1. 1
ÏÔ‰ÏÂp …wÏfl›Î÷ ‘flΉ÷Î_ ⁄΂¿˘ (Children with Special Needs-CWSN) ‹ÎÀı
Á΋ÒÏË¿ ÏÂZÎHÎ ≠ÏÂZÎHÎ
≠V÷ΉfiÎ —
Á‰˝ ÏÂZÎÎ ±Ï¤›Îfi‹Î_ Á_Ï‹Ï·÷ ÏÂZÎHΠω¿·Î_√ ⁄΂¿˘fi_ ÏÂZÎHÎ ±ı¿ ±I›_÷ CÎÀ¿ ÷k‰ »ı. Á‰˝
ÏÂZÎÎ ±Ï¤›Îfifi˘ ≠Î◊Ï‹¿ ÏÂZÎHÎfi_ ÁΉ˝hÎÌ¿flHÎ ¿fl‰Îfi˘ µtı ω¿·Î_√ ⁄΂¿˘fi_ ÏÂZÎHÎ ±ÎM›Î ‰√fl ÏÁ©
¿flÌ Â¿Î› fiËŸ. ÿflı¿ Â΂΋Î_ ¿ıÀ·Î_¿ ω¿·Î_√ ⁄΂¿˘ ˢ¥ ¿‰Î◊Ì ±ı¿ ÏÂZο ÷flÌ¿ı ÷‹Îflı ‹ÎÀı “Á_Ï‹Ï·÷
ÏÂZÎHΔ ±fiı “ω¿·Î_√ ⁄΂¿˘”±ı ’ÿ˘fiÎ ÂÎ ±◊˝ ◊Λ »ı ÷ı Á‹…‰Î ±Î‰U›¿ »ı.
Á_Ï‹Ï·÷ ÏÂZÎHÎfi˘ ±◊˝ ◊Λ »ı ÷‹Î‹ ⁄΂¿˘fiı (ω¿·Î_√ ˢ› ¿ı fi ˢ›) Ïfi›Ï‹÷/Á΋ÎL› Â΂΋Î_
¤ı√Î ‹‚Ìfiı ÏÂZÎHÎ ‹ı‚‰‰_. ±Î ±ı¿ ±Ï¤√‹ »ı …ı Á˙ ⁄΂¿˘fiÎ ±L› ·ZÎH΢, flÁ, Z΋÷α˘ ±fiı
Â̬‰ÎfiÌ …wÏfl›Î÷˘fiı √HÎ÷flÌ‹Î_ ·ı »ı. ÷‹Î‹ Â΂α˘±ı ÷ı±˘fiÎ ±Ï¤√‹‹Î_ Á_Ï‹Ï·÷ ◊‰_ ’ÕÂı. …ı◊Ì
±Î Â΂α˘ …ı±˘fiÌ ±_ÿfl … ÷‹Î‹ ⁄΂¿˘fiÌ …wÏfl›Î÷˘ ’ÒflÌ ¿fl‰Îfiı ÁZ΋ ˢ› ÷ı‰Î ⁄΂¿ıLƒÌ
ÏÂZÎHÎωzÎfiı ±‰¿Î »ı ÷ı±˘ ω¿·Î_√ ⁄΂¿˘fiÌ fi∞¿ ±Î‰ı. µÿÎËflHÎ ÷flÌ¿ı, ±ı¿ ⁄΂¿ …ı Â̬‰Î‹Î_
‘Ì‹_ »ı ÷ıfiı ÏÂZοfiÎ ‰‘ K›ÎfifiÌ …wfl ’ÕÌ Â¿ı »ı ±◊‰Î ±ı¿ ⁄΂¿ …ıfiı ºÏpfiÌ/Ωı‰ÎfiÌ ¿ıÀ·Ì¿ Á‹V›Î±˘
ˢ› ÷˘ ÷ıfiı ¿Î‚Î ’ÎÏÀ›ÎfiÌ Á΋ı ÷tfi fi∞¿‹Î_ ⁄ıÁÎÕÌ Â¿Î› »ı.
flÎ≥À À< ±ıF›¿ıÂfi ±ı@À ±fiı ω¿·Î_√ T›„@÷±˘fi˘ (Á‹Îfi ÷¿, ±Ï‘¿Îfḻ˘fi_ flZÎHÎ ±fiı
ÁˤÎ√Ì÷Î) ±Ï‘Ïfi›‹, 1995 ±fiÁÎfl ¿˘¥’HÎ ≠¿ÎflfiÌ Ï‰¿·Î_√÷Î ‘flΉ÷_ ⁄΂¿ 18 ‰Ê˝fi_ ◊Λ I›Î_
Á±±ıÌ ›˘B› ’›Î˝‰flH΋Î_ Ïfi—ÂS¿ ÏÂZÎHÎ ±Î’‰ÎfiÌ …‰⁄ÎÿÎflÌ ±Î’HÎÌ »ı. ÷ÿ˚µ’flÎ_÷ Á΋ÎL› Â΂΋Î_
ω¿·Î_√ ⁄΂¿˘fi_ Á_¿·fi ◊Λ ÷ı‰Î ≠›ÎÁ˘fiı ‰ı√ ±Î’‰ÎfiÌ V’p Ωı√‰Î¥ »ı.
ω¿·Î_√ ⁄΂¿˘ ±ı ’ÿ ±ı‰Î ⁄΂¿˘fi˘ Á_ÿ¤˝ ÿÂν‰ı »ı …ı±˘fiı ºÏpfiÌ, l‰HÎfiÌ, Ëfl‰Î Œfl‰ÎfiÌ,
Â̬‰ÎfiÌ ±fiı ‹ÎfiÏÁ¿ZÎÏ÷fiÌ ÁÎ◊ıı ΩıÕΛı· Á‹V›Î±˘fiı ¿ÎflHÎı ˆZÎÏHο …wÏfl›Î÷˘ »ı. ω¿·Î_√ ⁄΂¿˘fiÌ
…wÏfl›Î÷˘ ’ÒflÌ ¿fl‰Î Á΋ÎL›/Ïfi›Ï‹÷ Â΂α˘±ı Á‘ÎflÎ ¿fl‰ÎfiÌ …wfl »ı. …ı ÷‹Î‹ ⁄΂¿˘fiÎ Á_Ï‹Ï·÷
ÏÂZÎHÎfiı ≠˘IÁÎËfi ±Î’ı ±fiı …ı ωzÎ◊a±˘fiÌ Ï‰Ï‰‘÷Îfiı Á‹Î‰ı ÷ı‹ … ÷‹Î‹ ⁄΂¿˘fiı Â̬‰ÎfiÌ Áω‘Î
’ÒflÌ ’ÎÕı ±ı‰Ì „V◊Ï÷±˘ Á…˝‰ÎfiÎ ‹Î√˝ ¢‘Ì ±Î’ı.
• µtı¢ — ±Î µ’CÎÀ¿fiÎ ‹A› µtı¢ »ı ÏÂZο ‹ÎÀı -
• ⁄΂¿˘fiÌ ‹Ëk‰fiÌ Ï‰ÂıÊ …wÏfl›Î÷˘ Á‹…‰Ì.
• …ÿÌ …ÿÌ Ï‰ÂıÊ …wÏfl›Î÷˘ ˢ› ÷ı‰Î ⁄΂¿fiÌ ÏfiÏç÷ ±˘‚¬ ¿fl‰Ì.
• ω¿·Î_√ ⁄΂¿˘fiÎ ‰√˝¬_Õ Á_«Î·fifiÌ ¿ıÀ·Ì¿ Á‹… ‹ı‚‰‰Ì.
“Ωı Ë_ ÷‹ıı Â̬‰˘ ÷ı flÌ÷ı fi◊Ì Â̬÷˘, ÷˘ Ë_ Â̬_ ÷ı flÌ÷ı ÷‹ı Â̬‰˘.”
• ≠Á_√˘ — ωÏÂp …wÏfl›Î÷ ‘flΉ÷Î_ ⁄΂¿˘ ‹ÎÀı Â΂οZÎαı, ‰Î·Ì±ı ±fiı Á‹Î…ı K›Îfi‹Î_
flά‰ÎfiÌ ⁄Î⁄÷˘ ‹ÎÀıfiÎ ≠Á_√˘ ±ËŸ ‰Hν‰ı·Î »ı …ı ÷η̋ ÿflÏ‹›Îfi ’ÎhÎ ±Ï¤fi›◊Ì
Â̬ÌÂ_.
≠Á_√-1— Á‹V›Î ωÏÂp …wÏfl›Î÷ ‘flΉ÷Î_ ωzÎ◊afiÌ...
Á_‰Îÿ — (1) ‰Î·Ì±˘fi_ ‰·HÎ —
¿fi¤Î¥ — ±S›Î flCηÎ, ÷Îfl˘ fl‹ı ‹˘À˘ ◊›˘, ¿ı‹ ¤HΉΠfi◊Ì ‹˘¿·÷˘ ?

2. 2
flCÎ — ¿fi¤Î¥, fl‹ıÂfiı CÎıfl flά‰Îfi_ ‹fiı ’HÎ √‹÷_ fi◊Ì, ’fl_÷ Â_ ¿fl_ ?
¿fi¤Î¥ — ¿ı‹ Â_ ¿fl_ ±ıÀ·ı ?
flCÎ — ¿fi¤Î¥, ‹Îfl˘ fl‹ı ¬Ò⁄ … ±˘»_ Ωı¥ ¿ı »ı.
¿fi¤Î¥ — ÷˘ Â_ ◊›_ ?
flCÎ — fl‹ı ±ı¿·˘ Â΂΋Î_ …¥ ¿÷˘ fi◊Ì ±fiı ‹fiı ÷˘ Â΂΋Î_ ‹Ò¿‰Î …‰Îfi˘
Á‹› ‹‚÷˘ fi◊Ì.
¿fi¤Î¥ — ÷˘ Â_ ◊›_ ? ‹ÎflÎ ¤Ò’÷ ±Î ‰Êı˝ ’Ëı·Î_ ‘˘flH΋Î_ ¤HΉΠ‹Ò@›˘ »ı, ÷˘ ÷ÎflÎ
fl‹ıÂfiı ÁÎ◊ı Â΂΋Î_ ·¥ …Âı.
flCÎ — ’HÎ ¿fi¤Î¥ ÷‹Îfl˘ ¤Ò’÷fiı ⁄ı-’Î_« Ïÿ‰Á ·¥ Ω› ’»Ì ¿˘HÎ ·¥ …Âı ?
¿fi¤Î¥ — fiÎ, fiÎ, ¤Ò’÷ ÷ıııfiı ÿflfl˘… ÁÎ◊ı ·¥ …Âı.
flCÎ — ÷˘ «Î·˘, Ë_ fl‹ıÂfiı ’Ëı·Î ‘˘flH΋Î_ ¤HΉΠ‹Ò¿>_.
(2) ⁄΂¿˘fi_ ‰·HÎ —
(ºÏpËÌfi) fl‹ı — ¤Ò’÷ ‹fiı ’HÎ ‹ÎflÎ ⁄Î’±ı ¤HΉΠ‹Ò@›˘.
¤Ò’÷ — ËÎ, fl‹ıÂ, ‹ÎflÎ ’M’αı ‹fiı ¿èÎ_ »ı ¿ı fl‹ıÂfiı ÷_ fl˘… ÁÎ◊ı ·¥ ……ı ±fiı
Â΂Î◊Ì ±Î‰÷Î ’HÎ ÁÎ◊◊ ·¥fiı ±Î‰…ı.
fl‹ı — ÷ı ËıÓ, ¤Ò’÷, ÷_ ‹fiı fl˘… ·¥ …¥Â.
¤Ò’÷ — ¿ı‹ fiËŸ ? ‹fiı ’HÎ ‹Ω ±Î‰Âı. ±Î’HÎı ÁÎ◊ı ÁÎ◊ı …¥Â_ ±fiı ÁÎ◊ı
±Î‰ÌÂ_.
fl‹ı — ‹fiı ÷˘ ¤HΉÎfi_ ¬Ò⁄ … √‹ı »ı.
¤Ò’÷ — «Î· fl‹ıÂ, ±Î’HÎı Â΂΋Î_ …¥±ı, ·Î‰ ÷Îfl˘ ËÎ◊, ’¿ÕÌfiı ÷fiı Ë_ ·¥
…¥Â.
fl‹ı — ËıÓ, ¤Ò’÷, ÷fiı ¿_À΂˘ ÷˘ fiËŸ ±Î‰ı fiı ?
¤Ò’÷ — ±flı fiÎ, Ωı ±Î’HÎı CÎıfl◊◊ fiÌ¿‚Ìfiı fl˘Õ µ’fl ±ÎT›Î. I›Îfl ’»» ±Î
ÿÒ‘fiÌ ÕıflÌ ±Î‰Ì ±fiı ÷ıfiÌ ’λ‚ ±Î’HÎÌ ±Î Â΂Π±Î‰Ì.
fl‹ı — ±Î’HÎÌ Â΂Π±Î‰Ì √¥ ?
¤Ò’÷ — ËÎ, ËÎ, ±Î’HÎÌ Â΂Π±Î‰Ì √¥. ±Î’HÎı ±I›Îflı Â΂ÎfiÎ ‹A› ÿfl‰ÎΩfiÎ
’√Ï◊›Î «ÕÌ flèÎÎ »Ì±ı, ±ËŸ◊Ì ÁÌ‘Î ⁄√Ì«Î ‰E«ı◊Ì …¥Â_ ±ıÀ·ı
±Î"ÏŒÁ »ı ±fiı ÷ııfiÌ ⁄Î…fi˘ w‹ »ı ±Î’H΢ ⁄ıÁ‰Îfi˘ w‹ »ı.
fl‹ı — ¤Ò’÷, ±Î’HÎÌ Â΂΋Î_ ⁄√Ì«˘ ’HÎ »ı ?
¤Ò’÷ — ËÎ ⁄√Ì«˘ »ı ±fiı ÷ı‹Î_ Á_ÿfl e·-»˘Õ ’HÎ »ı. ±Î, √·Î⁄fi˘ »˘Õ »ı.
±Î ‹˘√flÎfi˘ »˘Õ »ı. ±Î’HÎÌ Â΂ÎfiÌ Œfl÷ı ¿˘À ’HÎ »ı.
fl‹ı — ±Î ⁄ı· ¿ı‹ ‰ÎB›˘ ?

3. 3
¤Ò’÷ — «Î·, ±Î’HÎı w‹‹Î_ ⁄ıÁÌ …¥±ı, ⁄ı· ±ıfi˘ ‰ÎB›˘ »ı. ±Î ±Î’H΢ w‹ »ı.
±Î’HÎÎ w‹‹Î_ ±ı¿ ⁄Îflb_ ±fiı hÎHÎ ⁄Îfḻ˘ »ı.
fl‹ı — ±Î’HÎÌ Â΂΋Î_ ⁄Ì…_ Â_-Â_ »ı ?
¤Ò’÷ — ⁄‘_ ±Î…ı fiı ±Î…ı ’Ò»Ì ·¥Â ? ˉı ÷˘ ±Î’HÎı fl˘… ÁÎ◊ı ÁÎ◊ı ±Î‰‰Îfi_
»ı. Ë_ ÷fiı ◊˘Õ<_ ◊˘Õ<_ …HHΉÌÂ.
fl‹ı — ‹fiı ÷˘ ÷ÎflÌ ÁÎ◊ı ¬Ò⁄ ‹Ω ’Õı »ı.
≠Á_√-2 — ÏÂZο˘fi_ ‰·HÎ ’Ïfl‰÷˝fi...
Á_‰Îÿ — ÏflÁ˘«˝ ÀÌ«Á˝ √΋fiÌ Â΂ÎfiÌ ‹·Î¿Î÷ ·ı »ı ±fiı Â΂ÎfiÎ ÏÂZο˘ ’ÎÁı
ω¿·Î_√ ⁄΂¿˘fiÌ ‹ÎÏË÷Ì ‹Î_√ı »ı.
ÏÂZο — fi‹V÷ı, ±Î‰˘, ÁÎËı⁄.
ÏflÁ˘«˝ ÀÌ«fl — fi‹V÷ı, ÷‹ÎflÌ Â΂΋Î_ ¿ıÀ·Î ω¿·Î_√ ⁄΂¿˘ »ı ?
ÏÂZο — ±‹ÎflÌ Â΂΋Î_ ±ı¿’HΠω¿·Î_√ ⁄΂¿ fi◊Ì.
ÏflÁ˘«˝ ÀÌ«fl — √΋‹Î_ ÷˘ ω¿·Î_√ ⁄΂¿˘ ËÂı fiı ?
ÏÂZο — ËÎ, √΋‹Î_ ω¿·Î_√ ⁄΂¿˘ »ı. ËÎ◊ı-’√ı ±’_√ ⁄΂¿˘ »ı.
ÏflÁ˘«˝ ÀÌ«fl — ±’_√ ⁄΂¿˘ ωω‘ ≠¿ÎflfiΠˢ› »ı. ±_‘, ‹ÎfiÏÁ¿ ZÎÏ÷, ÁÎ_¤‚‰ÎfiÌ
¬Î‹Ì, ÂÎflÌÏfl¿ ¬˘Õ¬Î_’HÎ, ⁄Ë Ï‰¿·Î_√ ‰√ıflı.
ÏÂZο — ±Î‰Î_ ⁄΂¿˘ ±‹ÎflÌ Â΂΋Î_ ±Î‰÷Î fi◊Ì, ’HÎ √΋‹Î_ »ı ¬flÎ.
ÏflÁ˘«˝ ÀÌ«fl — ÷ı ±Î‰Î_ ⁄΂¿˘ Â΂΋Î_ ¿ı‹ fi◊Ì ±Î‰÷Î ?
ÏÂZο — ±ı‹fiı ¤HÎÌfiı Â_ ¿Î‹ ?
ÏflÁ˘«˝ ÀÌ«fl — ¿ı‹ ? ±Î ⁄΂¿˘ ’HÎ ¤HÎÌ Â¿ı »ı.
ÏÂZο — ±ı‹fiı ¤HÎΉı ¿˘HÎ ?
ÏflÁ˘«˝ ÀÌ«fl — ˉı ÷˘ ±Î ⁄΂¿˘ ‹ÎÀı Á΋ÎL› Â΂΋Î_ ’HÎ ¤HΉÎfiÌ T›‰V◊Î Áfl¿Îflı
¿flÌ »ı.
ÏÂZο — ¿ı‰Ì flÌ÷ı ?
ÏflÁ˘«˝ ÀÌ«fl — ±Î ⁄΂¿˘ Á΋ÎL› ⁄΂¿fiÌ ÁÎ◊ı … ˉı ÷˘ ¤HÎÌ Â¿ı »ı. ÷ı‹fiÎ ‹ÎÀıfiÎ
¬ÎÁ ÏÂZο˘ ’HΠˢ› »ı.
ÏÂZο — ’HÎ ±_‘ ⁄΂¿˘fiı ¿ı‰Ì flÌ÷ı ¤HÎÎ‰Ì Â¿Î› ?
ÏflÁ˘«˝ ÀÌ«fl — ÷ı±˘fiı ’HÎ ¿◊fi ±fiı V’ ¶ÎflÎ ¤HÎÎ‰Ì Â¿Î›. ±Î µ’flÎ_÷ flı¿˘ÏÕ*√ ¿flı·Ì
¿"ÁıÀ˘ ÷◊Î ⁄˛ı≥· ±fiı ·Î…˝ Ï≠LÀ ’V÷¿˘ ¶ÎflÎ ÷ı±˘ ±K››fi ¿flÌ Â¿ı.
ÏÂZο — ±Î‰Î ⁄΂¿˘fiı ¤HΉÎ◊Ì Â˘ ŒÎ›ÿ˘ ?
ÏflÁ˘«˝ ÀÌ«fl — ±ı ’HÎ ¤HÎÌ-√HÎÌfiı ∞‰fi‹Î_ ≠˘ŒıÁfl, lıWà Á_√Ì÷¿Îfl, ÏÂZο, µE« ˢt˘
‹ı‚‰Ì ¿ı »ı.

4. 4
ÏÂZο — ÷˘ ÷˘ Ë_ ’HΠω¿·Î_√ ⁄΂¿˘fiı Â΂΋Î_ ÿά· ¿flÌfiı ¤HÎΉÌÂ.
ÏflÁ˘«˝ ÀÌ«fl — ±Î ⁄΂¿˘ ¤HÎÌfiı ’˘÷ÎfiÎ ’√¤fl ◊¥ ¿ı »ı.
ÏÂZο — ⁄Ë … ÁÎflÌ ‰Î÷ ¿Ëı‰Î›. ±Î ⁄΂¿˘fiı ÏÂZÎHÎ ±Î’‰_ ±ı ˉı ‹ÎflÌ Œfl…
Á‹…_ »_.
ÏflÁ˘«˝ ÀÌ«fl — ⁄Ë … ÁflÁ. ˉı◊Ì ±Î ⁄΂¿˘fiı ±‰U› ÏÂZÎHÎ ±Î’Ωı. (ÏflÁ˘«˝ ÀÌ«fl
√΋fiÌ Â΂ÎfiÌ ‹·Î¿Î÷ ·ı »ı. ω¿·Î_√ ⁄΂¿˘fiÌ ‹ÎÏË÷Ì ‹ÎÀı Â΂ÎfiÎ
±Î«Î›˝ ±fiı ÏÂZο˘fiı ‹‚ı »ı. ÏflÁ˘«˝ ÀÌ«fl ’˘÷Îfi˘ ’Ïfl«› ±Î’ı »ı.)
±Î«Î›˝ — ±Î‰˘, ÁÎËı⁄.
ÏflÁ˘«˝ ÀÌ«fl — fi‹V÷ı, ÁÎËı⁄. ÷‹ÎflÌ Â΂΋Î_ ¿ıÀ·Î ω¿·Î_√ ⁄΂¿˘ »ı ?
ÏÂZο — ‹ÎflÎ ‘˘flH΋Î_ ±ı¿ ⁄΂¿ ’√ı ±’_√ »ı. ⁄Ì…_ ÷˘ ¿˘¥ ⁄΂¿ ω¿·Î_√ fi◊Ì.
ÏflÁ˘«˝ ÀÌ«fl — ω¿·Î_√ ⁄΂¿ ±ıÀ·ı ‹ÎhÎ ÂÎflÌÏfl¿ ¬˘Õ¬Î_’HΉ΂Π⁄΂¿˘ … fiËŸ.
ωω‘ ≠¿ÎflfiΠω¿·Î_√ ⁄΂¿˘ ˢ› »ı.
(1) ºÏpfiÌ ¬Î‹Ì, (2) l‰HÎfiÌ ¬Î‹Ì, (3) ÂÎflÌÏfl¿ ¬˘Õ¬Î_’HÎ,
(4) ‹ÎfiÏÁ¿ ZÎÏ÷, (5) Â̬‰‰ÎfiÌ ≠Ïø›ÎfiÌ ¬Î‹Ì ‘flΉ÷Î_ ⁄΂¿˘.
ˉı, ÷˘ flÎ≥À À< ±ıF›¿ıÂfi ±ı@À ±fiı ω¿·Î_√ ‘ÎflÎ ±fiÁÎfl ÿflı¿ ω¿·Î_√ ⁄΂¿˘fiı ¤HΉÎfi˘
±Ï‘¿Îfl »ı ±fiı ±Î ω¿·Î_√ ⁄΂¿˘ Á΋ÎL› Â΂΋Î_ Á΋ÎL› ⁄΂¿˘ ÁÎ◊ı ¤HÎÌ Â¿ı »ı.
≠Á_√ - 3 — Á΋ÎL› Â΂΋Î_ ω¿·Î_√ ⁄΂¿...
fiÎÀ¿ —
fl÷fi’fl fi΋ı ±ı¿ √΋ »ı. ÷ı √΋‹Î_ ±ı¿ ≠Î◊Ï‹¿ Â΂Π»ı. ÷ı Â΂΋Î_ Áflı fi΋fi˘ ±ı¿ ‹ÎfiÏÁ¿
ZÎÏ÷ ‘flΉ÷˘ ⁄΂¿ »ı. ÷ıfiÎ Ï’÷Î ËÎ≥V¿>·‹Î_ ÏÂZο »ı. ÁflıÂfiı F›Îflı ’Ëı·Î ÏfiÂ΂‹Î_ ÿά· ¿›˘˝ I›Îflı
Âw±Î÷‹Î_ ◊˘ÕÎ Ïÿ‰Á ÷ııfiÎ Ï’÷Î ÏfiÂ΂‹Î_ ‹Ò¿Ì …÷Î, ’fl_÷ ÏfiÂ΂‹Î_ Á‹› ÁÎ◊ı ‹ı‚ fi ◊‰Î◊Ì ÷ı ÁflıÂfiı
±ı¿·˘ ‹˘¿·÷Î. Â΂Π◊˘ÕÌ … ÿÒfl »ı. ◊˘ÕÎ Ïÿ‰Á ’»Ì √΋fiÎ »˘¿flα˘ ÷ıfiı “√Î_Õ˘-√Î_Õ˘” ¿ËÌ, ¬Ì…‰‰Î
·ÎB›Î. ÷ı CÎflı ±Î‰Ìfiı fl˘… flÕ÷˘. ÷ı◊Ì ÷ııfiÎ ‹Î÷Î-Ï’÷αı ÷ıfi_ Â΂αı …‰Îfi_ ⁄_‘ ¿flÎ‰Ì ÿÌ‘_.
±ı¿ Ïÿ‰Á ±ı Â΂ÎfiÌ ‹·Î¿Î÷ı ÷◊Πω¿·Î_√ ⁄΂¿˘fiÎ Á‰ı˝ZÎHÎ ¿fl‰Î ‹ÎÀı ÏflÁ˘«˝ ÀÌ«fl ±ÎT›Î.
Â΂ÎfiÎ ±Î«Î›˝lÌfiı ‹Y›Î. I›Îfl⁄Îÿ ÿflı¿ ‰√˝fiÌ ‹·Î¿Î÷ ¿fl‰Î fiÌ¿Y›Î I›Îflı ‘˘flHÎ 1fiÎ ‰√˝‹Î_ ⁄΂¿˘fiÌ
ËÎ…flÌfi_ flÏ…VÀfl Ωı›_. ÷ı‹Î_ ÁflıÂfi_ fi΋ Ë÷_. ÏflÁ˘«˝ ÀÌ«flı ÏÂZοfiı ’Ò»›_ ±fiı fiÌ«ı ‹…⁄fi˘ Á_‰Îÿ ◊›˘.
ÏflÁ˘«˝ ÀÌ«fl — Áflı ¿ı‹ fi◊Ì ±ÎT›˘ ? ÷ı ¿ı‹ ±ÎÀ·Î Ïÿ‰Á◊Ì ±Î‰÷˘ fi◊Ì ?
ÏÂZο — ÷ıfiÎ Ï’÷Î ËÎ≥V¿>·‹Î_ ÏÂZο »ı. ÁflıÂfiÌ ‹ÎfiÏÁ¿ fl˘√fiÎ ÕÎ"@ÀflfiÌ ÿ‰Î
«Î·ı »ı. ÷ı◊Ì ÿ‰Î ⁄_‘ ◊›Î ’»Ì ÷ıfiÎ Ï’÷Î ÷ıfiı ÏfiÂ΂ı ‹˘¿·Âı. ÷ı ±ËŸ fi∞¿‹Î_ … »ı.
ÏflÁ˘«˝ ÀÌ«fl — ‹Îflı ÷ı‹fiı ‹‚‰_ Ë÷_.
ÏÂZο — ±flı, Ωı, ’ı·Î ¿ÎL÷̤Υ ÁflıÂfiı ·¥fiı …¥ flèÎÎ »ı.
(ÏÂZοı ‰√˝‹Î_◊Ì ±ı¿ ⁄΂¿fiı ⁄˘·Î‰‰Î …·ÿÌ◊Ì ‹˘¿S›˘. ⁄΂¿ ÿ˘ÕÌ √›˘.)
¿ÎL÷̤Υ — ¿ı‹ »˘, ÁÎËı⁄ ?

