Беларускі грамадска-культурны часопіс, прысвечаны пытанням сучаснасці, гісторыі, літаратуры і мастацтва, месца чалавека ў свеце.

1. Czasopis
n
Беларускі грамадска-культурны штомесячнік
www. czasopis.pl
Nakład
600
egz.
Nr 1 (353). Студзень 2022 ■ Cena 5 zł (w tym 5% VAT)
(стар. 25)
Так блізка
і так далёка

2. У НУМАРЫ
3 АД РЭДАКТАРА
Дзённік рэдактара
6 ЗАПІСЫ ЧАСУ (за XII 2021)
Наша хроніка
– на Падляшшы, у Польшчы,
у Беларусі, у свеце
■Pac stary, dobry Pac, raskaży nam
kazku... (стар. 6)
■Аўтахтоны і дыяспара (стар. 7)
■„З Беларуссю трэба неяк
дамовіцца”(стар. 8)
■Тур з новай кніжкай Уладзіміра
Някляева (стар. 9)
■Dotacje dla mniejszości (стар. 10)
■Бабулі баранілі дрэвы перад
высечкай (стар. 11)
■Палякі надалей найбольшай
меншасцю ў Літве (стар. 13)
14 AПЫТАННЕ
Няхай Новы год пачуе нас
18 WSPOMNIENIE
Sylwester w Grodnie
21 ЛЁСЫ
Паэт, які любіў Нёман
25 ESEJ
Grodno. Tak blisko, a tak daleko
28 SPOŁECZEŃSTWO
Jak funkcjonariusz SB został
batiuszką
30 SZKICE Z ODDALI
Miłość. Mowa świąteczna (cz. 2)
33 КАЛЕНДАРЫЮМ
Гадоў таму ў студзені
34 HISTORIA
Rok, w którym zniesiono powiat
białowieski (cz. 1)
36 PAMIAĆ
Płacz zwanoŭ
7. „Kat” z Grodna (2)
37 VSPOMINKI
Trava zabytia
8. Baloniki na druciku
39 HISTORYJI Z ŽYTIA
Kulhavy podarok
42 FELIETON
Farba znaczy krew
На вокладцы:
Каложская царква ў Гродне
(фота Евы Звярынскай)
Падпіска – prenumerata
Czasopisu na 2022 r.
Zachęcamy do prenumeraty naszego pisma. Przypominamy, że wy-
starczy odpowiednio do liczby zamawianych egzemplarzy i okresu
prenumeraty wpłacić wielokrotność 6 zł (w cenie zawarty jest już
koszt wysyłki) na rachunek wydawcy – Stowarzyszenia Dziennika-
rzy Białoruskich w Banku PEKAO S.A.:
30 1240 5211 1111 0000 4928 9343
Uwaga! Można też zaprenumerować nasz miesięcznik w wersji
elektronicznej (w formacie PDF). W tym przypadku koszt wyno-
si jedynie 30 zł za cały rok i jest to najszybszy dostęp do kolejnych
numerów, od razu pierwszego dnia miesiąca.
W tytule operacji bankowej należy podać dokładny adres – poczto-
wy bądź elektroniczny – na który ma być wysyłany „Cz”. (red.)
INFORMACJA
З Калядамі ды Новым
2021 годам! Жадаем усяго,
што добрае і прыемнае,
шчаслівае
і радаснае, поспехаў і
моцнага здароўя.
Рэдакцыя
З Калядамі ды Новым
2022 годам! Жадаем усяго,
што добрае і прыемнае,
шчаслівае
і радаснае, поспехаў і
моцнага здароўя.
Рэдакцыя
Sylwester w Grodnie (стар. 18)
Kulhavy podarok (стар. 39)

3. 3
I.2022
Czasopis
n
АД РЭДАКТАРА■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■
30 лістапада
У Бельску-Падляшскім на паседжанні гарадской рады
з функцыі намесніка яе старшыні адклікалі Тамаша Су-
ліму, нашага рэдакцыйнага сябра. Радныя, якія прагала-
савалі такую пастанову, былі абураныя яго вострымі
допісамі і каментарамі ў фейсбуку адносна актуаль-
най сітуацыі ў краіне, асабліва крызісу на мяжы. Не
пагаджаліся, каб асоба з такімі поглядамі надалей іх
рэпрэзентавала. На жаль, уся гэтая акцыя мела нацы-
янальны падтэкст. Паказала аблічча шматкультурнага
быццам бы Бельска, у якім беларуская тоеснасць усё ж
кволая і неадназначная, хаця беларусаў пражывае тут
даволі шмат.
Ініцыятарамі адклікання Тамаша з функцыі намес-
ніка старшыні гарадской рады, вядома, былі палякі.
Але падтрымалі іх таксама свае, праўда, не ўсе. Апа-
нентаў усхвалявала тое, што ў фейсбуку Тамаш моцна
пакрытыкаваў польскае тэлебачанне, калі на адным з
яго сайтаў беларуску з Гайнаўкі Кацярыну Вапу, якая
ўключылася ў гуманную дапамогу імігрантам на мяжы,
паказалі з намёкам, што яна садзейнічае лукашэнкаў-
скаму рэжыму, паколькі прызнаецца да беларускай на-
цыянальнасці. Як „доказ” быў выкарыстаны яе ўдзел у
леташняй акцыі фундацыі Тутака „Я – беларус” падчас
перапісу насельніцтва. Такая неразумная маніпуляцыя
сапраўды надта балючая для ўсіх нас на Падляшшы,
бо мы з Лукашэнкам нічога супольнага мець не хочам,
мякка кажучы.
Нічога тады дзіўнага, што Тамаш не стрымаў і рэзка
адвяргнуў такія недарэчныя намёкі. Праўда, у эмоцыях
напісаў крыху вульгарна. І гэта адразу выкарысталі яго
апаненты з Гарадской рады. Абурыў іх яшчэ іншы допіс,
у якім Тамаш пракаментаваў сітуацыю, калі непадалёк
вёскі Юшкаў- Груд у Міхалоўскай гміне паліцыянты
без дазволу спрабавалі зрабіць вобыск у прыватным
доме, бо хтосьці ім данёс, што ёсць там імігранты. Та-
кое здарэнне аднёс ён да дзеянняў палякаў, якія падчас
гітлераўскай акупацыі служылі ў нямецкай паліцыі і
лавілі хаваючыхся яўрэяў. Гэты каментар асабліва абу-
рыў раднага, які якраз у Бельску ёсць паліцыянтам. Быў
абраны з таго ж спіску што і Тамаш – ад Бельскай ка-
аліцыі. Гэтая групоўка асацыюецца ў пэўнай меры як
беларуская. Належыць да яе і бургомістр, якога часта
можна пачуць у радыё як гаворыць па-беларуску. Тым-
часам той жа радны-паліцыянт падчас дыскусіі перад
адкліканнем Тамаша сказаў, што „хаця ён праваслаўны,
але не беларус”.
Такі ход падзей ў бельскім самаўрадзе гэта не толькі
праява канца даверу да віцэ-старшыні рады, але і вынік
паступовай палітычнай змены ва ўладах горада. Бурго-
містр пачынаў цяперашні тэрмін маючы за сабою знач-
ную большасць радных. З часама некаторыя адмовіліся
ад падтрымкі яго рашэнняў і прапаноў праектаў паста-
ноў, кіраваных ім на паседжанні рады. У выніку ў міну-
лым годзе не атрымаў ён абсалюторыя. Гэта абазначае,
што не мае ўжо большасці ў радзе.
Бельскім райцам Тамаш ёсць ужо другі тэрмін. Аса-
бліва ў апошнім часе прыходзіцца яму працаваць у га-
радской радзе з вялікім напружэннем. Як сам кажа, ні-
кога з радных так не атакуюць як яго. У мінулым годзе
закідалі яму, што не жыве пастаянна ў Бельску, але ў
Крывятычах у гміне Орля. А гэта нібыта нязгодна з за-
конам, бо радным можна быць толькі там, дзе жывецца.
Аднак не было падстаў, каб пагасіць яму мандат. Тамаш
на штодзень працуе ў Бельску, жыве справамі горада і
будуе тут дом для сваёй сям’і.
Апанентаў Тамаша здаўна коле вочы яго актыўнасць
у Фейсбуку, дзе між іншым часта рэзка заступаецца за
беларускасцю, як у выпадку апошнняга закалоту ва-
кол Кацярыны Вапы. Гэта выклікае супраціў палякаў,
якія хацелі б, каб Бельск быў на сто працэнтаў польскі
і толькі гістарычна шматкультурны. Свае, аказваецца,
таксама не хочуць быць беларусамі, але толькі права-
слаўнымі палякамі. Гэта можна патлумачыць іх комп-
лексамі і страхам перад польскім нацыяналізмам. У вы-
ніку беларускасць у гэтым горадзе выразна прыгасае,
хаця не толькі тут. Тым больш радуе, што пасля свайго
адклікання Тамаш атрымаў шматлікія словы падтрым-
кі. Праўда, у большасці звонку. Але запэўніў, што над-
алей будзе абараняць добрае імя беларускага асяроддзя
ў Бельску, у тым ліку славутай „Тройкі” з навучаннем
беларускай мовы і легендарнага Белліцэя імя Браніслава
Тарашкевіча. Урэшце спыніў аднак сваю актыўнасць у
Фейсбуку, перастаў змяшчаць там непакорлівыя допі-►
Юрка Хмялеўскі
Галоўны рэдактарc
Дзённік рэдактара

