακραία συµπτώµατα της κατάθλιψης, του
αυτοκτονικού ιδεασµού αλλά και της αυτοκτονίας γιατί νιώθουν ότι δεν τους αξίζει
να υπάρχουν σ’ αυτόν τον κόσµο. Συχνά παρουσιάζονται δυσκολίες στον ύπνο και
εφιάλτες, απώλεια όρεξης ή, το αντίθετο, υπερκατανάλωση τροφής.
Δεν πρέπει, επίσης, να αγνοηθούν και οι επιπτώσεις στην ψυχοσωματική υγεία των
παιδιών-θυμάτων, που συνήθως εμφανίζουν συχνότερα από τα άλλα παιδιά
κεφαλαλγίες και στοματικά άλγη ενώ δεν είναι σπάνια και η νυχτερινή ενούρηση
Έτσι πλήττεται η κοινωνικότητα του παιδιού που θυµατοποιείται, παρατηρούνται
υψηλά ποσοστά µοναξιάς, παραίτησης και µελαγχολίας καθώς αυτό αρχίζει να
αποδέχεται τους µειωτικούς χαρακτηρισµούς που του αποδίδουν.

11. Επιπλέον, µπορεί να επηρεαστεί η συµπεριφορά και να παρουσιαστούν δυσκολίες
µέσα στο σχολικό περιβάλλον. Πιο συγκεκριµένα, είναι συχνή η µείωση της
σχολικής επίδοσης, η εµφάνιση µαθησιακών δυσκολιών, όπως η δυσλεξία όπου
καταλήγουν να είναι οι «κακοί µαθητές» της τάξης. Ακόµη, τα παιδιά- θύµατα έχουν
την τάση να αποφεύγουν το σχολείο (σχολική φοβία) και να κάνουν πολλές απουσίες.
Είναι δυνατόν η εκφοβιστική συµπεριφορά που βιώνουν να οδηγήσει ακόµη και στην
αλλαγή ή εγκατάλειψη του σχολείου.
Υπάρχουν, ωστόσο, συνέπειες στην καθηµερινή ζωή του µαθητή, οι οποίες µπορούν
να θεωρηθούν και σηµάδια που πρέπει να υποψιάσουν ότι το παιδί θυµατοποιείται.
Ενδεικτικά, κρίνεται ενδιαφέρον να τονιστεί ότι το παιδί γίνεται επιθετικό, παράλογο
και διαταρακτικό, εκφοβίζει άλλα παιδιά ή τα αδέλφια του, φοβάται να
χρησιµοποιήσει το κινητό ή το ηλεκτρονικό ταχυδροµείο του. Φοβάται να
περπατήσει µόνο στο σχολείο, εκλιπαρεί να τον συνοδεύσουν οι γονείς στο σχολείο,
το πρωί µπορεί να νιώθει άρρωστο και να µην θέλει να πάει σχολείο, ζητά ή κλέβει
χρήµατα για να τα δώσει στον εκφοβιστή. Γενικά, δείχνει ανήσυχο ενώ είναι δυνατόν
να αρχίζει να τραυλίζει ή να κλαίει πριν κοιµηθεί και να έχει εφιάλτες.
Οι επιπτώσεις της εκφοβιστικής συµπεριφοράς επηρεάζουν και τη µελλοντική
συµπεριφορά των παιδιών - θυµάτων. Σύµφωνα µε έρευνες, αυτά ως ενήλικες έχουν
περισσότερες πιθανότητες από άλλους ενήλικες να βιώσουν κατάθλιψη και να έχουν
χαµηλή αυτοεκτίµηση. Ακόµη, συχνό φαινόµενο είναι η κατανάλωση αλκοόλ, η
χρήση ναρκωτικών ουσιών και η ανεπάρκεια στο να χειριστούν δύσκολες
καταστάσεις.
Ολοκληρώνοντας, ενδιαφέρουσα είναι η άποψη σύµφωνα µε την οποία συχνά
παρατηρείται µια υπόγεια διαδροµή µεταξύ της προηγούµενης θυµατοποίησης και
της µελλοντικής υιοθέτησης παραβατικής ή εγκληµατικής συµπεριφοράς, η οποία
προσδιορίζεται όχι στη σχέση αιτίου - αιτιατού αλλά στη µη διαχείριση (ή την
αναποτελεσµατική διαχείριση) του τραύµατος της θυµατοποίησης.