5. 5
ÏÂZο — ±Î‰˘, ‹Ω‹Î_ »_, ÷‹ıı ¿ı‹ »˘ ?
¿ÎL÷̤Υ — …±˘fiı, ±Î ÁflıÂfiı ·¥fiı Ë_ CÎflı …™ »_.
ÏÂZο — Áflı ¿ı‹ »ı ? ¿ÎL÷̤Υ, ÷ııııfiı Â΂αı ‹˘¿·˘. …±˘ ω¿·Î_√ ⁄΂¿˘ ‹ÎÀı
Á‰ı˝ZÎHÎ ¿fl‰Î ·ÎB›Î »ıı ÷ı‹Î_ ’HÎ ±Î ¬ÎÁ ‹ÎfiÏÁ¿ ZÎÏ÷ ‘flΉ÷Î_ ⁄΂¿fiÎ
ÏflÁ˘«˝ ÀÌ«fl »ı.
ÏflÁ˘«˝ ÀÌ«fl — ¿ÎL÷̤Υ, ¿ı‹ »˘ ? ÷‹ı ¿ı‹ ÁflıÂfiı ÏfiÂ΂ı ‹˘¿·÷Î_ fi◊Ì ?
¿ÎL÷̤Υ — Â_ ¿fl_ ? …±˘, ±Î ŒÎ¥·‹Î_ ÷ıfiÌ ÿ‰Î ·¬ı·Ì »ı. ±‹ÿΉÎÿfiÎ ÕÎ"@Àflfiı
⁄÷ÎT›_. ÷ı‹fiÌ ÿ‰Î ◊˘ÕÎ Ïÿ‰Á ’Ëı·Î … «Î‰ ¿flÌ »ı. ÷ı ⁄_‘ ◊Âı ’»Ì
‹˘¿·ÌÂ.
ÏflÁ˘«˝ ÀÌ«fl — ’HÎ ¿ÎL÷̤Υ ÿ‰Î ÁÎ◊ı ±fiı ÏfiÂ΂ ÁÎ◊ı  ·ı‰Î-ÿı‰Î »ı ? ÿ‰ÎfiÌ ÁÎ◊ı
ÁÎ◊ı Â΂αı ‹˘¿·˘, ÷˘ ÷ıfi_ ‹fi ≠T≤Ïk΋› flËıÂı ±fiı ÷ı ‰‘Îflı …·ÿÌ
ÂÌ¬Ì Â¿Âı.
¿ÎL÷̤Υ — ÷ı‹Î_ Â_ »ı, ¿ı ÷ı ’Ëı·Î fl˘…ı Â΂αı ±Î‰÷˘ ±fiı ÷ıfiı Ë_ Âw±Î÷‹Î_ ◊˘ÕÎ
Ïÿ‰Á ‹Ò¿‰Î ’HÎ ±Î‰÷˘ Ë÷˘. ’»Ì ÷ı ±ı¿·˘ Â΂αı ±Î‰÷˘ ◊›˘.
I›Îfl’»Ì ÷ıııfiı ⁄‘Î “√Î_Õ˘-√Î_Õ˘” ¿ËÌfiı ¬Ì…‰÷Î. Â΂΋Î_ ’HÎ ±fiı √΋‹Î_
’HÎ. ÷ı◊Ì ÷ı Â΂αı ±ı ±Î‰‰ÎfiÌ fiÎ ’ÎÕı »ı.
ÏflÁ˘«˝ ÀÌ«fl — (ÏÂZοfiı) ÷‹ı ‰√˝‹Î_ ÷ıfiı ¿˘¥ “√˘ÓÕ˘” fi ¿Ëı, ÷ıfi_ ‰‘Îflı K›Îfi ±Î’˘ ±fiı
÷ıfiı ‰‘Îflı …ıfiÌ ÁÎ◊ı ŒÎ‰ı »ı ÷ıfiÌ ÁÎ◊◊ ⁄ıÁÎÕ˘.
¿ÎL÷̤Υ — ËÎ, ±‹ÎflÌ ⁄Î…‹Î_◊Ì ‹ıË· ±Î‰ı »ı. ’ı·˘ flè΢. ÷ıfiÌ ÁÎ◊ı ÁflıÂfiı ‰‘Îflı
ŒÎ‰ı »ı.
ÏflÁ˘«˝ ÀÌ«fl — ⁄Á, ÷˘ ÏÂZο ÁÎËı⁄ ÷‹ı ‹ıË· ÁÎ◊ıı… ±ıfiı ⁄ıÁÎÕ˘.
ÏÂZο — ‰√˝ ÏÂZο «Î· ˢ› I›Îflı ÷˘ ¿˘¥ Á‹V›Î fi◊Ì, ’HÎ ÏflÁıÁ‹Î_ ¿ı ’»Ì,
Ë_ ¿Î‹◊Ì ±Î"ÏŒÁ‹Î_ Ω™ I›Îflı … ‹U¿ı·Ì ◊Λ »ı.
ÏflÁ˘«˝ ÀÌ«fl — ’HÎ ÷‹˘ Ω±˘ I›Îflı ⁄‘ÎfiÌ Á΋ı ‹ıË·fiı ¿Ëı‰Îfi_ ¿ı ±Îfiı …ı √Î_Õ˘ ¿Ëı
÷ıfi_ fi΋ Ë_ ±Î‰_ I›Îflı ‹fiı ¿Ëı…ı. ±Î‹ ¿ËÌ ‹ıË·fiı ÁÎ◊ı ⁄ıÁÎÕÌfiı …‰_.
ÏÂZο — ÁÎfl_, ˉı◊Ì Ë_ ±ı‹ … ¿flÌÂ.
¿ÎL÷̤Υ — ’HÎ ÏfiÂ΂fiÌ ⁄ËÎfl √΋fiÎ »˘¿flα˘ ’HÎ ÷ıfiı ¬Ì…‰ı »ı.
ÏflÁ˘«˝ ÀÌ«fl — ÷‹ÎflÌ ⁄Î…◊Ì ‹ıË· ÷˘ ±Î‰ı »ı. ÷ıfiÌ ÁÎ◊ı ‹˘¿·÷Πˢ› ÷˘.
¿ÎL÷̤Υ — ÷ı ÷˘ fiÎfi˘ »ı ÷ıfi_ ¿˘HÎ ÁÎ_¤‚ı.
ÏflÁ˘«˝ ÀÌ«fl — ÷˘ ’»Ì ÁflıÂfiÌ ‹Q‹Ìfiı ¿Ë˘ ¿ı ÷ı ‹Ò¿‰Î ±Î‰ı ±fiı Â΂Π»^Àı ±ıÀ·ı ·¥
Ω›. fiËŸ ÷˘ ÷‹Îflı ‹Ò¿‰Î ±Î‰‰Îfi_ ±fiı »>ÀuÎ ’»Ì ÷ıfiÌ ‹Q‹Ì ·¥ Ω›.
’HÎ ÷‹ı ÷ııfiı Â΂αı …wfl◊Ì ‹˘¿·˘. ±ı Â΂αı fiËŸ ±Î‰ı ÷˘ CÎflı ⁄ıÃÎ_
⁄ıÃÎ_ ÷ıfi_ ‹√… ‰‘Îflı √VÁΉ΂_ ◊¥ …Âı ±fiı …ıÀ·_ ±Î‰Õı »ı ÷ıÀ·_ ’HÎ
÷ı ¤Ò·Ì …Âı. ÷ıfiı ÿ‰Î ÁÎ◊ı-ÁÎ◊ı ¤HÎ÷fl ’HÎ …wflÌ »ı. ÷˘ ÷‹ı ÁflıÂfiı

6. 6
…wfl◊Ì Â΂αı ‹˘¿·˘. ÷˘ ÿ‰ÎfiÌ ±Áfl ’HÎ ÁÎflÌ ±fiı …·ÿÌ ÿı¬ÎÂı ±fiı
÷ıfiı Áfl¿ÎflÌ ⁄‘Î … ·Î¤ ‹‚Âı.
¿ÎL÷̤Υ — ±ı ‰Î÷ ÷‹ÎflÌ ÁΫÌ. ˉı ¿Î·◊Ì … Ë_ ÷ıfiı …wfl◊Ì Â΂αı ‹˘¿·Ì ±fiı
÷ıfiÌ ‹Q‹Ìfiı ’HÎ Á‹Ω‰ÌÂ.
• ≠¿Îfl/±◊˝ — ±ı¿ ÏÂZο ÷flÌ¿ı ÷‹Îflı ‹ÎÀı ÷‹ÎflÎ ‰√˝¬_Õ‹Î_ …ı±˘fi˘ Á΋fi˘ ¿fl‰˘ ’ÕÌ Â¿ı »ı ÷ı‰Î
ω¿·Î_√÷α˘fiÎ/ωÂıÊ …wÏfl›Î÷˘fiÎ Á˙◊Ì ‰‘ Á‰˝Á΋ÎL› ≠¿Îfl˘ Ïfifl’ıZÎ flÌ÷ı ΩHΉΠ±Î‰U›¿ »ı.
ω¿·Î_√÷ÎfiÎ ‹Ëk‰fiÎ ≠¿Îfl fiÌ«ıı ‹…⁄ »ı —
1. TB (Totally Blind) Á_’ÒHν ±_‘
2. LV (Low Vision) ±S’ ºÏp
3. HI (Hearing Impairment) l‰HÎ ‹_ÿ
4. OH (Orthopedic Handicap) ËÎÕ¿Î_fiÌ ¬Î‹Ì ±◊‰Î Ë·fi-«·fifiÌ ¬Î‹Ì
5. MR (Mental Retardation) ‹ÎfiÏÁ¿ ZÎÏ÷
6. CP (Cerebral Palsy) ‹√…fi˘ ·¿‰˘
7. MD (Multiple Disability) ⁄Ë Ï‰¿·Î_√÷Î
8. LD (Learning Disability) Â̬‰Îfiı ·√÷Ì ¬Î‹Ì
9. ASD (Austism Spectrum Disorder) V‰·Ìfi÷Î
10. SI (Speech Impairment) ‰ÎHÎÌfiÌ ¬Î‹Ì
11. LAP (Leprosy) ‹ÀÌ √›ı· fl@÷Ï’kÎ
±Î Á˙fiÌ fiÌ«ı Á_ZÎı’‹Î_ Á‹…^÷Ì ±Î’‰Î‹Î_ ±Î‰Ì »ı.
1. TB (Totally Blind) Á_’ÒHν ±_‘ — …ı T›„@÷ ¿ı ⁄΂¿‹Î_ Á_’ÒHν ºÏpfi˘ ±¤Î‰ ˢ› ÷ı‰Ì T›„@÷fiı
Á_’ÒHν ±_‘ ¿Ëı‰Î‹Î_ ±Î‰ı »ı.
2. LV (Low Vision) ±S’ ºÏp — ÁÎfl‰Îfl ’»Ì ±◊‰Î ≠‹ÎÏHο ‰Ïø¤‰fi Z΋ ZÎÏ÷‹Î_ Á‘Îfl˘
¿›Î˝ ’»Ì ’HÎ …ıfiÌ ºÏp‹Î_ ¬Î‹Ì ¿ı ZÎÏ÷ ˢ› ÷ı‰Ì T›„@÷ …ı ÁËΛ¿ Á΋√˛Ì ¶ÎflÎ ºÏpfi˘
µ’›˘√ ¿fl‰Î ÁZ΋ ⁄fiÌ Ë˘›.
3. HI (Hearing Impairment) l‰HÎ ‹_ÿ — l‰HÎfiÌ flÌ÷ı ω¿·Î_√ ±ıÀ·ı ¿Îfi‹Î_ • (ÕıÏÁ⁄·) ¿ı
÷ı◊Ì ‰‘ ZÎÏ÷ …ı◊Ì ÁÎ_¤‚‰Î‹Î_ ±Z΋ ¿ı ‹_ÿ ˢ›.
4. OH (Orthopedic Handicap) ËÎÕ¿Î_fiÌ ¬Î‹Ì ±◊‰Î Ë·fi-«·fifiÌ ¬Î‹Ì — ËÎÕ¿Î_, ‹Î_Á’ıÂ̱˘fiı
·√÷Ì ZÎÏ÷. …ı ±‰›‰˘fiÎ Ë·fi-«·fifiı ‹›Î˝Ïÿ÷ ¿flı »ı.
5. MR (Mental Retardation) ‹ÎfiÏÁ¿ ZÎÏ÷ — ÁflıflΠ¿fl÷Î_ ±˘»Ì ⁄˙Ï©¿ ¿Î›˝Z΋÷Î ‘flΉfiÎfl
…ı ’Ïfl„V◊÷Ì ‹…⁄fiÌ ±fi¿>‚÷Î ±fiı ‰÷˝c¿‹Î_ ±fiı¿ hÎÀ̱˘ ˢ› …ı Á΋ÎL› flÌ÷ı ω¿ÎÁfiÎ
÷⁄y΋Î_ µÿ˚¤‰÷Ì Ë˘›.
6. CP (Cerebral Palsy) ‹√…fi˘ ·¿‰˘ — ‹√…fiı ±ı¿ ¿ı ⁄Ì∞ flÌ÷ı ◊÷Ì ËÎÏfifiÎ ’ÏflHÎ΋ V‰w’
‹√…fi˘ ·¿‰˘ ◊‰ÎfiÌ Á_¤Î‰fiΠˢ› »ı. ‹˘ÀÎ ¤Î√ı ‰‘ ËÎÏfi ◊÷Î_ ±Î‰Ì T›„@÷ ¿ı ⁄΂¿
’◊Îfl̉ ⁄fiÌ flËı »ı.

7. 7
7. MD (Multiple Disability) ⁄Ë Ï‰¿·Î_√÷Î — ±ı¿◊Ì ‰‘Îflı ¬Î‹Ì ‘flΉ÷Î_ T›„@÷fiı ⁄Ë
ω¿·Î_√ ¿Ëı‰Î‹Î_ ±Î‰ı »ı. …ı‰Î ¿ı ±_‘ ±fiı ⁄ËıflÎ_, ‹ÎfiÏÁ¿ ZÎÏ÷ ±fiı ±S’ ºÏp, ±S’
ºÏp ±fiı ⁄ËıflÎ_ ‰√ıflı...
8. LD (Learning Disability) Â̬‰Îfiı ·√÷Ì ¬Î‹Ì — Â̬‰Îfiı ·√÷Ì ¬Î‹Ì ‘flΉ÷Î_ ⁄΂¿˘
Á‹…HÎ, ¤ÎÊηı¬fi, √HÎfi ‹ÎÀı µ’›˘√‹Î_ ·ı‰Î÷Ì ’ΛÎfiÌ ‹fi˘‰ˆiÎÎÏfi¿ ≠Ïø›Î‹Î_ ¬Î‹Ì
‘flΉ÷Î_ ˢ¥ ¿ı »ı.
9. ASD (Austism Spectrum Disorder) V‰·Ìfi÷Î (V‰‹Î_ flE›_ ’E›_ flËıfiÎfl) — V‰·Ìfi÷Î ±ıÀ·ı
T›‰„V◊÷ ¿˙ÂS› …ı ≠I››fi ±fiı ‰÷˝fifiı ±Áfl ’ˢӫÎÕı »ı. …ı‹Î_ ’fiflΉ÷a÷ ±fiı ±ı¿‘Îfl_
‰÷˝fi Ωı‰Î ‹‚ı »ı.
10. SI (Speech Impairment) ‰ÎHÎÌfiÌ ¬Î‹Ì ±ı‰_ ‰ÎHÎÌ ‰÷˝fi ¿ı …ı Á΋ÎL› ±fiı V‰Ì¿Ú÷ ‰ÎHÎÌ
‰÷˝fi◊Ì ÿı¬Ì÷Ì flÌ÷ıı ±·√ ±Á΋ÎL› ˢ›. ‰Î÷«Ì÷‹Î_ ωZÎı’…fi¿ ¿ı ÁÎ_¤‚fiÎflfiı ±·√ flÌ÷ı
±Áfl¿÷ν ˢ›.
11. LAP (Leprosy) ‹ÀÌ √›ı· fl@÷Ï’kÎ fl@÷Ï’kÎfiÌ Ï⁄‹ÎflÌfiÎ ¿ÎflHÎı ÂÎflÌÏfl¿ ±V‰V◊÷Î ÁΩ˝›
…ı‹Î_ ËÎ◊fiÌ ±Î_√‚̱˘ ±¿ÕÎ¥ …÷Ì ‰√ıflı ZÎÏ÷±˘ Ωı‰Î› »ı.
• Â΂Π≠‰ı — ±ı¿ ÏÂZο ÷flÌ¿ı ÷‹Îflı ÿflı¿ ⁄΂¿ ¿ı …ıfiÌ ™‹fl 6 ◊Ì 18 ‰Ê˝fiÌ »ı. …ı‹fiı ÏÂZÎHÎ
±fiı ÷η̋fiÌ …wÏfl›Î÷ »ı. ÷ı‰Î_ ÷‹Î‹ ⁄΂¿˘fiÌ ÁÎ◊ı ω¿·Î_√ ⁄΂¿˘fi˘ ’HÎ Á‹Î‰ı ¿flÌ ÷ı‹fiı
Â΂΋Î_ ≠‰ı ±Î’‰Îfi_ ¿Î›˝ ¿flΉ‰_ Ωı¥±ı. ±Î ⁄΂¿˘ Á΋ÎL› Â΂΋Î_ Á΋ÎL› ⁄΂¿˘fiÌ ÁÎ◊ı
ÏÂZÎHÎ ‹ı‚‰Ì ¿ı. flÎ≥À À< ±ıF›¿ıÂfi ±ı@À ±fiı ω¿·Î_√ ‘Îfl˘ 1995 ÷◊Πω¿·Î_√÷Îfiı ·√÷Î_
±L› ‘Îflα˘ ±fiı C΢ÊHÎÎ’hÎfiÌ Ωı√‰Î¥±˘fiÎ ±‹·Ì¿flHÎ ±◊ı˝ ωÏÂp …wÏfl›Î÷ ‘flΉ÷Î_/ω¿·Î_√
⁄΂¿˘fiı Á΋ÎL› Â΂΋Î_ ≠‰ı ‹‚ı ±ı ÷ı‹fi˘ Ë¿ ±fiı ±Ï‘¿Îfl »ı ±fiı ±Î ⁄΂¿˘fiı Á΋ÎL›
Â΂΋Î_ ≠‰ı ±Î’‰‰˘ ±ı ±Î’HÎÎ_ Á˙fiÌ Œfl… »ı.
• ±ıÁıÁ‹ıLÀ/ÁÏÀ˝ÏŒ¿ıÀ — ω¿·Î_√ ⁄΂¿˘fiı ωω‘ ›˘…fiÎ Ëı ·Î¤/ÁËΛ ‹ı·‰‰Î ‹ÎÀı ω¿·Î_√÷Î
±_√ıfi_ ÁÏÀ˝ÏŒ¿ıÀ ı‹ı‚‰‰_ ±I›_÷ …wflÌ »ı.
• ω¿·Î_√÷Îfi_ ≠‹ÎHÎ’hÎ ¿ı‰Ì flÌ÷ı ‹‚Ì Â¿ı ? Ï…S·Î¿ZÎÎfiÌ Áfl¿ÎflÌ ËÎ"„V’À· (ÏÁω· ËÎ"„V’À·)‹Î_◊Ì
‹‚Ì Â¿ı. …ı-÷ı ω¿·Î_√÷ÎfiÎ ÏfiWHÎÎ_÷ ÕÎ"@Àfl —
• ËÎ◊’√fiÌ ¬Î‹Ì ‹ÎÀı — ±˘◊˘˝’ıÏÕ¿ Á…˝fi
• ±Î_¬fiÌ ¬Î‹Ì ‹ÎÀı - ±˘M◊„S‹¿ Á…˝fi
• ÁÎ_¤‚‰ÎfiÌ ¬Î‹Ì ‹ÎÀı - ≥.±ıfi.ÀÌ. Á…˝fi
• ‹ÎfiÏÁ¿ ZÎÏ÷ ‹ÎÀı - ‹fi˘Ï«Ï¿IÁ¿ ’ÎÁı ÏÁω· ËÎ"„V’À·‹Î_ ÷’ÎÁ ¿flΉ‰Ì, ÏfiWHÎÎ_÷ ÕÎ"@ÀflfiÌ
¤·Î‹HÎfiÎ ±Î‘Îflı ÏÁω· Á…˝fi ω¿·Î_√÷Îfi_ ≠‹ÎHÎ’hÎ ¿ÎœÌ ±Î’ı »ı.
• ω¿·Î_√÷Îfi_ ÁÏÀ˝ÏŒ¿ıÀ — ω¿·Î_√÷Îfi_ ÁÏÀ˝ÏŒ¿ıÀ ‹ı‚‰‰Î ω¿·Î_√ T›„@÷fifi ’ÎÁ’˘À˝ ÁÎ¥{fiÎ ⁄ı
Œ˘ÀÎ ÷◊Î flıÂfi¿ÎÕ˝ ÁÎ◊ı …ı-÷ı Ï…S·Î‹Î_ ±Î‰ı·Ì ÏÁω· ËÎ"„V’À·˘‹Î_ w⁄w …¥ ¿ıÁ ¿œÎ‰Ì, Á_⁄_‘¿÷ν
(ËÎÕ¿Î_fiÎ-±Î_¬fiÎ-¿Îfi-fiοfiÎ ¿ı ‹ÎfiÏÁ¿fl˘√fiÎ) ÕÎ"@Àfl ’ÎÁı …‰Î◊Ì ±Â@÷ T›„@÷±˘fiı ÷ı‹fiÌ
±Â¿÷÷Î w⁄w‹Î_ Ωı¥ ±Â¿÷÷Î ¿ıÀ·Î À¿Î »ı ÷ı ⁄Î⁄÷fi˘ ÿά·˘ ÏÁω· Á…˝fi ÷flŒ◊Ì ±Î’‰Î‹Î_
±Î‰ı »ı. ±Î‰Ì T›„@÷±˘‹Î_ ±Â¿÷÷Î ±˘»Î-‰kÎÎ ≠‹ÎH΋Î_ ˢ› »ı.

