2. MGA ISYUNG MORAL SA INTELEKTWAL
NA TUNGKOL SA KAWALAN NG
PAGGALANG SA KATOTOHANAN
A. Lihim
Ang lihim ay pagtatago ng mga impormasyon na hindi pa
naibubunyag o naisisiwalat.
Halimbawa, may isang mag-aaral na dahil sa pandemya ay nawalan
ng trabaho ang kanyang mga magulang kaya naging lugmok sa
buhay ang pamilya niya. Para matulungan niya ang kanyang
magulang, itinago niya sa kanyang pamilya na naging bayarang
babae siya para lang maibigay ang matustusan ang kanyang pag-
aaral at maibigay ang konting pangangailangan ng pamilya niya
3. MGA ISYUNG MORAL SA INTELEKTWAL
NA TUNGKOL SA KAWALAN NG
PAGGALANG SA KATOTOHANAN
B. Mental Reservation
Ito ay ang maingat na paggamit ng mga salita sa pagpapaliwanag
na kung saan ay walang ibinibigay na tiyak na impormasyon sa
nakikinig kung may katotohanan nga ito. Ito ay paraan ng paggawa
ng kasinungalingan.
Halimbawa nito ay ang pahayag na, “Ang sabi ko ay pupunta ako sa
simbahan para hindi mapagalitan ng magulang na ang totoo ay
wala naman talaga akong planong gawin iyon pupunta lang ako sa
aking mga kaibigan.”
4. MGA ISYUNG MORAL SA INTELEKTWAL
NA TUNGKOL SA KAWALAN NG
PAGGALANG SA KATOTOHANAN
C. Prinsipyo ng Confidentiality
Sa iyong palagay, mas mabuti ba manahimik na lamang upang
hindi na magkaroon ng isyung pag-uusapan at ikubli na
lamang kung ano ang nasa likod ng katotohanan?
Halimbawa nito na pahayag sa itaas ay itinago ni Marc sa lahat
na galing kay Ella ang mga sagot niya para hindi mapagalitan si
Jessa at hindi malaman ng iba na kumukuha lang siya ng sagot
sa mga kaklase niya.
5. MGA ISYUNG MORAL SA ETIKAL NA
TUNGKOL SA KAWALAN NG
PAGGALANG SA KATOTOHANAN
A. Plagiarism
Ang plagiarism ay isang paglabag sa Intellectual Honesty (Artikulo,
A. et al, 2003). Ito ay isyu na may kaugnayan sa pananagutan sa
pagpahayag ng katotohanan at katapatan sa mga datos, mga ideya,
mga pangungusap, buod at balangkas ng isang akda, programa,
himig, at iba pa ngunit hindi kinilala ang pinagmulan bagkus,
nabuo lamang dahil sa illegal na pangongopya.
Halimbawa, pangongopya ng mga sagot sa internet gaya ng brainly
para may maisagot lang sa modyul at hindi na maghihirap pang
mag-isip.
6. MGA ISYUNG MORAL SA ETIKAL NA
TUNGKOL SA KAWALAN NG
PAGGALANG SA KATOTOHANAN
A. Plagiarism
Paano ito maiiwasan?
1. Magpahayag sa sariling paraan. Magagawa ito sa pamamagitan ng
malayang pagpapahayag ng kaisipan sa pagpapaliwanag o pagbuo ng
ideya at konsepto.
2. Mahalaga rin na magkaroon ng kakayahan na makapagbigay ng
sariling posisyon o stand sa anumang argumento o pagtatalo.
3. Ang tamang pagsusuri sa gawa ng iba, pagtimbang sa bawat
argumento at pagbuo ng sariling konklusiyon o pagbubuod ay
makatutulong sa sarili na magpahayag.
7. MGA ISYUNG MORAL SA ETIKAL NA
TUNGKOL SA KAWALAN NG
PAGGALANG SA KATOTOHANAN
B. Intellectual Piracy
Ang paglabag sa karapatang-ari (copyright infringement) ay
naipakikita sa paggamit nang walang pahintulot sa mga
orihinal na gawa ng isang taong pinoprotektahan ng Law on
Copyright mula sa Intellectual Property Code ofthe Philippines,
1987.
8. MGA ISYUNG MORAL SA ETIKAL NA
TUNGKOL SA KAWALAN NG
PAGGALANG SA KATOTOHANAN
B. Intellectual Piracy
Paano ito maiiwasan?
1. Ang paglalangkap ng mga gawa sa paglalathala, pagbabalita, at iba pang uri
ng komunikasyon upang isapubliko ito, sound recording o anomang pelikula,
kung ang mga ito ay gagamitin sa mga proyektong kaugnay sabinanggit at
ibang pang-akademikong layunin at may makatuwirang dahilan sa paggamit
nito, sa ganitong pagkakataon, mahalagang banggitin ang mga pinagkunan at
ang pangalan ng awtor, kung ang kaniyang gawa ay gagamitin. (Law on
Copyright- Sek. 184.1 Talata e)
2. Ang paggamit ng mga quotation o pahayag mula sa mga gawang nailimbag
kung magtutugma sa prinsipyo ng Fair Use at may makatuwirang dahilan sa
paggamit nito. Halimbawa nito ay mga sipi at artikulo mula sa diyaryo at iba
pang uri ng pahayagan. Sa ganitong pagkakataon, mahalagang banggitin ang
mga pinagkunan at ang pangalan ng awtor, kung ang kaniyang gawa ay
gagamitin. (Law on Copyright-Sek. 184.1 Talata b)
9. MGA ISYUNG MORAL SA ETIKAL NA
TUNGKOL SA KAWALAN NG
PAGGALANG SA KATOTOHANAN
C. Whistleblowing
Ang whistleblowing ay isang akto o hayagang kilos ng pagsisiwalat
mula sa tao na karaniwan ay empleyado ng gobyerno o pribadong
organisasyon/korporasyon.
Halimbawa: Nasanay kayong kumuha ng paunti-unting barya sa
bulsa ng iyong nanay kasama ng ate mo pero isang araw ay aktwal
mong nakita ang pangungupit ng iyong ate ng pera para pambili
niya ng kanyang pampaganda. Dahil sa galit mo sa ate mo
isinumbong mo ito kaagad sa nanay mo kasi malaking pera na ang
kinuha niya.
10. MGA ISYUNG MORAL SA ETIKAL NA
TUNGKOL SA KAWALAN NG
PAGGALANG SA KATOTOHANAN
C. Whistleblowing
Paano ito maiiwasan?
1. Siguraduhin na ang kilos o piniling pasiya ay ayon sa batas moral.
Isiping mabuti kung kapakanan ito ng nakararami.
2. Harapin nang buong tapang ang taong nakagawa ng maling kilos at
kung magpapatuloy parin sa maling kilos, sabihin ang pawang
katotohanan para hindi maipagpatuloy ang maling gawain.
3. Kung magalit man ang tao na iyong isinumbong ipaliwanag mo na
ginawa mo iyon dahil may pagpapahalaga ka sa kanya at hindi mo
gustong ipagpatuloy ang maling kilos niya at para maitama din ito.
11. Ang pagmamahal sa katotohanan o ang
pagiging makatotohanan ay dapat maisabuhay
at mapagsikapang mapairal sa lahat ng
pagkakataon. Ito ay napakahirap maisagawa at
sa maraming dahilan, tinatanggap na lamang
sa paggabay kung ano ang hindi
makatotohanan.
12. PSALM 37:28
For the Lord loves the just
and will not forsake his faithful ones.
Wrongdoers will be completely destroyed;
the offspring of the wicked will perish.