3.3. Οι επιπτώσεις που αφορούν τους παρατηρητές του σχολικού εκφοβισμού-
Bullying
Οι μαθητές-παρατηρητές νιώθουν ποικίλα συναισθήματα κατά την εκδήλωση
περιστατικών σχολικού εκφοβισμού. Συνήθως παραμένουν αμέτοχοι, αισθάνονται
άβολα και αναποφάσιστοι σχετικά µε το ποιος είναι ο υπεύθυνος ή αν το θύµα άξιζε
τη συγκεκριµένη συµπεριφορά ή όχι. Στην περίπτωση που οι µαθητές- παρατηρητές
εµπλακούν σε κάποιο περιστατικό εκφοβισµού, αυτόµατα θεωρούνται θύµατα αυτού.
Έτσι, αισθάνονται «τον κόσµο τους να απειλείται» και η συµπεριφορά τους
χαρακτηρίζεται από φόβο. Εκείνοι που επιλέγουν να µην λάβουν µέρος στις
εκφοβιστικές πράξεις, νιώθουν ενοχές που δεν αντέδρασαν παρά το γεγονός ότι
προκαλούνται να συµµετάσχουν. . Παράλληλα, έχουν έντονο το συναίσθηµα της
ανασφάλειας σχετικά µε το σχολικό περιβάλλον. Αυτό συµβαίνει διότι οι
συγκεκριµένοι µαθητές ως παρατηρητές παρακολουθούν εκφοβιστικές συµπεριφορές
να συµβαίνουν σ’ ένα χώρο που θεωρούσαν ότι τους παρέχει ασφάλεια. Τους
γεννιέται αυτόµατα η ανάγκη να νιώσουν ότι το σχολείο ενδιαφέρεται αρκετά να
δράσει αποτελεσµατικά και έτσι να µπορέσουν να εκδηλώσουν την αποδοκιµασία
τους για τις εκφοβιστικές πράξεις.

12. Ο εκφοβισµός µπορεί, λοιπόν, να επηρεάσει αρνητικά και να επιβαρύνει όχι µόνο
τους µαθητές που τον υφίστανται ή τον ασκούν. Η επιρροή του µπορεί να καταστεί
ιδιαίτερα επιβαρυντική και για το µαθητή - παρατηρητή σκηνών bullying. Είναι
δυνατόν να επηρεάσει µε αρνητικό τρόπο την αυτοεικόνα του, τη συναισθηµατική
του ασφάλεια αλλά και την κοινωνικοποίησή του. Ακόµη, µπορεί να του
δηµιουργηθεί ανασφάλεια µέσα στο σχολικό περιβάλλον, παθητικότητα και
εξοικείωση µε πράξεις που προκαλούν πόνο, µίµηση αρνητικών προτύπων και να του
καλλιεργηθεί µία αντίληψη ότι το δίκιο είναι πάντα από το µέρος του δυνατού.
3.4. Ο ρόλος του γονέα
Οι γονείς από την πλευρά τους μπορούν να συµβάλλουν σηµαντικά στην
αντιµετώπιση του φαινοµένου του σχολικού εκφοβισµού. Αρχικά, μπορούν να
θέτουν κάποια όρια όσον αφορά στο βαθµό στον οποίο το παιδί µπορεί να εκδηλώνει
µια επιθετική συµπεριφορά. Θα πρέπει και οι ίδιοι να προσέξουν τη συµπεριφορά
τους και τον τρόπο µε τον οποίο εκφράζονται µπροστά στο παιδί. Πρέπει να
προσέχουν τη δική τους συµπεριφορά και τον τρόπο µε τον οποίο διαχειρίζονται τα
αρνητικά τους συναισθήµατα. Εάν είναι επιθετικοί ο ένας προς τον άλλο ή προς τα
παιδιά τους, το παιδί θα πάρει το μήνυμα ότι τέτοιου είδους ενέργειες είναι
αποδεκτές.
Επίσης, οι γονείς πρέπει να έχουν µια σταθερότητα σε σχέση µε τους τρόπους που
χρησιµοποιούν για να διαπαιδαγωγήσουν το παιδί µε σαφείς κανόνες. Το παιδί
χρειάζεται να παίρνει ξεκάθαρα µηνύµατα ως προς το ποιες πράξεις θεωρούνται
σωστές και ποιες λάθος. Οι γονείς πρέπει να αποτρέπουν τη δηµιουργία εκρηκτικών
καταστάσεων. Όταν δηλαδή αντιληφθούν µια κατάσταση επιθετικότητας, να
χωρίζουν τα παιδιά µεταξύ τους πριν αρχίζουν να χτυπούν το ένα το άλλο.