8. 8
• ω¿·Î_√÷Îfi_ ≠‹ÎHÎ’hΠˢ‰ÎfiÎ ·Î¤ ¿›Î »ı ?
• ÏÂZÎHÎ ±fiı fl˘…√Îfl ‹ÎÀı ÁËΛ.
• …wÏfl›Î÷ ‹…⁄fiÌ ÁΑfi ÁËΛ ‹‚Ì Â¿ı.
• T›‰ÁΛ·ZÎÌ ±P›ÎÁø‹˘‹Î_ ≠‰ı ‹ı‚‰‰Î.
• flı·‰ı/±ıÁ.ÀÌ. ‹ÁÎŒflÌ ¿fl‰Î ‹ÎÀı ÿfl‹Î_ flÎË÷ ‹‚ı.
• ω¿·Î_√ ‘ÎflÎ Ëı ‹‚÷Î_ ·Î¤ ‹ı‚‰‰Î.
ÏÁω· ËÎ"„V’À·fiÎ Á_¿·fi◊Ì ÷η¿Î¿ZÎαı ω¿·Î_√ ⁄΂¿˘ ‹ÎÀı ÁÏÀ˝ÏŒ¿ıÀ ¿ıQ’ ›˘…‰Î‹Î_ ±Î‰ı »ı.
±Î ±_√ıfiÌ Ï‰√÷ Ï…S·Î ≠˘…ı@À ¿«ıflÌ‹Î_◊Ì ‹‚Âı.
• ω¿·Î_√ ⁄΂¿˘fiÌ ÏfiÏç÷ ±˘‚¬ — ÏÂZο ÷flÌ¿ı ±Î ⁄΂¿˘fiÌ …wÏfl›Î÷˘ ±fiı ÷ı±˘±ı Á΋fi˘
¿fl‰˘ ’Õ÷Ì Á‹V›Î±˘ ÷‹Îflı ΩHÎ‰Ì Ωı¥±ı. ‰√˝‹Î_ ¿ıÀ·Î_¿ ⁄΂¿˘ µ’fl …HÎΉı·Ì Á‹V›Î±˘ ≠ÿϽ÷
¿flÌ Â¿ı »ı. ÷ı◊Ì, ±Î‰Î_ ⁄˘‚¿˘fiÌ ÏfiÏç÷ ±˘‚¬ ¿fl‰Ì±ı ‹Ëk‰fi_ »ı. ±ı¿ Áfl‚ «¿ÎÁHÎÌ ›ÎÿÌ
…ı ÷‹fiı ÷ı‹ ¿fl‰Î‹Î_ ‹ÿÿ ¿flÌ Â¿ı »ı ÷ı ÷‹Îflı ‹ÎÀı fiÌ«ı ±Î’‰Î‹Î_ ±Î‰Ì »ı.
• ºÏpfiÌ ¬Î‹Ì ’Îfl¬‰Î ‹ÎÀıfi_ «ı¿Ï·VÀ —
ø‹ ºÏp ËÎ fiÎ
1. Â_ ⁄΂¿˘fiı ±ı¿ ‹ÌÀflfiÎ ±_÷flı flάı· ËÎ◊fiÌ ±Î_√‚̱˘ ⁄÷Ή˘ ÷˘
√HΉ΋Î_ ‹U¿ı·Ì ’Õı »ı ?
2. Â_ ⁄΂¿fiÌ ±Î_¬˘ ±Á΋ÎL› »ı ? (Á<∞ √›ı·Ì ¬Ò⁄ fiÎfiÌ ¿ı ¬Ò⁄ ‹˘ÀÌ)
3. Â_ ⁄΂¿fiÌ ±Î_¬˘ ±‰Îfl-fi‰Îfl ·Î· ◊¥ Ω› »ı ?
4. Â_ ⁄΂¿fiÌ ±Î_¬˘‹Î_◊Ì ±‰Îfl-fi‰Îfl ’ÎHÎÌ {flı »ı ?
5. Â_ ⁄΂¿ ≠¿ÎflfiÎ Vh΢÷ ÷flŒ ÷ıfi_ ‹Î◊_ Œıfl‰ı »ı ?
6. Â_ ⁄΂¿ ‰Î_«÷Ì ‰¬÷ı ÷ıfi_ ‹Î◊_ ±ı¿ ÷flŒ fi‹Î‰ı »ı ?
7. Â_ ⁄΂¿fiı …ı‹Î_ ±Î_¬˘fi˘ ¬Ò⁄ µ’›˘√ ¿fl‰˘ ’Õı ÷ı‰_ ¿Î‹ ¿fl‰Î‹Î_ ‹U¿ı·Ì
’Õı »ı ?
8. ⁄΂¿ ‰Îfl_‰Îfl ÷ııfiÌ ±Î_¬˘ «˘‚ı »ı ?
9. ⁄΂¿ ’V÷¿fiı ÷ıfiÌ ±Î_¬˘fiÌ ¬Ò⁄ ’ÎÁı ¿ı ¬Ò⁄ ÿÒfl flάı »ı ?
10. Â_ ⁄΂¿ ¿Î‚Î ’ÎÏÀ›Îfi_ ·¬ÎHÎ µ÷Îfl÷Ì ‰¬÷ı ±‰Îfl-fi‰Îfl ±L› ⁄΂¿fiı
’Ò»ı »ı ?
11. ⁄΂¿fiı ¿Î‚Î ’ÎÏÀ›Î ’flfi_ ·¬ÎHÎ ‰Î_«‰Î‹Î_ ÷¿·ÌŒ ’Õı »ı ?
12. Â_ ⁄΂¿ ‰V÷±˘ ¿ı T›„@÷±˘ ÁÎ◊ı ±‰Îfl-fi‰Îfl ±◊ÕÎ¥ Ω› »ı ?
13. Â_ ⁄΂¿ …‹Ìfi ’fl flάı· ‰V÷ ÁÎ◊ı ±◊ÕÎ¥ Ω› »ı ?
fi˘Ó‘ — µ’fl˘@÷‹Î_◊Ì ¿˘¥’HÎ «Îfl ≠ë˘fi˘ …‰Î⁄ ËΠˢ› ÷˘ ⁄΂¿fiÌ ÷fl÷ … ‹ÎL› ±Î_¬fiÎ ÕÎ"@Àfl
’ÎÁı ÷’ÎÁ ¿flΉ‰Ì. …ı◊Ì ΩHÎÌ Â¿Î› ¿ı ÷ııfiÌ ’Ïfl„V◊Ï÷, ÷⁄Ì⁄Ì ÁÎfl‰Îfl, «U‹Î_ ¿ı Ï⁄·˘flÌ ¿Î« ¶ÎflÎ
Á‘ÎflÌ Â¿Î› ÷ıı‹ »» ¿ı fiËŸ.

9. 9
• l‰HÎfiÌ ¬Î‹Ìfiı ’Îfl¬‰Î ‹ÎÀıfi_ «ı¿Ï·VÀ —
ø‹ l‰HÎ ËÎ fiÎ
1. Â_ ⁄΂¿fiı ‰√˝‹Î_ K›Îfi ¿ı„Lƒ÷ ¿fl‰Î_ Á_⁄_Ï‘÷ Á‹V›Î fiÕı »ı ?
2. ⁄΂¿ ÁÎ_¤‚‰Î ‹ÎÀı ¿˘¥ ±ı¿ ¿Îfifi˘ ‰‘ µ’›˘√ ¿fl‰Îfi˘ ≠›Ifi ¿flı »ı ?
3. ÷‹ı ⁄΂¿fiÌ ’Ìà ’λ‚◊Ì ÷ıfiÌ ÁÎ◊ı ‰Î÷ ¿fl˘ ÷˘ ÷ıfiı ÁÎ_¤‚‰Î‹Î_ ÷¿·ÌŒ
’Õı »ı ?
4. Â_ ÷‹fiı ·Î√ı »ı ¿ı ⁄΂¿ ¬Ò⁄ ‹˘Àı◊Ì ±◊‰Î ¬Ò⁄ ‘Ì‹ı◊Ì ⁄˘·ı »ı ?
5. ⁄΂¿ ±‰Î…fiÌ ÷¿·ÌŒ ¿ı ¬˘ÀÎ_ µE«ÎflH΢fiÌ Á‹V›Î ‘flΉı »ı ?
6. ⁄΂¿ ÀÌ.‰Ì. ¿ı flıÏÕ›˘fi˘ ±‰Î… ¬Ò⁄ ‹˘À˘ flάı »ı ?
7. ⁄΂¿ ÷‹ÎflÎ ≠ëfi˘fi˘ ±Á_⁄© …‰Î⁄ flάı »ı ?
8. ⁄΂¿ ÷ıfiÎ Á‹‰›V¿˘◊Ì ±_÷fl flάı »ı ?
9. ÷‹ı ¿˘¥ ⁄ÌΩ ±˘flÕ΋Î_◊Ì ⁄˘·Î‰˘ I›Îflı ⁄΂¿ …‰Î⁄ ±Î’÷_ fi◊Ì ?
10. Â_ ⁄΂¿ ◊˘Õ˘ ’fiflE«Îfl ⁄Îÿ … Á‹∞ ¿ı »ı ?
11. Â_ ⁄΂¿fiı ±fi¿flHÎ ¶ÎflÎ ’HÎ ⁄˘·÷Î Â̬‰Î‹Î_ ÷¿·ÌŒ ’Õı »ı ?
12. Â_ ⁄΂¿fiı ÷ıfiı …ı ¿Ëı‰Î‹Î_ ±Î‰ı ÷ı Á‹…‰Î‹Î_ ÷¿·ÌŒ ’Õı »ı ?
13. ⁄΂¿ …^◊fiÌ ’Ïfl„V◊Ï÷ À΂ı »ı ?
fi˘Ó‘ — Ωı µ’fl˘@÷ ÁÒÏ«‹Î_◊Ì ¿˘¥’HÎ hÎHÎ ¿ı «Îfl …‰Î⁄˘◊Ì Ïfiÿı˝Â ‹‚÷˘ ˢ› ¿ı ⁄΂¿fiı ÁÎ_¤‚‰Î ¿ı
⁄˘·‰Î Á_⁄_Ï‘÷ Á‹V›Î ˢ› ÷˘ ⁄΂¿fiÌ ÷fl_÷ … ¿Îfi, fiο, √‚ÎfiΠωÂıÊiÎ ±˘ÏÕ›˘·˘∞VÀ ¿ı „V’« ◊ıflÎ’ÌVÀ
’ÎÁı ÷’ÎÁ ¿flΉ‰Ì Ωı¥±ı. Ωı ⁄΂¿ 4-5 ‰Ê˝◊Ì fiÎfi_ ˢ› ÷˘ ‹fi˘‰ˆiÎÎÏfi¿fiÌ Á·ÎË ’HÎ ·ı‰Ì Ωı¥±ı.
• ‹ÎfiÏÁ¿ ¬Î‹Ìfiı ’Îfl¬‰Î ‹ÎÀıfi_ «ı¿Ï·VÀ —
ø‹ ‹ÎfiÏÁ¿ ¬Î‹Ì ËÎ fiÎ
1. Â_ ⁄΂¿ı 12-15 ‹ÎÁfiÌ ™‹flı ⁄ıÁ‰ÎfiÌ Âw±Î÷ ¿flÌ Ë÷Ì ?
2. Â_ ⁄΂¿ı «Î·‰ÎfiÌ Âw±Î÷ 2 ‰Ê˝ ¿ı ÷ı◊Ì ‹˘ÕÌ ™‹flı ¿flÌ Ë÷Ì ?
3. Â_ ⁄΂¿ı ‰Î÷«Ì÷ ¿fl‰ÎfiÌ Âw±Î÷ 2 ‰Ê˝ ¿ı ÷ı◊Ì ‰‘ ™‹flı ¿flÌ Ë÷Ì ?
4. Â_ ÷ıfiÌ l‰H΄@÷fiÌ ÷’ÎÁ ¿flÎ¥ »ı ? Ωı ÷ı‹ ˢ› ÷˘ ÷ı Á΋ÎL› ‹›Î˝ÿÎfiÌ
±_ÿfl »ı ?
5. 6 ‰Ê˝fiÌ ™‹flı ⁄΂¿fiı ÏfiQfi ≠T≤Ïkα˘ Á‹…‰Î‹Î_ ÷¿·ÌŒ ’Õı »ı ?
V‰÷_hÎ flÌ÷ı ËÎ…÷ …‰_, V‰÷_hÎ flÌ÷ı …‹‰_, V‰÷_hÎ flÌ÷ı ‰Vh΢ ’Ëıfl‰Î.
6. Â_ ⁄΂¿˘fiı ’ı„LÁ· ’¿Õ‰Î‹Î_ ¿ı ¿Îfl÷◊Ì ¿_¥ ¿Î’‰Î‹Î_ ÷¿·ÌŒ ’Õı »ı ?
7. Â_ ⁄΂¿fiı ⁄˘·◊Ì fl‹‰Î‹Î_ ¿ı Ï‹h΢ ÁÎ◊ı √ÌS·Ì-ÿ_ÕÎ fl‹‰Î‹Î_ ÷¿·ÌŒ ’Õı
»ı ?
8. Â_ ⁄΂¿ ÷ıfiÎ Ï‹h΢ ÁÎ◊ı fl‹÷Ì ‰¬÷ı ‰Îfl_‰Îfl √VÁı ◊‰ÎfiÎ fi¬flÎ ¿flı »ı ?
9. Á΋ÎL›÷— ⁄΂¿fiı ¿Î_¥ ¿Ëı‰Î‹Î_ ±Î‰ı I›Îflı ÷ı ⁄ıK›Îfi ˢ› »ı ?
10. ⁄΂¿fiı Á΋ÎL› ‰Î÷ ›Îÿ flά‰Î ‹ÎÀı ’HÎ CÎHÎÎ ’fiflΉ÷˝fifiÌ …wfl ’Õı »ı ?
11. ⁄΂¿fiı ‰Î÷ Á‹Ω‰‰Î ‹ÎÀı fiÎfiÎ ¤Î√˘‹Î_ ‰ËıÓ«Ì fiÎ_¬‰Ì ’Õı »ı ?
12. ⁄΂¿fiı ’Î_« Œ‚, Âο¤Î∞ ¿ı »˘ÕfiÎ fi΋ ±Î’‰Î‹Î_ ÷¿·ÌŒ ’Õı »ı ?
13. ⁄΂¿ ÷ıfiÎ ÁÎ◊ÌÿÎfl˘fiÌ ‹ÎŒ¿ ÷ıfiÌ …wÏfl›Î÷fiı V’p ¤ÎÊ΋Î_ fl…^ ¿fl‰Î‹Î_
÷¿·ÌŒ ±fi¤‰ı »ı ?
14. ⁄΂¿ ±˘»Î Á‹› ‹ÎÀı ’HÎ ¿Î›˘˝ ’fl K›Îfi ¿ıÏLƒ÷ ¿fl‰Î ‹ÎÀı ±Z΋ »ı ?
15. ⁄΂¿fiÎ ‹˙Ϭ¿ ≠Ï÷¤Î‰˘ ‹˘ÀÎ ¤Î√ı ±›˘B› ˢ› »ı ?

10. 10
fi˘Ó‘ — Ωı µ’fl˘@÷ ÁÒ«fiα˘‹Î_◊Ì ¿˘¥’HÎ «Îfl ≠Ï÷¤Î‰˘ ’HÎ Ë¿ÎflÎI‹¿ ˢ› ÷˘ ⁄΂¿fiÌ ¿<‚
‹fi˘Ï«Ï¿IÁ¿/ωÂıÊ ¿ı‚‰HÎÌ¿Îfl ¶ÎflÎ ›˘B› ÷’ÎÁ ¿flΉ‰Ì Ωı¥±ı.
• Ï¿˘ ‹ÎÀıfiÎ ÁÒ«fi˘ —
• ºÏpfiÌ ¬Î‹Ì ‘flΉ÷Î_ ⁄΂¿fiÎ ‰√˝ÏÂZο ‹ÎÀıfiÎ ÁÒ«fi˘ —
- ÷ı‹fiı ≠◊‹ Ëfl˘‚‹Î_ µΩÁ/⁄Î… ⁄ıÁÎÕ˘.
- ÏÂZοı ÿflı¿ ≠T≤ÏkÎ ‹ÎÀıfiÌ ÁÒ«fiÎ ⁄˘·Ì ⁄÷Ή‰Ì.
- Ïfiÿı˝Â˘ ‹ÎÀı ËΉ¤Î‰fiÎ ⁄ÿ·ı ÂOÿ˘ ‰Î’fl˘.
- Â@› ˢ› I›Î_ Á‘Ì ÂˆZÎÏHο ÁΑfi˘ V’½› flά‰Î.
- ºU› ÁΑfi˘fiÌ Áfl¬Î‹HÎ̱ı ¤HÎΉ‰Î ‹ÎÀı lÎT› ÁΑfi˘ ‰Î’fl‰Î.
- ÷ı‹fiı ‰√˝ ±fiı ’ÏflÁfl‹Î_ Œfl‰Î ‹ÎÀı ‹ÿÿfiÌ T›‰V◊Î ¿fl‰Ì.
- ÷ı‹fiÎ ‹ÎÀı ÁF…÷Î ‹ÎÀı ±fiı Ëfl‰Î-Œfl‰Î ‹ÎÀıfiÌ ÷η̋ ±Î’÷Î ÏÂZοfiÌ T›‰V◊Î ¿fl‰Ì.
• l‰HÎfiÌ ¬Î‹Ì ‘flΉ÷Î_ ⁄΂¿fiÎ ‰√˝ÏÂZο ‹ÎÀıfiÎ ÁÒ«fi˘ —
- ÷ı‹fiı ‹ÿÿ ¿fl‰Î ‹ÎÀı Á΋ıfiÌ Ëfl˘‚‹Î_ ⁄ıÁÎÕ˘.
- ⁄˘·÷Ì ‰¬÷ı ⁄΂¿fiÌ Á΋ı flˢ, …ı◊Ì ÷ı Ë˘Ã ‰Î_«Ì ¿ı.
- ⁄΂¿fiÎ ÁÎ_¤‚‰ÎfiÎ ÁΑfifiÎ Áı· ±fiı ÷ı ⁄flÎ⁄fl «Î·ı »ı ¿ı fiËŸ, ⁄΂¿ı ÷ı «Î· ¿›*
»ı fiËŸ ÷ı fl˘… ÷’ÎÁ˘. Â΂΋Î_ ‰‘ÎflÎfiÎ Áı· flά˘.
- Â@› ˢ› I›Î_ Á‘Ì ºU› ˆZÎÏHο ÁΑfi˘ ≠›˘Ωı.
- ⁄΂¿fiı ÿflı¿ ÁÒ«fiÎ ·ıϬ÷‹Î_ ±Î’˘.
- ⁄΂¿fiı ‰Î÷«Ì÷ ±fiı ≠I›Î›fifiÌ ⁄Ì∞ ’©Ï÷±˘ Â̬‰˘, …ı◊Ì ‰Î÷«Ì÷ fi ¿flÌ
¿‰ÎfiÎ ¿ÎflHÎı ÷ıfiÎ ’fl ◊÷Ì ÷ÎHÎ CÎÀÎÕÌ Â¿Î›.
• ‰ÎHÎÌfiÌ ¬Î‹Ì ‘flΉ÷Î_ ⁄΂¿fiÎ ‰√˝ÏÂZο ‹ÎÀıfiÎ ÁÒ«fi˘ —
- ¤Ò· ’fl ËÁ‰ÎfiÌ ⁄Î⁄÷ «·Î‰Ì fi ·ı‰Ì.
- ⁄΂¿ ÁÎ◊ı ÁË… flˢ. ÷ıfiı ‹ÎÀı ‰‘ ’Õ÷Î flZÎHÎÎI‹¿ fi ⁄fi˘.
- ⁄΂¿ ÁŒ‚ ◊¥ ¿ı ÷ı‰Ì ’Ïfl„V◊Ï÷ ‹ÎÀı ÁΩ√ flˢ. ÷ıfiı ÷ı‰Ì ’Ïfl„V◊Ï÷‹Î_ ‰Î_«‰Î
¿ı ‰Î÷«Ì÷ ¿fl‰Î ¿Ë˘.
- T›„@÷√÷ ‰Î_«Î ÏÂZÎHÎ (ÿÎ.÷. ¤ÎÊÎ ≠›˘√Â΂΋Î_) ‹ÿÿw’ ◊¥ ¿ı.
- ±˘»Ì ω¿À ’Ïfl„V◊Ï÷‹Î_ ⁄˘·‰Î ‹ÎÀı ≠ıfl˘.
• ¤ÎÊο̛ ¬Î‹Ì ‘flΉ÷Î ⁄΂¿fiÎ ‰√˝ÏÂZο ‹ÎÀıfiÎ ÁÒ«fi˘ —
- ⁄΂¿ ‹ÎÀı ±Î’ÏkÎ…fi¿ ’Ïfl„V◊Ï÷ ≠I›ı ÁΩ√ flˢ.
- ‰√˝‹Î_ ⁄΂¿fiı …ıfiÌ ¤ÎÊÎ µÿÎËflHÎÌ› ˢ› ÷ıfiÌ ⁄Î…‹Î_ ⁄ıÁÎÕÌ Â¿Î›.
- fi‰Î ÂOÿ˘fiÎ µE«ÎflfiÌ ««Î˝ ¿fl˘ ±fiı ⁄΂¿˘fiı ÷ıfi˘ µ’›˘√ ¿fl‰Î ≠ıfl˘.
- ¤ÎÊÎfiÌ ±fi¤ÒÏ÷fi˘ ±Ï¤√‹ ±’fiΉ˘.

