Lütfen tüm slaytları dikkatlice okuyunuz.

1. 1.Hafta
Ölçme ve Değerlendirmeyle İlgili
Temel Kavramlar
Ölçme ve Değerlendirme Dersi
Dr. H. Ibrahim Sari

2. Öğrenci Başarısını Ölçmede
Öğretmenin Yapması Gerekenler
• Hedef davranışları belirleme.
• Hedef davranışların tümünü temsil edebilecek
kritik davranışları belirleme.
• Sınav türünü seçme.
• Kritik davranışları ölçecek soruları hazırlama.
• Hazırlanan soruları sınav formu haline getirme.
• Sınavı uygulama.
• Sınav kağıtlarını puanlama.

3. Temel Kavramlar
• Nitelik
• Nicelik
• Ölçme Kuralı
• Ölçme
• Ölçüm
• Ölçüt
• Değerlendirme

4. Nitelik
• Ölçmeye konu olan özelliklerdir.
• Eğitimsel ölçümdeki başlıca nitelikler,
öğrenciye kazandırılması planlanan bilişsel,
duyuşsal, psiko-motor davranışlardır (dersin
hedef-davranışları).

5. Nicelik
• Ölçme sonuçlarını ifade etmekte kullanılan
sayılardır.
• Sınav sonucunda verilen puanlar gibi.

6. Ölçme Kuralı
• Ölçme işleminde uyulan kurallardır.
• Niteliğin hangi miktarına ne değer
verileceğinin belirlenmesidir.
• Örn: 3. soruya tam cevap verenler 10 puan
kazanacaktır ya da sınava girmeyenler 0 puan
alacaktır.

7. Ölçme
• Ölçülen niteliklerin aralarındaki ilişkileri
(büyüklük, küçüklük gibi) koruyacak şekilde bu
niteliklere sayı veya semboller atanması işlemidir.
• Bir bireyin belli bir özelliğe sahip olma derecesini
sayısal olarak betimleme.
• “Ne kadar?” sorusunu cevaplama işlemi.
• Nitelikleri niceleştirme işlemi.
• Örn: Bir öğrencinin boyunu metre kullanarak sayı
ile ifade edene kadar yapılan işlemlerin tamamı
ölçmeye örnektir.

8. Ölçme İşleminin Aşamaları
• Ölçülmek istenen niteliklerin ne olduğunun
tespit edilmesi (niteliklerin belirlenmesi).
• Ölçülecek niteliklerin hangi sayı veya
sembollerle ifade edileceğine karar verilmesi
(niceliklerin belirlenmesi).
• Belirli kurallara göre niteliklerle nicelikleri
eşleştirme işleminin yapılması (eşleştirmenin
yapılması).

9. Ölçme Kavramına Örnekler
• Bir dakikada okunan kelime sayısının
belirlenmesi işlemleri.
• Bir öğrencinin zekâ düzeyinin belirlenmesi
işlemleri.
• Bir çocuğun bir haftada kaç saat televizyon
izlediğinin belirlenmesi işlemleri.
• Öğrenci cevaplarının puanlanması işlemleri.

10. Ölçüm
• Ölçme sonucudur.
• Ölçme işlemi sonucunda elde edilen sayı veya
sembol.
• Örn: Bir öğrencinin bir sınavdan aldığı puan.

11. Ölçüt
• Değerlendirme yapmada kullanılacak
kurallardır.
• Ölçümler hakkında bir karara varırken
kullanılan kriterlerdir.
• Değerlendirmenin neye göre yapılacağını
belirtir.

12. Ölçüt Kavramına Örnekler
• Notu 100 üzerinden en az 45 olanların başarılı
sayılması.
• Bir öğrencinin başarılı sayılabilmesi için
istendik davranışların %50’sini kazanmış
olması ve %30’dan fazla devamsızlık yapmamış
olması.
• Açlık kan şekeri 110’un üstünde olanların
şeker hastası sayılması.

13. Değerlendirme
• Öğrenci başarısı hakkında bir yargıda
bulunmaktır.
• Ölçümlerin ölçütlerle kıyaslanarak bir karara
varılması işidir.
• Örn: Geçme puanı 50 ölçütüne göre; puanı 40
olan bir öğrencinin “başarısız”; 60 olan bir
öğrencinin “başarılı” olarak
değerlendirilmesinde “başarılı” veya
“başarısız” yargısı bir değerlendirmedir.