4. 4 І.2022
Czasopis
n
АД РЭДАКТАРА■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■
►сы і каментары. Каб не правакаваць больш гейт з боку
„абаронцаў польскасці”. Накінуўшы сабе аўтацэнзуру
падаўся, як кажа, ва „ўнутраную эміграцыю”.
Цяперашні прыкры, але што не казаць, таксама не-
развжлівы досьвед Тамаша напомніў мне шум на ўсю
Польшчу вакол нашага штомесячніка ў далёкім 1999-
ым годзе. Успыхнуў ён таксама па прычыне вострага
зместу аднаго з апублікаваных тэкстаў. Быў гэта фелье-
тон Сакрата Яновіча, у якім згадаў ён – па-польску – пра
бандытаў і злодзеяў, што пасля вайны падшываліся пад
Армію Краёвую, з пісталетамі ў руках абкрадаючы і ча-
ста збіваючы, нават да смерці, беларусаў на Беласточчы-
не. Яновіч дасадна напісаў горкую праўду, што „Armię
Krajową faszyzowały wsiowo-miasteczkowe męty”.
Такія словы надта абурылі тады беластоцкіх ветэра-
наў пасляваеннага польскага антыкамуністычнага пад-
полля, бо не падыходзілі пад будаваны імі вобраз герояў,
названых пасля выклятымі жаўнерамі. „Karygodny” фе-
льетон у Часопісе паказалі яны аднаму з правых дэпутаў
з Беластока ў Сойме, які адразу падняў інтэрвенцыю ў
міністэрстве ў Варшаве, каб за гэта пазбавіць нас да-
тацыі. Так пэўна сталася б, каб не заступіліся за намі
такія аўтарытэты, як Чэслаў Мілаш, Ежы Гедройц ці
Яцэк Курань. Яны паклікаліся на святую ў дэмакратыі
свабоду слова, права да выказвання поглядаў, якія не
ўсім могуць адпавядаць. Часопіс „судзілі” тады не таму,
што Яновіч напісаў карыгодную няпраўду, бо напісаў
праўду, хаця балючую, і гэтага ніхто нават не аспрэч-
ваў. „Nam się to nie podoba” – такі быў толькі аргумент
– таксама ў міністэрстве – каб больш не прызнаваць
нам датацыі. На шчасце так не сталася.
Сакрат Яновіч ведаў што піша („widziałem na własne
oczy”). Я як рэдактар не меў падстаў не верыць яму. Бо
ад бацькоў і іншых сведкаў пасляваенных часоў таксама
нямала наслухаўся сумных аповедаў пра тыя жудасныя
здарэнні і зверствы бандытаў – быццам „АКоўцаў” – у
нашых вёсках. Але толькі нядаўна дакапаўся я да даку-
ментаў у Інстытуце нацыянальнай памяці, якія дакладна
пацвярджаюць тое, што напісаў Яновіч. Апісваю гэта ў
змрочных нарысах з цыкла „Плач званоў”.
Сакрат Яновіч той закалот вакол яго фельетона вельмі
тады перажываў. І ён, так як цяпер Тамаш, пасля падаў-
ся ва „ўнутраную эміграцыю”. Пачаў у Часопісе пісаць
выключна па-беларуску. Каб больш не чапляліся да яго
нацыяналісты, якіх называў „шавінякамі”.
18 снежня
Сёння на могілках у Самагрудзе пад Саколкай па-
хавалі Валодзю Паца, шматгадовага карэспандэнта
Польскага радыё ў Мінску. Майго земляка з Кнышэвіч
па-суседску са Слояй, адкуль была мая маці.
Валодзя памёр 8 снежня на канапе ў сваёй кватэры ў
Мінску. Прычынай быў цяжкі інфаркт. Яму было толькі
54 гады. Пакінуў жонку Таццяну і двое дзяцей, дачушку
Паўліну і сына Захара.
Мы пазнаёміліся недзе ў канцы васьмідзесятых на
з’ездзе БАСу. Мне было вельмі прыемна, што яшчэ
хтосьці, апрача мяне, Веся Харужага і яшчэ можа
На семінары беларускіх студэнтаў у Мельне каля Ольштына, май 1989 г. Валодзя Пац сядзіць у першым радзе
злева
Архіўнае
фота

5. 5
I.2022
Czasopis
n
АД РЭДАКТАРА■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■
двух-трох асоб з Сакольшчыны прытуліўся да нашага
асяроддзя. Тады быў ён студэнтам Сельскагаспадарчай
акадэміі ў Ольштыне. Там сарганізаваў гурток БАСу,
а праз пару гадоў стаў нават старшынёй арганізацыі.
Неяк апынуўся ў Варшаве і там пачаў супрацоўніцтва
з беларускай рэдакцыяй Польскага радыё для замежжа.
Ён як і я ў школе беларускай мовы не вучыўся, вынес яе
з дому, паколькі гутарка па-просту гэта амаль тое ж. У
Польскім радыё якраз шукалі кагосьці, хто мог бы быць
карэспандэнтам у Мінску. І так Валодзя туды трапіў.
Паехаў у Беларусь быўшы яшчэ таксама ва ўладах Бе-
ларускага дэмакратычнага аб’яднання, але наша паліт-
ычная партыя ўжо гасла. У Часопісе, помню, мы нават
пажартавалі, змяшчаючы яго фатарафію з надпісам „Я
– Уладзімір Пац, карэспандэнт Польскага радыё ў Мін-
ску... Але хто каардынатар Галоўнай рады БДА?”.
Я любіў яго весткі з Беларусі па радыё, якія канчаў
незабыўным „Z Mińska Włodzimierz Pac, Polskie Radio”.
Помню, як мы сустрэліся ў Мінску ў траўні 1995 г. на-
пярэдадні парламенцкіх выбараў і адначасова сумнага
рэферэндума, які між іншым касаваў беларускую гіста-
рычную сімволіку як дзяржаўную ў Рэспубліцы Бела-
русь. Было гэта, бадай, у кватэры, якую наймаў Чарэк
Галінскі як карэспандэнт Выбарчай газеты. Прыйшоў
туды і граф Аляксандр Прушынскі – дзівак, які прыехаў
жыць з Канады і хацеў стаць прэзідэнтам Беларусі. На-
радзіўся ён перад вайною ў маёнтку дзеда пад Гроднам.
Той палац пераняў калгас. З графам запісаў я класнае
інтэрв’ю, адно з лепшых у сваім жыцці. Даў яму зага-
ловак „Ja jestem Polak z Biełarusi”. Адзін адказ помню
па сёння. Запытаў я графа пра яго рэцепт для беларус-
кай эканомікі. Ён адказаў нешта такое, што трэба ўзяць
пазыку ў сусветным банку на мільярд долараў і гэтыя
грошы проста... раздаць людзям, якія пасля кінуцца ў
крамы. Тады фабрыкі і прадпрыемствы стануць урэшце
на ногі, што падыме ўсю эканоміку.
Аказваецца, дзядуля ў Беларусі застаўся, хаця яго
адтуль выганялі. З канадскай пенсіяй у руках гэты сын
вядомага польскага літаратара і дыпламата ажаніўся
другі раз (з беларускай). Хацеў кандыдаваць яшчэ ў
прэзідэнцкіх выбарах у 2015 г., але яго не зарэгістравалі.
Спрабаваў таксама ў 2020 г., калі запрасіў у рэстаран
усіх контркандыдатаў Лукашэнкі, каб узгодніць суполь-
ную выбарчую праграму і вылучыць адзінага канды-
дата праз... жараб’ёўку, як у латарэі. Вядома, ніхто не
прыйшоў.
Валодзя Пац такімі несур’ёзнымі палітычнымі дзе-
яннямі нават не цікавіўся. Як карэспандэнт канцэнтра-
ваўся на сапраўды важных падзеях. Трымаў кантакт з
апазіцыяй, інфармаваў пра падзеі падчас дэманстрацый,
пратэстных маршаў, пра арышты і суды палітвязняў. Не
пабойваўся ўдзельнічаць у афіцыйных прэс-канферэн-
цыях прадстаўнікоў улады. Аднойчы ўдалося яму нават
паставіць пытанне самому Лукашэнку, што не было та-
кое простае, паколькі заўсёды ў такіх выпадках усе тэмы
дазволеныя журналістам там заранёў дакладна запла-
наваныя. Аляксандр Рыгоравіч быў крыху збянтэжаны,
калі пачуў пытанне карэспандэнта з Польшчы. Выкруч-
ваўся ад адказу і на канец наогул памяняў тэму.
Валодзя па сваёй натуры быў вясёлы і сімпатычны.
Сваё вяселле згуляў у Гродне, звянчаўся з жонкай у ста-
радаўняй каложскай царкве. Да шлюбу пайшоў апрану-
ты ў жупан як даўні літоўска-беларускі князь. Гэта была
спасылка на яго гістарычнае прозвішча Пацаў – вяльмо-
жаў з Літвы. Па-сяброўску такі здымак з пажаданнямі
надрукавалі мы з прыемнасцю ў Часопісе.
Валодзя як карэспандэнт не меў лёгкай працы. Жыў
у пастаяннай напружанасці, напэўна заставаўся пад на-
глядам беларускіх спецслужбаў. Але з акрэдытацыяй,
нягледзячы на палітычныя складанасці ў адносінах па-
між Мінскам і Варшавай, праблем не меў. Нядаўна зноў
яе на год яму прадоўжылі.
Жыццё ў стрэсе, мабыць, і паўплывала на праблемы
са здароўем. Браў лекі, каб панізіць павышаны ціск кры-
ві. Апошнім часам перайшоў на так званы здаровы лад
жыцця. Трымаўся дыеты, накінуў рэжым кожны дзень
прайсці мінімум дзесяць кіламетраў.
Апошні раз пабачыўся я з Валодзям летам 2005 г.
Было гэта на Пятра ў Самагрудзе. Зрабіў яму тады
здымак з дачушкай на руках. Ён мне гаварыў, што калі
закончыць сваю місію карэспандэнта, вернецца ў род-
ныя Кнышэвічы.
Пасля яго нечаканай смерці сябры, якіх меў надта
шмат, напісалі ў фейсбуку толькі цёплыя і сардэчныя
развітальныя словы. Правялі таксама грашавы збор для
сям’і, сабраўшы больш як 30 тысяч злотых.
Бывай, Валодзя. Вечная табе памяць. Вясной загля-
ну на тваю магілу ў Самагрудзе. Пэўна на Провады ў
нядзелю пасля Вялікадня, калі наведаю спачываючых
там сваіх дзядоў Якімцоў...
Юрка Хмялеўскі■
Валодзя Пац з дачушкай Паўлінай на фэсце на Пятра ў
Самагрудзе 12 ліпеня 2005 г.
Фота
Юркі
Хмялеўскага

6. 6 І.2022
Czasopis
n
ЗАПІСЫ ЧАСУ (XII.2021)
Наша хроніка
На Падляшшы
■8 grudnia w Mińsku zmarł nagle
Włodzimierz Pac, dziennikarz,
wieloletni korespondent Polskie-
go Radia. Miał 54 lata. Był nie tyl-
ko dziennikarzem, ale i aktywnym
działaczem mniejszości białoruskiej
w Polsce, społecznikiem. W latach
90. XX wieku działał w Białoru-
skim Zrzeszeniu Studentów, peł-
niąc również funkcję jego prze-
wodniczącego. Uroczystości po-
grzebowe odbyły się 18 grudnia
w cerkwi św.św. Apostołów Pio-
tra i Pawła w Samogrodzie, gm.
Szudziałowo. Włodzimierz Pac
spoczął na miejscowym cmenta-
rzu, położonym kilkanaście kilo-
metrów od jego rodzinnych Kny-
szewicz. Prezydent Andrzej Duda
odznaczył pośmiertnie Włodzimie-
rza Paca Złotym Krzyżem Zasłu-
gi, który został przekazany rodzi-
nie przez ambasadora RP na Bia-
łorusi Artura Michalskiego. Czyt.
obok i na str. 4, 18
■10 grudnia – w Międzynarodowy
Dzień Praw Człowieka – przed
konsulatem Białorusi w Białym-
stoku – odbyła się manifestacja so-
lidarność z więźniami politycznymi
reżimu Łukaszenki.Akcję zorgani-
zowali przedstawiciele białoruskiej
diaspory na Podlasiu.
■Największa aktywność w próbach
nielegalnego przekraczania granicy
przeniosła się od początku grudnia
na południe województwa – w re-
jony gminy Mielnik i Czeremcha.
Co noc właściwie dochodziło tu do
prób forsowania granicznych zasie-
ków przez kilkudziesięcioosobo-
we grupy migrantów, wspieranych
przez białoruskie służby. 12 grud-
nia podczas jednej z takich akcji zo-
stał zraniony polski żołnierz – trafił
go w twarz kamień rzucony przez
szturmujących granicę o rejonie
Czeremchy. Podczas prób przekro-
czenia granicy wielokrotnie docho-
dziło też do obrzucenia kamieniami
samochodów polskich służb.
■Podlaska firma Unibep oraz war-
szawski Budimex zostały wyło-
nione jako wykonawcy zapory na
polsko-białoruskiej granicy. Reko-
mendował je pełnomocnik rządu do
spraw tej inwestycji, a wybór ten
pozytywnie zaopiniował specjalny
zespół w MSWiA. Łączna wartość
Pac stary, dobry Pac,
raskaży nam kazku...
...Śpiewaliśmy czasem na naszych białoruskich studenckich imprezach,
zmieniając słowa znanej piosenki (Baj na Pac). Byliśmy studentami w War-
szawie. Pac zjechał z Olsztyna do stolicy i zaczął studiować filologię biało-
ruską. To był chyba 1991 r. Ciągle coś robił, planował, nie zatrzymywał się.
Zwracaliśmy się do niego: Pacu…
Radio – V Program, sekcja białoruska. Pac zabiera mnie do potężnego gma-
szyska Polskiego Radia i pokazuje studio, tłumaczy, co będzie, namawia, żeby
się włączyć. Wiedziałem, że Wałodzia idealnie nadaje się na białoruskiego
dziennikarza. I tego zdania ani na chwilę nie zmieniłem.
Sustreczy. Pac rozmawia ze mną – byłem przewodniczącym warszawskie-
go koła BAS-u – o reaktywowaniu legendarnego studenckiego pisma. I ro-
bimy to, a właściwie to on wszystko organizuje, wciąga ludzi do pisania, ro-
bienia korekty…
Pikieta naAteńskiej. Przyjeżdża i mówi mi, że Białoruś może być połknięta
przez Rosję, że trzeba protestować. Zgłaszamy pikietę przed ambasadą Bia-
łorusi na Ateńskiej w Warszawie. Magafon, okrzyki, spisywanie przez poli-
cję. Pac jest wszędzie. Krzyczy: Biełaruś nie prawincyja Rasieji!
Atrasiny studentaŭ z Jackiem Kuroniem. Pewnego jesiennego wieczoru
Pac spotkał się ze mną i zakomunikował, że właśnie zaprosił Jacka Kuronia
na nasze Atrasiny (otrzęsiny). Kuroń był wtedy w latach 90. XX wieku jed-
nym z najbardziej znanych i najważniejszych polskich polityków. Przyszedł
z żoną Danusią. Zaśpiewaliśmy Jackowi Kuroniowi Mnohaja leta!
Takiego Paca znałem.
Jerzy Sulżyk
WSPOMNIENIE
Włodzimierz Pac (1967-2021)
Polskie
Radio