11. 11
- ’ÏflÏ«÷ ‰V÷±˘ ωÂı ««Î˝ ¿fl˘. ÷ııfiΠωÂı ·¬˘ ±fiı ⁄΂¿fiı ‰Î_«Ì Á_¤‚Ή˘. ⁄΂¿fiı
÷ı ‰_«Î‰˘.
- ≠Îfl_¤fiÎ ≠Ï÷¤Î‰˘ ’fl K›Îfi ±Î’‰_ ±I›_÷ …wflÌ »ı.
- ωzÎ◊a ≠›Ifi ¿flı I›Îflı Ë¿ÎflÎI‹¿ ≠Ï÷¤Î‰ ±Î’˘.
- ¤Ò· ◊Λ ÷˘ ËÁ‰Îfi_ «·Î‰Ì fi ·˘.
- ÁÎÿ_ ±fiı ÁΫ_ ≠I›Î›fi ≠˘IÁÎÏË÷ ¿fl˘.
- T›„@÷√÷ ÁÒ««˘ µ’›˘√Ì ⁄fiÂı. ÿÎ.÷. ÷…iÎ, ¿Î"QM›ÀflfiÌ ÁËΛ◊Ì Â̬‰_. ¤ÎÊÎ,
≠›˘√Â΂Π‰√ıflı.
• ‹ÎfiÏÁ¿ ZÎÏ÷ ‘flΉ÷Î_ ⁄΂¿˘fiÎ ‰√˝ÏÂZο ‹ÎÀıfiÎ ÁÒ«fi˘ ±fiı ¬˘ÀÌ ‹ÎL›÷α˘ —
- ÷ı±˘ ωʛ‰V÷/¿˙ÂS› ËV÷√÷ ¿flı ÷ı ‹ÎÀı ±I›_÷ ’fiflΉ÷˝fifiÌ …wfl ’Õı »ı.
- ÷ı‹fiÌ ÷η̋fiı ±L› ’Ïfl„V◊Ï÷‹Î_ ÷⁄ÿÌ· ¿fl‰Î ‹ÎÀı ÷ı‹fiı hÎHÎ ’Ïfl„V◊Ï÷‹Î_ ÷η̋fiÌ
…wfl ’Õı »ı, ÷ı‹Î_ hÎHÎ T›„@÷fiÌ ËÎ…flÌ …wflÌ ⁄fiı »ı.
- ÷ı‹fiı ÷ı‹fiÌ √‹÷Ì ≠T≤Ïk΋Î_ fl˘¿Ì flά‰Î ÁÎfl_ »ı.
- ÷ı±˘ ¿˘¥ ≠‰ÚÏkÎ Âw ¿fl‰Î‹Î_ ÁŒ‚ ◊Λ ÷ı … Ëı÷ ˢ‰˘ Ωı¥±ı.
- Â̬‰ÎfiÌ ÷ı‹fiÌ ‹__ÿ √Ï÷ ‹ÎÀı ÁËfi„@÷ ¿ı‚‰˘.
- ÷ı‹fiÎ ¿Î›˝fiı ≠ΑÎL› ±fiÁÎfl ‰ËıÓ«˘, ·¬‰ÎfiÌ ™‹fl ±fiı Á΋ÎÏ…¿ M≤WäÒÏ‹.
• ¬˘ÀÌ ‹ÎL›÷α˘ —
- ‹ÎfiÏÁ¿ ZÎÏ÷ ‘flΉ÷Î_ ⁄΂¿˘ √Î_ÕΠˢ› »ı.
- ‹ÎfiÏÁ¿ ZÎÏ÷ ‘flΉ÷Î_ ⁄΂¿˘ ·Bfi ’»Ì ÁÎΩ ◊¥ Ω› »ı.
- ‹ÎfiÏÁ¿ ZÎÏ÷ ‘flΉ÷Î_ ⁄΂¿˘ ’Ò‰˝ıfiÎ lÎ’◊Ì ’ÌÕÎ÷Πˢ› »ı.
- ‹ÎfiÏÁ¿ ZÎÏ÷ ‘flΉ÷Î_ ⁄΂¿˘ ¿Î_¥ … ÂÌ¬Ì Â¿÷Î fi◊Ì.
- ‹ÎfiÏÁ¿ ZÎÏ÷ «ı’Ì Ë˘› »ı.
- ¿˘¥ ÁÎflÎ ¿Î‹ ’Ëı·Î_ ÷ı‹fiı Ωı‰Î◊Ì ±’¿fi fiÕı »ı. ±Î ÷‹Î‹ ‹ÎL›÷α˘ ÷tfi ¬˘ÀÌ »ı.
• Ë·fi«·fifiÌ ¬Î‹Ì ‘flΉ÷Î_ ⁄΂¿˘fiÎ ‰√˝ÏÂZο ‹ÎÀıfifi ÁÒ«fi˘ —
- ±Î‰Î ⁄΂¿˘fiı Â΂Π»^À‰ÎfiÎ Á‹›ı ⁄ÌΩ◊Ì ’Ëı·Î_ …‰ÎfiÌ ±fiı Â΂ΠÂw ◊‰ÎfiÎ
Á‹›ı ⁄ÌΩ◊Ì ◊˘ÕÎ ‹˘ÕÎ ±Î‰‰ÎfiÌ »^À ±Î’˘.
- Â΂ÎfiÎ ¿·Î¿˘ ÿflÏ‹›Îfi ‹¿ÎfifiÌ ±√ÎÂÌ/’flÁ΂‹Î_ ÷ı‹fiÌ ±Î‰fi-Ω‰fifiı Áfl‚
⁄fiΉ˘. ‰√˘˝fiÎ ŒıflŒÎfl ±fiı ωlÎ_Ï÷ ÿflÏ‹›Îfi ’HÎ ÷ı‹ ¿fl˘.
- ¿‹ Áı ¿‹ ◊˘ÕÌ ’HÎ ±ı‰Ì ≠T≤ÏkÎ ÿflÏ‹›Îfi ⁄ÌΩ ·˘¿˘fi_ ±‰·˘¿fi ¿fl÷Î_ ˢ› I›Îflı
÷ı‹fiÎ ‹ÎÀı ±Îfl΋ÿΛ¿ ±·Î›ÿÌ ⁄ıÿ T›‰V◊Î √˘Ã‰˘.
- flıQ’ fi ˢ› ÷ı‰Î Ï¿VÁ΋Î_ √_¤Ìfl flÌ÷ı ω¿·Î_√ ⁄΂¿˘fiÎ Ï¿VÁ΋Î_ ‰√˘˝ ¤˘Ó›÷Ï‚›ÎfiÎ
¬_Õ˘‹Î_ √˘Ã‰˘.
- ÏÂV÷ Ïfi›‹ ‹ÎÀı ÷ı‹fiı Á΋ÎL› Ïfi›‹˘ … ·Î√ ’ÕÂı.

12. 12
• ±˘ÏÀ{‹ ⁄΂¿fiÎ ‰√˝ÏÂZο ‹ÎÀıfiÎ ÁÒ«fi˘ —
- ⁄΂¿ ÁÎ◊ı ‰Î÷ ¿fl÷Ì ‰¬÷ı ÷ııfiÌ ±Î_¬ ‹ı‚‰‰ÎfiÌ ≥E»Î fi …HÎΛ ÷˘ ±L›hÎ Ωı‰_.
Ωı ÷ı ‘Ì‹ı ‘Ì‹ı ±Î_¬ ‹ı‚‰ı ÷˘ ÷ıfiÌ Á΋ı Ωı‰_. ⁄΂¿fiı ÷‹fiı ÿ˘fl‰Î ÿ˘.
- ≠T≤Ïkα˘fiÌ ºU› Á‹… ‹ÎÀı T›‰V◊Î ¿fl˘. …ı‹ ¿ı, «ÎÀ˝ ¿ÏÀ_√ ¿fl‰_ ±fiı ÷ı‹Î_ Á‹›
⁄÷Ή‰˘ ±fiı I›Îfl⁄Îÿ ‰√˝‹Î_ ÀŸ√ÎÕÌ ÿ˘.
- ÷ıfiÎ ±ÁΑÎflHÎ ≠Ï÷¤Î‰˘fi˘ V‰Ì¿Îfl ¿fl˘. …ı‹ ¿ı, ±›˘B› flÌ÷ı ËÁ‰_.
- ÷ı‹fiÎ ‰Î÷ΉflH΋Î_ ’Ïfl‰÷˝fi˘ ·Îÿ¢ fiËŸ. ’Ïfl‰÷˝fi˘ ÷ı‹fiı √_¤Ìfl flÌ÷ı ±Áfl ¿flı »ı.
- Á΋ÎÏ…¿ Á‹… ±fiı ≠I›Î›fiÌ …wfl fi ˢ› ÷ı‰Ì ≠T≤Ïkα˘ ⁄fiΉ˘.
- ⁄΂¿fiı ’˘÷Îfiı ¤›fiÌ Á‹… fi◊Ì. ±Î◊Ì ÷ı ‰√˝/Â΂΋Î_ ˢ› I›Îflı ÷ıfi_ flZÎHÎ …wflÌ »ı.
- ⁄΂¿fiı V’½◊Ì ÷¿·ÌŒ ◊÷Ì Ë˘› ÷˘ ÷ı ¤ıÀ‰Îfi_ ¿ı V’½ ¿fl‰Îfi_ À΂ı.
• ËΛ’fl ±ı„@ÀωÀÌ ‘flΉ÷Î_ ⁄΂¿fiÎ ‰√˝ÏÂZο ‹ÎÀıfiÎ ÁÒ«fi˘ —
- ⁄΂¿fiı ¿˘¥ ‰V÷ ·Î‰‰Î-‹Ò¿‰ÎfiÎ, µ«¿‰ÎfiÎ ¿ı fiÎfiÎ-fiÎfiÎ ¿Î‹‹Î_ Á΋ı· ¿fl˘.
- ⁄΂¿fiı fl‹÷˘ fl‹‰Î‹Î_ Á΋ı· ¿fl˘, …ı◊Ì ÷ıfiÌ Â„@÷fi˘ ◊˘Õ˘ ‰’flΠ◊Λ; ’HÎ ±ıÀ·_ ‰‘Îflı
’HÎ fiËŸ ¿ı ⁄΂¿ ◊οÌfiı ¨CÎÌ Ω› ±fiı ±L› ⁄Î⁄÷˘ ’fl K›Îfi ±Î’‰Îfi_ flËÌ Ω›.
- ÷ıfiı ¿Âο ‹ÎÀıfiÌ …‰Î⁄ÿÎflÌ Á˘Ó’˘.
- ±‰Îflfi‰Îfl {Õ’◊◊ ⁄ÿ·Î‰‰Îfi_ À΂˘.
- ÂÎ_Ï÷fiÎ À>_¿Î√΂Π±‹ÒS› ¿ËÌ Â¿Î›.
• ω¿·Î_√fiÌ ‹ÎfiÏÁ¿ Á‹V›Î±˘ — ω¿·Î_√÷Î ‘flΉ÷Î_ ÷‹Î‹ ⁄΂¿˘ fiÌ«ıfiÌ Á‹V›Î±˘◊Ì ’ÌÕÎ÷Î_
ˢ› ÷ı‰_ …wflÌ fi◊Ì.
• ÷ı±˘ ’Ïfl„V◊Ï÷fiı Á‹∞ fi ¿ı ÷ı‰_ ⁄fiı. ÷ı◊Ì ÷ı‹fi_ ‰÷˝fi ÁΉ …^ÿ_ ˢ› »ı. ÷ı±˘ ËÎ_ÁÌ’ÎhÎ
⁄fiÌ Â¿ı »ı.
• ±›˘B› flÌ÷ı ËÁ÷Πˢ¥ ¿ı »ı.
• ‹˘Àı ¤Î√ı ÷ı±˘ ·˘¿Ï≠› ˢ÷Î fi◊Ì. @›Îflı¿ ÷ı‹fiı ÷ıfiÌ ΩHΠˢ÷Ì fi◊Ì.
• ÷ı±˘ ±›˘B› flÌ÷ı K›Îfi ±Î¿Ê˝‰Î ‹Î_√÷Πˢ› »ı.
• …ı±˘ ÁËΛ ¿flı »ı ÷ı‹fiÎ ≠I›ı ÷ı ’flΉ·_⁄Ì ⁄fiÌ Ω› »ı.
• ÷ı‹Î_fiÎ ¿ıÀ·Î¿ ‹ÿÿ ¿fl‰Î ≥E»÷Πˢ› »ı. ’HÎ ¿ı‰Ì flÌ÷ı ‹ÿÿ ¿fl‰Ì ÷ı ΩHÎ÷Πˢ÷Î fi◊Ì
±◊‰Î ω«˘fl˘fiı ¿Î›˝fi_ V‰w’ ±Î’Ì Â¿÷Î fi◊Ì.
• fl‹÷fiÎ Ïfi›‹˘ Á‹∞ ¿÷Î fi◊Ì.
• Ï‹hÎ÷ÎfiÌ Âw±Î÷ ¿ı‰Ì flÌ÷ı ¿fl‰Ì ±fiı Á‹ÒËfi˘ ÏËVÁ˘ ¿ı‹ ⁄fi‰_ ÷ı Á‹∞ ¿÷Î fi◊Ì.
• “fiΔ ¿Ëı‰Îfiı ±Á‹◊˝ ˢ‰Î◊Ì ¿Î›˝fiÌ ⁄Î⁄÷‹Î_ ÷ı‹fi_ ¢ÊHÎ ◊¥ ¿ı »ı.
• Â_¿ÎÂÌ· ˢ› »ı.
• ±ı¿Î¿Ì’b_ ±fi¤‰ı »ı.

13. 13
• Áfl‚÷Î◊Ì Ï‰rÎÁ ‹Ò¿ı »ı, ÷ı◊Ì Â˘ÊHÎfi˘ ¤˘√ ⁄fiı »ı.
• ÷ı‹fiÎ_ ¿ÚI›˘fi_ Áfl‚÷Î◊Ì ¬˘À<_ ±◊˝CÎÀfi ◊Λ »ı.
• Á΋ÎL› ·˘¿˘ ÷flŒ◊Ì ◊÷˘ ≠Ï÷¿Îfl ÷ı‹fiÎ Á΋ÎÏ…¿ ‰÷˝fifiı ⁄ÿ·Ì fiάı »ı.
• fl˘g…ÿÌ ¤ÎÊÎ ±’fiÎ‰Ì Â¿÷Î fi◊Ì, ’ÏflHÎ΋ı ÷‹Î‹ ‰Î÷«Ì÷ Á‹Ω÷Ì fi◊Ì.
• ≠ı‹ ±fiı ·Î√HÎÌ ±Ï¤T›@÷ ¿fl‰ÎfiÌ Á΋ÎL› flÌ÷¤Î÷ Á‹∞ ¿÷Î fi◊Ì.
• ÏŒS‹˘, ‰÷˝‹Îfi ≠Á_√˘, ÀıϷωÏ{fifiÎ ¿Î›˝ø‹˘ ‰√ıflı ±_√ı ««Î˝±˘ ¿flÌ Â¿÷Î fi◊Ì.
• ±L›˘fiı ±Î‰¿Îfl‰Î‹Î_ ‹U¿ı·Ì ±fi¤‰ı »ı.
• ÁÎËÏ…¿ ¤ıE»Î ’ÎÉ‰Ì ÷ı‹fiı ⁄flÎ⁄fl ±Î‰Õ÷Ì fi◊Ì.
• ±L› Á‹V›Î±˘ …ı‰Ì ¿ı Ë÷ÎÂÎ, ’λΠ’Õ‰_, ±ı¿¿Ì’b_.
• ÏÂZο˘ ‹ÎÀıfiÎ Á΋ÎL› ÁÒ«fi˘ —
• ⁄΂¿ ’˘÷ÎfiÎ ±Î›˘…fi‹Î_ ‹Î÷Î-’Ï÷Îfiı Á΋ı· ¿fl‰Î.
• ±fi¿Î›˝ (Œ˘·˘±’) ±fiı Â΂΋Î_ …ı ¿Î_¥ ◊Λ ÷ıfiÎ◊Ì ÁË… flËı‰Î ‹ÎÀı ‹Î÷Î-Ï’÷Îfiı ÏÂÏZÎ÷
¿fl‰Î.
• ÏÂZοı ⁄΂¿˘ ÁÎ◊ı ÁF… flËı‰_.
• ÷ı‹fiı ÁË-±P›ÎÏÁ¿ ≠T≤Ïkα˘‹Î_ ¤Î√ ·ı‰Î ≠ıfl‰Î.
• Á΋ÎL› ⁄΂¿˘fiı ω¿·Î_√ ⁄΂¿˘ ÁÎ◊ı ¤‚‰Î ‹ÎÀı ≠ıfl‰Î.
• ‰ÎÏÊ˝¿ ‹Ë˘IÁ‰ ±fiı ≠ÿ½fi‹Î_ ω¿·Î_√ ⁄΂¿˘fiÌ ¿ÚÏ÷±˘ fl…^ ¿fl‰Ì.
• ÷ı‹fi˘ ±ÎI‹Ï‰rÎÁ ±fiı ±ÎI‹√˙fl‰ ‰‘ı ÷ı‰Ì ≠T≤Ïkα˘fi_ ±Î›˘…fi ¿flÌ ÷ı ËÎ◊ ‘fl˘.
• ω¿·Î_√ ⁄΂¿Î ‹ÎÀı ¿˘¥’HÎ ≠T≤Ïk΋Î_ ±Î√‚ ‰‘‰Î ‹ÎÀı ÁŒ‚÷Î …wflÌ »ı.
• ÷ı‹fiı ˆZÎÏHο ¿ı ±L› ¿Î›˝ ¿fl‰Î ‹ÎÀı ±Î‰U›¿ ‰‘ÎflÎfi˘ Á‹› ±Î’˘. ÷ı‹fiÎ ’fl {Õ’◊Ì
‹›Î˝ÿÎ ·Îÿ‰Ì fiËŸ.
• ⁄΂¿˘fiı ·ı⁄· ±Î’‰Î ±fiı ±ı‰Î ·ı⁄·◊Ì ÷ı‹fiı ⁄˘·Î‰‰Î ÷ı ¥WÀ fi◊Ì. ¿˘¥’HÎ Ï¿_‹÷ı ±Î
±À¿Î‰‰_.
• ÏflÁ˘Á˝w‹ ¿˘fiı ¿Ëı‰Î› ?
ω¿·Î_√ ⁄΂¿˘fiÎ ÁCÎfi ÏÂZÎHÎ ‹ÎÀı …ı ÷ı ω¿·Î_√÷Î ±fiÁÎfl ±◊‰Î ⁄‘Î ≠¿ÎflfiÌ Ï‰¿·Î_√ T›„@÷fiı
·√÷ЈZÎÏHο ÁΑfi˘◊Ì ÁF… w‹ ±ıÀ·ı ÏflÁ˘Á˝w‹ ±◊‰Î Á_ÁΑfi¿ZÎ.
• ÏflÁ˘Á˝w‹fi_ ‹Ëk‰
• ÏflÁ˘Á˝w‹‹Î_ ωÏÂp ≠¿ÎflfiÎ ÁΑfi˘ ˢ› »ı.
• ÏflÁ˘Á˝w‹ ±Ïfi‰Î›˝’HΠˢ‰˘ …wflÌ »ı.
• ω¿·Î_√ ⁄΂¿˘ …ı ≠T≤ÏkÎ Á΋ÎL› ⁄΂¿ ÁÎ◊ı fi Â̬ı ÷ı Â̬‰‰Î‹Î_ ±Î‰ı »ı.
• ÿflı¿ ≠T≤ÏkÎ ≠I›ZÎ ¿flΉ‰Î‹Î_ ±Î‰ı »ı.
• ±Ã‰ÎÏ՛΋Î_ ±ı¿ ¿ı ÷ı◊Ì ‰‘‘ Ïÿ‰Á ÏflÁ˘Á˝w‹fiÌ ‹·Î¿Î÷ …wflÌ »ı.

14. 14
• ÏflÁ˘Á˝w‹fiÌ ¬ÎÁ ≠T≤Ïkα˘ —
• ±„@ÀωÀÌ ±Î"Œ Õı≥·Ì Ï·‰Ÿ√-±ı.ÕÌ.±ı·.fiÌ ≠T≤Ïkα˘ ±ıÀ·ı ¿ı fl˘g…ÿÎ ∞‰fifiı ∞‰‰Î ‹ÎÀıfiÌ
≠T≤Ïkα˘ Â̬‰‰Ì. (ÿÎ.÷. ⁄˛Â ¿fl‰_, fiÎˉ_, ¿’ÕÎ_ ’Ëıfl‰Î_ ‰√ıflı...)
• «˘A¬_-√_ÿ, fl_√, ±Î¿Îfl, ±Î√‚-’λ‚, µ’fl-fiÌ«ı ‰√ıflı …ı‰Î A›Î·˘ ωÏÂp ÁΑfi˘fiÌ
‹ÿÿ◊Ì ±Î’Ì Â¿Î›.
• ⁄‘Î_ … ⁄΂¿˘ ±ı¿ Ïÿ‰Áı ±ı¿ÃÎ ◊Λ ÷ı‰Ì ¿Î"Q›Ïfi¿ıÂfi V¿Ì·‹Î_ ‰‘Îfl˘ ¿flÌ Â¿Î›. Á‹ÒË‹Î_
flËı‰ÎfiÌ Àı‰ ’Õı. Á΋ÒÏË¿ fl‹÷-√‹÷ Â̬‰Ì ¿Λ.
• fiÎfiÌ ‰Î÷ν±˘fiı fiÎÀ¿fiÎ V‰w’‹Î_ Œıfl‰Ì Á‹Ω‰Ì ¿Λ.
• ΩıÕ¿HÎÎ_, L≤I›, Á‹ÒË L≤I›, ±Ï¤fi› Â̬‰Ì ¿Λ.
• fl‹÷-√‹÷ …ı‰Ì ¿ı ‰˘·Ì⁄Î"· ¿ı ¥LÕ˘fl √ıQÁ …ı‰Ì ¿ı ¿ıfl‹, ’{· √˘Ã‰‰Ì, ÁÎ’ ÁÌÕÌ ‰√ıflı
Â̬‰Ì ¿Λ.
• ¿Î"QM›Àfl ¶ÎflÎ ⁄΂‰Î÷ν±˘ ±fiı ΩıÕ¿HÎÎ_ ⁄fiÎ‰Ì Â¿Î›. ±Î ÁÎ◊ı ¿Î"QM›Àflfiı ±˘’flıÀ ¿fl÷Î
Â̬‰Ì ¿Λ.
• ÀÌ.‰Ì. ’fl ≠ÎHÎ̱˘fiÌ «ıfi· ’fl ≠ÎHÎ̱˘ ωÂıfiÌ Á‹… ±Î’Ì Â¿Î›. ⁄΂¿˘fiÌ ÏŒS‹ ⁄fiÎ‰Ì Â¿Î›.
• ⁄˙Ï©¿ fl‹÷˘ Â̬‰Ì ¿Λ.
• ›˘√ K›ÎfifiÌ ≠T≤Ïkα˘ ÷ı‹ … Ë‚‰Ì ¿Áfl÷˘ Â̬‰Ì ¿Λ.
• Ï«hÎ ÿ˘fl÷Î, Ï«h΋Î_ fl√ ’Òfl÷Î_, À’¿Î_ ΩıÕÌ Ï«hÎ ⁄fiΉ‰Î ‰√ıflı Â̬‰Ì ¿Λ »ı. …ı◊Ì
„V◊fl÷Îfiı ±Î¥ ËıLÕ ¿˘-±˘ÏÕ˝fiıÂfi ‰‘ıı »ı.
• Œı„VÀ‰· ÁıÏ·⁄˛ıÂfi (ÿÎ.÷. fiÎ÷η, fi‰flÎÏhÎ ‰√ıflı...)
• ÏflÁ˘Á˝w‹fiÎ ŒÎ›ÿÎ —
ÏflÁ˘Á˝w‹fiÎ µ’›˘√◊Ì ºÏpËÌfi ⁄΂¿˘fiÎ ∞‰fiT›‰ËÎfl ÏÂZÎHÎ ‰√ıflı‹Î_ ŒÎ›ÿÎ Ωı‰Î ‹Y›Î »ı. ˆZÎÏHο
ÁΑfi˘fiÎ_ ’©Ï÷ÁflfiÎ µ’›˘√ ±fiı ‹Î√˝ÿÂÂfifiıı ¿ÎflHÎı ±K››fi ≠Ïø›Î‹Î_ ‹ÿÿ ‹‚Ì flËı »ı.
• ±K››fi Á_¿S’fiÎ V’p ⁄fiı »ı. Á΋ÎL› Â΂΋Î_ ÏÂZο ‰√˝ÏÂZÎHÎ ÿflÏ‹›Îfi ωω‘ Ï«h΢,
fi¿ÂÎ, «ÎÀ˚˝Áfi˘ µ’›˘√ ¿flı I›Îflı ⁄΂¿ ºÏpËÌfi ˢ› ÷˘ ‹Ò_{‰HÎ ±fi¤‰ı. F›Îflı ÏflÁ˘Á˝w‹‹Î_
ωÏÂp µ’ÁΉı·Î ±fiı K›Îfi›@÷ Ï«h΢, ∞‰fi…L› ±fiı V’Âa› ±fi¤‰˘◊Ì ±K››fi
Á_¿S’fiÎ V’p ⁄fiı »ı.
• ÏflÁ˘Á˝w‹‹Î_ ⁄΂¿ Ω÷ı ±fi¤‰ ¶ÎflÎ ÏÂZÎHÎ ‹ı‚‰÷_ ˢ‰Î◊Ì ÏÂZÎHÎ ±Áfl¿Îfl¿ ±fiı
ÿÌCν¿Î·Ìfi ⁄fiıı »ı.
• Á΋ÎL› Â΂ÎfiÎ ‰√˝‹Î_ 50 ◊Ì 60 ⁄΂¿˘ ‰E«ı ω¿·Î_√ ⁄΂¿ ˢ› »ı. I›Îflı ÷ıfiÎ ≠I›ı
T›„@÷√÷ K›Îfi ±Î’Ì Â¿Î÷_ fi◊Ì. F›Îflı ÏflÁ˘Á˝w‹‹Î_ ±ı¿ ÏÂZο ’ÎÁı ±ÎÃ◊Ì ÿÁ ⁄΂¿˘
ˢ‰Î◊◊ ≠I›ı¿ ⁄΂¿ ≠I›ı T›„@÷√÷ K›Îfi ±Î’Ì Â¿Î› »ı.
• ÏflÁ˘Á˝w‹‹Î_ flËı· ÿflı¿ ÏÂZο ÷‹Î‹ ωʛ˘fiÎ ÷…iΠˢ¥ ¿ı fiËŸ. ’fl_÷ ÿflı¿ ÏÂZο …ÿÎ
…ÿΠωʛ˘‹Î_ ÷…iΠˢ¥ ¿ı. ’ÏflHÎ΋ı ω¿·Î_√ ⁄΂¿fiı ωʛ ÏfiWHÎÎ_÷ ωÏÂp ÏÂZοfi˘
·Î¤ ‹‚ı »ı.
• ÏflÁ˘Á˝w‹ ’fl ÏÂZο …ÿÌ …ÿÌ ’©Ï÷±˘ ¶ÎflÎ ⁄΂¿fi_ ‹ÒS›Î_¿fi ¿flÌ ÷ıfiı ±Î‘Îflı ÏÂZÎHÎ
¿Î›˝ø‹˘ CÎÕÌ Â¿ı »ı. ÿÎ.÷. …ı ÷ı ωʛ ¿ı ‹t΋Î_ ‹U¿ı·Ì ±fi¤‰÷˘ ˢ› ÷ı Á_ÿ¤˝‹Î_ ωÏÂp
ÁΑfi˘ ¶ÎflÎ Á‹… ¿ı‚‰Ì ¿ÃÌfi ‹tÎfiÎ Á_ÿ¤ı˝ µ’«ÎflÎI‹¿ ÏÂZÎHÎ ◊¥ ¿ı »ı.

