Ostatni hrabia na Krasnem - Ludwik Józef Adam KORWIN-KRASIŃSKI herbu Ślepowron

1. Ostatni hrabia na Krasnem
Ludwik Józef Adam KORWIN-KRASIŃSKI
herbu Ślepowron

2. ©ypla 2 | S t r o n a
Zebrał i opracował: Piotr Paweł CYPLA
Warszawa 2015

3. ©ypla 3 | S t r o n a
Był jedynym potomkiem hrabiego Augusta Kazimierza KORWIN-
KRASIŃSKIEGO (1797-1857) herbu Ślepowron z Krasnego (adiutanta generała
Skrzyneckiego w powstaniu listopadowym, bohatera bitwy pod Ostrołęką) i Joanny
KORWIN-KRASIŃSKIEJ tego samego herbu, jedynej córki Adama i Katarzyny
BURSKIEJ. Rodzice Ludwika mieli wspólnych praprzodków – Jana, stolnika
ciechanowskiego (zmarłego w 1546 roku) i jego żonę Katarzynę – określaną
mianem: Katarzyna z Murowanego Mniszewa (Miszewa) MROKOWSKA.
Jej przodkowie pieczętowali się prawdopodobnie herbem Lubicz.
Herb hrabiów Krasińskich (odmiana I)
Źródło: Adam Boniecki, Herbarz polski, tom XII, Warszawa 1908
Tytuł hrabiowski nadany był w trzech liniach Krasińskich herbu Ślepowron
w Prusach, Galicji, Austrii i Królestwie Polskim. Juliusz hr. Ostrowski opisał ten herb
w następujący sposób: „KRASIŃSKI Hrabia I cz. Korwin albo Ślepowron odm. -
W polu błękitnym na barku podkowy srebrnej krzyż kawalerski złoty, na którym kruk
czarny z pierścieniem złotym, o oczku czerwonym, w dziobie. Nad tarczą korona
hrabiowska, dziewięciopałkowa, a nad nią hełm w koronie, z którego klejnot: kruk jak
w tarczy. Labry błękitne, podbite srebrem.” 1
August Kazimierz Krasiński – ojciec
Ludwika, dziedziczył tytuł po swoim ojcu Józefie, który posługiwał się tytułem ponoć
od 1796 roku. Tak był nazwany w dokumencie cesarskim potwierdzającym
posiadanie dóbr Rohatyn – Tytuł został potwierdzony przez Kancelarię Nadworną
10 kwietnia 1848 roku. Ostrowski podaje, że „herb rodziny mazowieckiej z krasnego
w miechowskiem, z której August Kazimierz, przedstawiciel pierwszej linii starszej
gałęzi, zapisany jako hrabia przez stany galicyjskie 9 Października r. 1822,
potwierdzony w tytule Austryi 29 Czerwca r. 1856.” 2
Podstawą potwierdzenia było
dawne szlachectwo polskie i posługiwanie się tytułem hrabiowskim przez ojca
Augusta.
1
Juliusz hr. Ostrowski, Księga herbowa rodów polskich, tom.2, s.159-160, Warszawa 1897
2
Ibidem

4. ©ypla 4 | S t r o n a
Ludwik Józef Adam Krasiński urodził się 26 VIII w rodzinnym majątku
w Krasnem, a ochrzczony został dnia 1 IX 1833 roku. Ciekawostką może być fakt,
że jego rodzicami chrzestnymi byli raczej przypadkowi ludzie – baba kościelna i dziad
kościelny.
Akt urodzenia/chrztu Nr 60/1833
Zespół: 0142/D- Akta stanu cywilnego parafii rzymskokatolickiej Krasne powiat
ciechanowski Jednostka: 1833 Katalog: Urodzenia
Adam Boniecki w „Herbarzu polskim” wywodzi, że pod koniec XVI wieku
z rodu Krasińskich pozostały tylko dwie patrylinearne (męskie) linie rodowe. Jan,
stolnik ciechanowski – wspólny przodek rodziców Ludwika, miał łącznie dziewięcioro
dzieci, w tym pięciu synów. Trzech z nich pozostawało w stanie kapłańskim. Mikołaj
był kanonikiem (łowickim, gnieźnieńskim, krakowskim), a pod koniec życia
kustoszem kruszwickim – zmarł w 1575 roku. Franciszek był biskupem krakowskim
– zmarł w 1577 roku. Stanisław był archidiakonem krakowskim – zmarł w 1598 roku.
Protoplastami kolejnych linii rodowych mogli być pozostali dwaj synowie. Wojciech
był założycielem tzw. „gałęzi starszej”. Z jego potomków powstały kolejne odnogi:
„na Krasnem” z Franciszka, „biskupa wileńskiego” z Jakóba i „generalska zwana