7. 7
I.2022
Czasopis
n
ХРОНІКА■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■
26 лістапада ў беластоцкім рэстаране Кавэлін ад-
былася інтэграцыйная сустрэча прадстаўнікоў бела-
рускіх арганізацый з Беласточчыны і дыяспары з Бела-
русі. Прайшла яна пад лозунгам „Давайце пазнаёмім-
ся” і была сарганізаваная з ініцыятывы фонду Бела-
русь 2020 дзякуючы фінансавай дапамозе пасольства
Каралеўства Нідэрландаў у Варшаве. Прынялі ў ёй
удзел прадстаўнікі між іншым Радыё Рацыя, тыднё-
віка Ніва, Беларускага аб’яднання студэнтаў і Бела-
рускага гістарычнага таварыства, якія расказалі пра
дзейнасць сваіх арганізацый беларусам, што нядаўна
прыехалі ў Беласток. Сустрэча прайшла ў цёплай ды
сардэчнай атмасферы.
Пасля ў Фейсбуку прысутны там былы член БАСу
з горыччу выказаўся – па-польску, вядома – пра маг-
чымасці супрацоўніцтва аўтахтонаў з дыяспарай. На-
пісаў, што нашы арганізацыі даўно ўжо страцілі свой
патэнцыял і папраўдзе нічога канкрэтнага эмігрантам
з Беларусі прапанаваць не могуць. На яго думку пры-
езджыя больш рэальна бачаць беларускую рэчаіснасць
і яе перспектывы чымсьці меншаснае асяроддзе на
Падляшшы.
Такоевыказванневыклікаладыскусію.Нашасяброў-
ка пракаментавала, што галоўнай прычынай большай
інтэграцыі дыяспары з меншасцю з’яўляецца мова.
„Мне балюча ад таго, як яны шпараць па-расейску на
мітынгах пад консульствам” – напісала.
Эмігрант, які ў Беластоку жыве ўжо дваццаць гадоў
і з’ехаў з Беларусі не па палітычных, але эканамічных
прычынах, адказаў, што „мова – важны і адметны чын-
нік тоеснасці, але ўсяго адзін з”.
Той жа былы БАСавец зрабіў яшчэ прыкрасць сваім
цяпер наследнікам, якія разам з фондам Тутака пла-
нуюць падняць новыя ініцыятывы ў карысць бела-
рускасці, пра што расказалі на сустрэчы. Тымчасам
ён падсумаваў, што студэнты быццам не ведаюць што
рабіць. У адказ хлопец з новай управы БАСу напісаў
доўгі каментар, у якім пажаліўся на старэйшага сябра,
што той замест падтрымаць цяперашнюю моладзь і
даць свае парады, толькі крытыкуе.
Аўтахтоны і дыяспара
„Давайце пазнаёмімся”– сустрэча беларусаў з’ехаўшых з-за мяжы і аўтахтонных з Падляшша
Радыё
Рацыя
kontraktu wyniesie 630 mln zł, a
razem z kosztem materiałów, któ-
re zakupi Straż Graniczna, wyniesie
ponad 1,5 mld zł. Zapora powstanie
na długości 180 km i będzie wysoka
na 5,5 m. Prace rozpoczną się jesz-
cze w styczniu i będą odbywać się
w systemie trzyzmianowym, 24 go-
dziny na dobę.
■16 grudnia dwie działaczki repre-
sjonowanego Związku Polaków na
Białorusi, Maria Tiszkowska i Ire-
na Biernacka, otrzymały od władz
Białegostoku klucze do miesz-
kań komunalnych z zasobów gmi-
ny. Wcześniej zgodziła się na taki
krok Rada Miasta, podejmując
uchwałę umożliwiającą zastoso-
wanie wobec nich specjalnych za-
sad wynajmu z pominięciem kolej-
ki. Obie panie były 25 marca ub.r.
aresztowane w związku ze swoją
działalnością w ZPB, a dzięki dzia-
łaniom polskiej dyplomacji zosta-
ły zwolnione z aresztu i wywiezio-
ne z Białorusi. Ponadto pod opieką
działającego w Białymstoku, a fi-►

8. 8 І.2022
Czasopis
n
ХРОНІКА■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■
nansowanego przez państwo, cen-
trum pomocy Polakom represjono-
wanym na Białorusi, jest ponad stu
działaczy ZPB.
■18 grudnia w sali kinowej Bielskie-
go Domu Kultury odbyła się pre-
miera najnowszego filmu Piotra
Łozowika „Pryweli nas siudy pie-
śni waszych bat’kuow. Przywiodły
nas tutaj pieśni waszych ojców”.
Obraz zrealizowany przez Studio
Folkloru Podlaskich Białorusinów
„Żemerwa” i Bielską Bojówkę Ar-
tystyczną prezentuje muzykę i co-
dzienną rzeczywistość dawnych
mieszkańców Podlasia – na przy-
kładzie wsi Malesze w gminie Wy-
szki – oraz opowiada o młodzieży,
która współcześnie odradza trady-
cję swoich przodków.
■Po 20 grudnia zdecydowanie spada-
ła liczba nielegalnych prób przekra-
czania polsko-białoruskiej granicy.
Zdarzały się dni, gdy było ich około
20 – najmniej od sierpnia tego roku,
gdy kryzys migracyjny nabierał po-
woli tempa. Oczywistą przyczyną
tego stanu rzeczy jest drastyczny
spadek temperatury – nocą termo-
metry na Podlasiu pokazywały na-
wet -15 st. C – oraz spadająca licz-
ba migrantów z Bliskiego Wschodu
znajdujących się w Białorusi.
■Według oficjalnych danych od po-
czątku kryzysu migracyjnego przy
polsko-białoruskiej granicy zmarło
ośmiu migrantów. 5 grudnia w haj-
nowskim szpitalu zmarła Kurdyj-
ka (wychłodzenie organizmu, a w
następstwie niewydolność wielo-
narządowa), która wcześniej poro-
niła. 8 grudnia rzecznik podlaskiej
policji Tomasz Krupa poinformo-
wał o znalezieniu w rejonie Ol-
chówki (gmina Narewka), 8 kilo-
metrów od polsko-białoruskiej gra-
nicy, ciała mężczyzny, który miał
przy sobie plecak i nigeryjski pasz-
port. W obu sprawach prokuratura
prowadzi śledztwa.
■ 21 grudnia w Muzeum Podlaskim
w Białymstoku wręczono dorocz-
ne nagrody marszałka wojewódz-
twa podlaskiego w dziedzinie twór-
czości artystycznej, upowszechnia-
nia i ochrony kultury. Jednym z lau-
reatów został o. Jarosław Jóźwiuk,
proboszcz parafii prawosławnej
w Topilcu, jednocześnie kanclerz
Akademii Supraskiej. Duchowne-
go doceniono za zaangażowanie
na rzecz społeczności lokalnej wy-
miarze duchowym, artystycznym i
kulturalnym. Każdy z ośmiu laure-
atów otrzymał nagrodę finansową
w wysokości 9 tys. zł.
„З Беларуссю трэба неяк дамовіцца”
Крызіс на мяжы штораз мацней ударае ў польскі бізнес. Асабліва ў
фірмы з Падляшскага ваяводства. У інтэрв’ю для інтэрнэт-партала iS-
okolka.eu пра гэта расказаў у снежні Яцэк Кухарэвіч, уласнік буйнога
прадпрыемства Metal-Fach з Саколкі. Паводле яго ўвесь Сакольскі павет
эканамічна цесна павязаны з Беларуссю. Крамы, паслугі, транспарт, не
кажучы пра гандаль і абмен тавараў, дзейнічаюць у значнай меры дзя-
куючы ўсходнім рынкам і кліентам з замежжа.
Metal-Fach мае фабрыку ў Расіі, а праз Беларусь праходзіць транспарт-
ны шлях прадукцыі і кампанентаў. Пасля закрыцця пункта пропуску ў
Кузніцы гэтыя пастаўкі на час не прыходзяць і прадпрыемства ў Саколцы
вымушана працаваць на стык. Стратны таксама транспартны сектар, бо
перастой фураў аўтаматычна спыняе прыбытак.
Фірма Barter з Беластоку пад Саколкай мае тэрмінал, куды трапляюць
пастаўкі з усходу перадусім скропленага газу. Іхні бізнес вельмі моцна
павязаны з Беларуссю. Гэта магутны імпартэр, які мае мільярд зл. пры-
бытку ў год. Без паставак іхняя дзейнасць можа скончыцца эканамічнай
смерцю. Тады недахоп газу і саляркі стане праблемай не толькі для прад-
прымальнікаў на Сакольшчыне, але ва ўсёй краіне.
– Таму з гэтай Беларуссю трэба неяк дамовіцца, бо будзе бяда, – кажа
Кухарэвіч.
Кaлектыў„Жэмэрва”на сцэне Бельскага дому культуры падчас прэзента-
цыі фільму, у якім спявае даўнія песні з тутэйшага рэгіёну
►