15. 15
ÏflÁ˘Á˝w‹fiÎ ÁΑfi˘ —
ºÏpËÌfi
• ⁄˛ı¥·¿ÌÀ, Ωı‹ıÀˇÌ ¿ÌÀ
• ⁄˛ı¥·fl
• Àı’flı¿˘Õ˝fl ±fiı ¿"ÁıÀ˘
• ≠˘…ıÂfi ‹Î¥ø˘V¿˘’
• V·Î¥Õ ≠˘…ı@Àfl
• ωω‘ ÀˇÎLÁ’flLÁ̱˘
• V’½√Q› «ÎÀ˚˝Á/‹˘Õı·
• l‰HÎ√Q› ÁΑfi˘
• V’Âı˝„Lƒ›fiÌ ÷η̋
±Î’÷Î ÁΑfi˘
• ‹˘⁄Ì·ÌÀÌfiÎ ÁΑfi˘
• µ’ÁΉı·Ì ‰ˆiÎÎÏfi¿ ±Î¿ÚÏ÷
• ’Ïfl‹ÎHÎÌ› ‰ˆiÎÎÏfi¿ ÁΑfi
• fl‹÷√‹÷fiÎ ÁΑfi˘
(CÎCÎfl̉΂˘ ÿÕ˘, «ıÁ)
• À˘Ï¿_√ ‰˘«
• À˘Ï¿_√ ¿ıS@›·ıÀfl
• fl‹¿ÕÎ_, ’Â-’ZÎÌ, Œ‚-e·
• ·˘ ω{fi ±ı¥Õ˚Á
• Á_√Ì÷fiÎ ÁΑfi˘
• ⁄˛ı¥· ’V÷¿˘ ‘˘flHÎ ≠‹ÎHÎı
• ¥kÎfl‰Î_«fi ’V÷¿˘
• ‰˘¿‹ıfi
• …ÿÎ …ÿÎ ±‰Î…fiÎ fl‹¿ÕÎ_
• O·Î¥LÕ Œ˘SÕ
• ⁄˛ı¥· ’ı’Á˝
• ⁄˛ı¥· Á΋ϛ¿
• Œ˘„SÕ_√ „VÀ¿
l‰HÎ ‹_ÿ
• ‹˘LÀıÁflÌ ÁΑfi˘
• ‹HοÎC΢ÕÌ
• ±_¿ √HÎ÷flÌ
• ÿ|Î ’ıÀÌ
• Á›‹fiÎ «ÎÀ˝
• ’Â, ’_¬Ì, ≠ÎHÎÌ,
Œ‚, e· «ÎÀ˝
• ±‰Î…‰Î‚Î_ fl‹¿ÕÎ_
• T›Î¿flHÎ «ÎÀ˝
• fl˘Ï…_ÿÎ µ’›˘√fiÌ
‰V÷fiÎ «ÎÀ˝
• ΩËıfl V◊‚˘fiÎ «ÎÀ˝
• ωiÎÎfi ≠›˘√fiÎ ÁΑfi˘
• V‰E»÷Î/±Îfl˘B›
• ’V÷¿˘ …ı ÷ı ‘˘flHÎfiÎ
• ŒÏfi˝«fl ÁÎ◊◊
B≤’ÏË›gfl√ ±ı¥Õ
ÏÁVÀ‹
• „V’« Àˇıfifl
• ÏË›gfl√ ±ı¥Õ
• ±˘ÏÕ›˘‹ıÀˇÌ ‹ÎÀı
±˘ÏÕ›˘‹ÌÀfl
• ‹Î¥¿ ÏÁVÀ‹
• „V’« ÷η̋ ‹ÎÀı
Àı⁄·-¬flÂÌ ¿Î«
ÁÎ◊ı ÏŒ@Á
• „V’« ¿ÌÀ
• ·"_B‰ı… ¿ÌÀ
‹ÎfiÏÁ¿ ZÎÏ÷
• ‰Î÷νfi˘ «ÎÀ˝ (ÏflÀfi˝-’ıÀfi˝ ÁÎ◊ı)
• ÿˆÏfi¿Ïø›ÎfiÌ ≠I›ZÎ ‰V÷
…ı‹ ¿ı ÿÎ_Ï÷›˘, ¿Î«,
’εÕfl, ⁄˛Â
• V’˘À˝ÁfiÎ ÁΑfi˘
• ±ı¿, ÷Ëı‰Îfl, Œ‚,
e·, Âο¤Î∞fiÎ «ÎÀ˝
• ‹˘LÀıÁflÌ ÁΑfi˘
• ‹HοÎC΢ÕÌ
• ±_¿ √HÎ÷flÌ
• ÿ|Î ’ıÀÌ
• Á‹›fiÎ «ÎÀ˝
• ’Â, ’_¬Ì, ≠ÎHÎÌ,
Œ‚, e· «ÎÀ˝
• ±‰Î…‰Î‚Î fl‹¿ÕÎ_
• ÀÌ.‰Ì., Àı’/¿Î"QM›Àfl
• ⁄΂‰Î÷νfiÌ ¿"ÁıÀ
• Ωı¿ÕHÎÎ_fiÌ ¿"ÁıÀ
• ÕˇÎπ√⁄˘Õ˝ Ï«hÎ ‹ÎÀı
• Á_√Ì÷fiÎ ÁΑfi˘
• ±_√ ¿Áfl÷fiÎ ÁΑfi˘
• ÏŒÏ{›˘◊ıflÎ’ÌfiÌ ¿Áfl÷fiı
·√÷Î_ ÁΑfi˘
• ’{SÁ
• ωω‘ fl‹¿ÕÎ_
• ±Î¥@› ÀıVÀfiÎ «ÎÀ˝

16. 16
• ÏflÁ˘Á˝w‹ ’fl ‹ı‚‰‰ÎfiÎ ÿV÷Ήı… — ÏflÁ˘Á˝w‹ ’flfiÌ ‹·Î¿Î÷˘ ±fiı ≠T≤Ïkα˘ ‹ÎÀı ωω‘
flÏ…VÀfl˘ Ïfi¤Î‰‰Î …wflÌ »ı. …ı◊Ì ÷ıfiÌ ≠‰ÚÏkα˘ ÷◊Î ±Î›˘…fi˘fi˘ A›Î· ±Î‰Ì ¿ı.
• ⁄΂¿˘fi_ ËÎ…flÌ’hο
• ÏÂZο˘fi_ ËÎ…flÌ’hο
• ⁄΂¿˘fiÎ ≠˘√˛ıÁ Ïfl’˘À˝fi_ flÏ…VÀfl
• ≠T≤Ïkα˘fiÎ ±Î›˘…fifi_ flÏ…VÀfl
• ◊¥ √›ı·Ì ≠T≤Ïkα˘fi_ flÏ…VÀfl ±fiı ›ÎÿÌ
• ÕıÕ-VÀ˘¿ flÏ…VÀfl
• ±Ëı‰Î·˘fi_ flÏ…VÀfl
• Ï‹ÏfiÀ⁄@Á
• ωÏ{À ⁄¿
±Î‹, ÏflÁ˘Á˝w‹ ω¿·Î_√ ⁄΂¿˘fiı ±Îfi_Ïÿ÷, Ë‚‰_, ≠d„S·÷ ‰Î÷ΉflHÎ ’Òfl_ ’ÎÕı »ı. ωÏÂp
ÁΑfi˘fiÎ µ’›˘√ ¶ÎflÎ ±K›Î’fi ≠Ïø›Î Áfl‚ ⁄fiı »ı, ≠ıflHÎÎÿÎ›Ì ⁄fiı »ı. Ï‹hÎ ‰÷˝‚ ¶ÎflÎ Á΋ÎÏ…¿flH΋Î_
µ’›˘√Ì ⁄fiı »ı.
ωÏÂp ⁄΂¿fiÌ T›◊Î —
““ ÷‹ı ‹ÎflÌ ±Î√‚ «Î·Â˘ fiËŸ,
¿ÿΫ Ë_ ÷‹fiı ±fiÁflÌ fiËŸ ¿<_,
÷‹ı ‹ÎflÌ ’λ‚ «Î·Â˘ fiËŸ,
¿ÿΫ Ë_ ÷‹fiı ÿ˘fl‰Ì fiËŸ ¿<_.
÷‹ı ‹ÎflÌ ÁÎ◊ı «Î·˘,
‹ÎflÎ ÁÎ◊Ì ±fiı ÁËΛ¿ ⁄fiÌfiı...””

17. 17
V’ıÏ›· ÀˇıÏfi_√ ÂάΠ—
fiÎ√flÌ¿ — Â΂Π⁄ËÎflfiÎ ⁄΂¿˘fiı ¿˘fiı ¿Ëı‰Î› ?
ÏÂZο — 6 ◊Ì 14 ‰Ê˝fiÌ ‰›…^◊fiÎ ⁄΂¿˘ ’ˆ¿Ì …ı ⁄΂¿˘ ¿ÿÌ Â΂̱ı √›Î fi◊Ì ±◊‰Î
Â΂΋Î_◊Ì ‘˘. 1 ◊Ì 8 Á‘Ì ≠Îfl_Ϥ¿ ÏÂZÎHÎ ’ÒHν ◊›_ fi◊Ì ÷ı‰Î ÷‹Î‹ ⁄΂¿˘.
fiÎ√flÌ¿ — Â΂Π⁄ËÎflfiÎ ⁄΂¿˘ ‹ÎÀı flÎ≥À À< ±ıF›¿ıÂfi ±ı@À 2009fiÌ Ωı√‰Î¥
±L‰›ı Â_ Ωı√‰Î¥ »ı ?
ÏÂZο — flÎ≥À À< ±ıF›¿ıÂfi ±ı@À 2009fiÌ Ωı√‰Î¥ ±L‰›ı 6 ◊Ì 14 ‰Ê˝fiÎ ÷‹Î‹
⁄΂¿˘fiı Á‹Îfi÷ÎfiÎ ‘˘flHÎ ‹Œ÷, ŒflÏ…›Î÷ ≠Îfl_Ϥ¿ ÏÂZÎHÎ ≠ÎM÷ ◊Λ ÷ı …wflÌ
»ı. …ı ±L‰›ı ¿˘¥ ¿ÎflHÎ◊Ì Â΂Π≠‰ıÂ◊Ì ‰_Ï«÷ ±◊‰Î Â΂΋Î_◊Ì ∂ÃÌ √›ı·Î
⁄΂¿˘fiÌ ±˘‚¬ ◊›Î ⁄Îÿ ÷ıfiÌ ‰›¿ZÎÎ ‹…⁄fiÎ ‘˘flH΋Î_ (∞.±Îfl.’fl) «ÕΉ‰_.
÷ı‹ … ⁄΂¿fiı ‰›¿ZÎÎ ‹…⁄fiÌ Z΋÷Î ÏÁ© ¿fl‰Î ‹ÎÀı ÏfiÏç÷ Á‹›√΂Π‹ÎÀı
V’ıÏ›· ÀˇıÏfi_√ ‹ı‚‰‰Îfi˘ ±Ï‘¿Îfl »ı.
fiÎ√flÌ¿ — Â΂Π⁄ËÎflfiÎ ⁄΂¿˘fiÌ ±˘‚¬ Á_⁄_‘ı ±ıÁ.±ıÁ.ÁÌ.fiÌ ÂÌ ¤ÒÏ‹¿Î »ı ?
ÏÂZο — Â΂ΠT›‰V◊Î’fi ÁÏ‹Ï÷ ¶ÎflÎ √΋/‰˘Õ˝fiΠωV÷Îfl‹Î_ ±Î‰ı·Î 6 ◊Ì 14 ‰Ê˝fiÌ
‰›…^◊fiÎ ⁄΂¿˘ ’ˆ¿Ì …ı ⁄΂¿˘ ¿ÿÌ Â΂αı √›Î fi◊Ì ±◊‰Î Â΂΋Î_◊Ì ‘˘.
1 ◊Ì 8 Á‘Ì ≠Îfl_Ϥ¿ ÏÂZÎHÎ ’ÒHν ◊›_ fi◊Ì ÷ı‰Î ÷‹Î‹ ⁄΂¿˘fiÌ Á‰ı˝ ¶ÎflÎ
±˘‚¬ ¿fl‰Ì.
fiÎ√flÌ¿ — Á΋ÎL› Â΂΋Î_ fi΋Î_¿fi Â_ »ı ?
ÏÂZο — √΋/‰˘Õ˝ ωV÷Îfl‹Î_ ±Î‰ı·Î 6 ◊Ì 14 ‰Ê˝fiÌ ‰›¿ZÎÎ ‹…⁄fiÎ ‘˘flH΋Î_ …fifl·
flÏ…VÀÎfl (∞.±Îfl. ’fl) «ÕΉ‰Î.
fiÎ√flÌ¿ — V’ıÏ›· ÀˇıÏfi_√ Â_ »ı ?
ÏÂZο — ⁄΂¿fiı ‰›¿ZÎÎ ‹…⁄fiÌ Z΋÷Î ÏÁ© ¿fl‰Î ‹ÎÀı Â΂΋Î_ Á‹›‰V¿˘ ÁÎ◊ı ÏÂZÎHÎ
‹ÎÀıfiÌ T›‰V◊Î …ıfiÎ ¶ÎflÎ ¿ZÎ΋…⁄fiÌ Z΋÷Î ÏÁ© ¿flÌ ‘˘. 1 ◊Ì 8 Á‘Ìfi_
≠Îfl_Ϥ¿ ÏÂZÎHÎ ’ÒHν ¿flı.
fiÎ√flÌ¿ — V’ıÏ›· ÀˇıÏfi_√fiÎ ‹A› Ëıı÷±˘ ¿›Î ¿›Î »ı ?
ÏÂZο — 1. Â΂Π⁄ËÎflfiΠω¿·Î_√ ÁÏË÷ ⁄΂¿fi_ fi΋Î_¿fi.
2. ‰›¿ZÎÎ ‹…⁄fiÌ Z΋÷Î ÏÁ© ¿fl‰Ì.
3. ‹ı¥fi„VÀˇ‹.
4. ≠Îfl_Ϥ¿ ÏÂZÎHÎ ’ÒHν.
fiÎ√flÌ¿ — ±ıÁ.ÀÌ.’Ì. ‰√˘˝ @›Î_ «Î·ı »ı ?
ÏÂZο — ±ıÁ.ÀÌ.’Ì. ‰√˘˝ Â@› ˢ› I›Î_ Á‘Ì Â΂ÎfiÎ_ ≠Î_√H΋Î_ ±fiı Â΂ÎfiÎ Á‹›‹Î_
«Î·ı »ı.
fiÎ√flÌ¿ — ±ıÁ.ÀÌ.’Ì. ‰√˘˝‹Î_ ÏÂZÎHÎ ¿Î›˝ ¿˘HÎ ¿flı »ı ±fiı ÷ı‹fiÌ ’Á_ÿ√Ì ¿ı‰Ì flÌ÷ı
◊Λ »ı ?

18. 18
ÏÂZο — ±ıÁ.ÀÌ.’Ì. ‰√˘˝ ⁄΂ϋh΢ ¶ÎflÎ «Î·ı »ı. ÷ı‹fiÌ ’Á_ÿ√Ì Â΂ΠT›‰V◊Î’fi
ÁÏ‹Ï÷ (SMC) ¶ÎflÎ ¿fl‰Î‹Î_ ±Î‰ı »ı.
fiÎ√flÌ¿ — V’ıÏ›· ÀˇıÏfi_√ ¿ıÀ·Î Á›‹ √΂Π‹ÎÀı ˢ› »ı ?
ÏÂZο — ±˘»Î‹Î_ ±˘»Î 3 ‹ÎÁ ‰‘‹Î_ ‰‘ 20 ‹ÎÁ.
• V’ıÏ›· ÀˇıÏfi_√ ≠˘√˛Î‹-Ï⁄fiÏfi‰ÎÁÌ (3 ‹ÎÁ) —
6 ◊Ì 8 ‰›…^◊fiÎ ±Î ⁄΂¿˘ Á΋ÎL› Â΂΋Î_ ≠‰ı ‹ı‚‰ı ÷ı ’Ëı·Î_ ÷ı‹fiı Â΂ÎfiÎ ‰Î÷ΉflHÎ◊Ì
’ÏflÏ«÷ ◊Λ, Â΂Îfi˘ Õfl ÿÒfl ◊Λ ÷ı Ëı÷◊Ì ÂˆZÎÏHο flÌ÷ı ÁF… ¿fl‰Î ‹ÎÀı hÎHÎ ‹ÏËfiÎ ‹ÎÀı V’ıÏ›·
ÀˇıÏfi_√fi_ ±Î›˘…fi ¿fl‰Î‹Î_ ±Î‰ı· »ı. ±Î ¿Î›˝ø‹‹Î_ ±ı¿ ‰Ê˝◊Ì ±˘»Î Á‹›◊Ì Õˇ˘’±ÎµÀ ˢ‰ ÷ı‰Î
⁄΂¿˘fi˘ Á‹Î‰ı ¿fl‰Î‹Î_ ±Î‰ı »ı.
• V’ıÏ›· ÀˇıÏfi_√ ≠˘√˛Î‹ - Ï⁄fiÏfi‰ÎÁÌ (12 ‹ÎÁ) —
9 ◊Ì 14 ‰›…Ò◊fiÎ ¿ÿÌ Â΂αı fi √›ı· ⁄΂¿˘ Á΋ÎL› Â΂΋Î_ ≠‰ı ‹ı‚‰ı ÷ı ’Ëı·Î_ ÷ı‹fiı
Â΂ÎfiÎ ‰Î÷ΉflHÎ◊Ì ’ÏflÏ«÷ ◊Λ, Â΂Îfi˘ Õfl ÿÒfl ◊Λ ÷ı Ëı÷◊Ì ±fiı ±ı¿ ‰Ê˝◊Ì ‰‘ Á‹›√΂Î◊Ì
Õˇ˘’±ÎµÀ ˢ› ÷ı‰Î ⁄΂¿˘fiı ÷ı‹fiÌ ‰›fiı ±fiw’ ‘˘flHÎ ‹ÎÀı ˆZÎÏHο flÌ÷ı ÁF… ¿fl‰Î ‹ÎÀı ÷ı‹
… ∞‰fi ¿˙ÂS›·ZÎÌ ÏÂZÎHÎ ±Î’‰Î ‹ÎÀı 20 ‹ÎÁ Á‘Ì V’ıÏ›· ÀˇıÏfi_√fi_ ±Î›˘…fi ◊Λ »ı.
fiÎ√Ïfl¿ — ±ıÁ.ÀÌ.’Ì. ‰√˝fiÎ ⁄΂¿˘fiı ÏÂZÎHÎ ¿Î›˝ ±fiı V‰±K››fi ‹ÎÀı Â_ ±Î’‰Î‹Î_
±Î‰ı »ı ?
ÏÂZο — ±ıÁ.ÀÌ.’Ì. ‰√˝fiÎ ⁄΂¿˘fiı V‰±K››fi ±fiı ≠T≤ÏkÎ ‹ÎÀı V‰±K››fi’˘◊Ì ÷ı‹ …
ÁıSŒ ·Ïfi*√ ¿ÎÕ˝ ±Î’‰Î‹Î_ ±Î‰ı »ı.
fiÎ√flÌ¿ — ±ıÁ.ÀÌ.’Ì. ÁıLÀflfiÎ ⁄΂¿˘fiÌ ¿˘¥ ’flÌZÎÎ ·ı‰Î‹Î_ ±Î‰ı »ı ?
ÏÂZο — ±Îfl.ÀÌ.¥. ±ı@À, 2009 ≠‹ÎHÎı ¿˘¥ ’flÌZÎÎ ·ı‰Î‹Î_ ±Î‰÷Ì fi◊Ì ’fl_÷ Á‹›Î_÷flı
⁄΂¿˘fiÌ ÏÁÏ©fi_ V÷fl ΩHΉ΋Î_ ±Î‰ı »ı.
fiÎ√Ïfl¿ — ±Î ÏÁ‰Î› ⁄΂¿˘fiı Â_ ·Î¤ ‹‚ı »ı ?
ÏÂZο — ±Î ÏÁ‰Î› ⁄΂¿˘fiı ‹K›ÎË˚fi ¤˘…fi, fi˘À⁄¿, ’ı„LÁ·, ËıS◊¿ÌÀ ±fiı Â΂ÎfiÌ
≠T≤Ïkα˘‹Î_ ÁˤÎ√Ì ◊‰Î ‹‚ı »ı.
fiÎ√Ïfl¿ — ‰√˘˝fi˘ Á‹›√΂˘ ¿˘fiÎ ¶ÎflÎ fiyÌ ¿fl‰Î‹Î_ ±Î‰ı »ı ±fiı ¿ı‰Ì flÌ÷ı ?
ÏÂZο — ‰√˘˝fi˘ Á‹›√΂˘ ‹A› ÏÂZο ¶ÎflÎ ‹ÒS›Î_¿fifiÎ ±Î‘Îflı fiyÌ ¿fl‰Î‹Î_ ±Î‰ı »ı.
fiÎ√Ïfl¿ — V’ıÏ› ÀˇıÏfi_√ ≠˘√˛Î‹fiÎ Á_ÿ¤˝‹Î_ SMCfiÌ ÂÌ ¤ÒÏ‹¿Î »ı ?
ÏÂZο — √΋fiÌ ±_ÿfl flËı·Î 6 ◊Ì 14 ‰›…^◊fiÎ Â΂Π⁄ËÎflfiÎ ⁄΂¿˘fiı ¢‘Ì ÷ı‹fiı
V’ıÏ›· ÀˇıÏfi_√ ≠˘√˛Î‹‹Î_ ÁÎ_¿‚‰Î.
fiÎ√Ïfl¿ — V’ıÏ›· ÀˇıÏfi_√ ÿflÏ‹›Îfi ±fiı ’ÒHν ◊›Î ⁄Îÿ SMCfiÌ ÂÌ ¤ÒÏ‹¿Î »ı ?
ÏÂZο — V’ıÏ›· ÀˇıÏfi_√ ≠˘√˛Î‹fiÎ ⁄΂¿˘ Á΋ÎL› Â΂΋Î_ ‹ı≥fi„VÀˇ‹ ◊›Î ⁄Îÿ ±Î
⁄΂¿˘fiÌ Á΋ÎL› Â΂΋Î_ Ïfi›Ï‹÷÷Î …‚‰Î› ÷ı ‹ÎÀı Àˇıg¿√ ±fiı Ïfi›Ï‹÷
⁄΂¿˘fi˘ ‰Î·ÌÁ_’¿˝ ¿fl‰˘, Ï…S·Î/¿˘’˘˝flıÂfi ¿ZÎαı◊Ì …ı √˛ÎLÀ ŒÎ‚‰‰Î‹Î_ ±Î‰ı
÷ıfi˘ µ’›˘√ ¿fl‰˘.

