4. ажлын шинжилгээ ба тодорхойлолт

1. Лекц №3Лекц №3

2. Агуулга
Мэдлэг шалгах асуулт
Ажлын агуулгын дизайн
Өгөгдөл цуглуулах аргууд
Ажлын агуулгын шинжилгээ
Ажлын урсгалыг шинжлэх
Ажлын тодорхойлолт

3. 3
Ажлын урсгалыг шинжлэх
Нийт байгууллагын хэмжээнд
хийгдэх ажлын урсгалыг
шинжилснээр байгууллагын
бүтээгдэхүүн үйлчилгээг бий болгох
үндсэн үйл ажиллагаанд шаардагдах
хөдөлмөр, голлон хийгдэх ажил,
ажиллагаануудыг тодорхойлж
хөдөлмөрийг тодорхой алба, нэгж,
албан тушаалд хувиарладаг.

4. 4
Зураг 1. Байгууллагын ажлын урсгалын загвар
Түүний эд
материалын орц
Ямар мэдээ, өгөгдөл,
материал хэрэгтэй вэ?
Түүний эд
материалын орц
Ямар мэдээ, өгөгдөл,
материал хэрэгтэй вэ?
Тоног төхөөрөмжийн
орц
Ямар техник, төхөөрөмж,
систем хэрэгтэй вэ ?
Тоног төхөөрөмжийн
орц
Ямар техник, төхөөрөмж,
систем хэрэгтэй вэ ?
Хүний нөөцийн орц
Ажлыг гүйцэт-
гэхийн тулд ямар
мэдлэг, ур чадвар,
чадамж хэрэгтэй вэ?
Хүний нөөцийн орц
Ажлыг гүйцэт-
гэхийн тулд ямар
мэдлэг, ур чадвар,
чадамж хэрэгтэй вэ?
Үйл ажиллагаа
Гарцыг үйлдвэрлэхийн
тулд ямар ажилбарууд
гүйцэтгэх шаардлагатай
вэ ?
Үйл ажиллагаа
Гарцыг үйлдвэрлэхийн
тулд ямар ажилбарууд
гүйцэтгэх шаардлагатай
вэ ?
Гарц
Ямар бүтээгдэхүүн,
үйлчилгээ, мэдээлэл
боловсруулагдах вэ ?
Гарц
Ямар бүтээгдэхүүн,
үйлчилгээ, мэдээлэл
боловсруулагдах вэ ?

5. Ажлын гарцыг шинжлэх
Ажлын процессийг шинжлэх /ажлын үйл явц/
Ажлын орцыг шинжлэх /түүхий эд материал,
тоног төхөөрөмж, хүний ур чадвар, хүчин
чармайлт

6. 6
Ажлын агуулгын шинжилгээ
 Ажлын агуулгын шинжилгээ хэмээх үйл
ажиллагаа нь байгууллагад гүйцэтгэх
ажиллагаа, ажилбар зэргийг судалж, шинжилж
байдаг хүний нөөцийн удирдлагын нэг функц
юм.
 Ажлын агуулгын шинжилгээ хийх үндсэн
зорилго нь тухайн түвшиний албан тушаал
хашиж буй ажилтан яг ямар ажил хийх ёстой,
үүрэг даалгавар эрх мэдлийн хэмжээ нь уг
ажилтанд тохирох эсэх, мэдлэг боловсрол нь
ямар байгааг мэдэхэд оршино.

7. Ажлын шинжилгээний алхамууд

8. 8
Ажлын агуулгын шинжилгээ
 Ажлын агуулгын шинжилгээ хийснээр дараах асуултуудад
хариулт авна.
• Нэн тэргүүний шаардагдах ажилбаруудыг гүйцэтгэхэд ямар
хугацаа зарцуулагдах вэ?
• Ямар ажилбаруудыг бүлэглэн ажил үүрэг болгох вэ ?
• Ажилтнуудын гүйцэтгэлийг нэмэгдүүлэхийн тулд албан
тушаалтны ажлын агуулга, бүтцийг хэрхэн зохион
байгуулах вэ ?
• Ажлаа гүйцэтгэж, үүргээ биелүүлэхэд ямар төрлийн зан
төлөв шаардагдах вэ?
• Ажил үүргээ гүйцэтгүүлэхэд ямар зан төлөвтэй хүн
тохирох вэ?
• Ажлын агуулгын шинжилгээний үр дүнд бий болсон
мэдээлэл “ Хүний нөөцийн удирдлага “ – д ямар ач
холбогдолтой вэ ?