14. Soru: Ölçme kuralı ile ölçüt arasındaki
temel fark nedir?

15. Soru: Ölçme kuralı ile ölçüt arasındaki
temel fark nedir?
Ölçme kuralları ölçme işleminin, ölçütler ise
değerlendirmenin yapılması için gereklidir!

16. Soru: Ölçme kuralı ile ölçüt arasındaki
temel fark nedir?
Ölçme kuralları ölçme işleminin, ölçütler ise
değerlendirmenin yapılması için gereklidir!
Ölçme Kuralı -> Ölçme -> Ölçüm
Ölçüt -> Değerlendirme

17. Örnek Olay
• Olcay doktora gidip genel kontrolden geçiyor.
Doktor önce Olcay’ı kantara çıkarıyor ve 110
kilosunuz, diyor. Sonra boyunu ölçeceği bir
cetvelin önünde durmasını istiyor ve boyunuz
1.84, diyor. Sonra Olcay’ın beden kitle indeksini
hesaplıyor (BKİ = 110/(1.84)2=32.49). Elindeki bir
referans listesinden 32.49’un yer aldığı kategoriye
bakıp Olcay’a siz obezsiniz, diyor.
• Bu olayda ölçme kuralı, ölçme, ölçüm, ölçüt ve
değerlendirmeyle ilgili örnek veya örnekler
nelerdir, açıklayınız.

18. Eğitimdeki Ölçmelerde
Karşılaşılan Temel Güçlükler

19. Eğitimdeki Ölçmelerde Karşılaşılan
Temel Güçlükler
İki türlü güçlük vardır:
• 1. Ölçülen değişkenin yapısından kaynaklanan
güçlükler.
• 2. Ölçme örnekleminden kaynaklanan
güçlükler.

20. 1. Ölçülen Değişkenin Yapısından
Kaynaklanan Güçlükler
• Eğitimde ölçülen nitelikler sabit değil, değişkendir.
• Ölçmek istediğimiz nitelikler kişiden kişiye,
durumdan duruma, ve zamandan zamana farklılık
gösterir.
• Eğitimciler bu değişken nitelikleri gözlemlemek
amacıyla ölçme işlemlerini yerine getirirler.
• Eğitimde ölçülen değişkenler soyuttur (başarı,
zekâ, ilgi, kişilik, tutum vb.).
• Değişkenlerin soyut olması ölçme işlemlerini
zorlaştırır.

21. Başarı değişkeninin soyut olması
nedeniyle;
• 1. Hedef davranışların belirlenip ölçmeye konu
olacak kritik davranışların belirlenmesi (niteliğin
belirlenmesi),
• 2. Bu niteliği ölçecek ölçme aracının geliştirilmesi
ve uygulanması
somut değişkenlerde olduğu kadar kolay değildir, ve
ölçümlerde daha fazla hata olur.
• Ölçülecek değişkenin soyut olması ölçme
işleminin her aşamasında hata yapmamıza sebep
olabilir.

22. 2. Ölçme Örnekleminden Kaynaklanan
Güçlükler
• Ölçmeye uygun olan tüm davranışların ölçülmesi
hem ekonomik değildir, hem de bazı durumlarda
buna ihtiyaç duyulmaz.
• Bir başarı testinde bütün davranışlar
ölçüldüğünde saatlerce süren sınavlar gerekir.
• Bu yüzden ölçmeye konu olacak davranışların bir
örneklemi seçilir, ve bu örnekleme esnasında hata
yapılma ihtimali vardır.
• Örnekleme hatasıyla kastedilen; sınavda yoklanan
davranışların, o dersteki başarının göstergesi
olabilecek davranışları temsil edememesidir.

23. Ölçme Örnekleminden Dolayı Hata
Kaynakları
• Sınava dahil edilecek davranışların
örneklenmesi hatası.
• Davranışları ölçme amacıyla seçilen
sorulardaki örneklem hatası.
• Ölçme işleminin yapıldığı zamana bağlı olarak
ölçümlere karışan örneklem hatası.

24. Ölçme Türleri

25. Ölçme Türleri
1. Temel (Dolaysız) Ölçme
2. Dolaylı Ölçme
a) Göstergeyle Ölçme
b) Türetilmiş Ölçme

26. 1. Temel Ölçme
• Ölçülecek değişkenin doğrudan gözlenmesi
sonucu yapılan ölçmedir.
• Ölçülen değişkenler somuttur.
• Örn: Bir sınıftaki öğrencilerin sayısını
belirleme, öğrencileri boy sırasına koyma,
sınıfta kaç tane sıra olduğunu belirleme.