19. 19
fiÎ√Ïfl¿ — V◊‚Î_÷fl ¿fl÷Î_ Â΂Π⁄ËÎflfiÎ ⁄΂¿˘fiÎ ÏÂZÎHÎfi_ Â_ ?
ÏÂZο — V◊‚Î_÷fl ¿flÌfiı ±Î‰÷Î ¿ı …÷Î_ ⁄΂¿˘fiÎ ‹Î¥√˛ıÂfi Œ˘‹˝ …^fi-…·Î¥ ‹ÎÁ‹Î_
‹Ò‚√΋Î_ … Â΂Π¿ZÎαı◊Ì ¤flΉ‰Î‹Î_ ±Î‰ı »ı. I›Îfl⁄Îÿ ‹Î¥√˛ıÂfi ‹˘ÏfiÀÏfl_√
ÏÁVÀ‹ (MMS)‹Î_ ±˘fi·Î≥fi ±ıLÀˇÌ ¿fl‰Î‹Î_ ±Î‰ı »ı.
fiÎ√Ïfl¿ — ‹Î¥√˛ıÂfi ‹˘ÏfiÀÏfl_√ ÏÁVÀ‹ (MMS) Â_ »ı ?
ÏÂZο — fl˘∞ fl˘ÀÌ ‹ÎÀı ‰Î·Ì ÁÎ◊ı V◊‚Î_÷fl ¿fl÷Î_ ‰Î·Ì±˘fiÎ ⁄΂¿˘fiÎ V◊‚Î_÷flfiÎ
Á‹›√΂ΠÿflÏ‹›Îfi ‹Ò‚ √΋, ¿Î‹fiÎ V◊‚ı fi∞¿fiÌ Â΂΋Î_, ¿Î‹fiÎ V◊‚ı
ÏÂZÎHÎ Ïfifl_÷fl «Î· flËı ÷ı ‹ÎÀı ÀˇıÏ¿_√ ‹ÎÀıfiÌ T›‰V◊Î.
fiÎ√Ïfl¿ — V◊‚Î_÷fl ¿fl÷Î_ ⁄΂¿˘fiÎ ÏÂZÎHÎfi_ Â_ ?
ÏÂZο — flÎF›fiÌ ±_ÿfl fl˘∞fl˘ÀÌ ‹ÎÀı ‰Î·Ì±˘ ÁÎ◊ı V◊‚Î_÷fl ¿fl÷Î 6 ◊Ì 14 ‰›…^◊fiÎ
Â΂Π⁄ËÎflfiÎ ⁄΂¿˘ ‹ÎÀı ‹Ò‚ √΋‹Î_ … ÏÁ{fi· ˢVÀı· (Ïfi‰ÎÁÌ) ¿fl‰Î‹Î_
±Î‰ı »ı. …ı‹Î_ ⁄΂¿˘fiı ÏÂZÎHÎfiÌ ÁÎ◊ı flËı‰Î-…‹‰ÎfiÌ Áω‘Î ’ÒflÌ ’ÎՉ΋Î_
±Î‰ı »ı. …ıfi˘ Á‹›√΂˘ ‹Ëk΋ 8 (±ÎÃ) ‹ÎÁ Á‘Ìfi˘ ˢ› »ı.
fiÎ√Ïfl¿ — ÏÁ{fi· ˢVÀı·fiÎ ⁄΂¿˘fiı Â_ Â_ ·Î¤ ±Î’‰Î‹Î_ ±Î‰ı »ı ?
ÏÂZο — ÏÁ{fi· ˢVÀı·‹Î_ ⁄΂¿˘fiı Á·Î‹÷ flÌ÷ı flËı‰ÎfiÌ …‹‰ÎfiÌ, ωÂıÊ ±K››fi,
fl‹÷-√‹÷fiÌ Áω‘Î ’ÒflÌ ’ÎՉ΋Î_ ±Î‰ı »ı.
fiÎ√Ïfl¿ — flÎF›fiÎ ±fiı ±L› flÎF›fiÎ V◊‚Î_÷fl ¿flÌfiı ¿Î‹fiÎ V◊‚ı ±Î‰ı·Î ⁄΂¿˘fiÎ
ÏÂZÎHÎfi_ Â_ ?
ÏÂZο — flÎF›fiÎ ±fiı ±L› flÎF›‹Î_◊Ì V◊‚Î_÷fl ¿flÌfiı √…flÎ÷‹Î_ ±Î‰÷Î_ ⁄΂¿˘ ‹ÎÀı
F›Î_ ‰Î·Ì±˘ ¿Î‹¿Î…fiÎ V◊‚ı fl˘¿Î› »ı. I›Î_ fi∞¿fiÌ Â΂΋Î_ ±◊‰Î ¿Î‹fiÎ
V◊‚ı …ı ÀıLÀ V’ıÏ›· Àˇıgfi√ ¶ÎflÎ ÏÂZÎHÎfiÌ T›‰V◊Î ¿fl‰Î‹Î_ ±Î‰ı »ı. …ı‹Î_ 6
◊◊ 14 ‰Ê˝fiÎ ‰›…^◊fiÎ ⁄΂‚˘ ‹ÎÀı ÏÂZÎHÎfiÌ T›‰V◊Î ’ÒflÌ ’ÎՉΠ‹ÎÀı ÀıLÀ
V’ıÏ›· ÀˇıÏfi_√ ¿fl‰Î‹Î_ ±Î‰ı »ı.
fiÎ√Ïfl¿ — ÀˇÎLÁ’˘Àı˝Âfifi˘ ·Î¤ ¿˘fiı ‹‚Ì Â¿ı »ı ?
ÏÂZο — …ı ωV÷Îfl‹Î_ ≠Î◊Ï‹¿ Â΂Îfi_ flËıÃÎHÎ◊Ì ±_÷fl ±ı¿ Ï¿·˘‹ÌÀfl ‰‘ fiı ‰‘ µE«÷fl
≠Î. Â΂Îfi_ ±_÷fl hÎHÎ Ï¿·˘‹ÌÀfl◊Ì ‰‘ ˢ› ÷ı‰Î ωV÷ÎflfiÎ ⁄΂¿˘fiı
ÀˇÎLÁ’˘Àı˝Âfifi˘ ·Î¤ ‹‚ı »ı.
fiÎ√Ïfl¿ — ÀˇÎLÁ’˘Àı˝Âfifi_ Á_«Î·fi ¿˘fiÎ ¶ÎflÎ ◊Λ »ı ?
ÏÂZο — ÀˇÎLÁ’˘Àı˝Âfifi_ Á_«Î·fi Â΂ΠT›‰V◊Î’fi ÁÏ‹Ï÷ ¶ÎflÎ ◊Λ »ı.
fiÎ√Ïfl¿ — ÀˇÎLÁ’˘À˝ıÂfifiÎ ·Î¤ Â_ »ı ?
ÏÂZο — ÀˇÎLÁ’˘Àı˝Âfi◊Ì ⁄΂¿˘fiÌ Ïfi›Ï‹÷÷΋Î_ ‰‘Îfl˘ ◊Λ ±fiı Õˇ˘’±ÎµÀ flıÀ‹Î_ CÎÀÎÕ˘
◊Λ »ı.

20. 20
Á‰˝ ÏÂZÎÎ ±Ï¤›Îfi Ï‹Âfi
V’ıÏ›· ÀˇıÏfi_√ ≠˘√˛Î‹ ›ÏfiÀ
(1) ±ıÁ.ÀÌ.’Ì. ‰√˝ —
6 ◊Ì 14 ‰Ê˝fiÎ Â΂Π≠‰ıÂ◊Ì ≠‰ıÂ◊Ì ‰_Ï«÷, ±‘‰E«ı Â΂Π»˘ÕÌ …fiÎfl ÷◊Î µ’·Î ‘˘flH΋Î_
fi …¥ ¿fiÎfl ⁄΂¿˘fiı Á΋ÎL› Â΂΋Î_ fi΋Î_Ï¿÷ ¿flÌ ‰›¿ZÎÎ ‹…⁄fiÌ ÂˆZÎÏHο Z΋÷Î ÏÁ© ¿flÌ ÏÂZÎHÎfiÎ
Á΋ÎL› ≠‰ÎË‹Î_ ΩıÕÌ ÿı‰Î ‹ÎÀıfiÌ ÷ı‹ … ⁄΂¿ ≠Îfl_Ϥ¿ ÏÂZÎÎ ’ÒHν ¿flı ÷ı ‹ÎÀıfiÌ T›‰V◊Î.
(2) ‹ı¥fi VÀˇÌ‹ —
V’ıÏ›· ÀˇıÏfi_√ ±_÷√˝÷ ⁄΂¿fiÌ ‰›¿ZÎÎ ‹…⁄fiÌ Z΋÷Î ÏÁ© ◊›ı ‹ÒS›Î_¿fifiÎ ±Î‘Îflı Á΋ÎL›
Â΂΋Î_ Á‹‰›V¿˘ ÁÎ◊ı ÏÂZÎHÎfiÎ Á΋ÎL› ≠‰ÎË‹Î_ ΩıÕÌ ÿı‰ÎfiÌ ≠Ïø›Î.
(3) ⁄΂ϋhÎ —
V’ıÏ›· ÀˇıÏfi_√ ≠˘√˛Î‹ ±_÷√˝÷ ⁄΂¿˘fiı ‰› ¿ZÎÎ ‹…⁄fiÌ ÂˆZÎÏHο ÁF…÷Î ÏÁ© ¿flΉ‰Î ±‹¿
Á‹›‹›Î˝ÿÎ Á‘Ì SMC fiÎ ÁP›˘ ¶ÎflÎ Ïfi‹c¿ ±’Λı· ≠T≤ÏkÎ ¶ÎflÎ ÏÂZÎHÎ ¿Î›˝ ¿fl÷˘ V◊ÎÏfi¿ T›„@÷.
(4) Á‰ı˝ı —
6 ◊Ì 14 ‰Ê˝fiÌ ‰› …^◊fiÎ ⁄΂¿˘fiı ‰› ¿ZÎÎ ‹…⁄fiÌ Z΋÷Î ÏÁ© ¿fl‰Î, V’ıÏ›· ÀˇıÏfi_√ ’ÒflÌ
’ÎÕ‰ÎfiÎ Ëı÷◊Ì ≠ıÏfl÷ ‰ÁÎË÷◊Ì flÎF› ¿ZÎÎ Á‘Ì ≠ÎM÷ ◊›ı· ‹ÎÏË÷ÌfiÎ ±Î‘Îflı Â΂Π⁄ËÎflfiÎ ⁄΂¿˘fiÌ
±˘‚¬ ±fiı ωÏÂÏp¿flHÎfiÌ ≠Ïø›Î.

21. 21

22. 22

23. 23
SMCfiÎ_ ÁP›˘ ±ıÁ.ÀÌ.’Ì Á_⁄_Ï‘÷ ¤ÒÏ‹¿Î
RTEfiÌ Â΂Π⁄ËÎflfiÎ_
ΩHοÎflÌ Á‹Î…fiı ⁄΂¿˘fiı
±Î’ÌÂ_. ≠‰ı ±’ΉÌÂ_.
‹K›ÎË˚fi ¤˘…fi √΋fiÎ ⁄΂¿˘fi_
›˘…fi΋Î_ 100% 100% fi΋Î_¿fi
⁄΂¿˘ ·Î¤ ·ı ◊Λ ÷ı‰_ ¿flÌÂ_.
÷ı‹ ¿flÌÂ_.
Â΂ÎfiÌ ¤˙Ï÷¿ ÿflı¿ ⁄΂¿fiı ÏÂZÎHÎfiÌ
Áω‘Î ‰‘Îfl‰Î Á‹Îfi ÷¿ ±Î’Ì
≠›Ifi˘ ¿flÌÂ_. Á‰Î*√Ì Ï‰¿ÎÁ ¿flÌÂ_.
Â΂ÎfiÌ ¿Î‹√ÌflÌ ≠Îfl_Ϥ¿ ÏÂZÎHÎ
µ’fl ÿı¬flı¬ ±fiı ’ÒHν ◊Λ
Ïfi›_hÎHÎ flάÌÂ_. I›Î_ Á‘Ì ÀˇıÏ¿_√
Â΂Π‹fl΋÷ ⁄΂¿˘fiı √HΉkÎΛ@÷
‹ÎÀıfi_ ±Î›˘…fi √˛ÎLÀ ‰’flΠ’flÏÂZÎHÎ ≠ÎM÷
÷ˆ›Îfl ¿flÌÂ_. ÿı¬flı¬ flάÌÂ_. ◊Λ ÷ı Ωı¥Â_.
SMCfiÎ_ ÁP›˘fiÌ ¤ÒÏ‹¿Î

24. 24
7. ÏËÁÎ⁄Ì ±fiı fiÎHÎÎ_¿Ì› ¿Î‹√ÌflÌ
SMCfiÎ ÷‹Î‹ ÁP›˘±ı Â΂ÎfiÎ ÏËÁÎ⁄Ì ÿŒ÷flfiı ·√÷Ì ÷‹Î‹ ‹ÎÏË÷Ì µ’fl K›Îfi ±Î’‰Îfi_ flËıÂı.
Á‰˝ ÏÂZÎÎ ±Ï¤›ÎfifiÎ fiÎHÎÎ_¿Ì› ‹ıL›±· ±fiÁÎfl Â΂Π¿ZÎαı ÿflı¿ fiÎHÎÎ_¿Ì› ‰Ê˝ ‹ÎÀı fiÌ«ı ‹…⁄fi_
ÏËÁÎ⁄Ì ÿN÷fl Ïfi¤Î‰‰Îfi_ ˢ› »ı.
1. fl˘…‹ı‚ 9. VÀ˘¿ flÏ…VÀÎfl
2. ¬Î÷ΉËÌ 10. ±Î‰¿-Ω‰¿ flÏ…VÀÎfl
3. ‰Îµ«fl ŒÎ≥· 11. ÀÌ.±ı·.±ı‹. flÏ…VÀfl
4. Ï⁄· flÏ…VÀfl 12. ¬«˝ ÏÁ·¿‹ı‚ (’hο - 1)
5. «ı¿ ¥V› flÏ…VÀfl 13. ⁄ıL¿ ÏÁ·¿‹ı‚ (’hο - 2)
6. ⁄ıL¿ VÀıÀ‹ıLÀ/’ÎÁ⁄¿ 14. √˛ÎLÀ ‰’flΠ≠‹ÎHÎ’hÎ (’hο - 3)
7. ÕıÕ VÀ˘¿ flÏ…VÀÎfl 15. ÃflΉ ⁄¿
8. V◊Î›Ì Ï‹·¿÷ flÏ…VÀfl
• SMCfiÎ ÁP›˘±ı Áfiı 2011-12◊Ì µ’fl˘@÷ ‹…⁄fi_ ÏËÁÎ⁄Ì ÿN÷fl Â΂Π¿ZÎαı SMCfiÎ ÁP›
ÁÏ«‰ ¶ÎflÎ Ïfi¤Î‰‰Î‹Î_ ±Î‰ı· »ı ¿ı ¿ı‹ ? ÷ııfiÌ «¿ÎÁHÎÌ ¿fl‰Ì.
• SMCfiÎ ÁP›˘±ı ÿfl hÎHÎ ‹ÏËfiı ±ı¿ Ï‹ÏÀ_√ ⁄˘·‰ÎfiÌ Ë˘› »ı ’fl_÷ ÁP›˘fiı ÏËÁÎ⁄Ì ¿Î‹√ÌflÌfiı
·√÷Î ¿Î‹ ±◊‰Î ¿˘¥ ≠ë˘ Ë˘› ÷˘ ÷ı±˘ ±ı ‹ÎÀı ±ı¿◊Ì ‰‘ Ï‹ÏÀ_√ ⁄˘·Î‰Ì ¿ı »ı.
• SMCfiÎ ÁP›˘±ı Â΂Π¿ZÎαı ◊÷Ì Ï‰Ï‰‘ ≠T≤Ïkα˘ ‹ÎÀı fiÌ«ı ‹…⁄fiÎ ÃflΉ˘ ¿fl‰ÎfiÎ flËıÂı.
1. SMCfi_ ⁄ıÓ¿ ¬Î÷_ ¬˘·Î‰‰Îfi˘ ÃflΉ.
2. SMCfiı fiÎHÎÎ_¿Ì› ‰Ê˝fiÌ Âw±Î÷‹Î_ ⁄ıÓ¿‹Î_ …‹Î ◊›ı· √˛ÎLÀfiÌ ¬Î÷flÌ ¿flÌ ‹‚ı· √˛ÎLÀfiÎ
‰’flÎÂfiÎ ±Î›˘…fi ±_√ıfi˘ ÃflΉ.
3. SMC ¶ÎflÎ ≠˘…ı@ÀfiÌ Ï‰Ï‰‘ ≠T≤Ïkα˘fiÌ Á‹ÌZÎÎ ±fiı ÷ı‹Î_ ‹ı‚‰ı· ÏÁÏ© ±_√fi˘ ÃflΉ.
4. SMC ¶ÎflÎ ‰Ê˝fiÎ ±_÷ı fiÎHÎÎ_¿Ì› ‰Ê˝ ÿflÏ‹›Îfi ‰Ê˝ ÿflÏ‹›Îfi ¿flı· ¬«˝fiÌ Á‹ÌZÎÎ ¿flÌ ÷ııfiÎ
ÏËÁÎ⁄˘, ¬«˝ ’hο, ⁄ıL¿ ÏÁ·¿ ‹ı‚ ÷ı‹ … fiÎHÎÎ_ ‰’flΠ≠‹ÎHÎ’hÎ (›ÀÌÁÌ) ‹˘¿·‰Î ±_√ıfi˘
ÃflΉ.
• ⁄ıÓ¿ ÏÁ·¿ ÁP› ÁÏ«‰/ÏËÁÎ⁄fiÌ› ¶ÎflÎ fl˘…‹ı‚ Ïfi›Ï‹÷ Ïfi¤Î‰Î› ÷ı‹ … fl˘…‹ı‚fiÌ ⁄_‘ ÏÁ·¿
±fiı ⁄ıL¿fiÎ ¬Î÷ÎfiÌ ⁄_‘ ÏÁ·¿ ‹‚Ì flËı »ı ¿ı ¿ı‹ ? ÷ı ±_√ıfiÎ ⁄ıÓ¿ Ïfl¿„LÁ·ıÂfi VÀıÀ‹ıLÀfiÌ «¿ÎÁHÎÌ
¿fl‰Ì.
• Ωı ¥V› ¿flı· «ı¿ ·Î_⁄Î Á‹› Á‘Ì ⁄Î¿Ì flËı· ˢ› ÷˘ ÷ı ±_√ı Ï‹ÏÀ_√‹Î_ ««Î˝ ¿flÌ ÷ıfi_ ÏfiflοflHÎ
·Î‰‰_.
• Â΂ÎfiÎ ÁP› ÁÏ«‰/ÏËÁÎ⁄fiÌ ¶ÎflÎ fl˘…‹ı‚‹Î_ ¿flı· fi˘Ó‘ ‹…⁄ ¬Î÷ΉËÌ‹Î_ ¬÷‰HÎÌ ¿flı· »ı
¿ı ¿ı‹ ?

25. 25
• Â΂ÎfiÎ ÁP› ÁÏ«‰ ¶ÎflÎ fiÌ«ıfiÎ flÏ…VÀfl‹Î_ ‹‚ı· ‹Î·fiÌ ÷÷˝… fi˘Ó‘ ¿flÌ ‰Ê˝‹Î_ ±ı¿ ‰Îfl ÏŒZÕ
±ıÁıÀ flÏ…VÀfl‹Î_ ÿÂν‰ı· ‹Î·Á΋ÎfifiÌ ¤˙Ï÷¿ «¿ÎÁHÎÌ ¿flı· »ıı ¿ı ¿ı‹ ? ÷ıfiÌ «¿ÎÁHÎÌ SMC ±ı
¿fl‰Ì.
1. ÏŒZÕ ±ıÁıÀ flÏ…VÀfl — ‹¿Îfi, ŒÏfi˝«fl, ¿Î"QM›Àfl, Ô‰Î"Àfl ¿<·fl, ±L› ¿Î‹›Ì Ï‹·¿÷.
2. ÕıÕ VÀ˘¿ flÏ…VÀfl — ±L› ‰’flÎÂfiÌ Ï‹·¿÷˘, VÀıÂfiflÌ.
3. ÀÌ.±ıÁ.±ı‹. flÏ…VÀfl — ’ÁI¿˘, «ÎÀ˝Á, ¤HÎΉ‰Îfi_ ±L› ‹ÏÀÏfl›SÁ, ‹ı√ıÏ{fi.
• Â΂ΠÁP› ÁÏ«‰/ÏËÁÎ⁄fiÌ ¶ÎflÎ Â΂Îfi_ ÿN÷fl Ïfi›Ï‹÷ Ïfi¤Î‰Î› ±fiı ÷ıfi_ ±˘ÏÕÀ ◊Λ ÷ıfiÌ
÷¿ıÿÎflÌ flά‰Ì.
• SMCfiÎ ±˘ÏÕÀ‹Î_ µ’„V◊÷ ◊›ı· ±˘ÏÕÀ ’ÎflÎfiÌ Ï‹ÏÀ_√‹Î_ ««Î˝ ¿flÌ ÷ıfi_ ÏfiflοflHÎ ¿fl‰_.
• SMCfiÎ ÁP› ÁÏ«‰fiÌ ⁄ÿ·Ì ◊Λ ±◊‰Î ÷˘ ÷ı±˘ ÏfiT≤kÎ ◊Λ I›Îflı ÷ı±˘fiÎ Á‹›√΂ΠÁ‘Ìfi_ ÷‹Î‹
ÏËÁÎ⁄Ì ÿN÷fl Ïfi¤Î‰ı· »ı ¿ı ¿ı‹ ? fi‰Î ÁP› ÁÏ«‰fiı Ïfi¤Î‰ı· ÷‹Î‹ flı¿Õ˝ ÷⁄ÿÌ· ¿flı· »ı ¿ı
¿ı‹ ? flı¿Õ˝ Á˘ÓM›Îfi˘ «Î…˝ ›ÎÿÌ µ’fl flı¿Õ˝ ±Î’fiÎfl ±fiı flı¿Õ˝ ·ıfiÎflı ÁËÌ ¿flı· »ı ¿ı‹ ? fi‰Î ÁP›
ÁÏ«‰fiı «ı¿⁄¿, ËÎ◊ µ’flfiÌ fl˘¿ÕfiÌ ÷⁄ÿÌ·Ì ◊›ı· »ı ¿ı ¿ı‹ ? ≠T≤ÏkÎ ‹ÎÀı ·Ì‘ı· ±ıÕ‰ÎLÁ flÌ¿<’
(¤fl’Î¥ ¿fl‰_) ¿flı· »ı ¿ı ¿ı‹ ? ÷ıfiÌ «¿ÎÁHÎÌ SMC ±ı ¿fl‰Ì ±fiı Ωı ωÁ_√÷Î …HÎΛ ÷˘ Ï…S·Î
≠˘…ı@À ¿˘±˘ÏÕ˝fiıÀfi_ K›Îfi ÿ˘fl‰_.
• SMCfiÎ ÷‹Î‹ ÁP›˘±ı Â΂ÎfiÎ fiÎHÎÎ_¿Ì› T›‰ËÎfl µ’fl K›Îfi flά‰_ ±fiı Ωı ÁP› ÁÏ«‰ ±◊‰Î
ÏËÁÎ⁄fiÌ ¶ÎflÎ ¿˘¥ fiÎHÎÎ_¿Ì› ±Ïfi›Ï‹÷÷Î ¿ı ±˙Ï«I›fiÎ ÏÁ©Î_÷fi˘ ¤_√ ¿fl‰Î‹Î_ ±Î‰ı ÷˘ ÷ıfiÌ
÷ÎI¿ÎÏ·¿ ΩHÎ Ï…S·Î ≠˘…ı@À ¿˘-±˘ÏÕ˝fiıÀflfiı ¿fl‰Ì.