9. 9
 Ажлын агуулгын шинжилгээг 6 үе шаттай
явуулна. Үүнд :
• Энэ үе шатанд ажил тус бүр байгууллагын үйл
ажиллагаатай хэрхэн уялдаж тохирч байгааг
судлана. Үүнд байгууллагын бүтцийн болон үйл
ажиллагааны схем, диаграмм ашиглагдана.
• Энд ажлын агуулгын шинжилгээ ба ажлын
загвараар олж авсан мэдээлэл хэрхэн ашиглагдаж
байгаагаар тодорхойлогдоно.
Ажлын агуулгын шинжилгээ

10. 10
3. Шинжилгээ хийгдэх албан тушаал сонгогдоно.
 Ажлын агуулгыг шинжлэх арга техникуудыг
сонгон, хийгдэх ажлын онцлог, хийгдэх
үйлдлүүд, ажилтнаас шаардагдах ур чадварын
талаарх мэдээллийг цуглуулна.
 Цуглуулсан мэдээллийг ашиглан ажлын
агуулгын тодорхойлолтыг гаргана.
 Цуглуулсан мэдээллүүдийг ашиглан ажил
үүргийн онцлогийг гаргана.
Ажлын агуулгын шинжилгээ

11. 11
Ажлын агуулгын шинжилгээ
Ажлын агуулгын шинжилгээний үр дүнг дараах чиглэлээрАжлын агуулгын шинжилгээний үр дүнг дараах чиглэлээр
ашигладаг.ашигладаг.
 Ажлын агуулгын тодорхойлолтыг бэлтгэх
 Ажлын агуулгын нарийвчлал, мэргэшүүлэлт, онцлогийг гаргах
 Ажлын агуулгын дизайн
 Татах буюу бүрдүүлэх үйл ажиллагаа
 Сонголт
 Гүйцэтгэлийн үнэлгээ
 Сургалт ба хөгжил
 Карьерийн төлөвлөлт
 Нөхөн олговор ба шагнал урамшуулал
 Стратеги төлөвлөлт
Гэсэн ХНМ – ийн бүхий л үйл ажиллагаанд ашиглагддаг нь харагдаж
байна.

12. 12
Ажлын агуулгын шинжилгээ
Шинжээч байгууллагын бүтэц болоод үйл
ажиллагааны талаар шаардлагатай
мэдээлэлтэй болоход 2 төрлийн диаграмм
ашигладаг. Үүнд:
• Байгууллагын бүтцийн схем
• Үйл ажиллагааны үе шатыг үзүүлсэн схем

13. 13
Өгөгдөл цуглуулах
Ажлын агуулгын шинжилгээний өгөгдлийг
цуглуулах үндсэн 4 арга байдаг.
• Ажиглалт
• Ярилцлага
• Санал асуулга
• Ажилтны ажлын гүйцэтгэлийн талаарх хувийн
бүртгэл хөтлөлт

14. 14
Өгөгдөл цуглуулах
 Ажиглалт. Шууд ажиглалтын арга нь үйл
ажиллагааг нь стандартчлах боломжтой
ажилбарыг шинжилэхэд ашиглагдана.
 Ажил үүргийн шинжээч нь тухайн албан
тушаалыг хашиж байгаа хүний гүйцэтгэлийн
хэлбэрийг ажиглаж судалдаг.

15. 15
Өгөгдөл цуглуулах
 Ярилцлага. Ажил үүрэг гүйцэтгэгчээс ярилцлага
авах нь ихэвчлэн ажиглалттай давхар хийгддэг байна.
Ярилцлага нь албан тушаалын шинжилгээ хийхэд
өгөдөл цуглуулах маш түгээмэл арга юм.
 Энэ аргаар шинжээч нь ажилтантай нүүр тулан
ярилцах боломжтой ба ярилцлагыг ажилтантай
ганцаарчилж, хэсэг бүлэг ажилтантай эсвэл тухайн
ажлыг хариуцсан шууд удирдлагатай хийж болно.
 Ярилцлагыг ихэвчлэн зохион байгуулагдсан,
урьдчилан бэлтгэсэн асуултуудын дагуу явуулдаг ба
ингэснээр ажилтнуудаас авсан хариултыг хооронд нь
харьцуулах боломжтой болдог.

16. 16
Өгөгдөл цуглуулах
 Санал асуулга. Санал асуулгын арга нь ихэвчлэн
өгөгдөл цуглуулах хамгийн зардал багатай аргад
тооцогддог ба энэ аргаар маш их хэмжээний
мэдээллийг богино хугацаанд цуглуулах боломжтой
байдаг.
 Санал асуулга нь ихэвчлэн бүтэцлэгдсэн загвартай
байна.
 Энэ төрлийн загварт ажил үүрэг, тавигдах
шаардлага, ажлын нөхцөл, тоног төхөөрөмжийн
талаарх тодорхой асуудлуудыг багтаасан байдаг.