27. 2. Dolaylı Ölçme
• Ölçülecek değişkenin doğrudan
gözlemlenemediği durumlarda kullanılır.
• Bir değişkenin başka bir değişken yardımıyla
(dolaylı olarak) ölçülmesidir.
• İki türdür.

28. Dolaylı Ölçme Türleri
a. Göstergeyle Ölçme: Bir değişkenin başka bir
değişken yardımıyla ölçülmesidir. Örn: Yetenek
testleri, yazılı yoklama, testler, kantar.
b. Türetilmiş Ölçme: Ölçmek istediğimiz değişken
üzerinde bir formülün uygulanması dışında bir
ölçme işlemi yapmadan ölçümlerin elde edilmesi
işlemidir. Örn: Geçme notu öğrencinin vize
ortalamasının %40’ıyla, final puanının %60’ının
toplanmasıyla elde edilecektir.

29. Ölçmede Birim

30. Ölçmede Birim
• Ölçme sonuçlarının açık, anlaşılır ve anlamlı
olmasını sağlayan en küçük parçasına birim
denir.
• Herhangi bir ölçme işlemi sayı ya da sembolün
yanında bir birimle ifade edilir. Böylelikle
ölçme sonuçlarının yorumlanması kolaylaşır ve
hata miktarı azalır.
• Örn: Neşe’nin boyu 173 cm’dir.
• Örn: Sınıfta 10 kişi var.

31. Birim Türleri
1. Doğal Birim
• Doğal olarak her bir parçasının 1 birim kabul
edildiği birim türüdür.
• Parçaların büyüklük-küçüklük gibi özellikleri
önemli değildir.
• Örn: Sınıftaki öğrencileri sayarken her bir öğrenci
1 birim olarak alınır.
• Örn: Bir metindeki kelimeleri sayarken her bir
kelime bir birimdir.

32. Birim Türleri
2. Tanımlanmış (Yapay) Birim
• Bir değişkenin ne kadarlık miktarına 1 birim
denileceği tanımlanmış; eşit, genel, ve kullanışlı
hâle getirilmiş birimlerdir.
• Örn: Bir saat 60 dakikadır.
• Örn: Bir yıl 12 aydır.
• Örn: Saat, lira, puan, kilo, metre, ders süreleri
tanımlanmış birimlerdir.

33. Birimlerde Bulunması İstenen Özellikler
• 1. Eşitlik: Ölçme aracında her birim aralığının
birbirine eşit olmasıdır (en önemli özellik). Bir
metrede her cm arası eşittir.
• 2. Genellik: Birimin herkes tarafından aynı
biçimde anlaşılmasıdır. Kilogram dünyanın her
yerinde genel bir birimdir.
• 3. Kullanışlılık (Uygunluk): Birimin amaca ve
ölçülecek büyüklüğe uygun olması demektir.
Şehirler arası mesafede kullanılan birim km iken,
gezegenler arası mesafede ışık yılı birimi kullanılır.

34. Ölçmede Sıfır

35. Ölçmede Sıfır Noktası
• Ölçmede sıfırın farklı anlamları vardır.
• Yokluk ifade edip etmediğine göre sıfır ikiye
ayrılır.
1. Doğal (Mutlak) Sıfır
2. Tanımlanmış (Bağıl) Sıfır

36. 1. Doğal (Mutlak, Gerçek) Sıfır
• Bir özelliğin miktar olarak gerçekten
yokluğunu, yani hiç olmadığını ifade eder.
• Matematikte kullandığımız 0 mutlak sıfırdır.
• Örn: Bir kasadaki meyve sayısı 0 olarak ifade
ediliyorsa, kasada hiç meyve yoktur.
• Örn: Bir sınıf boş ise, sınıftaki öğrenci sayısı 0
olacaktır.

37. 2. Tanımlanmış (Bağıl) Sıfır
• Sıfırın gerçekte yokluk ifade etmediği
durumdur.
• Örn: Bir öğrencinin matematik sınavından 0
alması onun hiç matematik bilmediği anlamına
gelmez.
• Örn: Hava sıcaklığı 0 olduğunda sıcaklığın hiç
olmadığından bahsedilemez.