26. 26
Â΂ΠT›‰V◊Î’fi ÁÏ‹Ï÷ SMCfiÎ ÁP›˘fiÌ ⁄ıÓ¿fiı
·√÷Ì ¿Î‹√ÌflÌfiÌ ŒflΩı
• Â΂ΠT›‰V◊Î’fi ÁÏ‹Ï÷ (SMC)fiÎ ÁP›˘±ı Â΂Π¿ZÎαı “Á‰˝ ÏÂZÎÎ ±Ï¤›Îfi” ¶ÎflÎ ‹‚÷Ì √˛ÎLÀ
‹ÎÀı School Management Committe...(Â΂Îfi_ fi΋)fiÎ fi΋ı ‹ÎhÎ flÎpˇÌ›¿Ú÷ ⁄ıÓ¿‹Î_ ¬Î÷ ¬˘·Î‰ı·
»ı ¿ı ¿ı‹ ? ÷ıfiÌ «¿ÎÁHÎÌ ¿fl‰ÎfiÌ flËıÂı. Á‰˝ ÏÂZÎÎ ±Ï¤›Îfi ÏÁ‰Î› flÎF› Áfl¿ÎfllÌfiÎ ¬Î÷ÎfiÎ
‰ÕÎ …ı‰Î ¿ı Ïfi›Î‹¿lÌ ≠Î◊Ï‹¿ ÏÂZÎHÎ, ±Î_√HΉÎÕÌ, ‹K›ÎË˚fi ¤˘…fi ›˘…fiÎ ‰√ıflı ¶ÎflÎ ‹‚÷Ì √˛ÎLÀ
‹ÎÀı School Management Committe (Education).... (Â΂Îfi_ fi΋) fi΋ı flÎpˇÌ›¿Ú÷ ⁄ıL¿‹Î_ ±·√
¬Î÷ ¬˘·Î‰ı· »ı ¿ı ¿ı‹ ? ÷ıfiÌ «¿ÎÁHÎÌ ¿fl‰Ì.
• µ’fl˘@÷ ‹…⁄fiÎ ⁄ıÓ¿ ¬Î÷Î ¬˘·Î‰‰Î ‹ÎÀı SMCfiÌ Ï‹ÏÀ_√‹Î_ …wflÌ ÃflΉ ¿flı· ˢ‰˘ Ωı¥±ı.
• SMCfi_ ¬Î÷_ ÁP› ÁÏ«‰ (Â΂ÎfiÎ ‹A› ÏÂZο) ÷ı‹ … SMC‹Î_ ⁄΂¿˘fiÎ ‹Î÷Î-Ï’÷Î ¿ı
‰Î·Ì±˘‹Î_◊Ì SMC ‹Î_ Ïfi›@÷ ◊›ı· ‹ÏË·Î ÁP›fiÌ Á_›@÷ ÁËÌ◊Ì ¬˘·Î‰Î› ÷ı‹ … ÷‹Î‹ fiÎHÎÎ_¿Ì›
T›‰ËÎfl ÷ı±˘fiÌ Á_›@÷ ÁËÌ◊Ì … ◊Λ ÷ıfiÌ ÷¿ıÿÎflÌ flά‰Ì.
• Á‰˝ ÏÂZÎÎ ±Ï¤›Îfi ¶ÎflÎ fiÎHÎÎ_¿Ì› ‰Ê˝ 2010-11 Á‘Ì Â΂ÎfiÌ Ï‰·ı… ±ıF›¿ıÂfi ¿Ï‹ÏÀ (VEC)fiı
ŒÎ‚‰ı· √˛ÎLÀ ’ˆ¿Ì ⁄Î¿Ì flËı· ⁄«÷ SMCfiÎ fi‰Î ¬ı·Î›ı· ⁄ıL¿ ¬Î÷΋Î_ …‹Î ¿flı· »ıı ¿ı ¿ı‹ ?
÷ıfiÌ «¿ÎÁHÎÌ ¿fl‰Ì.
• Á‰˝ ÏÂZÎÎ ±Ï¤›Îfi ¶ÎflÎ fiÎHÎÎ_¿Ì› ‰Ê˝ 2010-11 Á‘Ì Â΂ÎfiÌ Ï‰·ı… ÏÁω· ‰¿˝Á ¿Ï‹ÏÀ
(VCWC)fiı ŒÎ‚‰ı· √˛ÎLÀ ⁄Î_‘¿Î‹ ’ÒHν fi ◊Λ I›Î_ Á‘Ì …^fi_ ⁄ıÓ¿ ¬Î÷_ «Î· flά‰_ ±fiıı ¿Î‹ ’ÒHν
◊÷Î_ ⁄«÷ Ï…S·Î ¿«ıflÌfiı …‹Î ¿flΉ‰Ì. ±Î‰Î …^fiÎ ⁄ıL¿ ±ı¿ÎµLÀ‹Î_ SMCfiÎ fi‰Î ⁄ıL¿ ±ı¿ÎµLÀ
‹ÎÀı Ïfi›÷ ¿flı· ÁP›˘fiÌ Á_›@÷ ÁËÌ◊Ì … T›‰ËÎfl ¿fl‰Î.
• Â΂ÎfiÌ ‹‚‰Î’ÎhÎ √˛ÎLÀ Â΂ÎfiÎ ⁄ıL¿fiÎ ¬Î÷΋Î_ …‹Î ◊›ı· »ı ¿ı ¿ı‹ ? ÷ıfiÌ «¿ÎÁHÎÌ ¿fl‰Ì.
• SMCfiÎ ÁP› ÁÏ«‰ ¶ÎflÎ fiÎHÎÎ_¿Ì› T›‰ËÎfl ‹ÎÀı ‰Î’flı· «ı¿fiÌ fi˘Ó‘ ‹ÎÀı «ı¿ ¥V› flÏ…VÀfl
Ïfi¤Î‰ı· »ıı ¿ı ¿ı‹ ? ÷ııfiÌ «ı¿ÎÁHÎÌ ¿fl‰Ì.
• SMCfiÎ ÁP› ÁÏ«‰ ¶ÎflÎ ¿˘¥’HÎ «Ò¿‰b_ ⁄ıflfl «ı¿◊Ì fi ◊Λ ÷ıfiÌ ¿Î‚∞ ·ı‰Ì.
• SMCfiÎ ⁄ıÓ¿fiÎ ¬Î÷΋Î_ ⁄ıL¿ ¶ÎflÎ …‹Î ¿flı· T›Î…fi˘ ‰’flΠÁP› ÁÏ«‰ ¶ÎflÎ ¿˘¥’HÎ Ëı÷ ‹ÎÀı
◊Λ fiËŸ ±fiı ÷ı Ï…S·Î ±Î"ÏŒÁfiı ’fl÷ ¿fl‰Î‹Î_ ±Î‰ı ÷ıfiÌ ¿ÿıÿÎflÌ flά‰Ì.
• SMC fiÎ ÁP› ÁÏ«‰fiÌ ⁄ÿ·Ì ±◊‰Î ÷ı±˘ ÏfiT≤kÎ ◊Λ I›Îflı ⁄ıL¿fiÎ fiÎHÎÎ_¿Ì› T›‰ËÎfl ‹ÎÀı ⁄ıÓ¿‹Î_
ÁËÌ ⁄ÿ·Î‰‰ÎfiÌ ¿Î›˝‰ÎËÌ Ïfi›÷ Á‹›‹›Î˝ÿ΋Î_ ◊›ı· ˢ‰Ì Ωı¥±ı ±fiı ÷ı ±_√ı SMCfiÌ Ï‹ÏÀ_√‹Î_
ÃflΉ ¿flı· ˢ‰˘ Ωı¥±ı.

27. 27
≠hο - 1
SMC/BRC/CRC ¶ÎflÎ Ïfi¤Î‰‰Îfi_ ‹ÎÏÁ¿ ÏËÁÎ⁄˘fi_ ’hο
.................. ‹Îfl΋Î_ ◊›ı· ±Î‰¿-¬«˝fiÌ Ï‰√÷ ÿÂν‰÷_ ’hο
1. µCÎÕ÷Ì ÏÁ·¿
2. ËÎ◊ ’flfiÌ ÏÁ·¿
⁄ıL¿fiÌ ÏÁ·¿
¿<·
±Î‰¿
1. Ï…S·Î ≠˘…ı@À ¿˘-±˘ÏÕ˝fiıÀfl ÷flŒ◊Ì ‹‚ı· fl¿‹/±fiÿÎfi
(1) ÏÂZο √˛ÎLÀ
(2) Â΂Π‹fl΋÷ ±fiı Ïfi¤Î‰HÎÌ √˛ÎLÀ
(3) Â΂Π√˛ÎLÀ
(4) ¥ÁÌÁÌ¥ √˛ÎLÀ
(5) ‰ˆ¿„S’¿ ÏÂZÎHÎ ‹ÎÀıfiÌ √˛ÎLÀ
(6) ¿L›Î ¿ı‚‰HÎÌfiı ≠˘IÁÎËfi ‹ÎÀıfiÌ √˛ÎLÀ
(7) ÀÌ. ±ı·. ±ı‹. √˛ÎLÀ
(8) ±L›.
¿<·
2. √΋·˘¿˘ ÷flŒ◊Ì ‹‚ı· ŒÎ‚˘/ÿÎfi
1. ω¿ÎÁfiÎ ¿Î‹ ±_√ı
2. ËfľΥ, µ…Ô‰HÎÌ ‹ÎÀı
3. ≠‰ı¢IÁ‰ ±_√ı ŒÎ‚˘
4. ±L›
¿<·
3. T›Î…
⁄ıL¿ ±ı¿ÎµLÀfi_ T›Î…
¿<·
4. ±L› ±Î‰¿
1.
2.
3.
5. ’ıÂ√Ì
6. ±fi΋
¿<· ±Î‰¿
µCÎÕ÷Ì ÏÁ·¿ ÁÎ◊ıfiÌ ¿<· ±Î‰¿

28. 28
¬«˝
1. ÏÂZο √˛ÎLÀ‹Î_◊Ì ¬«˝
2. Â΂Π‹fl΋÷ ±fiı Ïfi¤Î‰HÎÌ √˛ÎLÀ
3. Â΂Π√˛ÎLÀ‹Î_◊Ì ¬«˝
4. ¥ÁÌÁÌ¥ √˛ÎLÀ‹Î_◊Ì ¬«˝
5. ±ı. ±ı·. ±ıÁ. (‰ˆ¿„S’¿ ‹ÎÀıfiÌ √˛ÎLÀ)
6. ¿L›Î ¿ı‚‰HÎÌfiı ≠˘IÁÎËfi √˛ÎLÀ‹Î_◊Ì ◊›ı· ¬«˝
7. ÀÌ. ±ı·. ±ı‹. ¬«˝
8. ±L› ¬«˝
ÏÁω¿ ‰¿˝ ¬Î÷ı ◊›ı· ¬«˝
¿Î‹fi_ fi΋
√΋fiÎ ŒÎ‚΋Î_◊Ì ◊›ı· ¬«˝
¿Î‹fi_ fi΋
1. ◊›ı· ¬«˝
2. ≠‰ı¢IÁ‰ ±_√ı ¬«˝
3. ËfľΥ, µ…‰HÎÌ ±_√ı ¬«˝
±L› ¬«˝
’ıÂ√Ì
±fi΋÷ ’fl÷
¿<·
⁄_‘ ÏÁ·¿
÷Îfl̬
1. ËÎ◊ ’fl fl˘¿Õ
2. ⁄ıL¿‹Î_ ÏÁ·¿
ÁËÌ — ÁËÌ
±K›ZÎlÌ Â΂ΠT›‰V◊Î’fi ÁÏ‹Ï÷ SMC/BRC/CRC
√΋ ............................................ √΋ ............................................

29. 29
¿L›Î ÏÂZÎHÎ
÷η̋ ¿Î›˝ ’©Ï÷ —
(1) ÷…iÎ ¶ÎflÎ ÏÂZο˘fiı ‹˘Õu·‹Î_ ±Î’ı· ¿ıÁ VÀÕÌfi˘ ø‹Â— ±P›ÎÁ ¿fl‰Î ‹ÎÀı …HÎΉÂı ±fiı ÷ı‹Î_◊Ì μ’ÏV◊÷
◊÷Î ≠ë˘fiı fi˘Ó‘‰Îfi_ …HÎΉÂı. (≠I›ı¿ ¿ıÁ VÀÕÌ ‹ÎÀı 15 Ï‹ÏfiÀ ŒÎ‚‰‰Ì.)
(2) 3 (hÎHÎ) ¿ıÁ VÀÕÌfiÎ ±P›ÎÁ ⁄Îÿ ¿ıÁ VÀÕÌfiÎ ±Î‘Îflı ¿L›Î ÏÂZÎHÎ ‹ÎÀıfiÎ ‹Ëk‰fiÎ ‹tα˘fiÌ Á‹… ±Î’Âı.
(3) ÷…iÎ ¶ÎflÎ ÁÏø› flÌ÷ı ¿ıÁ VÀÕÌfiÎ ÷‹Î‹ ‹tα˘fiÌ Ï‰√÷ı ‹ÎÏË÷Ì ±Î’Ìfiı Á‹Ω‰Âı.
¿ıÁ VÀÕÌ - 1
ÁflıLƒfi√fl Ï…S·Îfi_ ·¬÷fl ÷η¿Îfi_ fiÎfi_ ±ı‰_ ¬ı÷Ì ’fl Ïfi¤˝fl ‹ÎÏ·¿Î √΋, …ı‹Î_ flËı÷Ì ÂÌ÷· ‰_◊ÕÎ ±ı¿ÿ‹
±S·Õ »˘¿flÌ, ⁄¿flÎ «flΉ‰Î, ⁄˘fl ωHΉÎ, ¬ı÷flfiı Âıœı ¤‹‰_ ±ı ÷ıfi˘ ¢¬. ±L› »˘¿fḻ˘ Â΂΋Î_ ¤HÎ÷Ì Ë˘›
I›Îflı ÷ı ¬ı÷flfiÎ Âıœı ÿ˘Õ÷Ì ¤‹÷Ì Ë˘›. ±ıfiÌ … Â΂΋Î_ F›Îflı ‹ÌfiÎ ¿ıQ’ı¥fi ¿Î›˝ø‹ Âw ◊›˘ I›Îflı ÏÂZο ¶ÎflÎ
÷ıfiı Â΂΋Î_ Ïfi›Ï‹÷ ¿fl‰ÎfiÎ ≠›IfifiÎ ¤Î√w’ı ÷ı Â΂΋Î_ Ïfi›Ï‹÷ ±Î‰÷Ì ◊¥. ÿflı¿ ≠T≤Ïkα˘‹Î_ ÷ıfiı flÁ ΩB›˘.
‹Ìfi΋_«fiÌ ÁP› ⁄fiÌ, ±fiı ‘Ìflı-‘Ìflı ÷ıfiÌ Ïfi›Ï‹÷÷Î ‰‘÷Ì √¥. ÿflı¿ ≠T≤Ïk΋Î_ ÷ıfiÌ ÁˤÎ√ÌÿÎflÌ ‰‘Ì. ±P›ÎÏÁ¿
±fiı ±P›ÎÁ÷fl ≠T≤Ïkα˘‹Î_ ÷ıfi˘ ±ÎI‹ ωrÎÁ ‰‘÷˘ √›˘. ±ı¿ÿ‹ ±S·Õ »˘¿flÌ ÏÂZÎH΋Î_ ±Î√‚ …‰Î ·Î√Ì.
’˘÷Îfi΋Î_ ‹ÌfiÎfiÎ ’ÎhÎfiı ±ÎI‹ÁÎ÷ ¿fl‰Î ·Î√Ì. Á‰˝ ≠◊‹ ÷ıHÎı ’˘÷ÎfiÎ Á’fiÎfiı C΢Õı Á‰ÎflÌ ¶ÎflÎ ÁοÎfl ¿›*. ‹ÌfiÎfiÌ
‰Î÷ν±˘, ÏŒS‹ ‰√ıflı ±ıfiÎ ’fl ±ıÀ·Ì ±Áfl ¿flÌ Ë÷Ì ¿ı ÿflı¿ Á‹V›Îfi_ Á‹Î‘Îfi ÷ı ’˘÷ı ¿flÌ Â¿ı »ı, ÿflı¿ ¿Î›˝ ¿fl‰Î
÷ı ÁZ΋ »ı ÷ı‹ ‹ÎfiÌ ÿflı¿ ¿Î›˝ ¿fl÷Ì. ±ı¿ Ïÿ‰Á ÷ıHÎı ±ÎI‹Ï‰rÎÁ Á¤fl Ï’÷ÎfiÌ ¬ı÷Ì‹Î_ ‹ÿÿ ¿fl‰Î Àˇı¿Àfl ’fl
ËÎ◊ ±…‹ÎT›˘ ±fiı ±Î…ı ÂÌ÷· Àˇı¿Àfl «·Î‰ı »ı, ÷ıfiı flÌ’ıfl ’HÎ ¿flÌ ΩHÎı »ı. ±Î…ı ÷ı ÁÎ÷‹Î_ ‘˘flH΋Î_ ±P›ÎÁ
¿flı »ı.
• ¿ıÁ VÀÕÌfiÎ Á_ÿ¤˝‹Î_ ±Î’HÎÎ Á‹ÿΛfiÌ ±ÎÁ-’ÎÁ ¿L›Î ÏÂZÎHÎfiı ·¥fiı fiÌ«ıfiÎ ≠ë˘fiÌ ««Î˝ ◊‰Ì …wflÌ »ı.
(1) ¿L›Î ÏÂZÎHÎ ±_÷√˝÷ Â΂Π¿ZÎαı ¿fl‰Î‹Î_ ±Î‰÷Î ¿Î›˝ø‹˘ ¿L›Î±˘fi_ Â΂΋Î_ fi΋Î_¿fi ¿fl‰Î ±fiı Ïfi›Ï‹÷
¿fl‰Î ±Î‰‰Î ≠˘IÁÎÏË÷ ¿flı »ı ? ±Î’fiÎ ‹_÷T›˘ μÿÎËflHÎ ÁÎ◊ı fi˘Ó‘˘.
(2) Â΂΋Î_ ¿L›Î ÏÂZÎHÎfiı ≠˘IÁÎËfi ±Î’‰Î ◊÷Î ¿Î›˝ø‹, Â΂ÎfiÎ ±P›ÎÁfiΠωWΛ˘fiı Á‹…‰Î‹Î_ ’HÎ ¿L›Î±˘fiı
‹ÿÿw’ ⁄fiı »ı ? ¿¥ flÌ÷ı ? ±Î’fiÎ ‹_÷T›˘ μÿÎËflHÎ ÁÎ◊ı fi˘Ó‘˘.
¿ıÁ VÀÕÌ - 2
‰Õ˘ÿflÎ Ï…S·ÎfiÎ ±ÎÏÿ‰ÎÁÌ Ï‰V÷ÎflfiÌ ¿L›Î ‰WÎν⁄ıfi √̋ΤΥ flÎÉΠ…ı @›Îflı› Â΂΋Î_ √¥ fi Ë÷Ì. Ï’÷Î
¬ı÷‹…fl ˢ¥, ±ÎÏ◊˝¿ ÏV◊Ï÷ fi⁄‚Ì, Ïÿ¿flÎfiı Â΂΋Î_ ‹˘¿·÷Î_ ’fl_÷ ÿÌ¿fḻ˘fiı ‹˘¿·÷Î fi Ë÷Î. ’˘÷ÎfiÎ ¤Î¥fiı Â΂αı
…÷˘ Ωı¥fiı ‰WÎνfiı Â΂΋Î_ …‰Îfi_ ¬Ò⁄ ‹fi ◊÷_. ’˘÷ÎfiÎ √΋fiÎ ÏÂZο ¶ÎflÎ ‰WÎνfiı ¿ı∞⁄̉̋Î_ ‹Ò¿‰ÎfiÎ ≠›Ifi˘fiÎ
Œ‚ V‰w’ ‰WÎν±ı (¿ı∞⁄̉Ì)‹Î_ ‰Wν 2008-09‹Î_ ≠‰ı ‹ı‚T›˘. ±fiı ¤HΉ΋Î_ flÁ ˢ¥ ÷ıHÎı ÁÌ.±ı· (‰√˝fiÌ ¿ZÎÎ)
- 1 ◊Ì 4fiÌ ÂˆZÎÏHο Z΋÷Î ÔÔ1 (±ı¿) ‰Wν‹Î_ ‹ı‚‰Ì ·Ì‘Ì. ÁÎ◊ı ÁÎ◊ı ÏÂZÎHÎ◊Ì ‰_Ï«÷ √΋fiÌ ±L› ¿L›Î±˘fiı ’HÎ
¿ı∞⁄̉̋Î_ ÿά· ¿flΉÌ. ¿ı∞⁄̉̋Î_ ±P›ÎÁfiÌ ÁÎ◊ı ‰WÎν Á˱P›ÎÏÁ¿ ≠T≤Ïkα˘ ¬Ò⁄ Áfl‚÷Î◊Ì Â̬÷Ì, ÷ı‹Î_›
’˘÷ÎfiΠωV÷ÎflfiÌ Á˱P›ÎÏÁ¿ ¿ÎˆÂS›·ZÎÌ ≠T≤ÏkÎ …ı‰Ì ¿ı ±ÎˆWÎ‘Ì ⁄fiΉ‰Ì, …_√· ’ıÿ΢‹Î_◊Ì ËV÷¿·ÎfiÎ fi‹ÒfiÎ ‰√ıflı
⁄fiΉ÷Ì, ÷ı‹… ’˘÷ı Â̬ı· ÷η̋ ±L› ¿L›Î±˘fiı ’HÎ Â̬‰÷Ì. ±Î‹ ¿ı∞⁄̉̋Î_ ‰WÎνfiÎ T›„@÷I‰fi˘ ¬Ò⁄ ω¿ÎÁ
◊›˘, ¿ı∞⁄̉̋Î_ ±’Î÷Ì V‰flZÎHÎfiÌ ¿flÎÀı ÷η̋ ¶ÎflÎ ÷ıfiÎ ±ÎI‹Ï‰rÎÁ‹Î_ ¬Ò⁄ ‰‘Îfl˘ ◊›˘. V‰flZÎHÎ ÷η̋ ±_÷√˝÷
‰WÎν±ı flÎF›¿ZÎÎfiÌ V’‘ν‹Î_ «_ƒ¿ ‹ı‚T›˘ »ı. ±P›ÎÁ‹Î_ ’HÎ ‰WÎν ¬Ò⁄ … ÷ı…V‰Ì »ı. ‰WÎν ’˘÷ÎfiÎ T›‰ÁΛfiı ·√÷˘
ÏfiHν› Ω÷ı ·ı‰Î ‹Î_√ı »ı. ˉı ’˘÷ÎfiΠω«Îfl˘fiÌ V‰›_ V’p ›˘B› fl…^±Î÷ ¿flÌ Â¿ı »ı.
μ’fl˘@÷ ¿ıÁ VÀÕÌfiÎ ±Î‘Îflı ±Î’fiÎ ‹_÷T›˘ …HÎΉ˘.
(1) Â_ ±Î’fiÎ ÷η¿Î‹Î_ ¿ı∞⁄Ì‰Ì »ı ? ËÎ, ÷˘ ¿¥ …B›Î±ı ?
(2) ¿ı∞⁄Ì‰Ì ¿L›Î±˘fiÎ ÏÂZÎH΋Î_ ‹ÿÿw’ ◊¥ ¿ı ?
(3) ¿ı∞⁄̉̋Î_ ≠‰ı ±’Ή‰Î ‹ÎÀı ±Î’ ¿ı‰Ì flÌ÷ı ¿L›Î±˘fiı ‹ÿÿw’ ◊¢ ?
(4) ¿ı∞⁄̉̋Î_ ±’Î÷ ÏÂZÎHÎ ±fiı Á΋ÎL› Â΂΋Î_ ±’Î÷Î ÏÂZÎH΋Î_ Œıfl »ı ? ËÎ, ÷˘ ÂÎ ‹ÎÀı ?