17. 17
Ажил гүйцэтгэж буй хүний өдрийн тэмдэглэл
буюу бүртгэл. Энэ нь ажилтан өөрийн гүйцэтгэж
буй ажил, хүлээсэн үүрэг, тэдгээрийн давтамж,
хэзээ биелэгдсэн зэрэг мэдээлэлд өдөр тутам
тэмдэглэл хөтөлж байх арга юм.
 Тус аргыг хэрэгжүүлэхийн тулд ажилтан өдөр
бүр хөтөлдөг бүртгэл, дэвтэртэй байх
шаардлагатай.
 Ажилтан өдөр бүр ийм төрлийн бүртгэл явуулж
чадвал ажил үүргийн талаарх маш их цэгцтэй
мэдээллийг олох болно.

18. Ажлын агуулгын дизайн
 Ажлын агуулгын дизайн гэдэг нь ажлын
агуулгын шинжилгээнээс бий болсон
мэдээлэлд үндэслэгддэг бөгөөд байгууллагын
үр ашиг ба ажилтнуудын ажлын ханамжийг
нэмэгдүүлэх зорилгоор ажлыг гүйцэтгэх арга
зам тухайн албан тушаалын хүрээнд хийгдэх
үүрэг даалгавар хариуцлагыг тодорхойлж
ажлын агуулгын бүтцийг бий болгох үйл явцыг
хэлнэ.

19. Ажлын агуулгын дизайнд
нөлөөлөх хүчин зүйл
Ажлын агуулга
Байгууллагын зорилгод хүрэхийн
тулд албан тушаалын хүрээнд
гүйцэтгэгдэх ажил, үүрэг, хариуцлага
Үйлдвэрлэлийн үйл явцыг үр
ашигтайгаар явуулах ажлын арга
барилыг сайжруулах техникийн
асуудал
Хүн хүчний чадамж
бололцоог хангах
хандлага
Ажилтнуудын төрөл бүрийн
чадварыг тусгасан зан
төлөвийн асуудал

20. Ажлын агуулгын дизайныг
боловсруулах сэдэлжүүлэх хандлага
Герцбергийн онол:
 Эрүүл ахуйн хүчин зүйл
• Ажлын нөхцөл
• Удирдлага бодлого
• Хөдөлмөрийн хөлс
• Хамт олны харилцаа
• Нийгмийн халамж
• Нийгмийн байр суурь
 Сэдэлжүүлэгч хүчин зүйл
• Амжилт
• Хариуцлага
• Карьер
• Сонирхолтой ажил
• Бие даасан байдал
• Сургалт, хөгжил

21. Ажлын агуулгын дизайныг
боловсруулах сэдэлжүүлэх хандлага
Хакман ба Олдхамын загвар буюу албан
тушаалын шинж чанарыг тодорхойлох загвар
 Ажил үүргээ гүйцэтгэж байгаа хүний ажлын
гүйцэтгэлийг нэмэгдүүлж, ажил таслалтыг бууруулж
дотоод сэдэлжүүлэлтийг нэмэгдүүлж байдаг сэтгэл
зүйн 3 төлөвийг тайлбарладаг.
• Үүнд 5 үндсэн үзүүлэлтийг хангасан байх ёстой.
– Ур чадварын төрөл, хэмжээ
– Үүрэг даалгаврын ижил байдал, нэгдмэл байдал
– Даалгаврын ач холбогдол
– Бие даасан байдал
– Эргэх холбоо

22. Бусад аргууд
 Техник технологийн хандлага
 Биологийн хандлага

23. Ажлын тодорхойлолт
Ажлын нэр -----------------
Хэлтэс, тасаг ----------------
 1. Тэргүүн чухал зорилго ба үндсэн зорилго
зорилт, ажил
 2. Гол үндсэн ажлыг нарийн тодорхой бичих
 3. Удирлагын үүрэг хариуцлага, хяналт
 4. Бусад үүрэг хариуцлага: мөнгө, тоног
төхөөрөмж хэрэгсэл, материал түүхий эд

24. Жишээ:
Тарааж өгнө.