5. ©ypla 5 | S t r o n a
opoczyńską” z Stanisława. Drugi z synów – Andrzej, był protoplastą tzw. „gałęzi
młodszej”. Z jego potomków powstały kolejne odnogi i linie: „odnoga sandomierska”
z Gabryela, „odnoga podskarbińska” z Jana Kazimierza oraz „linia kasztelańska”
z Ludwika – kasztelana ciechanowskiego. Z tej linii powstały kolejne odnogi:
„obozińska” z Dominika i „ordynacka na Opinogórze” z Felicyana (Feliksa). 3
Przodkowie Augusta (ojca Ludwika) wywodzili się z „gałęzi starszej” i jej
„odnogi na Krasnem”. Przodkowie Joanny (matki Ludwika) wywodzili się z „gałęzi
młodszej” Krasińskich z „linii kasztelańskiej” i jej „odnogi ordynackiej na Opinogórze” .
Wojciech i Andrzej, synowie Jana i Katarzyny – protoplaści gałęzi starszej
i młodszej Krasińskich urodzili się w Mniszewo (Miszewo) Murowane. Tam też na
świat przyszli ich bracia: Mikołaj, Franciszek, Stanisław oraz siostry: Anna, Barbara,
Dorota i Eufemia. Miszewo Murowane leży na północ od drogi Wyszogród - Płock
(około 17 km od Płocka). W źródłach historycznych wymieniane od początku
XV wieku jako: Misschova, Mischewo, Mischewo Omnium Sanctorum, Mnyschevo
Murata. W niektórych źródłach zapisywane jako Mniszewo (między innymi
u Bonieckiego, Ostrowskiego, Niesieckiego). Wieś od XIV wieku należała do rodu
Lubiczów. W 1439 roku objął ją Jakub Jaszczołdowic herbu Lubicz, piszący się
z Miszewa, syn Jaszczołda herbu Lubicz z Białobrzegów i Miszewa. Jakub miał
dwóch braci – starszego Stanisława i młodszego Wojciecha. Nie jest wiadome czy
Katarzyna, żona Jana była w jakikolwiek sposób związana z Jaszczołdami. Być może
nazywała się Miszewska, a nie Mrokowska…
Adam Boniecki w swoim herbarzu wymienia piętnaście pokoleń przodków
„po mieczu” Ludwika Krasińskiego. Jako najdawniejszego z przodków wymienia
Sławomira (sędziego nadwornego książąt mazowieckich – Jana i Ziemowita),
któremu sąd ziemski ciechanowski w 1372 roku oznaczył granice Krasnego od
własności sąsiedniej Niedomysła. Według innych przekazów historycznych Krasne
nadał książę mazowiecki Konrad I już na początku XIII wieku swemu marszałkowi
Warcisławowi herbu Ślepowron – Sławomir był jego wnukiem. 4
Synem Sławomira
był Jasiek zmarły przed 1401 rokiem, którego żoną była Śmichna.
Z nich Sławomir zwany Sławkiem, który dziedziczył na Krasnem i Rembowie. W
latach 1427-1451 był sędzią ziemskim różańskim i makowskim. Z jego linii wywodzą
się Rembowscy, Łanieccy i Szczuccy. Jednym z jego synów był Mikołaj – stolnik
ciechanowski w latach 1468-1488, który założył Wolę Krasińską i nabył Zalesie.
Odziedziczył Krasne i jako pierwszy pisał się nazwiskiem Krasiński. W 1482 roku
wybudował w Krasnem nowy kościół. Zmarł przed 1491 rokiem. Jego żoną była
Katarzyna (zmarła przed 1477 rokiem), z której pozostawił trzech synów i cztery
córki. Jednym z synów Mikołaja był Andrzej, który w 1491 roku wraz z rodzeństwem
dopełnił działu pozostałego po ojcu majątku – był kolejnym dziedzicem Krasnego.
Poległ w bitwie pod Koźminem na Bukowinie w 1497 roku, towarzysząc królowi
3
A.Boniecki, Herbarz polski, Część I, Wiadomości historyczno-genealogiczne o rodach szlacheckich,
Tom XII, s.184
4
http://www.parafiakrasne.pl/viewpage.php?page_id=11

6. ©ypla 6 | S t r o n a
Janowi Olbrachtowi, jako hetman wojsk mazowieckich. Pozostawił żonę Aleksandrę
DZIERZGOWSKĄ i troje dzieci, w tym Jana – stolnika ciechanowskiego w 1542 roku,
zmarłego w 1546 roku. Żoną Jana była Katarzyna MROKOWSKA z Murowanego
Mniszewa, z której pozostawił jedenaścioro dzieci, w tym syna Wojciecha, który dał
początek tzw. „gałęzi starszej” Krasińskich. Był łożniczym królewskim (1543 rok),
cześnikiem ciechanowskim, chorążym ciechanowskim, a w końcu kasztelanem
sierpskim. W 1567 roku wymieniany jest jako współdziedzic Krasnego, Zalesia,
Kurowa, Węgorza i Szczuk. W 1574 roku nabył Czyżów i Korzeń w powiecie
chęcińskim. Zmarł w 1590 roku (pochowany w Krasnem). Pozostawił żonę Zofię
CIEMIENIEWSKĄ i syna Mikołaja – podkomorzego różańskiego w 1579 roku,
zmarłego w 1618 roku. Żoną Mikołaja była Petronela SZCZAWIŃSKA córka Pawła
(kasztelana łęczyckiego). Z niej pięcioro potomków, w tym najmłodszy Jan –
podkomorzy i wojski różański, uczestnik wojen przeciwko Turkom, będący 4 lata
w niewoli tureckiej (jego nagrobek znajduje się w Krasnem). Był dwukrotnie żonaty.
Pierwszą żoną Jana była Dorota NIEBORSKA córka Adama, z której miał 4 synów.
Najstarszym synem był Jan, który również był dwukrotnie żonaty. Z drugiej żony –
Doroty KOZICKIEJ pozostawił siedmioro dzieci, w tym Pawła, cześnika
ciechanowskiego w 1701 roku, właściciela Gruduska, zmarłego około 1709 roku.
Żoną Pawła była Ludwika (Anna Ludwika) ZIELIŃSKA córka Walentego. Z niej
ośmioro dzieci, w tym syn Franciszek urodzony w 1710 roku. W latach 1738-1750
Franciszek występuje jako podstoli zawskrzyński. Od niego wywodzi się tzw. „odnoga
na Krasnem”. W 1746 roku nabył Unikowo i Modły. Był dwukrotnie żonaty, zmarł w
1752 roku. Z drugiej żony – Bogumiły NIEBORSKIEJ miał syna Ludwika Antoniego,
który w latach 1750-1757 sprawował po ojcu urząd podstolego zawskrzyńskiego.
Boniecki wymienia go także, jako generała-adiutanta Buławy Wielkiej Koronnej.
W 1755 roku był generałem- majorem wojsk koronnych. Wielokrotny poseł na sejmy,
uczestnik konfederacji radomskiej (1767) i barskiej (1768-1772). Jego żoną była
Katarzyna STANISZEWSKA córka Mikołaja (podczaszego latyczowskiego) i Zofii
Zaborowskiej. Po śmierci żony wstąpił do zakonu i w 1783 roku został kustoszem
opatowskim. Miał dwóch męskich potomków – jednym z nich był Józef, dziedzic
Modły, Klic i Rohatyna. W 1782 roku wspólnie z bratem legitymował się ze
szlachectwa i herbu Korwin w grodzie trembowelskim. Był oficerem wojsk
austriackich tytułującym się hrabią (tak został nazwany w 1796 roku przez cesarza
austriackiego w przywileju danym dla miasta Rohatyna. W 1789 roku ożenił się
z Katarzyną SZTERMERÓWNĄ córką Jerzego, z pierwszego małżeństwa Michałową
Bedońską, z którą miał siedmioro dzieci, w tym najmłodszego z synów Augusta,
urodzonego w 1797 roku w Modłach (parafia Lekowo). W 1819 roku ożenił się ze
swoją daleką kuzynką – Joanną KORWIN-KRASIŃSKĄ tego samego herbu, córką
starosty ciechanowskiego Adama i Katarzyna z BURSKICH herbu Jasieńczyk.
To właśnie Joanna jako wiano wniosła Krasne, które w jej rodzinie pozostawało od
początku XIII wieku. August i Joanna mieli jedynego potomka – bohatera niniejszej
opowieści, hrabiego trzech imion Ludwika Józefa Adama…5
5
A.Boniecki, Herbarz polski, Część I, Wiadomości historyczno-genealogiczne o rodach szlacheckich,