3.5. Ο ρόλος του εκπαιδευτικού
Οι δάσκαλοι των παιδιών παίζουν το σπουδαιότερο ρόλο στην κοινωνικοποίησή τους
στο πλαίσιο του σχολείου. Οφείλουν να τα ενθαρρύνουν στην κοινωνική και
συναισθηµατική τους ανάπτυξη στο σχολείο. Με αυτό τον τρόπο αποτρέπουν τα
παιδιά από µια µελλοντική προβληµατική συµπεριφορά. Ο δάσκαλος μπορεί να
αναπτύξει µε τους µαθητές µία διαπροσωπική σχέση που να εµπνέει εµπιστοσύνη και
σεβασµό. Θα πρέπει να έχει την ικανότητα να προλαβαίνει τυχόν αντικοινωνικές
συµπεριφορές µεταξύ των παιδιών, καθώς επίσης και φαινόµενα επιθετικής
συµπεριφοράς. Θα πρέπει να είναι δίκαιος µε όλα τα παιδιά και να µην κάνει
διακρίσεις του τύπου καλοί και κακοί µαθητές και να µοιράζει τον χρόνο του ισότιµα
σε όλους. Έτσι το οποιοδήποτε παιδί δεν θα νιώθει παραµεληµένο και αποξενωµένο
και έτσι θα αποφευχθούν και τυχόν µαθησιακά προβλήµατα.
3.6. Ο ρόλος του διευθυντή
Ο διευθυντής διαδραµατίζει σηµαντικό ρόλο στον έλεγχο του σχολικού εκφοβισµού
και δεν πρέπει να µείνει αµέτοχος στην προσπάθεια µείωσης, αν όχι εξάλειψης, του

13. φαινοµένου. Η συµβολή του µπορεί να κριθεί ιδιαίτερα χρήσιµη στην θέσπιση και
διατήρηση κανόνων µέσα στο σχολικό περιβάλλον.
Κρίνεται αποτελεσµατική η θέσπιση κανόνων συµπεριφοράς προς τους µαθητές σε
περίπτωση που προβαίνουν σε εκδηλώσεις εκφοβισµού εις βάρος άλλων µαθητών.
Κανόνες, όµως, που κύριο χαρακτηριστικό τους θα είναι ο διάλογος και δεν θα
διέπονται από επιβολή βίας ως τιµωρία για την επιθετική τους συµπεριφορά.
Κρίνεται, επίσης, απαραίτητο ο διευθυντής να αναπτύξει ένα κλίµα συνεργασίας µε
τους µαθητές και µία σχέση εµπιστοσύνης. Να είναι ένα πρόσωπο προσιτό προς
αυτούς και να µην αποπνέει αισθήµατα φόβου προς τα παιδιά λόγω της εξουσίας που
κατέχει, ώστε αυτά να έχουν το θάρρος να απευθύνονται σ’ αυτόν όταν τους
κακοµεταχειρίζονται άλλοι µαθητές.
Εκτός, όµως, από τη συµβολή των εµπλεκόµενων προσώπων ξεχωριστά από το δικό
τους ρόλο, προτείνεται και η συνεργασία όλων των µερών που συµβάλλουν στη
διαπαιδαγώγηση του παιδιού και µπορούν να βοηθήσουν στην καλύτερη
αντιµετώπιση και πρόληψη εκδηλώσεων σχολικού εκφοβισµού.
Θα πρέπει, λοιπόν, οικογένεια και σχολείο να επικοινωνούν µεταξύ τους και να
συζητούν τυχόν προβλήµατα που έχουν παρατηρήσει και οι δυο πλευρές όσον αφορά
στο παιδί. Θα πρέπει να υπάρχει µια καλή συνεργασία.
ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑ
Η έξαρση του φαινομένου του σχολικού εκφοβισμού-bullying στα σχολεία αλλά και
στην κοινωνία στο σύνολό της χαρακτηρίζεται ως πολύ σοβαρή.