25. Ажлын шинжилгээний асуулга
 A. Job Analysis Status
 1. Job analysis form revised on _________________________________________
 2. Previous revisions on _______________________________________________
 3. Date of job analysis for specified job __________________________________
 4. Previous analysis on ________________________________________________
 5. Job analysis is conducted by _________________________________________
 6. Verified by _________________________________________________________
 B. Job Identification
 1. Job title ___________________________________________________________
 2. Other titles ________________________________________________________
 3. Division(s)_________________________________________________________
 4. Department(s) _____________________________________________________
 5. Title of supervisor(s)________________________________________________
 C. Job Summary
 Briefly describe purpose of job, what is done, and how. _______________________
 D. Duties
 1. The primary duties of this job are best classified as:
 Managerial _________________________ Technical ________________________
 Professional ________________________ Clerical__________________________
 2. List major duties and the proportion of time each involves:
 a. _________________________________ _______________________________%
 b. _________________________________ _______________________________%
 c. _________________________________ _______________________________%
 3. List other duties and the proportion of time each involves:
 a. _________________________________ _______________________________%
 b. _________________________________ _______________________________%
 c. _________________________________ _______________________________%
 4. What constitutes successful performance of these duties?_______________
 5. How much training is needed for normal performance of these duties?
________________________________________________________________________

26. Ажлын шинжилгээний асуулга
E. Responsibility
1. What are the responsibilities involved in this job and how great are
these responsibilities?
 Extent of Responsibility
Responsibility for: Minor Major
 a. Equipment operation ___________________ ________________
 b. Use of tools ___________________ ________________
 c. Materials usage ___________________ ________________
 d. Protection of equipment ______________ _______________
 e. Protection of tools ___________________ ________________
 f. Protection of materials _________________ ________________
 g. Personal safety ___________________ ________________
 h. Safety of others ___________________ ________________
 i. Others’ work performance _____________ ________________
 j. Other (Specify ______________ ) _________ ________________

27. Ажлын шинжилгээний асуулга
 F. Human Characteristics
 1. What physical attributes are necessary to per form the job?_________________
 _______________________________________________________________________
 2. Of the following characteristics, which ones are needed and how important
 are they?
 Characteristic Unneeded Helpful Essential
 1. Vision _______________ _______________ _______________
 2. Hearing _______________ _______________ _______________
 3. Talking _______________ _______________ _______________
 4. Sense of smell _______________ _______________ _______________
 5. Sense of touch _______________ _______________ _______________
 6. Sense of taste _______________ _______________ _______________
 7. Eye-hand coordination _______________ _______________ _______________
 8. Overall coordination _______________ _______________ _______________
 9. Strength _______________ _______________ _______________
 10. Height _______________ _______________ _______________
 11. Health _______________ _______________ _______________
 12. Initiative _______________ _______________ _______________
 13. Ingenuity _______________ _______________ _______________
 14. Judgment _______________ _______________ _______________

28. Ажлын шинжилгээний асуулга
 15. Attention _______________ _______________ _______________
 16. Reading _______________ _______________ _______________
 17. Arithmetic _______________ _______________ _______________
 18. Writing _______________ _______________ _______________
 19. Education (Level ___ ) _______________ _______________ _______________
 20. Other (Specify _____ ) _______________ _______________ _______________
 3. Experience for this job:
 __________________ a. Unimportant
 __________________ b. Includes __________ (months) as (job title)______________
 4. Can training be substituted for experience?
 ____________________ Yes How: ___________________________________________
 ____________________ No Why: ____________________________________________
 G. Working Conditions
 1. Describe the physical conditions under which this job is performed.
 2. Are there unusual psychological demands connected with this job?
 3. Describe any unusual conditions under which the job is performed.
 H. Health or Safety Features
 1. Describe fully any health or safety hazards associated with this job.
 2. Is any safety training or equipment required?

29. Ажлын шинжилгээний асуулга
I. Performance Standards
 1. How is the performance of this job measured?
 2. What identifiable factors contribute most to the
successful performance of this job?
J. Miscellaneous Comments
 Are there any aspects of this job that should be especially
noted? ______________
 _______________________________________________
_________________________
 _______________________________________________
_________________________
 ________________________________
__________________________
 Job Analyst’s Signature Date Completed

30. Хэлэлцэх асуудал
1. Ажлын агуулгын шинжилгээний ач холбогдол
2. Ажлын агуулгын шинжилгээ ба дизайн хүний
нөөцийн удирдлагын бусад функцүүдтэй хэрхэн
холбогддог вэ?
3. Ажлын агуулгын дизайныг боловсруулахад сэтгэл
зүй хир үүрэгтэй вэ?
4. Ажлын агуулгын шинжилгээний аргуудыг
харьцуулан давуу ба сул талыг үнэл.

31. Нэмэлт материал
www.salarysource.com/description.cfm
www.harvey.psyc.vt.edu/
www.mime1.marc.gatech.edu/mm_tools/JCAT.html
www.ihrim.org
www.hrpao.org
www.entrenet.com
www.hr2000.com
www.hrzone.com/topics/joba.html
www.spb.ca.gov/wwwcp1rd.cfm
www.cthrb.ca
www.wiso.uni-
augsburg.de/sozio/hartmann/psycho/journals.html