9. 9
I.2022
Czasopis
n
ХРОНІКА■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■
■24 grudnia czas oczekiwania na
przekroczenie polsko-białoruskiej
granicy w Bobrownikach wynosił
dla ciężarówek 80 godzin. Kolejka
TIR-ów miała około 38 km długo-
ści, zaczynała się od razu za Bia-
łymstokiem, a stało w niej 1,5 tys.
pojazdów. Od 9 listopada wciąż za-
mknięte jest przejście drogowe w
Kuźnicy.
■Podczas katolickich Świąt Boże-
go Narodzenia w cerkwi św. Marii
Magdaleny w Białymstoku odpra-
wiono nabożeństwa dla tych nie-
licznych prawosławnych, którzy
obchodzą je według nowego sty-
lu. Są to osoby z małżeństw mie-
szanych wyznaniowo oraz miesz-
kańcy z innych regionów kraju. Na
Podlasiu, gdzie jest blisko 90 proc.
wszystkich parafii prawosławnych
w Polsce, ich wierni obchodzą
święta religijne według kalendarza
juliańskiego. W innych regionach
kraju prawosławni świętują w tym
samym czasie co katolicy.
■Badacze różnych dziedzin z czte-
rech uczelni – Politechniki Biało-
stockiej, Uniwersytetu w Białym-
stoku i Uniwersytetu Medyczne-
go, a także warszawskiej Chrze-
ścijańskiejAkademiii Teologicznej
– będą współpracować przy opraco-
waniu dokumentacji naukowo-tech-
nicznej przyszłych prac konserwa-
torskich w zabytkowych katakum-
bach monasteru w Supraślu. Przed-
stawiciele uczelni podpisali list in-
tencyjny sygnowany przez biskupa
supraskiego Andrzeja.
■Wstrzymano konsultacje społecz-
ne w sprawie utworzenia na tere-
nie gmin Krynki, Gródek i Micha-
łowo parku krajobrazowego, o co
wnioskuje społeczność tatarska z
Kruszynian w związku z planami
budowy w pobliżu tej wsi przemy-
słowych ferm drobiu. Marszałek
województwa podlaskiego podjął
taka decyzję w związku z pande-
mią i aktualną sytuacją na grani-
cy polsko-białoruskiej, co ograni-
cza udział mieszkańców w zebra-
niach konsultacyjnych.
У Польшчы
■7 grudnia w Warszawie wręczono
nagrody dziennikarzy w ramach
25. edycji konkursu Grand Press.
Dziennikarzem Roku 2021 został
Andrzej Poczobut, przebywający
obecnie w areszcie pod Mińskiem
działacz niezależnego Związku Po-
laków na Białorusi, korespondent
„Gazety Wyborczej”.
■Jana Szostak, białoruska artystka
У канцы лістапада выйшла кніжка „Гэй Бэн Гіном”
Уладзіміра Някляева, паэта, драматурга, кандыдата на
пост прэзідэнта Рэспублікі Беларусь у 2010 г. Гэта
раман, які аўтар напісаў у 2016-2020 гадах у Мінску,
а таксама м.інш. у Маскве, Вільні і Нью-Ёрку. Кніга
выдадзена беластоцкім фондам Kamunikat.org. Яго
старшыня Яраслаў Іванюк разам з рознымі партнёра-
мі сарганізаваў цыкл прэзентацый рамана ў найбуй-
нейшых цэнтрах беларускай эміграцыі ў Польшчы і
Літве. Такія сустрэчы – з удзелам аўтара і беларускага
музыкі Тодара Вайцюшкевіча – у канцы лістапада і на
пачатку снежня адбыліся ў Кракаве, Уроцлаве, Поз-
нані, Гданьску, Варшаве, Лодзі, Беластоку, Бельску-
Падляшскім і Вільні.
– Нам вельмі хочацца, каб гэтая кніжка трапіла да
беларускага чытача, – сказаў Іванюк. – Аднак па паліт-
ычных прычынах перадаць яе ў Беларусь будзе вельмі
цяжка, або і нават нерэальна.
Някляеў пачынаў пісаць сваю кніжку як гістарычны
раман пра Янку Купалу ў рэаліях сталінскіх рэпрэсій.
Але выйшла так, што атрымаўся актуальны сучасны
аповед. – Сёння адбываецца тое самае, што пры баль-
шавіках у 30-40-ыя гады, – расказваў аўтар падчас су-
стрэчаў, – людзей ні за што арыштоўваюць, нявечаць
і забіваюць. У фабулу ўплеценыя таксама аўтабіягра-
фічныя моманты. Герой з прозвішчам Магер – мала-
ды паэт, які спаборнічае з Купалам – нарадзіўся там
дзе Някляеў, мае прозвішча яго маці і напісаў такія ж
творы што і ён. Магера апісаў аўтар амаль як само-
га сябе. – Я падумаў, што я ў сваім узросце ўжо магу
сабе дазволіць казаць пра сябе чыстую праўду, – пры-
знаецца Някляеў.
Паводле арганізатараў прэзентацыя кніжкі прайшла
паспяхова. Падчас кожнай сустрэчы было відаць за-
цікаўленне раманам „Гэй Бэн Гіном” таксама з боку
палякаў, але найбольш было, вядома, беларусаў. Раней
твор у часопісным варыянце друкаваўся на старонках
„Дзеяслова”.
Тур з новай кніжкай Уладзіміра Някляева
Тодар Вайцюшкевіч, Уладзімір Някляеў і Яраслаў
Іванюк падчас прэзентацыі кніжкі 1 снежня ў бела-
стоцкіх„Spodkach”
Радыё
Рацыя
►

10. 10 І.2022
Czasopis
n
ХРОНІКА■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■
►mieszkająca w Polsce, otrzyma-
ła nominację do prestiżowej na-
grody „Paszporty Polityki” w ka-
tegorii „sztuki wizualne”. Najbar-
dziej znaną akcją tej młodej perfor-
merki był protest przeciwko repre-
sjom Łukaszenki „Minuta krzyku
dla Białorusi”.
■9 grudnia prezydent Andrzej Duda
spotkał się z przedstawicielami bia-
łoruskiej opozycji, w tym z jej lider-
ką Światłaną Cichanoŭską.
■11 grudnia w siedzibie Prawosław-
nego Ordynariatu Wojska Polskie-
go w Warszawie odbyło się 39 wal-
ne zgromadzenie Bractwa Młodzie-
ży Prawosławnej w Polsce. Wyło-
niło ono nowe władze – przewod-
niczącą BMP została Gabriela No-
waszewska, która zastąpiła na tym
stanowisku Piotra Giegiela. Pocho-
dzi z Siemiatycz, obecnie mieszka
w Białymstoku.
■Od 14 grudnia legendarny awan-
gardowy Białoruski Wolny Teatr,
który przez lata pracował w pod-
ziemiu, będzie działać w Warsza-
wie. Tego dnia w warszawskim Ki-
nie Kultura odbyło się spotkanie z
artystami wspomnianej grupy oraz
pokaz filmu dokumentalnego pod
tytułem „Odwaga” (nominowane-
go do Oscara), który pokazuje ży-
cie i pracę teatru na tle wydarzeń
2020 r. w Białorusi. Gościem ho-
norowym pokazu była znana reży-
serka Agnieszka Holland. Białoru-
ski Wolny Teatr to grupa założona
w 2005 r. przez małżeństwo – Mi-
kałaja Chalezina i Natallę Kaladę.
■Ponad trzysta prezentów rozdano
białoruskim dzieciom 19 grudnia
w Warszawie w siedzibie Fundacji
Białoruski Dom. 200 dodatkowych
świątecznych paczek przeznaczono
dla dzieci białoruskich migrantów
mieszkających w województwie
podlaskim. Świąteczne podarunki
pochodzą od uczniów z niemiec-
kich szkół, którzy swoim rówieśni-
kom w krajach Europy Wschodniej
przygotowali ponad 150 tys. paczek
świątecznych, ramach akcji Weih-
nachtspäckchenkonvoi (Bożonaro-
dzeniowy Konwój Paczek). Organi-
zatorem akcji przekazania prezen-
tów z Niemiec w Polsce jest Fun-
dacja Białoruski Dom oraz Rotary
Club Warszawa.
■21 grudnia do Polski wjechało 82
represjonowanych obywateli Bia-
łorusi, z czego 76 z wizami huma-
nitarnymi, a sześć osób w ramach
programu Poland Buisness Harbo-
ur. Opuścić kraj zdecydował się
m.in. Alaksandr Pamidoraŭ, znany
także na Podlasiu białoruski mu-
zyk i prezenter. W ubiegłym roku
został on zatrzymany podczas jed-
nego z koncertów podwórkowych,
poświęconych pamięci ofiar prote-
stów po wyborach prezydenckich w
2020 r. Wówczas został zwolniony
z Radia Roks i nie mógł już zna-
leźć pracy.
■Ukazał się kolejny album Wydaw-
nictwa Warszawskiej Metropolii
Prawosławnej z serii „Kolory Pra-
wosławia” – już dziesiąty w cyklu.
Tym razem prezentuje on różno-
rodność i wielobarwność prawo-
sławia nie jak dotychczas w kon-
kretnym kraju, lecz w całej Euro-
pie. Można w nim zobaczyć najlep-
sze fotografie zgłoszone do udziału
w konkursie fotograficznym Orth-
Dotacje dla mniejszości
15 grudnia minister spraw wewnętrznych i administracji przyznał dota-
cje na realizację w 2022 roku zadań mających na celu ochronę, zachowanie i
rozwój tożsamości kulturowej mniejszości narodowych i etnicznych. W po-
równaniu do ubiegłego roku pula środków została zwiększona o dwa milio-
ny złotych.
Wsparcie otrzymały wszystkie projekty cyklicznie organizowane w środo-
wisku naszej mniejszości. Uwzględniono też nieco nowych wniosków. Do-
tacja na wydawanie Czasopisu została zwiększona o sześć tysięcy złotych i
wyniesie 177 000 zł. Podobnej wielkości kwotę (175 tys. zł) przyznano na
audycje dla mniejszości białoruskiej w Radiu Racja, o 10 tys. zł więcej niż
poprzednio. Gminne Centrum Kultury w Gródku na organizację Siabroŭskiej
Biasiedy i wiejskich zabaw białoruskich otrzymało 75 tys. zł, 25 tys. zł wię-
cej niż przed rokiem. Dotacja na wydawanie tygodnika Niwa wyniesie 445
tys. zł i pozostanie na dotychczasowym poziomie. Podobnie jak dla mniej-
szościowego dodatku Sami o Sobie w Przeglądzie Prawosławnym (40 tys. zł).
Białoruskie Towarzystwo Społeczno-Kulturalne, któremu wraz z bliźniaczym
Towarzystwem Kultury Białoruskiej ministerstwo przyznaje co roku najwię-
cej pieniędzy spośród wszystkich organizacji białoruskich, również otrzyma-
ło dofinansowanie praktycznie na dotychczasowym poziomie.
Nowym podmiotem, któremu przyznano dotację, jest Fundacja Tutaka.
Otrzyma ona wsparcie na drugą edycję Festiwalu Przebudzonych „Tutaka”
oraz „Bardauskuju vosień”, dotychczas organizowaną przez Związek Szczy-
ty. Dodatkowo jej trzy wnioski, dotyczące zadań o charakterze edukacyjnym,
znalazły się na liście rezerwowej.
Podsekretarz stanu w MSWiA Błażej Poboży, informując o podziale dota-
cji na przyszły rok członków komisji wspólnej rządu i mniejszości narodo-
wych, podkreślił, że w porównaniu do ubiegłego roku środki zostaną zwięk-
szone o dwa miliony złotych. – Wielokrotnie państwo podkreślali, że samo
utrzymanie finansowania na tym samym poziomie jest niewystarczające – po-
wiedział. – Dlatego wsłuchując się w państwa głosy ten postulat został zre-
alizowany.
Jednak ze względu na rosnącą inflację i tym samym większe koszty imprez
i przedsięwzięć dla mniejszości, nawet zwiększone dotacje realnie pozostaną
raczej i tak na dotychczasowym poziomie.