30. 30
¿ıÁ VÀÕÌ - 3
∞‰fi ω…ı÷Îfiı CÎÕ÷_ fi◊Ì, ’HΠω…ı÷Î ““∞‰fifiı CÎÕı »ı””
’_«‹Ëη Ï…S·Îfi˘ ¿ÕÎHÎÎ ÷η¿˘ ±ÎÏÿ‰ÎÁÌ ⁄ÎËS›÷Î ‘flΉ÷˘ ωV÷Îfl, …ı‹Î_ ‰Á÷Î ·˘¿˘fi˘ ‹A› T›‰ÁΛ
‰flÁÎÿ ±Î‘ÎÏfl÷ V◊ÎÏfi¿ ¬ı÷Ì. …ı±˘ »À¿ ‹…flÌ, ÷ı‹… …_√· ’ıÿ΢ ’fl Ïfi¤˝fl »ı. ±Î ’ÏflÏV◊Ï÷‹Î_ ·˘¿˘ ‹Ë˚ÿ±_Âı
V◊‚Î_÷fl ¿flı »ı. ¬ÎÁ ¿flÌfiı ⁄΂¿˘ ’HÎ ‹Î÷Î-Ï’÷Îfiı ±ÎÏ◊˝¿ ‹ÿÿ ¿fl÷Πˢ› »ı.
±Î‰Î Á_Ωı√˘‹Î_ ¿ÕÎHÎÎ ÷η¿ÎfiÎ ÁflV‰Î √΋fiÌ ‰ÎÿÌ ¿˘Q›fiÌÀÌfiÌ ⁄΂Π““‹ÌfiΔ” …ı 90% ω¿·Î_√÷Î (¿‹fl◊Ì
fiÌ«ıfi˘ ¤Î√) ‘flΉ÷Ì Ë÷Ì. ±L› ¿L›Î±˘fiÌ …ı‹ ÷ıfi_ ’HÎ V‰Mfi Ë÷_ ¿ı Ë_ ’HÎ ¤b_, ÏfiÂ΂ı …μ_.... ’HÎ ÷ıfiÎ ’√fiÌ
ω¿·Î_√÷Îfiı ¿ÎflHÎı Á΋ÎL› Â΂΋Î_ ¤HΉ_ ÷ıfiÎ ‹ÎÀı V‰Mfi ⁄fiÌ √›ı·. ±Î‰Î Á_Ωı√˘‹Î_ ’HÎ ÷ıfiÌ ÂÎÏflflÌ¿ ’ÏflÏV◊Ï÷fiı
÷ıHÎı ÷ııfiÌ ‹ÎfiÏÁ¿ ’ÏflÏV◊Ï÷ ’fl ËÎ‰Ì ◊‰Î ÿÌ‘Ì fi Ë÷Ì. ÷ı CÎflı ⁄ıÃÎ_ CÎfl¿Î‹, flÁ˘¥¿Î‹ ¿fl÷Ì. ÷ıfiÎ fiÎfiÎ ¤Î¥
⁄Ëıfifiı Á_¤Î‚÷Ì. ±Î‰Î Á_Ωı√˘‹Î_ ÷ıfiÎ ‹Î÷Î-Ï’÷Î ÷ıfiı Â΂΋Î_ ‹Ò¿‰Î ÷ˆ›Îfl fi Ë÷Î. I›Îflı ¿L›Î ÏÂZÎHÎ ‹ÎÀı ¿ı∞⁄̉Ì
ÕŸÀ‰ÎÁ ¶ÎflÎ CÎıfl-CÎıfl ◊÷Î w⁄w Á_’¿˝ ÿflÏ‹›Îfi ±Î ⁄΂Π÷◊Î ÷ııfiÎ ‰Î·Ì ÁÎ◊ı Á_’¿˝ ¿fl‰Î‹Î_ ±ÎT›˘. ‰Îfl_‰ÎflfiÌ
‹·Î¿Î÷ ÷◊Î ¤Îfl ’Ò‰˝¿fiÌ Á‹…◊Ì ‰Î·Ì ‹ÌfiÎfiı ¿ı∞⁄̉̋Î_ ‹Ò¿‰Î ÷ˆ›Îfl ◊›Î. ±Î‹, ‹ÌfiÎfiı ““∞‰fi”” ‰Î‰‰Î ‹ÎÀı
ΩHÎı fi‰Ì ÏÿÂÎ ‹‚Ì.
Âw±Î÷‹Î_ ±L› ¿L›Î±˘ ÁÎ◊ı ‹ÌfiÎ Ë‚Ì ‹‚Ì Â¿÷Ì fi Ë÷Ì. ’fl_÷, ÏÂÏZοΠ⁄Ëıfi˘ ±fiı ⁄΂α˘fiÎ ‰ÎIÁS›’ÒHν
T›‰ËÎfl◊Ì ‹ÌfiÎ Ë‚‰Î-‹‚‰Î ·Î√Ì. ‹Ìfi΋Î_ ±P›ÎÁ ±◊˝ı flÁ-wÏ« ΩB›Î_, ÷ıfi΋Î_ ·ı¬fi, ‰Î_«fi, √HÎfi, ¿◊fi ¿ÎˆÂS›
μ’flÎ_÷ ¿QM›ÒÀfl ÏÂZÎHÎ ÷ı‹… ’˘÷Îfiı √‹÷Ì ±L› V¿Ì· …ı‰Ì ¿ı, ¤fl÷ √Ò_◊HÎ, ÏÁ·Î¥ ¿Î‹, μfifi_ ÷˘flHÎ, ¬…^flÌ ¿Î‹-
‰Î_Á¿Î‹fiÌ Ï‰Ï‰‘ ‰V÷±˘ ⁄fiΉ‰Ì …ı‰Ì ≠T≤Ïkα˘‹Î_ ≠√Ï÷ ËÎ_Á· ¿flÌ Â¿Ì. ‹ÌfiÎfiı ·√#√Ì÷-·˘¿√Ì÷˘ √ΉÎfi˘ ’HÎ
¬Ò⁄ … ¢¬ »ı.
±Î…ı ÷ı ¿ı∞⁄̉̋Î_◊Ì ±ıÀ·_ ÂÌ¬Ì »ı ¿ı ±Î√‚ …÷Î_ ÷ı ’˘÷ı ’˘÷Îfi˘ ““∞‰fi Ïfi‰Î˝Ë «·Î‰Ì ¿ı. ‹ÌfiÎfi_
V‰Mfi »ı ¿ı Ωı ÷ıfiı Ë… ‰‘ ÁÎ◊-ÁË¿Îfl ‹‚ı ÷˘ ¿QM›ÒÀfl ÏÂZÎH΋Î_ ±Î√‚‰‘Ì ±L›fiı ÷η̋ ±Î’Ì Â¿ı ÷ı‰Î ‰√˘˝
¬˘·Ì V‰ Ïfi¤˝fl÷Î ¿ı‚‰‰Ì »ı. ‹ÌfiÎ ¿ı∞⁄̉̋Î_ ‘˘. - 8 ’ÒHν ¿flÌ ‘˘. - 9‹Î_ lÌ. Â⁄flÌ ¿L›Î ωzη›‹Î_ Ëη
ÏÂZÎHÎ ‹ı‚‰Ì flËÌ »ı.
‰Wν 2008‹Î_ ’˘÷ÎfiÌ ÿÌ¿flÌfiı …ı ‹Î÷Î-Ï’÷Î ¤HÎΉ‰Î ‹Î_√÷Î fi Ë÷Î, ‹ÌfiÎ ¤HÎÌfiı Â_ ¿flÂı ? ÷ıfiı ÷˘ ’»Ì
CÎfl … Á_¤Î‚‰Îfi_ »ı, ÁÎÁflı ‹˘¿·Ì ÿ¥±ı ±ıÀ·ı »^ÀuÎ, ±fiı ±Î‹ı› ÿÌ¿flÌfiÎ ¤HÎ÷flfi_ ¿˘¥ ‰‚÷fl fi◊Ì ±ı‰_ ‹ÎfifiÎflÎ
‹Î÷Î-Ï’÷Î ±Î…ı ‹ÌfiÎfiÌ ⁄ÿ·Î›ı· ’ÏflÏV◊Ï÷ Ωı¥fiı √Έfl‰fiÌ ·Î√HÎÌ ±fi¤‰ı »ı. ÷ı±˘ ¿Ëı »ı ¿ı, ¿ı∞⁄̉̋Î_ …¥fiı
‹ÎflÌ ÿÌ¿flÌfiÌ Ï‰¿·Î_√÷Î @›Î_› ±ºU› ◊¥ √¥. ÷ı±˘ ±Î…ı ÏÂZÎHÎ◊Ì ‰_Ï«÷ ¿L›Î±˘fiı ¿ı∞⁄̉̋Î_ ‹Ò¿‰Î flÎË Ï«_‘ı
»ı ±fiı ÿÌ¿flÌfiı ÏÂZÎHÎ ±Î’‰ÎfiÌ …VÁΤıfl ÷flŒıHÎ ’HÎ ¿flı »ı.
(1) ω¿·Î_√÷Î ±fiı ÏÂZÎHÎ ±·√ ‹tÎ »ı ? ω¿·Î_√÷Î ‘flΉ÷Î ⁄΂¿˘ Á΋ÎL› ÏÂZÎHÎ ÁÎ◊ı fi ¤HÎÌ Â¿ı ? ±Î’fiÎ
‹_÷T›˘ fi˘Ó‘˘.
(2) ¿L›Î±˘‹Î_ ω¿·Î_√÷Πˢ‰Ì ±fiı ÏÂZÎHÎ ¶ÎflÎ ÷ı±˘fiı ’√¤fl ⁄fiΉ‰Ì ÷ı Ë… ±ı¿ V‰Mfi »ı ? ËÎ/fiÎ ±Î’fiÎ
‹_÷T›˘.
’Òfl¿ ‰Î_«fi Á΋√˛Ì - ¿L›Î ÏÂZÎHÎ
Á‹Î…fiÎ Á‰Î*√Ì Ï‰¿ÎÁfiÎ ’ΛÎfiÌ …wflÌ›Î÷‹Î_ ÏÂZÎHÎ ÁΈ◊Ì ±√I›fi_ »ı. ÏÂZÎHÎ ±ı ÁÎ_V¿ÚÏ÷¿ ’Ïfl⁄‚‚ »ı.
ÏÂZÎHÎ Á΋Î∞¿, fiˆÏ÷¿, ‹ÎfiÁÌ¿ ±fiı ±ÎÏ◊˝¿ V÷flfiı μ«_ ·Î‰‰Î‹Î_ ÏÁ_Ë ŒÎ‚˘ ¤…‰ı »ı. …ı Ïfiω˝‰Îÿ ÁI› »ı. ¬ÎÁ
‹Ëk‰fiÌ ⁄Î⁄÷ ±ıı »ı ¿ı ÏÂZÎHÎ ““‰fi‹Î_ ±Î‰÷Ì ‹U¿ı·Ì±˘fi˘ Á΋fi˘ ¿fl‰ÎfiÌ ÁÒÒ{ ¿ı‚‰‰Î ‹ÎÀı, ±L›fiı ’˘÷ÎfiÌ ‰Î÷
Á‹Ω‰‰Î ‹ÎÀı, ““‰fi ¿˙ÂS›˘fi˘ ω¿ÎÁ ±fiı ‹Ëk‰fiÎ ÏfiHν›˘ ·ı‰Î ‹ÎÀı ’ΛÎfi_ V◊Îfi ‘flΉı »ı. ±ı¿ μk΋ Á‹Î…fi_
Ïfi‹Î˝HÎ ¿fl‰_ ËÂı ÷˘ ÏÂZÎHÎfiı ’ΛÎfiÌ Âfl÷ »ı.
±Î‹ ±Î’HÎı Á˙ ÏÂZÎHÎfiÎ ‹Ëk‰◊Ì ‰Î¿ıŒ »Ì±ı. Á‹Î…fiÎ ‹A› ⁄ı ±Î‘Îfl V÷_¤˘ »ı. (1) (±ı¿) VhÎÌ ±fiı (2)
(⁄ı) ’flÊ. ⁄_fiı ±Î‘Îfl V÷_¤˘ …ıÀ·Î ‹…⁄Ò÷ ÷ıÀ·˘ Á‹Î… ’HÎ ‰‘ ‹…⁄Ò÷. Á‹Î…fi_ ±Õ‘_ ±_√ ±ıÀ·ı VhÎ̱˘. Ωı
Á‹Î…fi˘ Á‰Î*√Ì Ï‰¿ÎÁ ¿flÌ ±ı¿ μk΋ Á‹Î…fi_ Ïfi‹Î˝HÎ ¿fl‰_ ËÂı ÷˘ VhÎÌ ÏÂZÎHÎ ±Ïfi‰Î›˝ »ı. ‰‘‹Î_

31. 31
“Study after study has taught us that there is no tool more effective for development
than the emprowement of women” – UN - Secretary General Kofi Annan
Â_ ±Î ‰Î÷ ÁÎ«Ì fi◊Ì ?
• VhÎÌ ◊¿Ì Á‹Î…fi_ ±„V÷I‰ »ı. M≤J‰Ì ’fl ‹fiW› ÷flÌ¿ı …L‹ ‹ı‚‰‰˘ ±ı Œ@÷ ‹Î÷ÎfiÎ μÿfl ◊¿Ì … Â@› »ı
±fiı V‰V◊ ‹fiW›fiÌ ÂÎflÌÏfl¿ fl«fiÎfiÌ ¿S’fiÎ ¿fl‰Ì ’HÎ VhÎÌ Ï‰fiÎ Â@› fi◊Ì. Ωı VhÎÌfiÎ ‹Ëk‰fiı Á‹Î…
V‰Ì¿Îfl÷˘ ◊Λ ±fiı ÁÎ◊ıı ÁÎ◊ı ±ÎI‹ÁÎ÷ ¿fl÷˘ ◊Λ ÷˘ Á‹√˛ Á‹Î…fi˘ Á‹Îfi÷Î◊Ì Ï‰¿ÎÁ ◊¥ ¿ı »ı.
• Á‹Î…fiΠω¿ÎÁ ‹ÎÀı ÏÂZÎHÎ ±Ïfi‰Î›˝ ⁄Î⁄÷ »ı. Á‹Î…fi˘ ±Õ‘˘ ±Õ‘ ÏËVÁ˘ VhÎ̱˘ »ı. Ωı Á‹Î…fi˘ ±Õ‘˘
ÏËVÁ˘ ÏfiflZÎfl ˢ› ÷˘ Á‹Î… @›Îflı› ≠√Ï÷ ¿flÌ Â¿ı fiÏË. …ı◊Ì, VhÎÌ ÏÂZÎHÎ ’HÎ ±ıÀ·_ … ‹Ëk‰fi_ »ı.
ÏÂZÎH΋Î_ Á‹Îfi÷Î —
¿L›Î ÏÂZÎHÎ - …ıLÕfl ±ıF›¿ıÂfi
…ıLÕfl ±ıF›¿ıÂfi ±ı ÏÂZÎHÎfi˘ ’ΛÎfi˘ CÎÀ¿ »ı. ÏÂZÎHÎfi˘ ‹A› ±Î› … ±ı »ı ¿ı VhÎÌ ±fiı ’flÊ ‰E«ı Á‹Îfi÷Î
∂¤Ì ¿fl‰Ì.
ÏÂZÎHÎ ±ıÀ·ı Â_ ? √HΉkÎΉ΂_ ÏÂZÎHÎ ±ıÀ·ı Â_ ? ÏÂZÎHÎ ±fiı Á„@÷¿flHÎ ¿ı‰Ì flÌ÷ı ±ı¿ ÏÁyÎfiÌ ⁄ı ⁄Î…±˘
»ı ÷◊Î …ıLÕfl ’flV’ı¿À̉ ¿ı‰Ì flÌ÷ı ‰√˝-T›‰ËÎfl ¿fl‰˘ ±fiı ±ı‹Î_ ÏÂZο˘, ⁄΂¿˘ ÷◊Î Á‹ÿΛ ¿ı‰Ì flÌ÷ı ¤Î√ ¤…‰Ì
¿ı ÷◊Î ·˘¿ÂÎËÌ ‹ÒS›˘fiı ¿ı‰Ì flÌ÷ı V◊ÎÏ’÷ ¿flÌ Â¿ı ÷ı ±_√ıfiÌ Á‹… ±ËŸ ±Î’‰Î ≠›Ifi ¿flı· »ı.
…ıLÕfl ±ıF›¿ıÂfifi˘ ‹A› Ëı÷ ¿<‹Îfl-¿L›Î ⁄_fiıfiı Á‹Îfi ÷¿ ±Î’Ìfiı ⁄_fiıfiı Á‹Îfi flÌ÷ı ‹ÎfiÏÁ¿, ÂÎflÌÏfl¿ ω¿ÎÁ
◊Λ ÷ı ±_√ıfi˘ »ı. …ı◊Ì V◊Λ̿flHÎfi˘ ÿfl ‰‘ı ÷◊Î √…flÎ÷fi_ ±ı¿ ±ı¿ ⁄΂¿ ‘˘.-8 Á‘Ìfi_ ÏÂZÎHÎ ’ÒHν ¿flı, ±Î√‚
ÏÂZÎHÎ ·ı‰Î ≠ıflΛ ±fiı ÷ıfi˘ Á‰Î*√Ì Ï‰¿ÎÁ ◊Λ ÷ı ±_√ıfi˘ »ı.
…ıLÕfl √ı’ ±ıÀ·ı Â_ ?
VhÎÌ ÷◊Î ’flÊfiÎ ÁÎZÎfl÷Î ÿfl ‰E«ıfiÎ ÷ŒÎ‰÷fiı …ıLÕfl √ı’ ¿Ëı »ı. (ÿÎ.÷. Ωı VhÎÌ ÁÎZÎfl÷Î ÿfl 21.5% ˢ›
÷◊Î ’flÊ ÁÎZÎfl÷Î ÿfl 35.5% ˢ› ÷˘ …ııLÕfl √ı’ 14.00% ◊Λ.) ’fl_÷ ±Î’HÎı ÏÂZÎHÎ ‹ÎÀı ¿Ë̱ı ÷˘ ¿L›Î ±fiı
¿<‹ÎflfiÎ fi΋Î_¿fi‹Î_ ÷ŒÎ‰÷ ±ı Â΂Îfi˘ …ıLÕfl √ı’ ¿Ëı‰Î›. ±Î …ıLÕfl √ı’ ÂÒL› ◊Λ I›Îflı ±Îÿ½ ’Ïfl„V◊Ï÷fi_ Ïfi‹Î˝HÎ
¿flÌ Â¿Î›, ËÎ ’HÎ ±ËŸ VhÎÌ-’flÊfiÎ …L‹ÿflfiı K›Îfiı ·ı‰˘ Ωı¥±ı, ÷ıfiÎ Á_ÿ¤˝‹Î_ ÷‹Î‹ ¿L›Î-¿<‹Îflfi_ fi΋Î_¿fi ±fiı
ÏÂZÎH΋Î_ Á‹Îfi÷Î fiyÌ ◊Λ »ı.
¿<ÿfl÷Ì ÷ŒÎ‰÷ Á΋ÎÏ…¿ ÷ŒÎ‰÷
VhÎÌ ’flÊ ‰E«ıfiÎ ÂÎflÌÏfl¿ ÷ԌΉ÷fiı »˘¿flÎ-»˘¿flÌ VhÎÌ ’flÊ ‰E«ı Á‹Î… ¶ÎflÎ ∂¤Î ¿fl‰Î‹Î_
¿<ÿfl÷Ì ÷ŒÎ‰÷ »ı. ±Î‰ı·Î ¤ıÿ¤Î‰˘±ı Á΋ÎÏ…¿ ÷ŒÎ‰÷ »ı. …ıfiı ±Î’HÎı …ıLÕfl
¿Ë̱ı »Ì±ı.
¿<ÿfl÷Ì ÷ŒÎ‰÷ …L‹◊Ì … ˢ› »ı. ±·√-±·√ μ»ıfl (Á΋ÎÏ…¿flHÎfiÌ ≠Ïø›Î ¶ÎflÎ) ∂¤˘ı ◊Λ »ı.
V◊‚, Á‹›, ÿı ¿ı Á_V¿ÚÏ÷‹Î_ ±ı¿ Á΋ÎÏ…¿ ¤ıÿ¤Î‰ V◊‚, Á‹›, ÿıÂ, ‘‹˝, Á_V¿ÚÏ÷ ≠‹ÎHÎı
Áfl¬˘ … ˢ› »ı. ±·√ ˢ› »ı ⁄ÿ·Î›Î ¿flı »ı.
¿<ÿfl÷Ì Ë˘› ⁄ÿ·Ì ¿Î÷˘ fi◊Ì. Á‹Î…ı ⁄fiÎT›˘ ˢ‰Î◊Ì ⁄ÿ·Î› »ı ±fiı Ë… ’HÎ ⁄ÿ·Î‰ÎfiÌ
≠Ïø›Î «Î· … »ı.
ÏÂZÎHÎfiÎ ±ÎÀ·Î_ ‹Ëk‰fiı V‰Ì¿Îfl‰Î »÷Î_ ¿›Î ¿ÎflH΢◊Ì ¿L›Î ÏÂZÎH΋Î_ ÏfiflÁ÷Î Ωı‰Î ‹‚ı »ı ? ±Ï÷ »ı‰ÎÕÎfiÎ
‰√˝fi˘ Á‹ÿΛ, ¿L›Î ÏÂZÎHÎ ≠I›ı ÏfiflÁ÷Î Áı‰ı »ı ? ±Î ‹ÎÀı ≠ë˘fiı Á‹∞±ı ±fiı ÷ıfiı Ïfi‰Îfl‰Î ‹ÎÀı ±Áfl¿Îfl¿
‰Î÷ΉflHÎfi_ Ïfi‹Î˝HÎ ¿fḻı.
• ¿L›Î±˘ ‹ÎÀı ¿¥ ¿¥ ω«Îfl ÁflHÎÌ/‹ÎL›÷α˘ Á‹Î… ‘flΉı »ı ?
• ±Î ‹ÎÀı ¿¥ ¿¥ ⁄Î⁄÷˘fiı …‰Î⁄ÿÎfl √HÎÎ‰Ì Â¿Î› ?