7. ©ypla 7 | S t r o n a
W kwietniu 1838 roku umiera matka Ludwika – Joanna z KRASIŃSKICH.
Wychowaniem 5-letniego syna zajmuje się ojciec i liczni wychowawcy. Ludwik
pobiera nauki między innymi w pensji Leszczyńskiego w Warszawie i u Józefa
Paszowskiego (tłumacza dzieł Szekspira). Jako młodzieniec podejmuje studia
w Ecole des Mines we Francji, których jednak nie kończy. W 1854 roku powraca do
kraju ze względu na konieczność uporządkowania spraw majątkowych. 6
Po śmierci ojca (styczeń 1857 rok) Ludwik staje się dziedzicem tytułu
i właścicielem licznych majątków, takich jak: Krasne, Rohatyn, Magnuszew, Adamów.
Pasją hrabiego Ludwika były konie – w 1857 roku założył w Krasnem pierwszą na
ziemiach polskich stadninę koni pełnej krwi angielskiej, a jego słynna stajnia
„Dobrogost” tzw. „Biała stajnia” porównywana była ze słynnymi stadninami
Sanguszków. Konie z tej stajni startowały na wyścigach nawet w Moskwie
i Petesburgu. Z hodowli hr. Krasińskiego pochodził słynny Ruler (1884-1904),
nazwany „ogierem stulecia”.
Ludwik Józef Adam Krasiński około 1860 roku
Po kilku latach pracy nad pomnażaniem odziedziczonego majątku przyszedł
czas na stabilizację – w dniu 12 V 1860 roku w Kościele św. Augustyna w Paryżu
Ludwik poślubił 40-letnią hrabinę Elżbietę Franciszkę BRANICKĄ herbu Korczak,
córkę Władysława i Róży z POTOCKICH, wdowę po kuzynie Ludwika – Zygmuncie
KRASIŃSKIM (1812-1859) herbu Ślepowron, jednym z największych poetów
polskiego romantyzmu. (w rzeczywistości Napoleonie Stanisławie Adamie Feliksie
Zygmuncie). Świadkami ślubu byli hrabiowie Braniccy: Konstanty, Aleksander,
Władysław, Ksawery. Elżbieta – nazywana w domu Elizą, była wnuczka Hetmana
Wielkiego Koronnego Franciszka Ksawerego Branickiego, a przez matkę Różę
Tom XII, s.184-209
6
http://krasne.pl/135-4bc6b5ebae517.htm

8. ©ypla 8 | S t r o n a
z Potockich wnuczką równie utytułowanego Stanisława Szczęsnego Potockiego.
Natura obdarzyła ją niepospolitą urodą, a rodzice olbrzymim posagiem.
Hrabina Eliza z Branickich Krasińska - obraz Franza Xavera Winterhaltera
W dniu 24 VII 1860 roku do akt stanu cywilnego parafii św. Krzyża w Warszawie
złożono świadectwo z paryskiej parafii i spisano akt ślubu.