11. 11
I.2022
Czasopis
n
ХРОНІКА■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■
PhotoAwards (wzięło w nim udział
ponad 650 fotografików z blisko 30
krajów, którzy na konkurs nadesła-
li ponad 4, 5 tys. prac). W albumie
zaprezentowano 179 fotografii 109
autorów z 18 krajów.
У Беларусі
■30 listopada w wywiadzie dla jed-
nej z rosyjskich telewizji Aleksan-
der Łukaszenka po raz pierwszy
otwarcie uznał anektowany przez
Rosję ukraiński Krym za „de fac-
to i de iure” rosyjskie terytorium i
dodał, że zamierza odwiedzić pół-
wysep. W tej samej rozmowie zasu-
gerował także Władimirowi Putino-
wi ponowne rozmieszczenie rosyj-
skiej broni jądrowej w Białorusi.
Ani prezydent Putin, ani rzecznik
Kremla nie skomentowali tej wy-
powiedzi Łukaszenki. Przypomnij-
my, iż większość państw świata i
organizacji międzynarodowych nie
uznała ani referendum, ani aneksji
Krymu przez Rosję w 2014 r. za
legalne. Stanowisko Rosji poparły
wcześniej tylko Kuba, Nikaragua,
Korea Północna, Afganistan, We-
nezuela i Syria.
■Białoruskie władze ogłosiły, iż w
odpowiedzi na sankcje Zachodu,
wprowadzają od stycznia 2022 r.
znaczące ograniczenia w wymia-
nie handlowej z wieloma państwa-
mi. Na długiej liście Mińska zna-
lazły się wszystkie państwa człon-
kowskie Unii Europejskiej, a tak-
że USA, Kanada, Norwegia, Alba-
nia, Islandia, Macedonia, Zjedno-
czone Królestwo Wielkiej Bryta-
nii i Irlandii Północnej, Czarnogó-
ra oraz Norwegia. Wśród zakaza-
nych towarów znalazły się mięso,
owoce, warzywa, wyroby cukier-
nicze i mleczne.
■8 grudnia minęło 30 lat od dnia pod-
pisania deklaracji stwierdzającej, że
„Związek Radziecki przestaje ist-
nieć” . W domku myśliwskim w
Puszczy Białowieskiej przywód-
cy Rosji, Białorusi i Ukrainy Bo-
rys Jelcyn, Stanisław Szuszkiewicz
i Leonid Krawczuk podpisali poro-
zumienie kończące 70-letni żywot
ZSRR. 21 grudnia 1991 r. w Ałma-
Macie, ówczesnej stolicy Kazach-
stanu, podjęto decyzję o utworzeniu
Wspólnoty Niepodległych Państw.
Do WNP oprócz Rosji, Białorusi i
Ukrainy przystąpiły: Kazachstan,
Kirgizja, Tadżykistan, Turkmeni-
stan i Uzbekistan.
■10 grudnia zatrzymano rzecznika
firmy A1, należącej do austriac-
kiej firmyA1 TelekomAustria Gro-
up, Mikołę Bredzelewa, który jako-
by od lipca zeszłego roku przeka-
zywał osobom trzecim informacje
odnoszące się do jego działalności
zawodowej. Osoby trzecie to praw-
dopodobnie kanały w komunikato-
rze Telegram uznane za ekstremi-
styczne przez Mińsk (czyli właści-
wie wszystkie niezależne od reżi-
mu Łukaszenki). W firmie A1 za-
rządzono ponadto ścisłą kontrolę.
Przeciwko działaniom władz za-
protestowała ambasada Austrii w
Mińsku.
■Aleksander Łukaszenka powo-
łał Ihara Karpienkę, byłego mini-
stra edukacji, na stanowisko prze-
wodniczącego Państwowej Komisji
Wyborczej. Zastąpił on Lidziję Jar-
moszynę, która kierowała komisją
od ćwierć wieku (od 1996 r.). Od-
powiadała za pięć prezydenckich
kampanii i tym samym za pięć sfał-
szowanych elekcji; żadne z nich nie
zostały uznane przez Zachód i nie-
zależnych obserwatorów za uczci-
we. Ihar Karpienka ma 57 lat.
■14 grudnia Siarhiej Cichanoŭski,
mąż przywódczyni opozycji Swia-
tłany Cichanoŭskiej został skaza-
ny na 18 lat kolonii karnej. To naj-
wyższy z dotychczasowych wyro-
ków dla więźniów politycznych Łu-
kaszenki. Sąd uznał, że Cichanoŭski
i jego współpracownicy przygoto-
wywali i organizowali masowe za-
Бабулі баранілі дрэвы перад высечкай
У адным з аграгарадкоў на Палессі 22 снежня адбылася асаблівая ак-
цыя пратэсту. Выйшлі на яе з каламі мясцовыя пажылыя бабулі ў абарону
300-гадовых дубоў на могілках, якіх у выканкаме вырашылі высекчы.
Подпісы за захаванне дрэў сабраў дырэктар тамашняга дому культуры.
Калі прыехала тэхніка, мужчына залез на адзін з дубоў. Бабулі сталі по-
бач, хацелі, каб прыехала тэлебачанне.
На месца здарэння прыехалі АМАПаўцы з міліцыяй ДАІ і прапанавалі
людзям прыйсці ў выканкам на размову ў гэтай справе. Яны пагадзіліся.
Але калі былі ў прыёмнай, дрэвы на могілках спілавалі.
media-polesye.by
►

12. 12 І.2022
Czasopis
n
ХРОНІКА■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■
►mieszki. Tuż przed ogłoszeniem
wyroku Cichanoŭskamu odebra-
no adwokata – broniąca go Nata-
lia Mackiewicz została pozbawio-
na prawa do wykonywania zawodu.
Innych opozycjonistów sądzonych
w tym samym procesie skazano na
kary od 14 do 16 lat więzienia. Te
działania białoruskiego reżimu po-
tępiło oficjalnie polskie MSZ, a tak-
że Stany Zjednoczone oraz Komi-
sja Europejska. W tej chwili w Bia-
łorusi jest ponad 920 więźniów po-
litycznych.
■17 grudnia białoruskie służby i me-
dia poinformowały, że polski żoł-
nierz, stacjonujący przy granicy obu
państw, przeszedł na stronę białoru-
ską i poprosił o azyl polityczny. Na-
stępnego dnia polskie władze po-
twierdziły zaginięcie żołnierza 16.
Dywizji Zmechanizowanej Wojska
Polskiego, a następnie media donio-
sły o możliwym scenariuszu całe-
go zajścia. Według niepotwierdzo-
nych relacji, wspomniany żołnierz
(Emil C.) mógł być białoruskim
szpiegiem lub informatorem. Spra-
wą zajęły się polskie służby spe-
cjalne. Prokuratura Rejonowa Bia-
łystok-Północ wszczęła śledztwo w
sprawie dezercji polskiego żołnie-
rza na Białoruś.
■Prawie cztery tysiące migrantów z
Bliskiego Wschodu do 20 grudnia
powróciło rejsami ewakuacyjny-
mi z Białorusi do swoich domów
(3900 do Iraku i około 100 do Sy-
rii). Jak wynika z różnych ustaleń,
w Mińsku, Bruzgach i innych miej-
scach może przebywać jeszcze oko-
ło trzech tysięcy migrantów. Sza-
cuje się, że w 2021 r. nielegalnie
przez granice Białorusi przedosta-
ło się do Unii Europejskiej około 18
tysięcy osób.
■„Technologiczne skutki zachodnich
sankcji mogą zagrozić całemu re-
gionowi, w tym terytoriom sąsied-
nich państw” – oświadczenie tej
treści można przeczytać w apelu
pracowników Grodzieńskich Za-
kładów Chemicznych HrodnaAzot,
skierowanym do Międzynarodowej
Organizacji Pracy (MOT). Pismo
powstało z inicjatywy dyrekcji za-
kładu. Ostrzega ono przed możli-
wością katastrofy, która może na-
stąpić w wyniku problemów tech-
nologicznych, związanych z pro-
dukcją nawozów.
■24 grudnia Sąd Najwyższy odrzu-
cił apelację Maryi Kalesnikawej i
Maksima Znaka i utrzymał wyrok
na opozycjonistów, wydany 6 wrze-
śnia. Spędzą w kolonii karnej od-
powiednio 11 i 10 lat. Oboje zosta-
li skazani za wzywanie do działań
na szkodę bezpieczeństwa narodo-
wego, zmowę w celu przejęcia wła-
dzy w kraju i utworzenie organiza-
cji ekstremistycznej.
■Rosyjskie bombowce strategicz-
ne zdolne do przenoszenia ładun-
ków jądrowych rozpoczęły wspól-
ne z białoruskim lotnictwem i siła-
mi obrony powietrznej patrole za-
chodniej granicy Białorusi. Według
oficjalnego komunikatu rosyjskie-
go Ministerstwa Obrony, samolo-
ty rosyjskie i białoruskie wspól-
nie ćwiczyły wykonywanie zadań.
■Białoruskie MSZ zamierza zredu-
kować personel dyplomatyczny
w państwach zachodnich i skiero-
wać go na inne kierunki – wynika
ze sprawozdania szefa dyplomacji
Uładzimira Makieja dlaAleksandra
Łukaszenki. Te kierunki to państwa
Wspólnoty Niepodległych państw
(dawnego ZSRR), Chiny, Indie i
Afryka. Działania MSZ łączą się z
sankcjami nałożonymi na Białoruś
oraz realizacją wcześniejszych za-
powiedzi Mińska o poszukiwaniu
nowych partnerów gospodarczych
na świecie.
У свеце
■1 grudnia Białoruś i Rosja podpisały
w Petersburgu umowę o dostawach
gazu w 2022 r. Przewiduje ono, że
Białoruś zapłaci za gaz tyle samo,
co w tym roku – 128,5 dolara za ty-
siąc metrów sześciennych. W pod-
pisaniu dokumentu wzięli udział
szef Gazpromu Aleksiej Miller
oraz minister energetyki Białorusi
Wiktar Karankiewicz i ambasador
Białorusi w Rosji Uładzimir Sie-
maszka. W Europie średnia cena
gazu w grudniu osiągnęła poziom
1182 dol. za tys. m sześć. (prawie
10 razy więcej niż w białorusko-ro-
syjskim kontrakcie).
■2 grudnia Unia Europejska nało-
Анатолю Каханчыку з вёскі Алешча ў Полацкім раёне прысудзілі 25 сутак
арышту за «несанкцыянаванае пікетаванне» – за тое, што свой дом раз-
маляваўбел-чырвона-белыміколерамі.Мужчынапяцьдзёнтрымаўсухую
галадоўку і трапіў у шпіталь. Тады знялі з яго арышт
Фота
з
Фейсбука