Κρίνεται αναγκαία η διεξοδικότερη διερεύνηση του συγκεκριµένου φαινοµένου, το
οποίο συνεχώς αποκτά τεράστιες διαστάσεις στα σχολεία. Επίσης, καθίσταται
απαραίτητη η παρέµβαση σε επίπεδο πρόληψης και αντιµετώπισης των καταστάσεων
σχολικού εκφοβισµού καθώς το φαινόµενο λαµβάνει χώρα σε όλο και µικρότερες
ηλικίες, καθώς στο εξωτερικό ήδη πραγµατοποιούνται έρευνες σε νηπιακούς
σταθµούς. Απαραίτητη, όµως, κρίνεται και η παρέµβαση που στόχο θα έχει την
ενηµέρωση για τις διαστάσεις του προβλήµατος, ώστε να εξαλειφθεί ο δισταγµός εκ
µέρους των σχολικών φορέων για γνωστοποίηση των περιστατικών.
Η ουσιαστικότερη διερεύνηση και πρόληψη του φαινοµένου κρίνεται παράλληλα
χρήσιµη καθώς ο σχολικός εκφοβισµός είναι µία συµπεριφορά που προµηνύει
αντίστοιχη επιθετική συµπεριφορά του παιδιού ως ενήλικα. Όπως, επίσης, οι
επιπτώσεις για θύτη-θύµα και παρατηρητή είναι τόσο πολύ σοβαρές για τη
σωµατική-ψυχική και κοινωνική του ανάπτυξη και λειτουργικότητα.
Συµπερασµατικά, οι πολιτικές και στρατηγικές αντιµετώπισης του φαινοµένου
πρέπει να επικεντρωθούν σε παρεµβάσεις στην κοινότητα µε όλους του φορείς που
την απαρτίζουν όπωε η οικογένεια, το σχολείο, τους κοινοτικούς φορείς και
υπηρεσίες που σχετίζονται µε την υγεία του παιδιού. Γιατί ο σχολικός εκφοβισµός
αποτελεί ένα φαινόµενο που επηρεάζει και επηρεάζεται από τα προβλήµατα της
ευρύτερης κοινωνίας. Έχει µία σχέση αλληλεπίδρασης που δεν πρέπει να διαφεύγει
της προσοχής αν θέλουµε να µιλάµε για µία ουσιαστική, ολοκληρωµένη

14. αποτελεσµατική αλλά πάνω απ’ όλα συνεπή προς την κοινωνία και τα παιδιά
αντιµετώπιση ενός τόσο σοβαρού κοινωνικού φαινοµένου.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
Ανδρ ουέ , Ε., Smith, P.K. (2002). Το φαιν μενοό “bullying” στο χ ροώ του
σχολε ουί και η σκησηά σωματικ ςή και ψυχολογικ ςή β αςί από συνομηλ κουςί ,
Παιδαγωγική Επιθε ρησηώ , 34/2002, 9‐25. Αθ ναή : Ατραπ ςό
Μ ττηό ‐Στεφαν δη, Φ., Τσ ργας, Ν. (2000).ί έ Όταν τα πρ γματα στο σχολε ο…ά ί
αγριε ουν!ύ Αθ να: Υπουργε ο Εθνικ ς Παιδε ας και Θρησκευμ των &ή ί ή ί ά
Παιδαγωγικ Ινστιτο το.ό ύ
Olweus, D. (1993). Bullying at school. What we know and what we can do? Oxford
British Library Cataloguing in publication data.
Rigby, K. (1996). Bullying in Schools and What to do about it. Philadelphia, PA: K.
Kingsley Publishers.
Χην ς Π., Χρυσαφ δης, Κ. (2000).ά ί Επιθετικ τητα στο σχολε ο. Προτ σεις γιαό ί ά
πρ ληψη και αντιμετ πιση.ό ώ Αθ να: Υπουργε ο Εθνικ ς Παιδε ας καιή ί ή ί
Θρησκευμ των & Παιδαγωγικ Ινστιτο το.ά ό ύ
ΔΙΚΤΥΑΚΟΙ ΤΟΠΟΙ
Εταιρεία Ψυχοκοινωνικης Υγείας του Παιδιού και του εφήβου.
http://www.epsype.gr/index.php/el/. Ανακτήθηκε στις 31-3-2015
Συμβουλευτικός Σταθμός Νέων Λιβαδειας. Υλικό για την 6η
Μαρτίου «Πανελληνια
ημέρα κατά τηε βίας στο σχολείο». http://sumstanvoi.blogspot.gr/. Ανακτήθηκε
στις 31-3-2015

15. Europe’s Antibullying Campain. http://www.e-abc.eu/gr/to-ergo/programma-daphne-
iii/. Anakt;huhke stiw 31-3-2015