9. ©ypla 9 | S t r o n a
Akt ślubu Nr 285/1860
Zespół: 72/158/0 Akta stanu cywilnego parafii rzymskokatolickiej św. Krzyża w Warszawie

10. ©ypla 10 | S t r o n a
W ten sposób stał się współwychowawcą wówczas 16-letniego Władysława
Wincentego KRASIŃSKIEGO (1844-1873) – przyszłego ordynata opinogórskiego
i jego młodszego rodzeństwa: Zygmunta Wincentego i Marii Beatrix.
Na początku lat 60-tych XIX wieku Ludwik związał się z Towarzystwem
Rolniczym – organizacją skupiającą w tamtym okresie prawie 4 000 ziemian.
Towarzystwo nie zajmowało się polityką – głosili ideę uwłaszczenia chłopów
i rozwoju kultury rolnej. Ludwik był przeciwnikiem Powstania Styczniowego.
Utrzymywał ścisły kontakt z Hotelem Lambert i Dyrekcją obozu „białych”.
Za współpracę z organizacją narodową został wydalony z kraju i kilkanaście miesięcy
musiał spędzić w Paryżu. Dzięki wstawiennictwu Leopolda Kronenberga w 1864 roku
powrócił do Polski. Po powrocie do kraju całkowicie pochłonęły go idee „pracy
organicznej” – od tamtego czasu celem jego życia było pomnażanie majątku, nie
tylko dla potrzeby własnej, ale także korzyści narodowej. W latach 1866-1867 we wsi
Szczuki (będącej własnością Krasińskich) założył Cukrownię Krasiniec, która przez
prawie 150 lat była źródłem dochodów dla robotników zatrudnionych w fabryce,
ziemian i chłopów z kilku pobliskich powiatów: makowskiego, przasnyskiego,
ciechanowskiego i pułtuskiego. Cukrownia miała niezwykle istotny wpływ na
otoczenie, a także na okoliczny przemysł i handel. Obok cukrowni powstały budynki
mieszkalne dla pracowników administracji i robotników, powstał także dom dla
dyrektora zakładu zwany popularnie „Białym domem”. Dla transportu buraków
cukrowych i innych płodów rolnych Ludwik współfinansował budowę kolejki
wąskotorowej łączącej tereny powiatów ciechanowskiego i przasnyskiego. Przy
cukierni działała Ochotnicza Straż Pożarna, orkiestra dęta, biblioteka, czteroklasowa
szkoła powszechna. Jako ciekawostkę można dodać, że w szkole tej uczyła między
innymi Maria Skłodowska, która była jednocześnie guwernantką w domu
Żórawskich – współudziałowców cukierni (od 1 I 1886 roku). Kazimierz Żórawski (syn
Juliusza, był jednym z najwybitniejszych matematyków polskich i rektorem
Uniwersytetu Jagiellońskiego) przez krótki czas był narzeczonym Marii. Dzięki
rozwojowi Cukrowni Krasiniec tuż obok powstała wieś o tej samej nazwie. Dzisiejsi
mieszkańcy Krasińca to w znacznej mierze potomkowie rodzin, które od początku
związane były z cukrownią.
Jako spadkobierca majątku przyczynił się także w znaczący sposób do
rozbudowy rodowej siedziby w Krasnem - ufundował nowe założenie pałacowo-
parkowe. Budowle gospodarcze reprezentowały różne cechy stylowe architektury
XIX wieku. „W tym czasie styl neogotycki uważany był za szczególnie właściwy dla
budowli w posiadłościach wiejskich. Formy architektury neogotyckiej najpełniej
wyrażały ideę izolacji, kojarzyły się z pojęciem obronności czy niedostępności dla
postronnych. Charakter „obronny” budynku w Krasnem został podkreślony przez
usytuowanie go przy bramie wjazdowej. W świadomości współczesnych budowle
w tym stylu miały kojarzyć się ze średniowieczną, rycerską genealogią rezydencji
właściciela. Nawrót do architektury wiążącej się z dawnymi dziejami wynikał
z osobistych rodowych ambicji inwestora. Wydaje się, że taką treść ideową wyrażała

11. ©ypla 11 | S t r o n a
wieża w Krasnem, a jej średniowieczna szata zewnętrzna miała podkreślić starożytną
metrykę rodu Ludwika Krasińskiego.” 7
Dążeniem hrabiego Ludwika było, aby Krasne stało się wzorowym
i przodującym w kraju majątkiem ziemskim. Pracę nad 22-hektarowym parkiem
ogrodzonym murem powierzył dyrektorowi ogrodów miejskich w Warszawie
Franciszkowi Szaniorowi. W parku zachował okazy starodrzewu, ale także
wprowadził wiele nowych gatunków drzew i krzewów, w tym egzotycznych,
sprowadzonych z nad Morza Śródziemnego i Kanady. W głębi parku urządzone
zostały dwa zbiorniki wodne w formie liter "D" i "K" w rzucie poziomym, tj. „Dobra
Krasne" z wysepką pośrodku litery "D". Zbiorniki wodne otoczone zostały szpalerami
drzew (strzyżonych grabów) o całkowitej długości około 1500 m. Aleja grabowa
w Krasnem jest najdłuższą aleją w Polsce, i prawdopodobnie w Europie. Drzewa
sadzono w równych odległościach i przez wiele lat specjalnie przycinano, tworząc
gęsty zielony latem mur – od ciemnych liści aleja zwana była „czarną drogą”.
Ostatnim ogrodnikiem w majątku był Jan Pajewski. Jako ciekawostkę można dodać,
że pomocnikiem pałacowego ogrodnika był przez pewien czas kilkuletni wówczas
Marceli Nowotko (właściwie Nowotka) – późniejszy pierwszy sekretarz Polskiej
Partii Robotniczej. 8
Rodzina Nowotko wywodziła się z parafii Krasne. Ojciec
Marcelego – Mateusz, urodził się we wsi Zalesie, gdzie jego rodzice posiadali dom
i niewielki kawałek ziemi. Około 1860 roku Zalesie weszło w skład majątku
Krasińskich, a rodzina Nowotko pracowała w tym majątku. Mateusz po 1860 roku
przeniósł się do Warszawy - na Ursynów (Służew) gdzie mieściły się stajnie
Krasińskich. W 1893 roku mieszkał w Warszawie na Krakowskim Przedmieściu 7,
gdzie mieścił się zarząd dóbr Krasińskich - był tam dozorcą i zajmował mały pokój
z kuchnią. W 1895 roku z siódemką dzieci powrócił do Dóbr Krasne. W latach 1895-
1907 mieszkali w wieży wodociągowej, która równocześnie służyła jako
pomieszczenia dla służby - Nowotkowie zajmowali dwa pokoje na parterze i piętrze.
Jedno ze źródeł mówi, że Mateusz był dozorcą przy bramie prowadzącej do parku
i pałacu. W innych źródłach podaje się, że był masztalerzem u hr. Ludwika
Krasińskiego. Neogotycka wieża wodociągowa wybudowana została przy bramie
wjazdowej na terenie zespołu pałacowo-parkowego. Zaprojektowana została przez
Wincentego Rakiewicza. Pierwotnie miała dwa piętra i dwukondygnacyjną
przybudówkę zwieńczoną krenelażem. Początkowo pełniła rolę pawilonu parkowego
z tarasem widokowym, z czasem przyjęła funkcję użytkową – dostarczała wodę do
zabudowań dworskich, a na parterze i na piętrze mieściły się pomieszczenia
mieszkalne użytkowane przez służbę folwarczną. Na elewacji wieży do dzisiaj
widnieje piaskowcowy kartusz z herbem rodu Krasińskich – Ślepowron. W latach
1933-1990 w wieży działało muzeum pamięci Marcelego Nowotki, a obecnie
Muzeum Krasińskich.
7
http://krasne.pl/135-4be2b2173adba.htm
8
http://krasne.pl/135-4b71639f862fa.htm