13. 13
I.2022
Czasopis
n
żyła na Białoruś nowe sankcje w
związku z łamaniem przez Mińsk
praw człowieka i sprowadzaniem
migrantów z Bliskiego Wschodu.
Restrykcje dotyczą zakazu wjazdu
do UE i blokady aktywów w Euro-
pie. Na liście pojawiło się 17 osób i
11 firm, w tym białoruskie linie lot-
nicze Belavia oraz biura turystycz-
ne, które zaangażowały się w spro-
wadzanie migrantów do Białorusi.
Sankcje na Białoruś nałożyły rów-
nież Stany Zjednoczone, Wielka
Brytania i Kanada.
■Wamerykańskiej gazecie NewYork
Times ukazał się tekst potwierdza-
jący państwowy terroryzm reżi-
mu Łukaszenki podczas incyden-
tu z uprowadzeniem samolotu linii
Ryanair w maju 2021 r. Były kon-
troler lotów na lotnisku w Mińsku,
któremu udało się zbiec z Białoru-
si do Polski (prawdopodobnie ra-
zem z uchodźcami) opowiedział
polskim służbom o kulisach przy-
musowego lądowania w Mińsku
23 maja maszyny z opozycjonistą
Romanem Pratasiewiczem na po-
kładzie. Oleg Galegow, który jest
etnicznym Gruzinem, miał przed-
stawić polskim służbom szczegó-
łowe dowody na to, że samolot zo-
stał zmuszony do lądowania w ra-
mach operacji porwania opozycjo-
nisty, zorganizowanej przez biało-
ruskie służby wywiadowcze. We-
dług jego relacji, podczas całej
operacji w wieży kontroli lotów
w Mińsku przebywał oficer KGB,
który kierował operacją i informo-
wał telefonicznie swoich zwierzch-
ników o jej przebiegu.
■12 grudnia w Oslo odbyło się wrę-
czenie Pokojowej Nagrody Nobla.
W mijającym roku jej laureatami
zostali dziennikarze – redaktor na-
czelny niezależnej rosyjskiej „No-
wej Gaziety” Dmitrij Muratow i
amerykańsko-filipińska dzienni-
karka Maria Ressa. Komitet No-
blowski nagrodził ich za „wysiłki
na rzecz ochrony wolności słowa,
która jest warunkiem wstępnym de-
mokracji i trwałego pokoju”.
■Amnesty International opublikowa-
ła relacje z rozmów z migrantami
z Bliskiego Wschodu, którzy pró-
bowali przez Białoruś dostać się
do Unii Europejskiej. Z wypowie-
dzi kilkudziesięciu osób wynika,
iż bicie, tortury lub innego rodzaju
okrutne traktowanie (np. pozbawie-
nia wody, jedzenia i normalnych wa-
runków sanitarnych) stanowiło ty-
powy sposób postępowania biało-
ruskich służb. Ich funkcjonariusze
dopuszczalisięnagminniekradzieży
telefonów i pieniędzy oraz wymu-
szania łapówek na migrantach.
■30 mln euro dodatkowego wspar-
cia dla walczących o demokrację
w swoim kraju Białorusinów za-
mierza wyasygnować Unia Euro-
pejska. Zostaną one przeznaczo-
ne na istniejące już wsparcie UE
dla młodzieży, niezależnych me-
diów, małych i średnich przedsię-
biorstw na uchodźstwie oraz kultu-
ry, w tym inicjatyw kulturalnych i
artystycznych zarówno w Białoru-
si, jak i dla białoruskich artystów za
granicą. Pomoc, jakiej Unia udzie-
la Białorusinom od sierpnia 2020 r.,
osiągnęła blisko 65 mln euro, Bruk-
sela ma też pakiet gospodarczy i in-
westycyjny o wartości 3 miliardów
euro, gotowy, aby trafić w przyszło-
ści do demokratycznej Białorusi. ■
ХРОНІКА■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■
Палякі надалей
найбольшай меншасцю ў Літве
Сталі вядомымі ўступныя вынікі перапісу насельніцтва ў Літве, што
прайшоў у мінулым годзе. Паводле дадзеных насельніцтва краіны на-
лічвае больш за 3 млн людзей, крыху менш чымсьці падчас папярэдняга
перапісу ў 2011 г. Жыхароў паменшала ва ўсіх большых гарадах Літвы,
толькі ў Вільні стала іх больш. У сталіцы пражывае цяпер 550 тыс. асоб,
20 прац. усяго насельніцтва краіны.
Сярод нацыянальных меншасцей найбольш палякаў. Іх цяпер тут 182
тыс., на 18 тыс. менш чымсьці дзесяць гадоў таму. Беларусамі запіса-
лася каля аднаго працэнта грамадзян, прыблізна 30 тысяч. Расіянамі ў
пяць разоў больш.
15снежняпадчассамітуУсходнягапартнёрстваўБруселібеларускаядыя-
спара Бельгіі правяла пікет, каб звярнуць увагу на праблемы ў Беларусі
Радыё
Рацыя

14. 14 І.2022
Czasopis
n
АПЫТАННЕ■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■
Няхай Новы год пачуе нас
Антаніна ХАТЭНКА,
літаратар:
– А ці будзе ён ДЛЯ Беларусі?
Бо ж сама Беларусь пакуль нікуды
не рухаецца, нічога не вырашае і
ні на што, падаецца, спадзяванняў
не мае. Беларусь як супольнасць,
як жывы нацыянальны (ці нацы-
янальны насамрэч?) арганізм. Бо
ёсць на сёння дзве, супрацьлеглыя
адна адной, Беларусі, кожная з якіх
вызнае, ледзь не маніякальна, сваю
веру ў нейкую жаданую, намрое-
ную, ці закансерваваную, недачэп-
ную краіну…
А калі празрыста ўгледзецца, то
ёсць у свеце пакуль не дзяржава
Беларусь, а прыватная гаспадарка
Беларусь аднаго фальсіфікатара ды
ягонай брыгады і… чаканая некаль-
кімі мільёнамі (сама болей) цыві-
лізаваная, развітая, дэмакратычная,
годная, вольная Айчына. Ключавое
слова тут „чаканая”. Мы апынуліся
ў розных, дагледжаных ці не над-
та, пачакальнях, застаўшыся ўдома
альбо паратункава збегшы за мяжу,
ды суцяшаем самі сябе, што ўсё ад-
нойчы мусіць перамяніцца. Ну, не
ў 2022-ім, дык у наступным годзе.
Бо цемра, маўляў, не вечная – яна
немінуча адступіць.
І напраўду адступіць? А, мабыць,
папросту паўстане ў новым маска-
радным убранні, і мы зноўку паве-
рым яшчэ ўчора не знаёмым пра-
вадырам ды рушым услед за імі
здабываць, ствараць, аднаўляць
праўду? А тыя, хто любіць неда-
чэпную Беларусь, нязменна пры-
належную захапіўшай 27 гадоў
таму ўладу брыгадзе, будуць адда-
на дакладаць на „ворагаў” пільным
ахоўнікам шчасця і ўсоладзь рас-
праўляцца з няўгоднымі?
Дык у гэткай версіі году наступ-
нага ўсё будзе звыкла падзелена на
сваіх і чужых, арыштантаў і выка-
наўцаў „волі народу”, пакроена на
дзялкі – пыхліва чырвона-зялёныя і
патаемна бела-чырвона-белыя…
І гэтае бязлітаснае кола будзе кру-
ціцца й круціцца. Няспынна, ледзь
не самазадаволена. Уцягваючы ў
кругазварот зломаў, страт, руйна-
ванняў, нянавісці і болю ўсё больш
сем’яў і крадучы ўсё больш часу.
Не аптымістычна я разважаю?
Дык жа Янка Купала яшчэ ў чор-
наваранковым 1931-м абнадзеіў
„Прыйдзе новы – а мудры – гісто-
рык”. Ды гісторыкі ўсё недзе блу-
дзяць. Альбо іх высякаюць пад ко-
рань… Цягам амаль стагоддзя. Бо
ведаць гісторыю – азначала б узяць
на сябе адказнасць за той яе адці-
нак, у якім жывем. І гэтага якраз
аніяк не можа дапусціць заўладалая
тут даўно і неадольна брыгада.
А чакаць… Чакаць можна бяс-
крайне доўга. Ускладаючы надзею
на год 2022-гі ці яшчэ каторы, да-
лейшы. Прыладкоўвацца да пача-
кальні – удома ці ў стане бежанства
– мы звыклыя. І ў кожнай часціны
Беларусі – у чырвона-зялёнай, у
бела-чырвона-белай – маецца свая
зона камфорту. Гэткі ўнутраны
прытулак перачакання – нешта бу-
дзе. То ж Максім Багдановіч ажно
ў 1915 г. запэўніў: „Беларусь! Твой
народ дачакаецца залацістага ясна-
га дня! Паглядзі, як усход разгара-
ецца…”. І ўсход палымяна разга-
раецца. Усход не ў астранамічным
разуменні, але ў акрэслена геа-
графічным. Таму… Год, што пад-
ступае, насцігаючы нас у роспачы,
бязвер’і, чаканні і варажнечы, не
мае рэсурсу што-кольвек змяніць і
што-кольвек абнавіць. Шкада, што
так. Беларусь усё застаецца раз-
дзертай па ўсіх швах прасторай,
не ўзгадавалай анікога, здольнага
да якіх-небудзь самастойных ра-
шэнняў, зрухаў і нават абвяшчэн-
няў, дэкларацый. Застаецца гэткай
дзірваннай прасторай, зрэшты, і не
Беларусь як дзяржаўнае ўтварэнне,
а размежаваная надвая тэрыторыя
– светаглядна, моўна, палітычна,
рэлігійна (брыгада кантралюе і
веравызнаўчы наш выбар), псіха-
лагічна, нават эмацыйна.
Напрыканцы 2021 года сярод творчай беларускай інтэ-
лігенцыі я вырашыў правесці апытанне. Пісьменнікам,
бардам і журналістам задаў толькі два пытанні:
1. На Вашу думку, якім будзе для Беларусі 2022 год?
2. Што Вы асабіста чакаеце ад Новага 2022 года?
Адказы былі даволі разнастайныя і розныя па памерах.
Алеваўсіхгэтыхадказахскразнойлініяйпраходзіцьадна
мара і жаданне, каб Беларусь стала вольнай, дэмакра-
тычнай і незалежнай краінай, каб народ зажыў па-люд-
ску шчасліва і радасна, каб на волю выйшлі палітвязні, а
тыя, хто з’ехаў з Беларусі, вярнуліся дамоў.