38. Ölçek ve Ölçek Türleri

39. Ölçek ve Ölçek Türleri
• Ölçme sonuçlarını gösteren sayı ve
sembollerin matematiksel ya da istatistiksel
özellikleridir.
• Ölçek Türleri;
1. Sınıflama Ölçekleri
2. Sıralama Ölçekleri
3. Eşit Aralıklı Ölçekler
4. Eşit Oranlı Ölçekler

40. 1. Sınıflama Ölçekleri
• Bireyler ya da nesnelerin ölçülen özellik
bakımından sınıflandırıldığı, adlandırıldığı,
gruplandırıldığı, kategorilendirildiği ölçek türüdür.
• Sınıflar oluşturulur.
• Aynı sınıfa giren veya aynı niteliğe sahip
elemanlara aynı ölçek değeri atanır.
• Eğitimde nadiren kullanılır.
• Elimizde matematiksel olarak sadece frekanslar,
yani sınıf içindeki elemanların sayıları vardır.

41. Sınıflama Ölçek Örnekleri
• İllere trafik plakaları, şehirlere telefon alan
kodları verilmesi.
• Bir sınıftaki öğrencilerin cinsiyetlerine göre
ayrılması (cinsiyet büyüklük-küçüklük
göstermez, sadece farklılık gösterir).
• Sözcük türlerinin “isim, sıfat, zarf, zamir, vs.”
sınıflandırılması.

42. 2. Sıralama Ölçekleri
• Ölçülen varlıkların ölçülen özelliklere göre bir
sıraya konulması işlemidir.
• Sıralar sayı ile ya da bazı sıfatlarla ifade edilir
(5-4-3-2-1, veya pekiyi-iyi-orta-geçer-kalır).
• Birimler arası eşit değildir.
• 0 anlamsızdır (0’ıncı sıra herhangi bir özellik
göstermez).
• Sınıflama ölçeğinden farklı olarak, sayılar
arasında büyüklük-küçüklük ilişkisi vardır.

43. Sıralama Ölçek Örnekleri
• Eğitim düzeyi sıralaması (ilköğretim, lise,
lisans, yüksek lisans, doktora).
• Beden ölçülerinin S, M, L, XL, XXL olarak
belirlenmesi.
• Bir resim yarışmasında resimlerin güzellik
sırasına göre 1., 2., ve 3. olarak sıralanması.
• Beden dersinde öğrencilerin boy sırasına
sokulması.

44. 3. Eşit Aralıklı Ölçekler
• Birimlerde eşitliğin sağlandığı ve sıfırın
tanımlanmış olduğu ölçek türüdür.
• Sınıflar arası eşitlik sağlanmıştır.
• 0 mutlak 0 değil, tanımlanmış 0’dır. Yani 0 yokluk
ifade etmez.
• Ölçümlerin birbirine oranlanması anlamlı değildir
(10o olan sıcaklık, 5o sıcaklığın iki katı değildir).
• Sıralama ölçeğinden üstünlüğü, ölçümler arası
farkın anlamlı olmasıdır.

45. Eşit Aralıklı Ölçek Örnekleri
• Rakım: Bir dağın yüksekliğinde başlangıç
noktası 0 kabul edilir. Yani 0 bağıl bir sıfır
noktasıdır, deniz seviyesine bağlıdır.
• Saat: Gece 00.00’da zaman yokluğu söz
konusu değildir.
• Termometre: 0 derecede sıcaklık yoktur
denmez.

46. 4. Eşit Oranlı Ölçekler
• Birimlerde eşitliğin sağlandığı, ve 0’ın gerçek 0
olduğu ölçek türüdür.
• Eşit aralıklı ölçeklerde sadece toplama-çıkarma
işlemi yapılırken, eşit oranlı ölçeklerde dört
işlem ve tüm istatistiksel işlemler yapılabilir.
• Ölçme sonuçları birbirine oranlanabilir.

47. Eşit Oranlı Ölçek Örnekleri
• Bir kalemin uzunluğu 5 cm, diğer kaleminki 10
cm ise, biri diğerinin iki katı uzunluktadır
denebilir.
• Murat’ın boyu 175 cm’dir.
• Sevim 22 yaşındadır.
• Serkan 85 kg ağırlığındadır.

48. Ölçekler Özet
Başlangıç
Noktası
Birimi
(Aralığı)
Dört İşlem Örnekleri
Sınıflama Yok Yok Yok Cinsiyet, saç rengi, illerin
plaka numarası.
Sıralama Değişir Değişir Yok YGS tercihlerinin sıralaması,
öğrencilerin boylarına göre
sıralanmaları.
Eşit
Aralıklı
Bağıl Sıfır Eşit Toplama
Çıkarma
Termometre ile sıcaklık
ölçülmesi, takvimler.
Eşit Oranlı Mutlak
Sıfır
Eşit Toplama
Çıkarma
Çarpma
Bölme
Sınıftaki öğrenci sayısı, metre
ile uzunluk ölçülmesi.