12. ©ypla 12 | S t r o n a
Pałac Ludwika Krasińskiego w Krasnem.
Oryginał fotografii w zbiorach Biblioteki Jagiellońskiej w Krakowie.
W dniu 15 V 1876 roku w Krakowie zmarła żona Ludwika – Elżbieta
Franciszka (Eliza) z BRANICKICH. Pochowana została w rodzinnej krypcie
Krasińskich, w kościele parafialnym w Krasnem. W testamencie „cały majątek
zapisała mężowi. Bardzo wzburzyła rodzinę powtórnym zamążpójściem, treścią
testamentu i tym, że została Ludwikową." 9
Grób Elżbiety Franciszki Krasińskiej z Branickich – Krypta rodu Krasińskich. Parafia św. Jana
Chrzciciela w Krasnem (foto – ks. Włodzimierz Piętka)
http://plock.gosc.pl/gal/pokaz/2229983.Katakumby-Krasinskich-w-Krasnem/13
9
http://www.gazetacz.com.pl/artykul.php?idm=43&id=614

13. ©ypla 13 | S t r o n a
Hrabia Krasiński pozostaje wdowcem przez kolejne 6 lat. W tym czasie
pochłania go praca. Niedługo po śmierci żony zostaje prezesem organizowanego
przez ks. Jana Tadeusza Lubomirskiego Muzeum Przemysłu i Rolnictwa –
w niedługim czasie Muzeum z małej placówki rozrosło się do dużej instytucji,
zastępując poniekąd wyższą uczelnię. Ludwik należał także do grona sponsorów
i redaktorów 5-tomowej „Encyklopedii rolnictwa i spraw z nim związanych”. Pierwsze
wydanie dzieła ukazało się w latach 1873 – 1879.
W dniu 28 I 1882 roku wówczas prawie 49-letni hrabia Ludwik żeni się
powtórnie. Jego drugą żoną zostaje 20-letnia panna Maria Ewa Magdalena Józefa
Elżbieta Apolonia Katarzyna ZAWISZA-KIERŻGAJŁO herbu Łabędź (odm.), córka
Jana Kazimierza i Marii Apolonii Katarzyny hr. KWILECKIEJ z Kwilcza herbu
Śreniawa (Byliny).
Maria Ewa Magdalena Józefa Elżbieta Apolonia Katarzyna ZAWISZA-KIERŻGAJŁO
Źródło: https://pl.wikipedia.org/wiki/Maria_Magdalena_Radziwi%C5%82%C5%82owa

14. ©ypla 14 | S t r o n a
Akt ślubu Nr 38/1882
Zespół: 72/158/0/-/102 Akta stanu cywilnego parafii rzymskokatolickiej św. Krzyża w Warszawie

15. ©ypla 15 | S t r o n a
W dniu 24 III 1883 roku w Warszawie rodzi się jedyna córka Ludwika, której na
Chrzcie Świętym odbytym w parafii św. Katarzyny (Służew/Ursynów) w dniu 24 VI
nadano imiona Maria Ludwika Joanna Józefa.
Akt urodzenia/chrztu Nr 115/1883
Zespół: 175/D- Akta stanu cywilnego parafii rzymskokatolickiej św. Katarzyny w Warszawie (Służew)
Jednostka: 1883 ASC RK św. Katarzyny w Warszawie (Służew) 1883 r. Katalog: Urodzenia