15. 15
I.2022
Czasopis
n
АПЫТАННЕ■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■
І ўсё-ткі… Хочацца па-дзіцячаму
зарынуцца ў прадчуванне цуду. А
што, калі праз калядныя завеі спя-
шае збавенча той купалаў новы
– а мудры – гісторык, адораны
талентам з’яднаць грамадства на
спадчыннай глебе і прыклікаць з
будучыні новых мысляроў, ства-
ральнікаў, дойлідаў беларускай
прышласці? А што, калі ўсе яны
(зноў-такі – чаканыя) злучаць
нарэшце нязлучнае – і паўстане
з усіх пакут, здзекаў, выпрабаван-
няў, з усяго, нечувана хлуслівага і
жорсткага гарту, узмужнелы і год-
ны народ? Але дзе, з якіх крыніц
набрацца тае магуты, якая ўзняла
б Дух, пашырыла б энэргетычнае
поле мудрасці і адвагі, раскрыла б
відушчасць і дальнабачнасць, каб
даверыцца самім сабе? Каб са ста-
ну чакання выйсці-такі да стану
здзяйснення?
Пакуль што жывая вада ў Краі на-
шым сышла глыбока ў нетры. Як і
мы самі сышлі глыбока ў чаканне.
І 2022-гі хіба разварушыць здран-
цвелую глебу, каб вымкнуць змаг-
лі парасткі новага разумення саміх
сябе і свайго шляху на гэтай зямлі,
у памкнёным да свабод і экалагіч-
ных стасункаў на планеце трэцім
тысячагоддзі.
Чаго чакаю ад 2022-га году аса-
біста? Не чакаю нічога. Бо чакан-
не – рэч не перспектыўная. Можна
прачакаць усё жыццё, з году ў год,
таго, што знаходзіцца зусім блізка,
ледзь не за тваім парогам. А ты не
выйшаў, не паглядзеў, не шукаў ці
не пазнаў. Хаця чаканне й дае свае
вынікі ў разе, прыкладам, нара-
джэння жывое істоты альбо ўзрас-
тання саду, усё ж дзеля выніку таго
ўсё роўна трэба зберагчы ва ўлонні
дзіця ці пасадзіць сад – нешта ад-
пачатна ўчыніць.
Што магу я ўчыніць, каб з’явілася
права і мажлівасць чакаць? Наймуд-
рэй сфармуляваў формулу перамя-
нення Уладзімер Караткевіч: „Рабі
нечаканае, рабі, як не бывае, рабі,
як не робіць ніхто, ‒ і тады пера-
можаш”.
А перамагаць у самой сабе і ў
сваім жыцці мне ёсць што. Перама-
гаю спакваля страх смерці – самы
глыбокі і самы разбуральны страх
бальшыні сучаснікаў. Пакуль чала-
век жыў у злітнасці з прыродай, па
законах Традыцыі, смерць успры-
малася як працяг жыцця. І я наву-
чаюся прымаць той факт, што кож-
ны дзень, ад нашага нараджэння,
смерць бліжэе. Хацелася б дарасці
да такога перамянення ў мыслен-
ні. Тады свята жыць і пераходзіць
у Жыццё Таемнае выклікае ўдзяку
Сусвету за гэткі дар і надае моцы
ствараць усё з любоўю.
Спрабую жыць з прынцыпу Тут і
Цяпер. Не замыкацца на мінуласці і
не ўмарвацца дарэшты ў будучыню.
Папросту любіць тое, што адчуваю,
маю, пражываю, сузіраю і раблю.
Добра, калі год 2022-гі акурат сама
складу так, каб радавацца і сума-
ваць, а значыць нешта вырашаць, за
нешта адказваць у той момант, калі
гэта адбываецца і патрабуе майго
ўдзелу. Перамагчы ж нашу, ледзь не
агульную, журбу па збылым, якое
немагчыма ўжо выправіць, было б
выдатным спаўненнем маіх жадан-
няў. Жаданняў прысутнасці ў сва-
ім лёсе і на сваім жыццёвым шляху
не ва ўспамінах і не ў ілюзіях, але
дзейсна.
Дазваляючы сабе, згодна з Ка-
раткевічам, рабіць нечаканае, як
не бывае, як не робіць ніхто, жа-
даю вызваліцца з-пад улады стэрэ-
атыпаў і стандартаў, з-пад чужых
навязлівых думак і тэорый і… па-
каштаваць на смак Волі. Бо Воля
пачынаецца, зараджаецца не на
плошчах, маршах і мітынгах, а ў
харобрасці іншадумства і абароне
сваіх пазіцый у будзённых падзеях.
Мабыць, так, цвердзячы і ўгрунтоў-
ваючы Волю ва ўзаемінах – у сям’і,
на працы, у соцыюме – можна і без
выбуховых рэвалюцый перайсці з
палону дыктатуры ў становішча
народаўладдзя…
А, наогул, чакаю (раблю, твару,
канструюю) для сябе самое гэткае
пачуванне ў свеце, калі еднасць і
паразуменне, давер і павага ёсць
глебай, з якой уздымецца-такі, на-
жывіцца памяццю наша, спаўна,
ахвярна аплачаная, Воля. І гэта
ўзапраўду можа здарыцца нечака-
на (нібыта), як не бывае ні ў каго,
як не робіць ніхто. Караткевічу, на-
пэўна, адкрылася гэтая ісціна яшчэ
ў далёкія часы, калі не было й знаку
нашай незалежнасці.
Няхай Год новы пачуе мяне і ад-
вядзе адзіноту – маю і маіх паплеч-
нікаў. Бо адзін у полі не вой… А
разам нам падуладны Сусвет. І мы
дамаўляемся з ім, Сусветам, што
ўсё ТУТ будзе аберагаць нас, а не
застрашваць. Што ў вязніцы будуць
патрапляць злачынцы, а не абарон-
цы, а дзеці будуць навучацца пра-
ўдзе, а не пагаджацца з хлуснёй.
Гэткія вось мае асабістыя (зу-
сім, здаецца, не асабістыя) спа-
дзяванні.
Антон ТРАФІМОВІЧ,
журналіст:
– Ёсць моцная розніца паміж
тым, чаго мне хацелася б для Бела-
русі, і тым, якой мне бачыцца блі-
жэйшая будучыня. У мяне вельмі
моцнае прадчуванне, што 2022 год
будзе для беларусаў яшчэ больш
складаным і балючым, чым 2021-
ы. Для тысячаў вязняў і іх сваякоў,
для дзясяткаў тысяч тых, хто выму-
шана з’ехаў за мяжу і не можа вяр-
нуцца, для мільёнаў, што жывуць
у Беларусі. Ёсць прадчуванне, што
яшчэ складней будзе ўсім маім ка-►

16. 16 І.2022
Czasopis
n
АПЫТАННЕ■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■
легам-журналістам, усім смелым
людзям, якія не баяліся гучных сло-
ваў і ўчынкаў у мінулыя два гады. І
нейкім чынам варта падрыхтавац-
ца да найгоршага сцэнару. Мне так
падаецца.
Справа ў тым, што ў 2020 годзе
ў нас пачалося новае летавылічэн-
не. Прынамсі, для майго пакалення
30-гадовых і маладзейшых за мяне,
2020-ы стаў самай яскравай падзе-
яй у жыцці. Гэта быў год вялікай
надзеі і вялікага расчаравання адна-
часова. Цяпер у нас жыццё дзеліцца
на тое, што было да 2020-га, і што
здарылася пасля.
Цяжка сказаць, як доўга нам ча-
каць выпрабаванняў лёсу. Хтосьці
кажа, што 2020-ы быў беларускай
Пражскай вясной і нам яшчэ 20 год
чакаць зменаў. Хтосьці кажа, гэта
была беларуская „Салідарнасць” і
нам яшчэ трываць 10 год вайсковай
дыктатуры. Хацелася б, каб у Бела-
русі быў свой шлях – куды карацей-
шы, за чэшскі і польскі.
Вядома, што рана ці позна ўсё па-
чне змяняцца. Але нават калі гэты
дзень здарыцца ў 2022 годзе, боль
і траўма яшчэ не хутка нас адпу-
сцяць.
Як і большасць беларусаў, я ча-
каю таго самага дня, і спадзяю-
ся, што ён настане хутка. Вельмі
хацелася б, каб гэта здарылася ў
2022 годзе.
Цяпер чаканне пераменаў не
гучыць як нешта фасадовае. Ад
таго, калі яны пачнуцца, залежыць
у прамым сэнсе далейшае жыццё
ўсіх беларусаў. Бо толькі потым ўсе
мы зможам жыць па-чалавечаму. Я
не так даўно з’ехаў з Беларусі, але
ўжо вельмі сумую па радзіме і хачу
вярнуцца дадому. Аднак з маёй пра-
фесіяй журналіста цяпер гэта не-
магчыма. Таму я вельмі чакаю таго
моманту, калі змагу вярнуцца даха-
ты, жыць і працаваць без страху і
без аглядкі, не падскокваць ад груку
ў дзверы. Насамрэч, гэта ўсе мае
вялікія чаканні ад 2022 года. Пра
ніякія іншыя рэчы думаць цяпер
немагчыма.
Мікола КАНАНОВІЧ,
пісьменнік, журналіст:
– Паслявыбарчы сіндром (наза-
ву гэта так), узніклы ў жніўні 2020
года, працягвае ліхаманіць усе пла-
сты беларускага грамадства. Гэтая
хвароба, як і каранавірус, застанец-
ца, на вялікі жаль, з намі і ў 2022
годзе. Праўладны рэферэндум па
зменах у Канстытуцыі, які мусіць
адбыцца ў 2022 годзе, на лекаван-
не ўсебеларускай хваробы ніяк не
паўздзейнічае. Сабака працягне
брахаць, а караван будзе цяжка
ісці далей. Беларусы ў Беларусі і
надалей будуць многа працаваць і
мала зарабляць, нават у параўнанні
з усімі сваімі суседзямі. Па гэтай
прычыне найперш маладыя працаз-
дольныя людзі будуць шукаць пра-
цу за мяжой і з’язджаць з Беларусі,
але не толькі маладыя. У эканоміцы
і палітыцы, у культуры і адукацыі,
у грамадскім жыцці і чалавечых
узаемадачыненнях 2022 год для
Беларусі будзе яшчэ ці не горшым
за 2021-ы. Хаця, здавалася б, куды
ўжо горш?!. Але не думаю, што,
напрыклад, Таварыства беларускай
мовы зможа ў 2022 годзе аднавіць у
Беларусі афіцыйную дзейнасць, як
і ўсе іншыя ліквідаваныя ў 2021 го-
дзе беларускія таварыствы, саюзы
і асацыяцыі.
Што да асабістага чакання ад
Новага года, то спадзяюся, што
дачка паспяхова скончыць сярэд-
нюю школу і зможа працягнуць
адукацыю там, дзе хоча. Чакаю
таксама, што ў 2022 годзе ў мяне
будзе магчымасць выдаць кнігу
маёй выбранай прозы „Вялікае
балота”. Спадзяюся, што натхнен-
не канчаткова не пакіне мяне, і ў
новым годзе будуць пісацца новыя
вершы, апавяданні і сказы па-бела-
руску ў Беларусі.
Янка ТРАЦЯК,
пісьменнік, навуковец,
рэдактар гродзенскага
літаратурнага
альманаха„Новы
замак”:
– На гэтае пытанне цяжка адказ-
ваць, калі ты не займаешся паліт-
ыкай, не прарочыш на кафейнай
гушчы і картах, і не чытаеш на-
чное неба. Тут адзінай крыніцай
падказкі можа быць толькі твой
жыццёвы досвед і інтуіцыя (калі
яна ёсць).
Гадоў недзе каля дваццаці таму
я напісаў верш „Будзе яшчэ горш”.
Верш доўгі, але прывяду колькі
строфаў:
Снегапад, мяцеліца,
Б’е ў вочы дождж…
Верыцца – не верыцца –
Будзе яшчэ горш.
Крыжыкамі, крэскамі
Дзень пазначыш – што ж, –
Там, дзе справы кепскія –
Будзе яшчэ горш.
Дзе намеры ўбогія,
Кошт ідэі – грош,
Дзе ідэалогіі –
Будзе яшчэ горш.
З торбамі, з хваробамі
Так жывём і ўсё ж…
Нехта скажа добра нам –
Будзе яшчэ горш…
►