16. ©ypla 16 | S t r o n a
Ludwik Józef Adam Krasiński uzyskał potwierdzenie tytułu hrabiowskiego dnia
2 X 1888 roku. W starszym wieku hrabia Ludwik nie przywiązywał jednak uwagi do
tytułów, wygód i przepychu. Posiadając pałace w Krasnem i na Ursynowie oraz inne
liczne majątki ziemskie mieszkał w skromnym domu na Krakowskim Przedmieściu 7
w Warszawie. W pałacu w Krasnem przebywał rzadko. Większość swojego czasu
i część funduszy przeznaczał na cele publiczne. Najwięcej wysiłku i funduszy włożył
w rozwój dosyć potężnego przedsięwzięcia społecznego zapoczątkowanego w 1844
roku przez generała Wincentego Krasińskiego – Bibliotekę Ordynacji Krasińskich.
Hrabia Ludwik scalił rozproszony księgozbiór rodzinny i umieścił go w jednym ze
skrzydeł Pałacu Krasińskich w Warszawie. Doprowadził do włączenia do Biblioteki
Ordynacji bogatych zbiorów po bezdzietnym Konstantym Swidzińskim. Były to, jak na
tamte czasy, zbiory niebagatelne, liczące 25 317 woluminów, 1 031 rękopisów,
12 492 ryciny, ok. 3 000 monet, 246 eksponatów archeologicznych i 136 obrazów –
o wiele więcej niż Ossolineum funkcjonujące od 1817 roku. Książnica Ordynacji była
od samego początku instytucją publiczną i w takiej formie przetrwała do dziś, jako
oddział Biblioteki Narodowej.
Hrabia Ludwik Krasiński był jednym z najbogatszych ludzi w Królestwie
Polskim. Nie zmarnował majątku otrzymanego od ojca wielokrotnie go pomnażając.
Pod koniec XIX wieku jego fortunę szacowano na 50 milionów rubli. W jego rękach
znalazły się dobra odziedziczone, bądź zakupione. Zarządzał dobrami i folwarkami,
takimi jak Krasne, Przystań, Magnuszewo, Krasnosielc i Żulin w Łomżyńskiem,
Ojców i Pieskowa Skała w Kieleckiem, Adamów i Gutów w Siedleckim, Ursynów koło
Warszawy. W spadku po matce odziedziczył bardzo rozległe dobra rohatyńskie
w Galicji. Jako wiano od drugiej żony otrzymał także duże majątki w guberni mińskiej.
Wszystkie folwarki były prowadzone na bardzo wysokim poziomie, dla których
pierwowzorem było Krasne. Majątki Krasińskiego funkcjonowały jak małe
miasteczka, skupiając wokół osiedla pracownicze i niezbędną infrastrukturę.
Pod koniec lat 80-tych XIX wieku w dobrach kraśnieńskich oprócz cukrowni
i znakomitej stajni, znajdowała się również nowoczesna owczarnia zarodowa, duża
piekarnia, młyn amerykański, cegielnia, itp. Swój kapitał inwestował w tworzenie
zakładów przemysłowych i warsztatów, które w większości lokował w swoich dobrach
ziemskich, dając w ten sposób zatrudnienie mieszkańcom zarówno swoich dóbr,
jak i okolicznym. Inwestował także w wiele innych przedsięwzięć. Jednym
z ciekawszych była pierwsza w Polsce fabryka guzików, założona przez Krasińskiego
w 1886 roku na Kurpiach we wsi Kadzidło. Faktycznie nie była to fabryka w pełnym
znaczeniu tego słowa. Zamysłem Krasińskiego było stworzenie 300 małych,
powiązanych ze sobą organizacyjnie warsztatów tworzących „fabrykę”, które miały
dać zatrudnienie i zarobek dla okolicznych mieszkańców. Wyroby kurpiowskie miały
już w listopadzie 1886 roku znaleźć się na jednej z wystaw konfekcji. Guziki miały
być tworzone z rogu, kości i masy perłowej. Hrabia Krasiński ściągnął na Kurpie
czeskich instruktorów, którzy mieli nauczyć jak wyrabiać guziki, czy spinki. Nad
rozwojem przedsięwzięcia czuwał inżynier Surowicz, a dyrektorem „fabryki” był

17. ©ypla 17 | S t r o n a
delegowany do tej roli przez Krasińskiego, Feliks Gomoliński.10
W jednej
z ówczesnych gazet codziennych napisano:
„Gazeta Warszawska" z 19 kwietnia (1 maja)1886 roku
Źródło: http://ebuw.uw.edu.pl/dlibra/docmetadata?id=78337&from&dirids=1&ver_id&lp=1&QI
W innej z gazet tamtego okresu można odnaleźć szerszy opis:
„Wiek : gazeta polityczna, literacka i społeczna”. R. 14, 1886, nr 97
Źródło: http://ebuw.uw.edu.pl/dlibra/docmetadata?id=169291&from&dirids=1&ver_id&lp=1&QI
Czy inwestowanie przez Krasińskiego niemałych środków w rozwój
guzikarstwa na Kurpiach był podyktowany chęcią zysku? Głód na Kurpiach z 1881
10
http://kurpie-historia-trwanie.blogspot.com/2014/11/fabrykacya-guzikow-w-kadzidle_30.html

18. ©ypla 18 | S t r o n a
roku doprowadził do znacznego zubożenia mieszkańców Kurpiowszczyzny,
a w rezultacie do późniejszej emigracji mieszkańców regionu do Prus i Stanów
Zjednoczonych. Zwolennicy tej inicjatywy twierdzili, że Hrabia Krasiński podejmując
się tego przedsięwzięcia chciał przede wszystkim pomóc w poprawie bytu
mieszkańców regionu. Można oczywiście tłumaczyć inwestycje Krasińskiego w zgoła
odmienny sposób – na Kurpiach ze względu na panujący tam ubóstwo mógł znaleźć
bardzo tanią siłę roboczą. Koniec XIX wieku był okresem dodatniej koniunktury
gospodarczej oraz zapotrzebowania na guziki. Produkcja guzików ruszyła na
ogromną skalę w warsztatach i fabrykach w Warszawie, Nasielsku, Wieluniu,
Ostrołęce, Przystani i Sochocinie i przynosiła olbrzymie zyski. W niektórych źródłach
podaje się, że pierwsza na północnym Mazowszu fabryka guzików z masy perłowej
powstała już w 1866 roku w Krasnem i założona została przez jednego
z najzamożniejszych ziemian w Królestwie Polskim – Ludwika Krasińskiego. 11
Kadzidłowska „fabryka” guzików funkcjonowała jeszcze w 1892 roku. Zgodnie
z testamentem hrabiego Krasińskiego przeszła na własność wspominanego
wcześniej dyrektora Feliksa Gomolińskiego i adwokata Lucjana Wrotnowskiego.
hr. Ludwik Józef Adam Krasiński
Dobrze prosperujące, uprzemysłowione folwarki oraz liczne warsztaty i fabryki
rozsiane po całym Królestwie Polskim przynosiły hrabiemu Krasińskiemu ogromne
11
Sochocińskie guziki – ślad dawnej tradycji, publikacja towarzysząca wystawie: Sochocińskie guziki –
ślad dawnej tradycji eksponowanej od 10 września 2011 do 9 października 2011 r. w Muzeum
Mazowieckim w Płocku – Spichlerzu

19. ©ypla 19 | S t r o n a
zyski. Lokował je w bankach krajowych i zagranicznych, wykupywał za nie akcje oraz
domy w Warszawie. Wspólnie z innym wielkim przemysłowcem Kronenbergiem
sfinansował budowę Kolei Terespolskiej. Był mistrzem w swoich działaniach,
genialnym przedsiębiorcą otwarty na wszelkie zdobycze cywilizacyjne, rozumiejącym
doskonale ducha epoki… Zarządzając ogromnym majątkiem i pełniąc funkcje
publiczne, zapominał o samym sobie – pracował ponad siły „od świtu do nocy”. Zmarł
nagle w nocy 21 IV 1895 roku. Przeżył 62 lata. Oprócz tytułu hrabiowskiego
odziedziczonego po przodkach, był też grandem hiszpańskim, szambelanem
austriackim i kawalerem maltańskim.
Akt zgonu nr 603/1895
Zespół: 158/D- Akta stanu cywilnego parafii rzymskokatolickiej św. Krzyża
w Warszawie Jednostka: 1895b Katalog: Zgony
Cała prasa warszawska zamieściła nekrologi i okolicznościowe artykuły
omawiające zasługi hrabiego. Nabożeństwo żałobne odbyło się o godzinie 11 rano
24 IV 1895 roku w kościele św. Krzyża w Warszawie. Po mszy zwłoki zostały
uroczyście odprowadzone do dworca drogi żelaznej Nadwiślańskiej i przewiezione do
Ciechanowa, a stamtąd odprowadzone do rodowego majątku w Krasnem, gdzie
następnego dnia odbyło się kolejne nabożeństwo żałobne.

20. ©ypla 20 | S t r o n a
Nekrolog z „Gazeta Polska” Nr 93 z 23 kwietnia 1895 roku
Źródło: http://polona.pl/archive_prod?uid=14790835&cid=18100760
Hrabia Ludwik Józef Adam Krasiński spoczął na wieki w krypcie rodu Krasińskich
w kościele parafialnym św. Jana Chrzciciela w Krasne, w otoczeniu prochów swoich
przodków
Grób hrabiego Ludwika Józefa Adama Krasińskiego – Krypta rodu Krasińskich. Parafia św. Jana
Chrzciciela w Krasnem (foto – ks. Włodzimierz Piętka)
Źródło: http://plock.gosc.pl/gal/pokaz/2229983.Katakumby-Krasinskich-w-Krasnem/16#gt