17. 17
I.2022
Czasopis
n
АПЫТАННЕ■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■
Рэфрэн „Будзе яшчэ горш” гу-
чаў у кожнай страфе і ствараў не-
пазбежнасць прароцтва. І, як не
дзіўна, усе гэтыя каля дваццаці га-
доў, лепш не рабілася, а рабілася з
кожным годам наадварот, пакуль не
дайшло да плошчы, арыштаў, уцё-
каў і крыві. І мне асабіста не было
з кожным годам лепш, бо стваралі-
ся ўсякі раз такія ўмовы, пры якіх
працаваць і жыць з кожным годам
рабілася ўсё цяжэй і цяжэй…
Але, зноў жа, як не дзіўна, каля
году таму, мне прыйшлі ў галаву
новыя радкі да гэтага песімістыч-
нага верша:
Ды святлее раніца, –
Верыцца найперш:
Нешта, пэўна, здарыцца, -
Будзе, пэўна, лепш…
На гэта і спадзяёмся. А чаго мож-
на чакаць ад 2022 года? То тут не
трэба быць прарокам у сваёй Айчы-
не, каб не разумець, што 2022 год
будзе годам пераломным, рэзка
зменлівым і, недзе, вырашальным
(і так не толькі для Беларусі). Дру-
гое пытанне: будзе ад гэтага горш,
ці лепш?.. Хутчэй за ўсё – лепш
адразу не стане, але, магчыма, зор-
ка надзеі, як некалі „Зорка Венера
ўзышла над зямлёю…” узыдзе…
Таццяна ГРЫНЕВІЧ,
спявачка, бард:
– Калі адбудзецца цуд, то мы бе-
ларусы зможам павяртацца з чужы-
ны да дому і гэта будзе самы шча-
слівы год для ўсіх. Калі ж так не
адбудзецца – будзе нялёгка... Таму
я вельмі чакаю Божай дапамогі для
Беларусі. Спадзяюся, што палітвяз-
ні атрымаюць свабоду. Веру, што
мы адродзім нашую краіну ўлучна
з мовай, культурай, эканомікай.
Міхась ЗІЗЮК,
пісьменнік, бард:
– Новы год для Беларусі будзе
складаным. Банальна, але гэта так.
Рэжым не збіраецца здавацца, ён
знаходзіць новыя ахвяры, не спы-
няецца. Тым больш, пры падтрым-
цы расійскага „патрона”. І чакаць
хуткіх перамен нам пакуль не вы-
падае.
Але жыццё на тое і жыццё, яно
ідзе далей, прыносіць свае карэк-
тывы. Таму ўсім нам, беларусам,
патрэбна трымацца разам, рабіць
усё магчымае, каб нелюдзі не за-
душылі Беларусь і беларушчыныу.
Асабіста я чакаю лепшага ад Но-
вага 2022 году. Я спадзяюся, што
прачнецца народ найперш у Расіі,
абудзяцца людзі. Тады і мы зможам
зрабіць тое, што хацелі.
Спадзяюся скончыць сваю чарго-
вую кнігу прозы. І яшчэ хочацца ве-
рыць у перамены: пераможам хва-
робы, дэпрэсію, будзе болей свет-
лых дзён. Гэтага ўсім нам жадаю!
Сяржук СОКАЛАЎ-ВОЮШ, паэт, перакладчык, бард:
– Усё залежыць ад таго, як дэмакратычныя сілы будуць ужываць дадзе-
ную ім грашовую дапамогу на развіцьё дэмакратыі. Незалежныя інфарма-
цыйныя каналы паведамляюць пра дзесяткі мільёнаў еўра. На іх можна
пашыць сцягі, прафінансаваць беларускія культурніцкія праекты ў замеж-
жы або прафукаць у які іншы спосаб. А можна дапамагчы зняволеным ды
іхным сем’ям. Можна арганізаваць супраціў з тых патрыётаў, што засталіся
на Бацькаўшчыне і, якія гатовыя нелегальна змагацца, каб у гэткі спосаб
таксама развіваць дэмакратыю...
І гэта яшчэ далёка не ўсё, бо не пра ўсё патрэбнае варта крычаць, але ўсё
патрэбнае варта рабіць. І тады наступны год можа стаць пераломным. Але...
мне здаецца... дэмакратычныя сілы маюць іншыя, шмат лепшыя і больш
эфектыўныя, планы. І ўсё ж: ЖЫВЕ БЕЛАРУСЬ!!!
Апытваў
Сяргей Чыгрын ■

18. 18 І.2022
Czasopis
n
Wspomnienie
– Tolki nie dajcie pa sabie poznać, szto wy z Polszczy
– tłumaczył nam Wałodzia Pac na dworcu w Grodnie. – Pa-
liczać tady wam na mnoha bolsz za kurs taksoŭkaj.
Od razu taksówką! Jaką taksówką?! Staliśmy na ulicy i
machaliśmy na wszystkie samochody. Po Grodnie w 1991
roku krążyły nielegalne (a może legalne?) taksówki bez
żadnych oznaczeń, zwykłe po prostu prywatne samochody,
których właściciele dorabiali sobie do pensji. Nie wiem, ile
wtedy w Grodnie zarabiano, ale nawet gdybym wiedział i
tak z niczym bym nie umiał porównać tych kwot, bo ruble
po rozpadzie bloku państw demokracji ludowej i samego
Związku Radzieckiego stały się na poły egzotyczną walu-
tą. Tak więc przygotowywaliśmy się do akcji kamuflażu
naszego zachodniego pochodzenia, a perfekcyjnie miał ją
zrealizować jeden nasz wesoły – jak zawsze – kolega. Po
paru minutach zatrzymał się zielony moskwicz.
– Zdrastwujtie! – huknął do kierowcy nasz podrabiany
„russkij”. – Hotel Biełaruś, pażałujsta! Dziewczyny wy-
buchnęły śmiechem, słysząc to cudownie rozbrajające zda-
nie, a usadawiając się z tyłu poprawiały nieśmiało:
– Gastinica… Biełaruś. Gastinica.
– No tak, gastinica… To znaczy da, gastinica… – popra-
wił się komicznie nasz przewodnik. Kierowca – w normal-
nym życiu zdaje się nauczyciel – śmiał się razem z nami, a
zatrzymując się przed wielkim hotelem i tak zdarł z nas za-
graniczną taksę, która w przeliczeniu na normalne pienią-
dze, czyli na dolary, nie przekroczyła zdaje się nawet pół
nominału banknotu, z którego dumnie, acz z niedowierza-
niem, spoglądał na nas George Washington.
W hotelu pospisywano nasze dane. Zaraz potem u tych
samych miłych pań, które nas przyjmowały, niektórzy spie-
niężali od razu tureckie dżinsy, kupione od drobnych kapi-
talistów na Bema w Białymstoku (w słusznie minionej epo-
ce był tam słynny bazar). Jedna, czy może dwie pary pokry-
wały koszty całego pobytu w Grodnie, wliczając w to hotel
i opłatę za bal sylwestrowy oraz różne zakupowe szaleń-
stwa w grodzie na Niemnie. Ja wziąłem wtedy 10 dolarów
na dwie osoby, co okazało się być aż nadto wysoką kwotą,
mimo że niczego sobie nie odmawialiśmy (oczywiście za-
chowując wszelkie proporcje, bo w końcu byliśmy tylko
zwykłymi białoruskimi studentami z Polski).
Hotel Biełaruś był wielkim, może pięcio-, a może sze-
ściopiętrowym budynkiem. Pamiętam, że zrobił na mnie
wrażenie jakby lekko spatynowanego, czyli postarzonego.
Nie wiem, jak to radzieccy towarzysze robili, ale ich cy-
wilizacyjne wytwory zawsze wydawały mi się jakieś inne,
najczęściej zbyt masywne, rzekłbym nadwymiarowe – za-
okrąglone tam gdzie nie trzeba, a kanciaste w jeszcze mniej
oczekiwanym miejscu. I tak też było w tym hotelu. Farba
na ścianach tworzyła duszną atmosferę – czułem jej gru-
bość na niezbyt równym tynku, jakby miała maskować nie
wiadomo co. Wykładziny wytarte odkurzaczem pośrodku,
przy ścianach miały nieco ciemniejsze kolory, drewniane
drzwi z miodowymi szybkami otwierały się i zamykały nie-
zbyt pewnie i trzeba było za każdym razem a to „dłubać”
kluczem w zamku, a to podnosić klamkę, przyciągać, od-
pychać... Otwarcie tych drzwi za każdym razem dawało mi
dziwną satysfakcję: „O, działa, otworzyły się!”.Apotem to
uczucie spełnienia powtarzało się przy zamykaniu drzwi.
Nasze pokoje hotelowe urządzone były dość skromnie
– stały tam dwa tapczany, szafa na ubrania, proste krzesła,
a przy oknie niski stolik. Pokój przywodził mi na myśl ho-
tele robotnicze, które w latach 90. w Polsce były masowo
„odświeżane”, czyli malowane jak leci po starych, nie po-
prawianych ścianach. W ofertach potem widniało: „świe-
żo po remoncie”, co znaczyło po prostu popaćkane farbą.
Standard takiego hotelu był żałośnie niski, jedną, dwie noce
dało się wytrzymać, ale nie więcej.
Hotel Biełaruś miał standard odpowiedni dla studentów
mieszkających w akademikach, bo jedyne, co nas napraw-
dę obchodziło, to możliwość imprezowania w pokojach.
Nie było to jednak takie proste, ponieważ na każdym pię-
trze naszego hotelu dyżurowała w holu „diewuszka”, czyli
ubrana z dość komiczny, niebieski albo… zielony fartuch
kobieta w średnim najczęściej wieku o nieprzeniknionym
obliczu (poker face). „Diewuszka” się do nas nie uśmie-
chała, my zaś baliśmy się do niej odezwać, żeby nie prze-
rywać jej odpowiedzialnej pracy na odpowiedzialnym od-
cinku, na którym przed laty umieściła ją władza radziecka,
która właśnie się stąd nomen omen wymeldowała.
Wieczorem postanowiliśmy pójść „na miasto”. Znowu
łapaliśmy prywatne taksówki. Z centrum jedna grupa po-
jechała niedługo na balety do restauracji „Poczdam”, my
w kilka osób postanowiliśmy powłóczyć się po mieście
i poszukać miejscówki, która byłaby w zasięgu naszego
spaceru. Znalezienie czegoś odpowiedniego do jedzenia,
mimo rozpustnie nieograniczonego budżetu, okazało się
niestety bardzo skomplikowane. A to za sprawą naszych
koleżanek, które nie jadły mięsa i nawet w poradzieckiej
Białorusi, zdecydowały się wytrwać w swoim nieco eg-
zotycznym wówczas postanowieniu. Trafiliśmy nareszcie
do niewielkiej knajpki, do której trzeba było dość niety-
powo zejść schodami w dół. Zajęliśmy miejsce przy sto-
liku i czekaliśmy cierpliwie na kelnera. Podszedł po kilku
Pamięci Paca
Sylwester w Grodnie