21. ©ypla 21 | S t r o n a
Główną spadkobierczynią majątku Ludwika Krasińskiego została wówczas
12-letnia córka Maria Ludwika. W „Gazecie Polskiej” w artykule okolicznościowym
zapisano: „-Ś.p. Ludwik Krasiński, uczynił testamentem córkę swą dziesięcioletnią
spadkobierczynią jeneralną. Małżonce swej, hr. Magdalenie z Zawiszów, zapisał
biżuteryę całkowitą, kosztowności i wszelki majątek ruchomy oraz słynną stadninę
w Krasnem. Z innych legatów testament obejmuje zapis dóbr Ursynówi Moczydło dla
hr. Adama Krasińskiego, współwłasność fabryki grzebieni w Warszawie w ¼
p. Lucyanowi Wrotnowskiemu, pełnomocnikowi prawnemu zmarłego oraz w ¾
p.Gumolińskiemu, dyrektorowi tejże fabryki, wreszcie zapisy różnych sum dla
urzędników i oficyalistów. Egzekutorami testamentu są adwokaci przysięgli: Lucyan
Wrotnowski i Leon Grabowski, którzy do czasu dojścia do pełnoletności córki
zmarłego pobierać będą po rs. 1,000 rocznie.” 12
Żona Ludwika – Maria Magdalena z domu Zawisza-Kierżgajło w dniu 30 IV
1906 roku w Warszawie poślubiła Wacława Mikołaja Radziwiłła herbu Trąby, syna
Wilhelma Adama Radziwiłła i Katarzyny z Rzewuskich herbu Krzywda. Osiem lat
później ponownie pozostała wdową – książę Wacław zginął w bitwie pod
Mallwischken w dniu 30 XI 1914 roku. Maria Magdalena zmarła 6 I 1945 roku
we Fryburgu (Szwajcaria).
Po śmierci hrabiego Ludwika nastąpił stopniowy upadek posiadłości. Jedyna
córka i spadkobierczyni hrabiego – Maria Ludwika, odziedziczyła ogromny majątek.
Gdy była już pełnoletnią w 1901 roku wyszła za mąż za księcia Adama Ludwika
Czartoryskiego. Tym sposobem majątek Krasne jako posag hrabianki Krasińskiej
przeszedł w ręce rodu Czartoryskich. Na portalu opisującym historię Krasnego
napisano: „Po ślubie księstwo Czartoryscy niezbyt zajmowali się Krasnem.
Ich zainteresowania skupiały się bardziej na polu kulturalnym, humanitarnym
oraz charytatywnym, aniżeli na sprawach rozwoju gospodarczego majątku. […]
Po śmierci swojego brata Witolda w 1911 r., książę Adam Czartoryski odziedziczył
ordynację gołuchowską, od tego też czasu księstwo Czartoryscy bardzo rzadko
bywali w Krasnem. Dobrami w tym czasie zarządzał administrator wraz z liczną
służbą. Na początku II wojny światowej majątek Krasne został przejęty przez
gaulejtera Ericha Kocha, który do końca wojny uważał się za właściciela Krasnego.
Po II wojnie światowej, w 1945 r., dawny majątek Krasińskich został
znacjonalizowany i utworzono tu Państwowe Gospodarstwo Rolne. W 1987 r.
reaktywowana została Stadnina Koni, którą od 1993 roku zarządza Agencja Rynku
Rolnego w Warszawie.” 13
W ten właśnie sposób zakończyła się kilkusetletnia historia jednej z odnóg
bocznych „gałęzi starszej” rodu Krasińskich. Hrabia Ludwik Józef Adam Krasiński był
ostatnim męskim potomkiem odnogi na Krasnem…
12
Artykuł w „Gazeta Polska” Nr 93 z 23 kwietnia 1895 roku [w:]
http://polona.pl/archive_prod?uid=14790835&cid=18100760
13
http://www.parafiakrasne.pl/viewpage.php?page_id=11

22. ©ypla 22 | S t r o n a
hr. Joanna
KRASIŃSKA
1802-1838
pochowana w Krasnem
hr. Ludwik Józef Adam
KORWIN-KRASIŃSKI
1833-1895
ur./zm.w Krasnem
hr. August Kazimierz
KORWIN-KRASIŃSKI
1797-1857
pochowany w Krasnem
hr. Adam
?-1808
pochowany w Krasnem
Katarzyna
BURSKA
herbu Jasieńczyk
Katarzyna
SZTERMER
hr. Józef
~ 1763-1820
Michał Hieronim
1712-1784
ur. Różan,
pochowany w Krasnem
Aleksandra
ZAŁUSKA
herbu Junosza
Jan Józef Ignacy
~1675-1764
ur. Ciechanów,
pochowany w Krasne
Elżbieta Teresa
SOŁTYK
herbu Sołtyk
Felicyan (Feliks)
~1637 - 1719
Zofia
GARCZYŃSKA
herbu Garczyński (Sas)
Ludwik
~1609-1644
ur. Ciechanów
Agnieszka
KRYSKA
herbu Prawdzic
Stanisław
~1558-1617
ur./zm. w Płocku
Anna
MICHOWSKA
herbu Rawicz
Andrzej
~1518-1588
ur. Murowany Mniszew
pochowany w Krasnem
Katarzyna
CZERNICKA
herbu Jastrzębiec
Jan
~ 1494-1546
pochowany w Krasnem
Katarzyna
z Murowanego Mniszewa
MROKOWSKA
herbu Lubicz
I
POKOLENIE
PRZODKÓW
II
POKOLENIE
PRZODKÓW
III
POKOLENIE
PRZODKÓW
IV
POKOLENIE
PRZODKÓW
V
POKOLENIE
PRZODKÓW
VI
POKOLENIE
PRZODKÓW
VII
POKOLENIE
PRZODKÓW
VIII
POKOLENIE
PRZODKÓW
IX
POKOLENIE
PRZODKÓW
Katarzyna
STANISZEWSKA
herbu Pobóg
Ludwik Antoni
1734-?
Katarzyna
ZIELIŃSKA
herbu Świnka
Franciszek
1710-1752
Anna Ludwika
ZIELIŃSKA
herbu Świnka
Paweł
~1660-~1709
Dorota
KOZICKA
herbu Lubicz
Jan
Dorota
NIEBORSKA
Jan
Petronela
SZCZAWIŃSKA
Mikołaj
?-1618
pochowany w Krasnem
Zofia
CIEMIENIEWSKA
Wojciech
~ 1510 -1590
ur. Murowany Mniszew
pochowany w Krasnem
X
POKOLENIE
PRZODKÓW
GAŁĄŹ STARSZA
IX
POKOLENIE
PRZODKÓW
VIII
POKOLENIE
PRZODKÓW
I
POKOLENIE
PRZODKÓW
II
POKOLENIE
PRZODKÓW
III
POKOLENIE
PRZODKÓW
IV
POKOLENIE
PRZODKÓW
V
POKOLENIE
PRZODKÓW
VI
POKOLENIE
PRZODKÓW
VII
POKOLENIE
PRZODKÓW
GAŁĄŹ MŁODSZA
ODNOGA NA KRASNEM
ODNOGA ORDYNACKA NA OPINOGÓRZE
LINIA KASZTELAŃSKA
II żona
1591
Tablica przodków hr. Ludwika Józefa Adama Krasińskiego
w linii patrylinearnej – gałąź starsza i młodsza
(opracowanie własne)